D. Kałużny, Uniwersytet Ekonomiczny

Transkrypt

1 D. Kałużny, Uniwersytet Ekonomiczny Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży wydobywczej working paper JEL Classification: A10 Słowa kluczowe: Zarządzanie ryzykiem i wartością przedsiębiorstwa, analiza scenariuszy, NPV Streszczenie: Poniższy raport przedstawia jedną z metod zarządzania ryzykiem w tworzeniu wartości w przedsiębiorstwie na przykładzie przedsiębiorstwa z branży wydobywczej. Przedstawione obliczenia dotyczą analizy trzech scenariuszy: bazowego, optymistycznego i pesymistycznego. 1

2 1. Wprowadzenie Przedsiębiorca, podejmując każdą decyzję gospodarczą dotyczącą zarówno bieżącej działalności przedsiębiorstwa, jak i przedsięwzięć rozwojowych, powinien przygotować lub wykorzystać prognozy na temat układu przyszłych warunków gospodarowania. Nieodłącznym zaś elementem każdej podejmowanej decyzji jest niepewność i ryzyko, gdyż nie można w sposób oczywisty ustalać, jak ukształtują się poszczególne składowe stanowiące podstawę obecnej decyzji. Im dłuższego okresu dotyczy podejmowana decyzja, tym większe jest ryzyko. Ryzyko następuje wtedy, kiedy podejmujący decyzję nie może przewidzieć z całkowitą pewnością przyszłych zdarzeń, natomiast zna nie tylko różne efekty podjętej decyzji, lecz również prawdopodobieństwo powiązane z każdym z czynników. Ryzykiem możemy nazwać prawdopodobieństwo powstania negatywnego zdarzenia losowego dla dotkniętego nim podmiotu. Niepewność natomiast występuje wtedy, kiedy podejmujący decyzję wie, że wszystkie dopuszczalne zdarzenia i wyniki są możliwe, ale nie jest możliwe określenie poziomu prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia losowego. 1 Zarządzanie ryzykiem jest procesem wysoce złożonym i stawia sobie następujące cele: obniżenie ryzyka do poziomu dopuszczalnego, obniżenie kosztów zarządzania ryzykiem 2. Jeśli ów zarządzanie ma być efektywne, musi służyć powodzeniu projektu i obejmować wszystkie aspekty projektu i elementy otoczenia wywierające wpływ na projekt. Zarządzanie ryzykiem projektu powinno więc być traktowane jako segment całościowego zarządzania projektem. Właśnie takie podejście znajduje odzwierciedlenie m.in. w definicji i koncepcji zarządzania ryzykiem zaproponowanej przez Instytut Zarządzania Projektem w USA. Dlatego zarządzanie ryzykiem projektu jest rozumiane jako zespół kolejno występujących po sobie procesów, tj. zespół obejmujący proces identyfikacji ryzyka, proces analizy ryzyka, a także proces odpowiedniego reagowania na poszczególne rodzaje ryzyka. Takie zarządzanie powinno maksymalizować rezultaty pozytywne zdarzeń oraz minimalizować konsekwencje zdarzeń niepomyślnych. Zgodnie z wymienioną powyżej koncepcją na zarządzanie ryzykiem składają się cztery procesy: Identyfikacja ryzyka należy określić te oczekiwane rodzaje ryzyka, które będą oddziaływały na projekt oraz cechy każdego z nich 1 D. Redel, Finanse przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s E. Wrońska, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2006, s.55. 2

3 Kwantyfikacja ryzyka ewaluacja poszczególnych rodzajów ryzyka i wzajemnego ich oddziaływania w celu oszacowania rozpiętości możliwych poziomów efektywności Opracowanie sposobów reagowania na ryzyko należy tutaj zdefiniować możliwości reagowania na napotkane zagrożenia Kontrola reakcji na ryzyko dopasowanie zachowania na ryzyko odpowiednio do zmian, jakie występują w okresie wdrażania i eksploatacji projektu Opis teoretyczny wybranej metody Analiza scenariuszy to metoda wykorzystywana w niniejszej pracy, uwzględniająca ryzyko w sposób pośredni. Jest to dobry sposób pozwalający na analizę ryzyka dotyczącego zarządzania finansami przedsiębiorstwa realizowanego w warunkach niepewności. 4 Analiza scenariuszy bierze pod uwagę zarówno wrażliwość NPV projektu na zmiany przyjętych założeń, jak i hipotetyczny obszar tych zmian 5. Omawiana metoda polega na tym, że dla każdej inwestycji należy opracować prognozę kształtowania się czynników. Owe czynniki z kolei mają istotny wpływ na aktualną wartość netto w inwestycji w rozmaitych warunkach przyszłych scenariuszy rozwoju wydarzeń. 6. Zazwyczaj dokonuje się analizy trzech scenariuszy i taką też analizę przeprowadzę w mojej pracy: scenariusz bazowy; scenariusz optymistyczny; scenariusz pesymistyczny. Pierwszy z nich, scenariusz bazowy konstruuje się na podstawie rzeczywistych danych pochodzących ze sprawozdań finansowych lub innych wiarygodnych źródeł. Jak sama nazwa wskazuje jest on scenariuszem bazowym i to właśnie na nim oparta jest reszta scenariuszy. W drugim typie- scenariuszu optymistycznym zawarte są korzystnie zawyżone wartości, w przeciwieństwie do tego pesymistycznego, w którym zakłada się pesymistyczną wizję kształtowania czynników, które mają wpływ na NPV. Kiedy pozna się 3 K. Marcinek, Ryzyko projektów inwestycyjnych, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2001, s G. Michalski, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s A. Wawryszuk-Misztal, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 2006, s G.Michalski, Strategie finansowe przedsiębiorstw, wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk

4 prawdopodobieństwo zaistnienia każdego typu scenariusza, wówczas można obliczyć wartość przewidywaną wartości obecnej netto. Aby to uczynić należy posłużyć się odpowiednim wzorem 7. Wzór 1 Gdzie: E(NPV) = pb NPVb + pp NPVp + po NPVo 8 pi prawdopodobieństwo realizacji i tego scenariusza; NPVi wartość obecna netto dla i tego scenariusza; b scenariusz bazowy; o scenariusz optymistyczny; p scenariusz pesymistyczny. 3. Praktyczny przykład zastosowania metody Dokonana analiza scenariuszy polegała na manipulowaniu zmianami w wysokości przychodów oraz kosztów wydatkowych, gdyż charakteryzują się największym wpływem na kondycję finansową przedsiębiorstwa. WACC (wartości kosztu kapitału) pobrane zostały z obliczeń z poprzedniej pracy 9 oraz użyte w wariantach analizowanych w tej pracy. W 2010 roku WACC wynosił 8,36%, a w roku 2011 WACC był równy 9,85%. Natomiast wartość WACC dla n roku została policzona za pomocą średniej wartości WACC dla lat 2010 oraz 2011 i wyniosła 9,11%. Scenariusz bazowy: W tym scenariuszu zakładam, że w n roku przychody wzrosną o 24%, a koszty zmaleją o 2%. 7 G. Michalski, Podstawy zarządzania finansami przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania, Wrocław 2003, s Jak wyżej. 9 ( r.). 4

5 Tabela 1. Analiza scenariuszy scenariusz bazowy WARIANT BAZOWY ROK n CR (przychody ze sprzedaży) , , ,41 CE (koszty wydatkowe) , , ,27 EBIT (zysk przed opodatkowaniem) , , ,00 NOPAT (zysk operacyjny netto) , , ,80 NWC (zmiana kapitału pracującego netto) , , ,05 FCF (przepływy pieniężne) , , ,89 FCF0= ,78 NPV= ,9251 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Michalski G., Paradoks Cyklu Operacyjnego ( Scenariusz optymistyczny: W tym scenariuszu zakładam, iż przychody wzrosną o 28%, natomiast koszty zmaleją o 7%. Dzięki takiej zmianie przedsiębiorstwo może oczekiwać większego zainteresowania, ale również brać pod uwagę rozszerzenie działalności. Tabela 2. Analiza scenariuszy scenariusz optymistyczny WARIANT OPTYMISTYCZNY ROK n CR (przychody ze sprzedaży) , , ,64 CE (koszty wydatkowe) , , ,76 EBIT (zysk przed opodatkowaniem) , , ,74 NOPAT (zysk operacyjny netto) , , ,33 NWC (zmiana kapitału pracującego netto) , , ,05 FCF (przepływy pieniążne) , , ,43 FCF0= ,78 NPV= 46276,27 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Michalski G., Paradoks Cyklu Operacyjnego ( Scenariusz pesymistyczny: W tym scenariuszu przyjąłem, iż przychody spadną o 12%, natomiast koszty wzrosną o 3%. Przez taką zmianę przedsiębiorstwo może odczuć wzrost konkurencji na rynku, a także spadek popytu oraz podaży. 5

6 Tabela 3. Analiza scenariuszy scenariusz pesymistyczny WARIANT PESYMISTYCZNY ROK n CR (przychody ze sprzedaży) , , ,88 CE (koszty wydatkowe) , , ,48 EBIT (zysk przed opodatkowaniem) , , ,75 NOPAT (zysk operacyjny netto) , , ,29 NWC (zmiana kapitału pracującego netto) , , ,05 FCF (przepływy pieniążne) , , ,81 FCF0= ,78 NPV= ,58 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Michalski G., Paradoks Cyklu Operacyjnego ( Tabela 4. Wartość wskaźnika E(NPV) Scenariusz NPV P E(NPV) OPTYMISTYCZNY ,27 25% ,07 BAZOWY ,93 70% ,65 PESYMISTYCZNY ,58 15% ,39 E(NPV)= ,97 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Michalski G., Paradoks Cyklu Operacyjnego ( Na podstawie tabeli znajdującej się powyżej policzyć można sumę zdyskontowanych przepływów korzyści i kosztów E(NPV). Wartość E(NPV) zależy od poszczególnych bieżących wartości netto. Jak możemy dostrzec wartość oczekiwana jest ujemna. Wnioskować można, iż przyjęcie takiego projektu nie będzie stanowiło żadnej korzyści, która przewyższałaby wartość bieżącą kosztów. 4. Podsumowanie W analizie scenariuszy stworzone zostały prognozy zmiennych decydujących o poziomie NPV. Przedstawione i opisane powyżej scenariusze ukazują, iż w każdym prócz optymistycznego NPV jest ujemne, co powoduje pojawienie się ujemnej wartości E(NPV). W scenariuszu optymistycznym występuje NPV dodatnie, więc przedsiębiorstwo powinno zdecydować się właśnie na ten scenariusz, lecz wiąże się to ze sporym ryzykiem nie osiągnięcia oczekiwanych wyników. Prawdopodobieństwo scenariusza optymistycznego wynosi 0,3, więc nie jest to najbardziej prawdopodobny scenariusz. 6

7 Bibliografia: 1. Wrońska Elżbieta, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin Redel Danuta, Finanse przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Wawryszuk-Misztal Anna, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw, wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk Michalski Grzegorz, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa Michalski Grzegorz., Podstawy zarządzania finansami przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania, Wrocław Marcinek Krzysztof, Ryzyko projektów inwestycyjnych, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice (stan na r.). 9. Michalski Grzegorz., Paradoks Cyklu Operacyjnego ( (stan na r.) 10. Michalski Grzegorz, Ocena finansowa kontrahenta na podstawie sprawozdań finansowych (Financial Analysis in the Firm. A Value-Based Liquidity Framework), oddk, Gdańsk Michalski, Grzegorz Marek, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, (Introduction to Entrepreneurial Financial Management), Available at SSRN: or Michalski Grzegorz (2007), Portfolio Management Approach in Trade Credit Decision Making, Romanian Journal of Economic Forecasting, Vol. 3, pp , Available at SSRN: Michalski Grzegorz (2008), Operational risk in current assets investment decisions: Portfolio management approach in accounts receivable, Agricultural Economics Zemedelska Ekonomika, 54, 1, Michalski Grzegorz (2008), Corporate inventory management with value maximization in view, Agricultural Economics-Zemedelska Ekonomika, 54, 5,

8 15. Michalski Grzegorz (2009), Inventory management optimization as part of operational risk management, Economic Computation and Economic Cybernetics Studies and Research, 43, 4, Michalski Grzegorz (2011), Financial Analysis in the Enterprise: A Value-Based Liquidity Framework. Available at SSRN: Michalski Grzegorz (2007), Portfolio management approach in trade credit decision making, Romanian Journal of Economic Forecasting, 8, 3, Michalski Grzegorz (2008), Value-based inventory management, Romanian Journal of Economic Forecasting, 9, 1, Michalski Grzegorz (2012), Financial liquidity management in relation to risk sensitivity: Polish enterprises case, Quantitative Methods in Economics, Vydavatelstvo EKONOM, Bratislava, Michalski Grzegorz (2008), Decreasing operating risk in accounts receivable mangement: influence of the factoring on the Enterprise value, [in] Culik, M., Managing and Modelling of Financial Risk, Michalski Grzegorz (2010), Planning optimal from the Enterprise value creation perspective. Levels of operating cash investment, Romanian Journal of Economic Forecasting, vol: 13 iss: 1 pp Polak Petr, Robertson, D. C. and Lind, M. (2011), The New Role of the Corporate Treasurer: Emerging Trends in Response to the Financial Crisis (December 12, 2011). International Research Journal of Finance and Economics, No. 78, Available at SSRN: Soltes Vincent (2012), Paradigms of Changes in the 21th Century - Quest for Configurations in Mosaic, Ekonomicky Casopis, v.60 is.4 pp Soltes Vincent (2011), The Application of the Long and Short Combo Option Strategies in the Building of Structured Products, 10th International Conference of Liberec Economic Forum, Liberec. 25. Zmeskal Zdenek, Dluhosova Dana (2009), Company Financial Performance Prediction on Economic Value Added Measure by Simulation Methodology, 27th International Conference on Mathematical Methods in Economics, Mathematical Methods in Economics, Polak Petr, Sirpal R., Hamdan M. (2012), Post-Crisis Emerging Role of the Treasurer, European Journal of Scientific Research, 86, 3, Kresta A.; Tichy Tomas (2012), International Equity Portfolio Risk Modeling: The Case of the NIG Model and Ordinary Copula Functions, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE 62, 2,

9 28. Kopa Milos, D'Ecclesia RL, Tichy Tomas (2012), Financial Modeling, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE, 62, 2, Michalski, Grzegorz Marek, Value-Based Inventory Management, Value-Based Inventory Management, Journal of Economic Forecasting, 9/1, 82-90, Available at SSRN: or Dluhosova Dana, et. al., 2006, Finanční řízení a rozhodování podniku: analýza, investování, oceňování, riziko, flexibilita, Ekopress, Prague. 31. Soltes Vincent, 2004, Duration of coupon bonds as a criterion of the price sensibility of bonds with regards to the change of interest rates (Durácia kupónovej obligácie ako kritérium cenovej citlivosti obligácie vzhľadom na zmenu úrokových sadzieb in Slovak), EKONOMICKY CASOPIS, 52/2004(1), pp Michalski, Grzegorz Marek, Factoring and the Firm Value (May 17, 2008). FACTA UNIVERSITATIS Series: Economics and Organization, Vol. 5, No. 1, pp , Available at SSRN: Michalski, Grzegorz Marek, Crisis Caused Changes in Intrinsic Liquidity Value in Non-Profit Institutions (December 14, 2012). Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 2012, 34. Volume 7, Issue 2. Available at SSRN: or Michalski, Grzegorz Marek, Accounts Receivable Management in Nonprofit Organizations (Zarządzanie należnościami w organizacjach nonprofit), 2012, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości 2012(68(124)): ICID: , Available at SSRN: or MPB - Dane dla lat , 9