LABORATORIUM OCHRONY ŚRODOWISKA - SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ - INSTRUKCJA NR 07 POBIERANIE PRÓBEK POWIETRZA I OZNACZANIE PYŁU CAŁKOWITEGO I RESPIRABILNEGO NA STANOWISKACH PRACY METODĄ FILTRACYJNO WAGOWĄ 1. Cel nstrukcj Celem nstrukcj jest określene wymagań dotyczących zasad poberana próbek powetrza na stanowskach pracy do oceny zawartośc pyłu całkowtego resprablnego. Instrukcja jest zgodna z normam a) PN-Z-04008-7:2002 Ochrona czystośc powetrza. Poberane próbek. Zasady poberana próbek powetrza w środowsku pracy nterpretacj wynków, b) PN-Z-04030-05:1991 Ochrona czystośc powetrza. Badana zawartośc pyłu. Oznaczane pyłu całkowtego na stanowskach pracy metodą fltracyjnowagową, c) PN-Z-04030-06:1991 Ochrona czystośc powetrza. Badana zawartośc pyłu. Oznaczane pyłu resprablnego na stanowskach pracy metodą fltracyjnowagową. Instrukcję sporządzono w celu zapewnena jednakowego stosowana normy PN-Z- 04008-7:2002, PN-Z-04030-05:1991, PN-Z-04030-06:1991 przez uprawnony do badań personel laboratorum. 2. Zakres stosowana nstrukcj Instrukcja określa sposób przygotowana sączków pomarowych, sposób postępowana podczas poberana próbek powetrza metodą dozymetr ndywdualnej, sposób postępowana z próbkam powetrza, metodę oznaczana zawartośc pyłu całkowtego resprablnego na stanowsku pracy. Instrukcję należy stosować gdy pracownk na ocenanym stanowsku pracy wykonuje typowe czynnośc zawodowe. 3. Specyfczne defncje zwązane z nstrukcją Określena defncje zawarte w nstrukcj są zgodne z normą: PN-EN 1540:2004 Powetrze na stanowskach pracy. Termnologa PN-ISO 7708 Jakość powetrza. Defncje frakcj pyłu stosowane przy poberanu próbek do oceny zagrożena zdrowa. Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 1
strefa oddychana przestrzeń wokół twarzy pracownka, w której on oddycha. Półkula (jak powszechne przyjęto, o promenu 0,3m) rozcągająca sę przed twarzą człoweka, której punktem środkowym jest środek ln łączącej uszy, podstawą tej półkul jest płaszczyzna, przechodząca przez tę lnę, czubek głowy gardło; UWAGA Jeżel poberane próbek dotyczy spawacza stosującego przyłbce spawalnczą, defncj powyższej ne należy stosować ścśle. W takch sytuacjach zaleca sę uznane, że strefa oddychana rozcąga sę tylko pod osłoną twarzy spawacza, w strefe przylegającej do jego nosa ust, na pozome ust maksymalne 50mm w lewo lub w prawo od ust. narażene nhalacyjne sytuacja, w której czynnk chemczny lub bologczny występuje w powetrzu wdychanym przez osobę; wartość dopuszczalna wartość odnesena dotycząca stężena czynnka chemcznego lub bologcznego w powetrzu; ndywdualne poberane próbek proces poberana próbek powetrza prowadzony za pomocą próbnka osobstego; pył całkowty wszystke otoczone powetrzem cząstk w określonej objętośc powetrza; pył wdychany część masy pyłu całkowtego wdychana przez nos usta; pył resprablny część masy wdychanego pyłu docerająca do bezrzęskowej częśc dróg oddechowych; 4. Warunk środowskowe Warunk środowskowe w jakch prowadz sę badana pownny meścć sę w grancach określonych przez producenta aparatury pomarowej zapsanych w nstrukcj obsług. Jeśl tak ne jest należy odstąpć od badań. Warunk środowskowe sprawdzane są przed rozpoczęcem badań po ch zakończenu, a wynk zapsywane są w Protokole z poberana próbek powetrza. 5. Wymagane wyposażene Do badań oznaczeń należy stosować: aspratory osobste wyposażone w amortyzator pulsacj zapewnający stałe natężene przepływu powetrza z odchylenem ne wększym nż 7% przepływem w zakrese od 1l/mn do 2l/mn; głowcę pomarową zawerającą oprawkę do sączka umożlwającą zamocowane jej w strefe oddychana pracownka; Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 2
selektor cyklonowy dostosowany do natężena przepływu 1,9l/mn lub nny zapewnający pobrane próbk pyłu resprablnego zawerający oprawkę do sączka, umożlwający zamocowane w strefe oddychana pracownka; sączk pomarowe wykonanych z mkrowłóken polpropylenowych lub z polchlorku wnylu lub nne sączk nehgroskopjne o sprawnośc fltracj powyżej 95%. sekundomerz lub zegar cyfrowy; wagę analtyczną o dokładnośc ważena co najmnej ±0,01mg; wzorzec masy 50mg; eksykator z bezwodnym chlorkem wapnowym lub żelem krzemonkowym; przepływomerz. 6. Przygotowane eksykatorów do suszena sączków Do suszena sączków pomarowych laboratorum stosuje dwa eksykatory: eksykator do suszena czystych sączków ; eksykator do suszena sączków z próbkam pyłu ; Jako materał adsorbentowy do wypełnena eksykatorów stosuje sę zabarwony na nebesko żel krzemonkowy, wypełnający dno eksykatora. Zmana barwy żelu na jasnoróżową sygnalzuje potrzebę jego regeneracj lub wypełnena nowym żelem krzemonkowym. Żel krzemonkowy należy regenerować przez ogrzewane w temperaturze od 150 0 C od 180 0 C przez okres 8 godzn. Po tym zabegu barwa żelu pownna zmenć sę na nebeską. Przygotowano zgodne z : 1) Arthur I. Vogel Preparatyka organczna Wydawnctwo Naukowo - Technczne, Warszawa 1984 str 98-99. 2) Jarosław Ośck Adsorpcja PWN Warszawa 1973. str 176-184. 7. Przygotowane sączków pomarowych Do poberana próbek pyłu laboratorum stosuje polpropylenowe fltry o średncach Φ=25mm Φ=37mm. Przygotowane czystych sączków pomarowych a. Czyste sączk pomarowe rozłożyć umeścć w eksykatorze do suszena sączków czystych na okres co najmnej 20 godzn. b. Zważ czyste sączk pomarowe na wadze analtycznej umeścć w Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 3
numerowanych kasetkach transportowych. Numery kasetek transportowych z sączkam masy sączków zapsać w Karce ważena. c. Należy przygotować jeden dodatkowo trzy sączk jako sączk kontrolne. 8. Poberane próbek powetrza Badana należy wykonać dla typowych warunków pracy, jeżel w czase pomarów warunk pracy uległy zmane odbegają od typowych, należy odstąpć od badań. Wynk badań należy zapsać w Zeszyce roboczym. Przygotowane: a. Przed przystąpenem do poberana próbek powetrza na stanowskach pracy należy zebrać nformacje wstępne dotyczące: rodzaju przebegu procesów technologcznych występujących na opomarowanym stanowsku; czynnków występujących w określonych sytuacjach technologcznych stwarzających zagrożene dla zdrowa zatrudnonych osób; występujących czynnków pyłowych; chronometrażu pracy poszczególnych pracownków; lczby pracownków, zatrudnonych na poszczególnych stanowskach pracy lub przy wykonywanu poszczególnych czynnośc zawodowych; Poberane próbek powetrza: a. Badana prowadzone są na zlecene klenta. Na podstawe zebranych nformacj wstępnych, należy podzelć pracownków na grupy o jednakowym narażenu do oceny wybrać mnmum jednego na dzesęcu zatrudnonych w grupe, jeśl lczebność grupy jest mała (do sześcu) do oceny należy wybrać wszystkch pracownków, należy wybrać grupy o spodzewanym najwększym narażenu. b. Głowcę pomarową, z sączkem należy umeścć w strefe oddychana, zaczepając klpsem do ubrana. Wlot powetrza ne pownen być skerowany ku górze an zasłanany przez odzeż pracownka. W czase poberana próbek pyłu resprablnego mkrocyklon pownen wseć ponowo. c. Pompkę pomarową należy umeścć w futerale ochronnym założyć wytypowanemu pracownkow. d. Czas poberana jednej próbk należy ustalć zależne od pozomu zapylena. Masa próbk pyłu całkowtego ne może przekraczać 2,4mg (dla sączków 25 mm) a masa próbk pyłu resprablnego ne może przekraczać 5mg. Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 4
e. Próbk powetrza należy poberać w sposób cągły, umożlwający ocenę średnego stężena ważonego dla całej zmany roboczej. f. Próbk powetrza należy poberać przez okres co najmnej 75% czasu trwana zmany roboczej, uwzględnając wszystke rodzaje wykonywanych prac. W tym okrese należy pobrać od jednej do pęcu próbek, przy czym wększemu stężenu pyłu pownna odpowadać wększa lczba próbek. g. Poberane próbek rozpocząć przy jednoczesnym włączenu pompk stopera. Po zakończenu poberana odczytać zapsać czas poberana próbk t w [mn]. h. Sączk kontrolne pozostawone w kasetkach transportowych pownny znajdować sę w poblżu stanowska pracy.. Sączk z próbkam pyłu wyjąć z głowcy proberczej (za pomocą pncety) umeścć w odpowednch (ponumerowanych) kasetkach transportowych. Sączk z próbkam pyłu sączk kontrolne transportować do laboratorum w pozycj pozomej (pobrana próbka pyłu w kerunku do góry) w pojemnku transportowym. Zapsy: a. Wynk zapsać w Protokole z poberana próbek powetrza. 9. Przygotowane sączków do badań Przygotowane sączków do badań: a. Sączk z próbkam pyłu sączk kontrolne należy umeścć w otwartych ponumerowanych kasetkach w eksykatorze do suszena sączków z próbkam pyłu. Ne wykorzystane sączk pomarowe należy umeścć w otwartych kasetkach transportowych w eksykatorze do suszena sączków czystych. Zanotować w zeszyce roboczym sączk wykorzystane do pomarów sączk ne wykorzystane. b. Sączk z próbkam pyłu przechowywać w eksykatorze do suszena sączków z próbkam pyłu przez co najmnej 20 godzn celem pozbyca sę wlgoc. c. Przed przystąpenem do ważena sprawdzć przydatność sączków do dalszych badań. Sączk z uszkodzenam mechancznym lub zalane ceczą są odrzucane. Jeśl jakkolwek sączek z ser jest uszkodzony, należy odrzucć całą sere sączków pobranych dla tego pracownka. d. Zważyć sączk na wadze analtycznej. Zapsy: Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 5
a. Masy sączków numery zapsać w Karce ważena. Kontrola jakośc: a. Mnmalna masa pyłu całkowtego na sączku ne może być mnejsza nż granca oznaczena loścowego m mn (laboratorum wyznacza grancę oznaczena loścowego na podstawe analzy ślepej próbk). b. Maksymalna masa pyły całkowtego na sączku ne może przekraczać 2,4mg a pyłu resprablnego 5 mg. c. W przypadku gdy masa pyłu na sączku przekracza maksymalne dopuszczalne wartośc sączek pomarowy wraz z całą serą pobraną dla danego stanowska pracy należy odrzucć. 10. Ocena zawartośc pyłu całkowtego resprablnego W celu oceny narażena na pył całkowty resprablny wyznacza sę wskaźnk narażena C W osobno dla pyłu całkowtego resprablnego. Oblczena: a. Stężene pyłu w badanym powetrzu (próbce) oblczyć ze wzoru: ( m m ) 2, 1, X = 1000 [mg/m 3 ] V gdze: m 1, - masa -tego sączka przed pobranem pyłu w [mg] m 2, - masa -tego sączka po pobranu pyłu w [mg] V - objętość zassanego powetrza w [dm 3 ] b. Objętość zassanego powetrza oblczyć ze wzoru: V = P t gdze: P - przepływ powetrza w aspratorze, ustalony podczas kalbracj w [dm 3 /mn] t - czas poberana -tej próbk pyłu w [mn]; c. Średną zmanę masy sączków kontrolnych oblczyć ze wzoru: B = J j = 1 ( b b ) 1, j J 2, j [ mg ] gdze: b 1,j - masa j-tego sączka kontrolnego ważonego przed pobranem próbek pyłu w [mg] b 2,j - masa j-tego sączka kontrolnego po pobranu próbek pyłu w [mg] J - lczba przygotowanych sączków kontrolnych (mnmum J=3). Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 6
Jeżel B jest wększa nż granca oznaczena loścowego m mn należy rozważyć przyczynę tak dużej zmany masy sączków kontrolnych. d. Wskaźnk narażena na pył całkowty oblczyć ze wzoru: C W = n = 1 n X = 1 t t Te mg 3 480 m gdze: X - stężene pyłu otrzymane w poszczególnych próbkach; t - czas poberana poszczególnych próbek; n - lczba pobranych próbek. T e - czas ekspozycj (narażena) pracownka (czas zmany roboczej) e. W przypadku gdy masa pyłu na sączku jest nższa od oznaczalnośc metody m mn (granca oznaczena loścowego): ( m2, m1, ) < mmn oblczając wskaźnk narażena C w należy przyjąć: gdy pobrano klka próbek a masa pyłu na sączku jest wększa od oznaczalnośc metody w co najmnej jednej próbce dla pozostałych próbek przy oblczanu wskaźnka narażena przyjąć: m m ( 2, 1, ) = mmn oblczyć wskaźnk C W = gdy masa pyłu we wszystkch próbkach jest mnejsza od oznaczalnośc metody należy dla wszystkch próbek przyjąć w oblczanu wskaźnka narażena przyjąć: m m ( 2, 1, ) = mmn oblczyć wskaźnk C W (w sprawozdanu z badań zapsać ponżej C w ) 11. Odnesene do obowązujących normatywów Do obowązujących normatywów należy odneść : a) wskaźnk narażena dla pyłu całkowtego w [mg/m 3 ]; b) wskaźnk narażena dla pyłu resprablnego w [mg/m 3 ]; Krotnośc normy dla wyznaczonych wskaźnków narażena należy oblczyć ze wzoru: Cw k = NDS 12. Zaps wynków z badań Wszystke wynk końcowe oraz oblczone nepewnośc należy zapsać z dokładnoścą do jednego mejsca po przecnku w formace, ±, z dopskem - gdze lczba po znaku ± jest wartoścą nepewnośc rozszerzonej oblczona dla współczynnka rozszerzena k=2 co odpowada pozomow ufnośc ok. 95%. Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 7
Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 8
PROTOKÓŁ Z POBIERANIA PRÓBEK POWIETRZA Nr zlecena: Data: Nazwa zakładu: Temperatura otoczena: O C Wlgotność % Nr karty: Nazwa hal/pomeszczena Stanowsko pracy: Wykonywane czynnośc zawodowe: Źródła emsj: Ops wentylacj w pomeszczenu: Stosowane środk ochrony ndywdualnej: Rodzaj pyłu: Czas narażena w cągu zmany roboczej: Ilość osób zatrudnonych na stanowsku: Pył całkowty Nr sączka Czynnośc zawodowe pomarowego Nr aspratora [mn] Czas poberana próbk pyłu [mn] Czynnośc zawodowe Pył resprablny Nr sączka pomarowego Nr aspratora Czas poberana próbk pyłu [mn] Nr sączków kontrolnych 1... 2.. 3. Imę nazwsko osoby poberającej próbk: Podps: Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 9