N. Bednarska Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży wydobywczej Working paper JEL Classification: A10 Słowa kluczowe: Zarządzanie ryzykiem przedsiębiorstwa, short hedge, ryzyko walutowe. Streszczenie: Poniższy raport przedstawia sposób, w jaki przedsiębiorstwo może zarządzać ryzykiem walutowym, który polega na wykorzystaniu kontraktów terminowych w hedgingu. Zawarte w raporcie obliczenia przedstawiają prognozy rocznych przychodów, jakie spółka może osiągnąć, poprzez zastosowanie kontaktów terminowych oraz przychody, które może uzyskać bez ich zastosowania.
WSTĘP Analizowane przedsiębiorstwo jest liderem na rynku producentów węgla kamiennego w Polsce. Spółka jest wyróżniana na tle branży dzięki osiągniętym wynikom finansowym oraz wydajnością wydobycia surowców. Odbiorcami są głównie firmy przemysłowe, przede wszystkim podmioty, które prowadzą działalność w branży elektroenergetycznej. Przedsiębiorstwo zajmuje się produkcją oraz eksportem surowców produkty są dostarczane do różnych miast Europejskich. Eksport stanowi ok. 50% przychodów ze sprzedaży. Dlatego też, należności spółki są w wysokim stopniu narażone na ryzyko walutowe. Aby zabezpieczyć się przed wystąpieniem ewentualnych strat spowodowanych zmianami kursów walut, spółka postanowiła zakupić kontrakty terminowe 1. Strategia zarządzania należnościami: Zabezpieczenie się przed spadkiem kursu EUR/PLN poprzez zajęcie pozycji krótkiej w kontrakcie terminowym (sprzedaż kontraktów - short hedge). Zabezpieczenie się przed spadkiem kursu EUR, który miałby negatywny wpływ na przychód spółki. Termin płatności faktur jest tożsamy z terminem wykonania kontraktów. Wartość wystawionych faktur jest równa łącznej wartości w EUR. Założenia: Przedsiębiorstwo ma jednego głównego kontrahenta, który zamawia 80 000 t produktu raz w roku w tym samym okresie. Data wystawienia faktury 10.04.2010, a termin płatności przypada na 10.07.2010. Analogiczna sytuacja występuje w roku 2011. Średni kurs Euro w 2010 roku wyniósł 4,0 EUR/PLN, natomiast w 2011 roku 4,12 EUR/PLN. Średnia cena 1 tony surowca w 2010 wyniosła 70 EUR, a w 2011 wyniosła 72 EUR. Wartość faktury w 2011 roku 5600000 EUR i 5760000 EUR w roku 2011. Wartość jednego kontraktu wynosi 10 000 EUR. Liczba kontraktów wynosi: 560 w roku 2010 i 576 w roku 2011. Prowizja za jeden kontrakt 10 PLN. 1 K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje. Instrumenty finansowe, aktywa finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 2006, s. 55-63. 1 S t r o n a
Prowizja za zamknięcie kontraktu wynosi 32100 PLN. Rozpatrywane są trzy scenariusze w oparciu o maksymalną amplitudę wahań kursu EUR jaka wystąpiła w roku 2010 oraz 2011. Kurs EUR w momencie wykonania wynosił 4,10 w 2010 roku oraz 4,15 w 2011 roku. Tabela 1. Przypadek 1 - rok 2010 Kurs na dzień 10.07.2010 EUR/PLN 3,91 4,00 4,15 Wartość faktury EUR 5 600 000 5 600 000 5 600 000 Przychód PLN 21 896 000 22 400 000 23 240 000 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 22 400 000 22 400 000 22 400 000 Wynik na operacji bazowej PLN - 504 000-840 000 Dodatkowy przychód (bez dodatkowych kosztów) PLN 1 064 000 560 000-280 000 Prowizja za kontrakt PLN 5 600 5 600 5 600 Prowizja za zamknięcie kontraktu PLN 32 100 32 100 32 100 Podsumowanie transakcja bazowa PLN - 504 000-840 000 transakcja terminowa PLN 1 064 000 560 000-280 000 prowizja PLN 37 700 37 700 37 700 saldo PLN 522 300 522 300 522 300 Źródło: Obliczenia własne na podstawie K. Jajuga, op. cit. Tabela 2. Przypadek 2 - rok 2011 kurs na dzień 10.07.2011 EUR/PLN 3,91 4,12 4,15 Wartość faktury EUR 5 760 000 5 760 000 5 760 000 Przychód PLN 22 521 600 23 731 200 23 904 000 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 23 731 200 23 731 200 23 731 200 Wynik na operacji bazowej PLN - 1 209 600-172 800 Dodatkowy przychód (bez dodatkowych kosztów) PLN 2 246 400 1 036 800 864 000 Prowizja za kontrakt PLN 5 760 5 760 5 760 Prowizja za zamknięcie kontraktu PLN 32 100 32 100 32 100 Podsumowanie transakcja bazowa PLN - 1 209 600-172 800 transakcja terminowa PLN 2 246 400 1 036 800 864 000 prowizja PLN 37 860 37 860 37 860 saldo PLN 998 940 998 940 998 940 Źródło: Obliczenia własne na podstawie K. Jajuga, op. cit. 2 S t r o n a
Z tabel zawartych powyżej wynika, że w dwóch analizowanych latach tzn. w 2010 i w 2011 roku zastosowanie kontraktów terminowych przyniesie spółce zysk. We wszystkich przypadkach saldo operacji jest dodatnie, pomimo dość dużego zróżnicowania wartości kursów walutowych. W 2010 roku saldo w trzech przypadkach wynosi 522 300,00 zł, natomiast w roku 2011 wynosi 998 940,00 zł. Różnica ta wynika przed wszystkim ze wzrostu ceny wykonania tony surowca w 2011 roku, który zdecydowanie pozytywnie wpłynął na przychody ze sprzedaży badanej spółki. W 2010 roku wynik na operacji bazowej po zastosowaniu maksymalnego kursu waluty EUR jaki został wówczas zanotowany wyniesie 840 000,00 zł, natomiast w 2011 roku 172 800,00 zł. Sytuacja jednak nie wygląda zbyt korzystnie, kiedy przyjęte zostały minimalne kursy, ponieważ zarówno w 2010 i 2011 roku spółka odnosi znaczną stratę. W 2010 wynosi -504 000,00 zł, a w 2011 roku -1 209 600,00 zł. Tabela 3. Przedsiębiorstwo w 2010 roku nie stosuje kontraktów terminowych waluta Scenariusz Kurs na rynku EUR/PLN 3,91 4,00 4,15 Kurs opłacalności EUR/PLN 4 4 4 Wartość faktury EUR 5 600 000 5 600 000 5 600 000 Przychód eksportera PLN 21 896 000 22 400 000 23 240 000 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 22 400 000 22 400 000 22 400 000 Saldo PLN - 504 000-840 000 Źródło: Opracowanie własne na podstawie K. Jajuga, op. cit. Tabela 4. Przedsiębiorstwo w 2010 roku stosuje kontrakty terminowe waluta Scenariusz Kurs na rynku EUR/PLN 3,91 4,00 4,15 Kurs opłacalności EUR/PLN 4 4 4 Wartość faktury EUR 5 600 000 5 600 000 5 600 000 Przychód eksportera PLN 21 896 000 22 400 000 23 240 000 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 22 400 000 22 400 000 22 400 000 Przychód z kontraktów PLN 1 064 000 560 000-280 000 Koszty z kontraktów PLN 37 700 37 700 37 700 Saldo PLN 522 300 522 300 522 300 Źródło: Opracowanie własne na podstawie K. Jajuga, op. cit. 3 S t r o n a
Tabela 5. Przedsiębiorstwo w 2011 roku nie stosuje kontraktów terminowych waluta Scenariusz Kurs na rynku EUR/PLN 3,91 4,12 4,15 Kurs opłacalności EUR/PLN 4,12 4,12 4,12 Wartość faktury EUR 5 760 000 5 760 000 5 760 000 Przychód eksportera PLN 22 521 600 23 731 200 23 904 000 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 23 731 200 23 731 200 23 731 200 Saldo PLN - 1 209 600-172 800 Źródło: Opracowanie własne na podstawie K. Jajuga, op. cit. Tabela 6. Przedsiębiorstwo w 2011 roku stosuje kontrakty terminowe waluta Scenariusz Kurs na rynku EUR/PLN 3,91 4,12 4,15 Kurs opłacalności EUR/PLN 4,12 4,12 4,12 Wartość faktury EUR 5 760 000 5 760 000 5 760 000 Przychód eksportera PLN 22 521 600 23 731 200 23 904 000 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 23 731 200 23 731 200 23 731 200 Przychód z kontraktów PLN 2 246 400 1 036 800 864 000 Koszty z kontraktów PLN 37 860 37 860 37 860 Saldo PLN 998 940 998 940 998 940 Źródło: Opracowanie własne na podstawie K. Jajuga, op. cit. W tabeli nr 3 i nr 5 przedstawione zostały przychody w roku 2010 i 2011 w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo niestosuje kontraktów terminowych. Z obliczeń wynika, iż w momencie maksymalnego spadku kursu EUR spółka poniosłoby znaczną stratę przy jednej transakcji, mianowicie w 2010 roku -504 000,00 zł oraz w 2011 roku -1 209 600,00 zł. Sytuacja kształtuje się znaczniej korzystniej, kiedy do obliczeń został zastosowany maksymalny kurs EUR w roku 2010 oraz 2011, ponieważ w tych latach przedsiębiorstwo odnosiło wysoki zysk. W 2010 roku wyniósł 840 000,00 zł, a w 2011 roku 172 800,00 zł. Można wnioskować, iż wahania kursów wpływają różnorodnie na sprzedaż przedsiębiorstwa. W sytuacji wzrostu kursu przychód eksportera się zwiększa, natomiast w przypadku spadku kursu przedsiębiorstwo odnosi znaczne straty. Tabela nr 4 i nr 6 przedstawia przychód, jaki osiąga spółka po zastosowaniu kontraktów terminowych. Salda we wszystkich scenariuszach w roku 2010 i 2011 są dodatnie. Mimo tego, iż przedsiębiorstwo 4 S t r o n a
odnotowało stratę na kontrakcie terminowym, spółka w rezultacie i tak osiąga zysk (na tym samym poziomie). Zysk w 2010 roku wynosił 522 300,00 zł, a w 2011 roku 998 940,00 zł. W ten sposób zostało zredukowane ryzyko transakcyjne, które wynikało z wahań kursów walutowych. PODSUMOWANIE: Tabela 7. Roczne przychody przedsiębiorstwa oraz zmiana tych przychodów w trzech wariantach. Przychody w 2010 bez zastosowania kontraktów terminowych Przychody w 2010 przy zastosowaniu kontraktów terminowych Przychody w 2011 bez zastosowania kontraktów terminowych Przychody w 2011 przy zastosowaniu kontraktów terminowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie tabel zamieszczonych wcześniej. 726 447,00 zł 1 230 447,00 zł 2 070 447,00 zł 1 752 747,00 zł 1 752 747,00 zł 1 752 747,00 zł 91 749,00 zł 1 301 349,00 zł 1 474 149,00 zł 2 012 289,00 zł 2 012 289,00 zł 2 012 289,00 zł Tabela nr 7 zamieszczona powyżej przedstawia podsumowanie rocznego przychodu, jakie uzyskuje przedsiębiorstwo w latach 2010 oraz 2011.Informuje także, jakie zmiany mogą nastąpić w przychodzie podczas wzrostu lub spadku kursów walutowych. W badanych latach zmiana przychodu jest dodatnia i taka sama w każdym przypadku. Przychody zarówno w roku 2010, jak i 2011 przy nie stosowaniu kontraktów terminowych są zmienne oraz zależą od kursu walutowego. Natomiast przychody analizowanej spółki w badanych latach przy zastosowaniu kontraktów terminowych są stałe i zagwarantowane, ponieważ nie występuje ryzyko zmiany kursu walutowego. W 2010 roku przychód wynosi 1 752 747,00 zł, natomiast w 2011 roku 2 012 289,00 zł. Dlatego jednym z najlepszych sposobów na zwiększenie wartości przedsiębiorstwa jest zastosowanie transakcji hedgingowych 2. 2 J. Mazurek, RYZYKO WALUTOWE, http://globaleconomy.pl/content/view/2283/6/, 8.04.2013r. 5 S t r o n a
Bibliografia : 1. Bennet D., Ryzyko walutowe instrumenty i strategie zabezpieczające, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000. 2. Borkowski P, Ryzyko w działalności przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008. 3. Dudycz T., Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2005. 4. Duliniec A., Finansowanie przedsiębiorstwa, strategie i instrumenty, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne PWE, Warszawa 2011. 5. EMIS. 6. Franków, Natalia, Risk Management in Creating Value for Companies in the Example of Producing Cars (March 22, 2013). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2238066 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2238066 7. Jajuga K., Jajuga T., Inwestycje. Instrumenty finansowe, aktywa finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 2006. 8. Jajuga K., www.fire.ue.wroc.pl/moodlezry. 9. Kalinowski M., Zarządzanie ryzykiem walutowym w przedsiębiorstwie, CeDeWu, Warszawa 2007. 10. Korzeniowski L., Firma w warunkach ryzyka gospodarczego, Krakowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. - Kraków : Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne, 2001. 11. Marciniak Z., Zarządzanie wartością i ryzykiem przy wykorzystaniu instrumentów pochodnych - Warszawa : SGH, 2001. 12. Mazurek J., Ryzyko walutowe, http://globaleconomy.pl/content/view/2283/6/ 13. Meniów D., Ochędzan G., Wilimowska Z., Instrumenty zabezpieczające w transakcjach walutowych, Bydgoszcz 2003. 14. Michalski G., Crisis Caused Changes in Intrinsic Liquidity Value in Non-Profit Institutions (December 14, 2012). Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 6 S t r o n a
2012, Volume 7, Issue 2. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2189488 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2189488. 15. Michalski G. (2010) Planning optimal from the Enterprise value creation perspective. Levels of operating cash investment. Romanian Journal of Economic Forecasting vol. 13 iss 1 pp 198-214. 16. Michalski G. (2011), Financial Analysis in the Enterprise: A Value-Based Liquidity Framework. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1839367, 177-262. 17. Michalski G., Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach, PWN, 2005 18. Michalski G., Podstawy Zarządzania Finansami Przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania, Wrocław 2004. 19. Michalski G., Strategiczne zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, CeDeWu, Warszawa 2010. 20. Michalski G., Strategie finansowe przedsiębiorstw (Entrepreneurial financial strattegies), oddk, Gdańsk 2009. 21. Michalski G., Strategie finansowe przedsiębiorstw, ODDK Gdańsk 2009. 22. Michalski G., Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, (Introduction to Entrepreneurial Financial Management), Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1934041 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1934041. 23. Michalski G., Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstwa, C.H. Beck, Warszawa 2010. 24. Michalski, Grzegorz Marek, Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach (Financial Liquidity Management in Small and Medium Enterprises) (2013). Plynnosc Finansowa w Malych i Srednich Przedsiebiorstwach, PWN, 2013. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2214715. 25. Soltes Vincent (2011), The Application of the Long and Short Combo Option Strategies in the Building of Structured Products, 10th International Conference of Liberec Economic Forum, Liberec. 7 S t r o n a
26. Taylor F., Rynki i opcje walutowe rozwój, struktura i transakcje, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2000. 27. Urbanowska-Sojkin E., Ryzyko w wyborach strategicznych w przedsiębiorstwach, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2013. 28. Zarzecki D., Zarządzanie finansami - zarządzanie ryzykiem i kreowanie wartości. T. 1 i 2: Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007. 8 S t r o n a