PROGRAM PROFILAKTYKI Szkoły Podstawowej nr 4 im. Józefy Joteyko w Grodzisku Mazowieckim I. Wstęp Program profilaktyki Szkoły Podstawowej nr 4 jest nieodłącznym elementem statutu szkoły i wspólnie z programem wychowawczym opisuje wszystkie cele wychowawczo-opiekuńcze oraz profilaktyczne. Głównym założeniem programu profilaktyki jest szeroko rozumiana działalność szkoły na rzecz zapobiegania zachowaniom ryzykownym oraz interwencja w sytuacjach wymagających zdecydowanej reakcji na niepożądane zjawiska i zachowania uczniów. Program profilaktyki w swoich założeniach ma na celu wspomóc wychowawczą rolę rodziców, dostarczać wiedzy i przykładów na temat przestrzegania norm współżycia społecznego oraz przygotować uczniów do życia w dorosłym świecie. II. Podstawa prawna: 1) Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tj. Dz.U. z 2004 r. 2156 ze zm.), 2) Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (tj. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.), 3) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 2012 r. poz. 977 ze zm.), 4) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem (Dz.U. z 2003 r. Nr 26 poz. 226), 5) Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (tj. Dz.U. z 2011 r. Nr 231 poz. 1375 ze zm.), 6) Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tj. Dz.U. z 2012 r. poz. 1356 ze zm.), 7) Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tj. Dz.U. z 2012 r. poz. 124), 8) Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r. Nr 10 poz. 55 ze zm.). III. Cele programu: 1) dbałość o zapewnienie uczniom bezpiecznych warunków nauki, 2) systematyczne diagnozowanie zachowań uczniów, w szczególności zachowań ryzykownych, 3) wzmacnianie pozytywnych zachowań uczniów, dostarczanie przykładów właściwych postaw, 4) zwracanie uwagi na kulturalne zachowania, 5) prowadzenie profilaktyki uzależnień, 6) zapobieganie nadmiernemu spędzaniu czasu przy komputerze, przestrzeganie przed cyberprzemocą, 7) promowanie zdrowego trybu życia, 8) promowanie zdrowej żywności, 9) utrwalenie postaw i zachowań społecznych warunkujących prawidłowy rozwój. IV. Metody i formy pracy: 1) metody aktywizujące: drzewko decyzyjne, rybi szkielet, mapa mentalna, scenki dramowe, debaty, dyskusje, panele dyskusyjne, wykorzystanie literatury, filmów i spektakli profilaktycznych, plakaty, gry dydaktyczne, symulacje, 2) praca w grupach, zespołach, parach, praca indywidualna, apele, happeningi, 1
3) wycieczki i wyjazdy tematyczne, 4) prezentacje multimedialne. V. Reakcja szkoły na zjawiska zagrażające bezpieczeństwu dzieci i młodzieży, sytuacje interwencyjne: 1) interwencja w środowisku domowym ucznia prowadzona przez upoważnione osoby lub instytucje (policja, sąd rodzinny, kuratorzy), 2) interwencja w środowisku szkolnym ucznia, 3) interwencja w sytuacji kryzysu rozwojowego (prowadzona przez specjalistę), 4) pomoc psychologiczno-pedagogiczna, 5) terapia specjalistyczna indywidualna, grupowa (prowadzona przez specjalistę). VI. Osoby odpowiedzialne za realizację: 1) dyrektor, wicedyrektor szkoły, 2) klas, 3) nauczyciele, 4) pedagog szkolny, 5) rodzice, 6) pielęgniarka szkolna. VII. Ewaluacja programu: 1) ankiety ewaluacyjne skierowane do uczniów, 2) obserwacje, 3) wywiad środowiskowy, w tym wywiad z rodzicami, 4) rozmowy wychowawcze, 5) opinie uczniów i rodziców, 6) analiza dokumentów szkoły. VIII. Zdiagnozowane problemy: Na podstawie obserwacji środowiska szkolnego i analizy ankiet zauważa się, że w szkole pojawiają się następujące problemy: 1) uzależnienie od wzorców medialnych, 2) problem przemocy i agresji (walki o dominację na terenie szkoły, drobne bójki, zaczepki, agresja słowna), 3) niebezpieczne zachowania uczniów pomimo znajomości zagrożeń, 4) brak motywacji do nauki, niskie potrzeby edukacyjne, 5) ubóstwo materialne rodziców (brak śniadania u niektórych uczniów, brak podręczników, brak środków finansowych na wycieczki, wyjazdy do kina, do teatru), 6) mała znajomość stosowanych w szkole form i metod wsparcia rodziny, 7) brak dyscypliny i niska kultura osobista, języka, 8) uzależnienia panujące w rodzinach niektórych uczniów, 9) zaniedbanie obowiązków opiekuńczo-wychowawczych rodziców wobec dzieci, 10) niezdrowe odżywianie prowadzące do nadwagi i otyłości, 11) absencja i spóźnienia z błahych powodów. IX. Spodziewane efekty: 1) zmniejszenie liczby zachowań agresywnych w szkole, 2) wzrost poprawności językowej w mowie potocznej (rzadziej używane wulgaryzmy), 3) utrwalenie zachowań asertywnych, 4) utrwalenie postaw tolerancji wobec innych ludzi, 5) empatia, 2
6) wzrost wiedzy uczniów oraz rodziców na temat uzależnień i przeciwdziałania im, 7) dbanie o zdrowie fizyczne i psychiczne, 8) umiejętność organizowania czasu wolnego, 9) świadome i umiejętne korzystanie z komputera, internetu, 10) zachowanie higieny osobistej, 11) sukcesy uczniów w szkole. IX. Cele operacyjne poszczególnych bloków programowych: 1. Reagujemy na otaczające nas zło 1) Uczeń wie, do kogo może zwrócić się o pomoc. 2) Zna konsekwencje swoich czynów. 3) Rozumie różnice między agresją a przemocą, rozpoznaje te zjawiska, jeśli się z nimi styka jako sprawca lub jako ofiara 4) Dba o kulturę języka, nie używa wulgaryzmów. 5) Kształtuje swój pozytywny wizerunek jako ucznia, kolegi, dziecka. 6) Nie niszczy mienia szkolnego. 7) Nie ulega perswazji, namowie, umie odmówić. 8) Potrafi rozwiązywać konflikty. 9) Docenia takie wartości jak miłość, przyjaźń, koleżeństwo. 2. Profilaktyka uzależnień 1) Wie, co to są środki odurzające, substancje psychotropowe, środki zastępcze, nowe substancje psychoaktywne. 2) Zdaje sobie sprawę z ich destrukcyjnego działania dla zdrowia psychicznego i fizycznego. 3) Potrafi krytycznie odnieść się do niestosownych propozycji szkodliwych dla zdrowia. 4) Zna skutki zachowań ryzykownych i ich konsekwencje prawne. 5) Zna zasady korzystania z telewizora i internetu. 3. Zdrowie psychiczne 1) Rozwija umiejętności radzenia sobie ze stresem. 2) Rozpoznaje swoje negatywne i pozytywne emocje, stara się nad nimi zapanować. 3) Ma świadomość swoich wad i zalet. 4. Zasady funkcjonowania w rodzinie, grupie rówieśniczej i społeczeństwie 1) Uczeń z należnym szacunkiem odnosi się do dorosłych i rówieśników. 2) Uczestniczy we wspólnych zabawach i imprezach klasowych. 3) Włącza się do działań na rzecz klasy, szkoły i środowiska lokalnego. 4) Pomaga innym, bierze udział w akcjach charytatywnych. 5) Wspiera osoby niepełnosprawne, pokrzywdzone przez los, potrzebujące pomocy. 6) Jest tolerancyjny, potrafi zaakceptować odmienność innych ludzi. 7) Docenia istotę więzi rodzinnych i koleżeńskich. 5. Zapobieganie niepowodzeniom szkolnym 1) Dostrzega swoją niechęć do nauki i przykre tego konsekwencje. 2) Docenia wartość wykształcenia we współczesnym społeczeństwie. 3) Osiąga lepsze wyniki w nauce, adekwatne do swoich możliwości. 4) Zna warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu. 3
6. W zdrowym ciele zdrowy duch- promowanie zdrowego stylu życia w ramach realizacji zadań programu Szkoła Promująca Zdrowie 1) Przestrzega zasad higieny. 2) Zna zasady zdrowego odżywiania. 3) Zna skutki niewłaściwej diety. 4) Spożywa posiłki w sposób higieniczny i kulturalny. 5) Wie, jak zapobiegać chorobom. 6) Wykonuje podstawowe ćwiczenia korekcyjne. 7) Uczestniczy w zajęciach ruchowych. 8) Stosuje się do zasad czynnego wypoczynku, rozumie potrzebę ich stosowania. 9) Bierze udział w rajdach, zajęciach na basenie, imprezach sportowych. 10) Właściwie gospodaruje czasem wolnym. 7. Żyjmy bezpiecznie 1) Zna przepisy ruchu drogowego obowiązujące pieszych i rowerzystów. 2) Zachowuje się odpowiedzialnie podczas zabaw, zajęć szkolnych, wycieczek. 3) Przestrzega regulaminów, obowiązujących na terenie szkoły. 4) Zna zasady udzielania pierwszej pomocy. SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI (propozycje zadań szczegółowych i sposobu ich realizacji) I. Reagujemy na otaczające nas zło Zadania Sposób realizacji Odpowiedzialni Grupa wiekowa Do kogo zwrócić się o pomoc? Pogadanka. Wyszczególnienie takich osób jak rodzice, nauczyciele organizacje wspomagające numery telefonów. Podanie informacji o rzeczniku praw ucznia, do którego można zwrócić się o pomoc. rzecznik praw ucznia Jestem odpowiedzialny i świadomy konsekwencji swoich czynów. Edukacja prawna. Konflikty w środowisku szkolnym jak im zapobiegać i je rozwiązywać? Czy przemoc i agresja oznaczają to samo? Dbam o kulturę języka, nie używam wulgaryzmów. Uczeń jest świadomy konsekwencji prawnych stosowania przemocy, następstw agresywnego zachowania. Jest poinformowany o grożących mu sankcjach. Spotkanie z policjantem. Tematyka godzin wychowawczych, rozwiązywanie konfliktów, scenki rodzajowe. Tematyka godzin wychowawczych. Apele porządkowe. Diagnoza sytuacji wychowawczej w klasach. Konkurs na hasło Stop agresji i przemocy Tematyka godzin wychowawczych, języka polskiego, religii. klas klas, pedagog nauczyciele języka polskiego, religii 4
Zapobieganie zagrożeniom, związanych z używaniem : - środków odurzających, - substancji psychotropowych, - środków zstępczych, - nowych substancji psychoaktywnych niosących ryzyko negatywnych konsekwencji dla zdrowia psychicznego i fizycznego uczniów. Kształtowanie postaw asertywnych. Uczymy się mówić nie : 1) papierosom 2) używkom 3) narkotykom, dopalaczom 4) wagarom 5) złemu dotykowi 6) niestosownym propozycjom 7) wulgarnemu słownictwu 8) innym szkodliwym działaniom Dziecko w sieci czyli Bezpieczny Internet. Uświadomienie skutków uzależnień od gier komputerowych, internetu, oglądania telewizji, korzystania z telefonów komórkowych. II. Profilaktyka uzależnień Tematyka godzin wychowawczych. Zajęcia warsztatowe 3N Nie piję, nie palę, nie biorę Pogadanki, rozmowy, filmy, gazetki szkolne. Pogadanki, rozmowy, inscenizacje, scenki rodzajowe, zajęcia wychowawcze, realizacja zagadnień z edukacji prozdrowotnej, lekcje wychowania do życia w rodzinie, działalność świetlicy wychowawczo-opiekuńczej z programem terapeutycznym. Konkurs plastyczny NIE dopalaczom Warsztaty szkoleniowe dla uczniów Odwiedzanie strony internetowej www.sieciaki.pl Kontynuacja realizacji programu profilaktyczno-edukacyjnego Szkoła Bezpiecznego Internetu. Wdrażanie polityki bezpieczeństwa internetowego. klas, nauczyciele, pedagog, pielęgniarka. specjaliści z poradni psychologicznopedagogicznej, policja nauczyciele, specjaliści z poradni psychologiczno-pedagogicznej, policja, pielęgniarka, pedagog klas I- III, nauczyciel zajęć komputerowych IV-VI Co to jest stres? Sposoby radzenia sobie ze stresem. Określanie pozytywnych i negatywnych emocji. Moje wady i zalety czy potrafię je zaakceptować? Znajomość własnych cech osobowości i reakcji w trudnych sytuacjach. W jaki sposób mogę rozwiązywać swoje problemy? Czego się boję i jak sobie z tym radzę? Szkodliwy wpływ hałasu. III. Zdrowie psychiczne Pogadanka, warsztaty, rozmowa z lekarzem, pielęgniarką, psychologiem. Tematyka godzin wychowawczych. Zabawy socjoterapeutyczne. Wypowiedzi, gry edukacyjne, tematyka godzin wychowawczych. Realizacja działań wychowawczoprofilaktycznych. 5 psycholog z poradni psychologicznopedagogicznej, pedagog. wychowawca, nauczyciel wychowania do życia w rodzinie lekcje religii, wychowanie do życia w rodzinie IV-VI Dyskusja, wspólne rozwiązywanie problemów, pedagog szkolny, wy- gry symulacyjne. chowawcy Rozmowy z uczniami klas I-III klas
IV. Zasady funkcjonowania w rodzinie, grupie rówieśniczej i społeczeństwie Czy okazuję szacunek dorosłym? Pogadanka, gry sytuacyjne. wychowawca, nauczyciel wychowania do życia w rodzinie Tradycje rodzinne w moim domu. Wspólne zabawy w gronie rówieśników. Kultura na co dzień. Pomagamy innym. Wspieramy osoby niepełnosprawne, pokrzywdzone przez los, potrzebujące pomocy. Drzewo genealogiczne, wspólne świętowanie, przeżycia uczniów- pogadanki. Imprezy klasowe i szkolne. Festyn rodzinny, rajdy, pikniki. Wycieczki do kina, muzeum, apele, tematyka godzin wychowawczych itp. Pomoc koleżeńska. Udział w akcjach charytatywnych. nauczyciel historii, j. polskiego, religii, klas rodzice klas klas i świetlicy Każdy inny, wszyscy równi czyli nie dyskryminujemy nikogo. Aktywnie uczestniczę w życiu klasy, szkoły i środowiska lokalnego. Rozmowy na temat różnorodności kulturowej, etnicznej, religijnej. Realizowanie projektów edukacyjnych. Wspieranie osób z grup szczególnie narażonych na dyskryminację. Praktyczna działalność. klas, nauczyciele, pedagog nauczyciele odpowiedzialni za imprezy szkolne i pozaszkolne V. Zapobieganie niepowodzeniom szkolnym Motywacja uczniów do nauki. Stosowanie metod aktywizujących na wszystkich lekcjach. Praca z uczniem słabym podczas lekcji, zajęć w świetlicy opiekuńczo-wychowawczej z programem terapeutycznym. Prezentowanie osiągnięć uczniów. nauczyciele przedmiotów, nauczyciele świetlicy, nauczyciel bibliotekarz Budowanie systemu diagnozy poziomu wiedzy uczniów. Testy sprawdzające wiedzę i umiejętności uczniów. nauczyciele przedmiotów Otoczenie opieką uczniów z trudnościami w nauce. Organizowanie pomocy psychologicznopedagogicznej oraz zajęć rewalidacyjnych. logopedzi, reedukatorzy, inni specjaliści I-IV Jak atrakcyjnie i pożytecznie spędzić czas wolny? Organizowanie kół zainteresowań. Angażowanie uczniów w działalność społeczną, charytatywną, artystyczną. dyrekcja szkoły, nauczyciele przedmiotów i religii, klas i świetlicy 6
Od czego zależy mój sukces w nauce? Tematyka godzin wychowawczych. Wskazanie warunków koniecznych do osiągnięcia sukcesu, takich jak: praca, wiara we własne siły, pozytywne myślenie, rozwijanie talentów. klas i świetlicy, nauczyciele przedmiotów, religii, pedagog szkolny Higiena osobista Zdrowe żywienie Jak dbam o zęby? Codzienna toaleta. VI. W zdrowym ciele zdrowy duch-- promowanie zdrowego stylu życia w ramach realizacji zadań programu Szkoła Promująca Zdrowie Czym jest próchnica? Pogadanka, demonstracje, instruktaże, Kącik czystości w klasie, choroby brudnych rąk. Higiena okresu dojrzewania. Ubieramy się odpowiednio do pogody. Skutki niewłaściwego odżywiania. Pogadanki, lekcje przyrody, wychowania do życia w rodzinie. Pogadanka, pokazy. Prace plastyczne. Wpływ reklamy i mody na żywienie. Skutki niewłaściwych diet. Nadwaga, otyłość, anoreksja, bulimia. pielęgniarka pielęgniarka nauczyciele, pielęgniarka, nauczyciele wychowania fizycznego. pielęgniarka, I-III IV-VI Nie daj się chorobie Ruch i wypoczynek Higiena spożywania i przygotowywania posiłków. Profilaktyka prozdrowotna Wady postawy gimnastyka korekcyjna Jak aktywnie spędzać czas wolny? Wycieczki krajoznawczoturystyczne. Rodzinny wypoczynek. Czynny wypoczynek w wodzie. Zajęcia na basenie. Prawidłowe nawyki żywieniowe. Kultura jedzenia. Udział w programach: Szklanka mleka, Owoce w szkole, Śniadanie daje moc Zapobieganie zachorowaniom pogadanki, spotkania z pielęgniarką Zapoznanie z ćwiczeniami korekcyjnymi na lekcji wychowania fizycznego, zajęcia ruchowe. Tematyka lekcji wychowawczych. Organizowanie wypoczynku letniego i zimowego w ramach akcji Lato/zima w mieście Wycieczki, rajdy piesze i rowerowe, złaz turystyczny klas, świetlicy, nauczyciele przyrody. nauczyciele, pielęgniarka nauczyciele wychowania fizycznego, nauczyciele wychowania fizycznego, instruktorzy 7
Jestem bezpieczny w szkole. Jestem bezpieczny na wycieczce szkolnej. Zasady bezpiecznego poruszania się pieszego i rowerzysty. Zasady bezpiecznego korzystania ze środków komunikacji miejskiej. Bezpieczna kąpiel w wodzie. Bezpieczne zabawy i gry w różnych porach roku. VII. Żyjmy bezpiecznie Utrwalenie zasad zawartych w regulaminach zachowań podczas przerw i zajęć lekcyjnych, przepisach bhp. Szczegółowe omówienie zasad bezpieczeństwa. Utrwalenie zasad zawartych w regulaminie zachowania na wycieczce szkolnej pieszej i autokarowej. Pogadanka, egzamin na kartę rowerową, spotkania z przedstawicielami policji. Utrwalenie zasad zawartych w regulaminie zachowania podczas zajęć na basenie. Wybór właściwych zabaw i ich bezpieczna organizacja, zasady, wybór miejsca. Zapoznanie z numerami alarmowymi. Tematyka lekcji z wychowawcą. Uczymy się udzielać pierwszej pomocy Pokaz, instruktaż, oglądanie filmów, zajęcia z ratownikami medycznymi. nauczyciele organizatorzy wycieczek nauczyciel zajęć technicznych, dyrektor i nauczyciele wychowania fizycznego, instruktorzy, ratownicy nauczyciele wychowania fizycznego i świetlicy Nauczyciele plastyki i zajęć komputerowych. nauczyciele wychowania fizycznego, pielęgniarka Program profilaktyki nie jest dokumentem zamkniętym, lecz ulega zmianom wraz ze zmieniającą się rzeczywistością i dlatego nieodzowne jest przeprowadzanie analizy jego skuteczności poprzez monitoring i cykliczną ewaluację. Monitoring to systematyczne sprawdzanie zgodności działań z postawionymi celami. Zajmują się tym: dyrektor, nauczyciele, pedagog szkolny oraz rodzice. Ewaluacja natomiast to pogłębiona analiza i interpretacja zebranych danych wraz z oceną efektów i stopnia realizacji założonych celów. Przeprowadzana przez zespół zadaniowy powołany przez dyrektora, powinna dać odpowiedź, czy konieczna jest modyfikacja programu, a jeśli tak to w jakim zakresie. Przykładowe sposoby ewaluacji programu profilaktyki: ankiety przeprowadzone wśród uczniów, nauczycieli, rodziców, badanie opinii na spotkaniach z rodzicami, na zebraniach samorządu uczniowskiego, wypowiedzi nauczycieli na posiedzeniach rad pedagogicznych, opinie samorządu i nadzoru pedagogicznego przekazane ustnie lub pisemnie. Wyniki ewaluacji są jawne, prezentowane są w postaci sprawozdania. Z jego treścią dyrektor zapoznaje radę pedagogiczną i radę rodziców. 8