WPŁYW STRESU ZAWODOWEGO NA JAKOŚĆ NASIENIA

Medycya Pracy 2010;61(6):607 613 Istytut Medycyy Pracy im. rof. J. Nofera w Łodzi htt://medr.im.lodz.l Joaa Jurewicz 1 Wojciech Hake 1,2 Wojciech Sobala 1 Dorota Merecz 3 Michał Radwa 4 PRACA ORYGINALNA WPŁYW STRESU ZAWODOWEGO NA JAKOŚĆ NASIENIA THE EFFECT OF STRESS ON THE MEN QUALITY 1 Istytut Medycyy Pracy im. rof. J. Nofera, Łódź Zakład Eidemiologii Środowiskowej 2 Uiwersytet Medyczy, Łódź Zakład Iformatyki i Statystyki Medyczej 3 Istytut Medycyy Pracy im. rof. J. Nofera, Łódź Zakład Psychologii Pracy 4 Cetrum Leczeia Niełodości Gameta, Łódź Streszczeie Wstę: Stres już od dawa był odejrzeway o wływ a łodość zarówo kobiet, jak i mężczyz. Ważą rolę odgrywa tu stres zawodowy. W owo owstających rzedsiębiorstwach waruki racy stają się coraz bardziej beziecze od względem arażeia a czyiki fizycze i chemicze, jedocześie rośie oziom stresu wywołay rywalizacją czy koieczością wykoywaia dużej ilości zadań. Materiał i metody: Badaiem zostało objętych 179 mężczyz, którzy zgłosili się do oradi leczeia iełodości w celach diagostyczych, z rawidłową (liczba lemików: 15 300 ml/ml w asieiu) oraz obiżoą łodością (lekka oligozoosermia liczba lemików: 10 15 ml/ml). Każdy z badaych został oroszoy o wyełieie kwestioariusza dotyczącego cech sołeczo-demograficzych, stylu życia i wykoywaej racy zawodowej. Ocea oziomu stresu została wykoaa za omocą Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy. Oceiając oziom stresu badaych mężczyz, kocetrowao się a sumie uktów zakreśloych rzez ich oraz liczbie wystęujacych sytuacji stresujących, czyli a tym, czy daa sytuacja stresująca wystęuje a daym staowisku racy już bez mierzeia stoia jej uciążliwości. Badaie asieia zostało oddae rutyowej aalizie zgodie z zaleceiami WHO oceioo jego odstawowe arametry, takie jak: objętość, rocet lemików atyowych, ruchliwość lemików i rocet lemików o ruch rogresywym. Wyiki: W badaiu odotowao egatywy wływ liczby sytuacji stresujących a objętość asieia i rocet lemików o ruchu rogresywym rzy kotroli takich czyików zakłócających, jak czas trwaia iełodości ary, abstyecja łciowa rzed badaiem asieia i choroby wystęujące w rzeszłości mogące mieć wływ a jakość asieia. Wioski: Prezetowae badaie wykazało egatywy wływ ilości doświadczaych sytuacji stresujących a jakość asieia, jedak koiecze są koleje badaia w tym kieruku w celu otwierdzeia tej zależości. Med. Pr. 2010;61(6):607 613 Słowa kluczowe: stres zawodowy, asieie, jakość asieia Abstract Backgroud: Stress is oe of the most imortat health ad social roblems. Psychological stress has log bee susected of havig a imortat imact o ifertility. Studies o the effects of sychological stress o male fertility, esecially the seme quality, have so far yielded equivocal fidigs. Materials ad Methods: The study oulatio cosisted of 179 me who had reorted to the ifertility cliic for diagostic uroses, some of them with ormal fertility (seme total cocetratio of 15 300 ml/ml) or with slight oligozoosermia (seme total cocetratio of 10 15 ml/ml). The seme samles were aalyzed i oe laboratory accordig to the WHO maual o basic seme aalysis. The mai seme arameters were assessed: volume, motility, ercet of atyical ad rogressive sermatozoa. To assess the occuatioal stress the Subjective Work Characteristics Questioaire was used. Assessig the level of stress we cocetrated o the sum of oits obtaied by each ma takig art i the study ad the umber of sychosocial factors reset at work reorted by the subjects. Results: Measurig the level of stress by the Subjective Work Characteristics Questioaire, we revealed egative effects of a umber of stressful situatios at work, which affect seme volume ad ercet of rogressive sermatozoa, takig accout of cofoudig factors that ca have imact o the seme quality ad thus affect fertility, such as duratio of the coule s ifertility, ast sexual abstiece ad diseases. Coclusio: The study cofirm that the occuatioal stress ca affect the male seme quality, however, due to the limited data o this issue, the obtaied results must be cofirmed by more extesive, logitudial studies. Med Pr 2010;61(6):607 613 Key words: occuatioal stress, seme, seme quality Adres autorów: Zakład Eidemiologii Środowiskowej, Istytut Medycyy Pracy im. rof. J. Nofera, ul. św. Teresy 8, 91-348 Łódź; e-mail: joaaj@im.lodz.l Nadesłao: 10 maja 2010 Zatwierdzoo: 7 czerwca 2010

608 J. Jurewicz i ws. Nr 6 WSTĘP Na oczątku XXI wieku iełodość w krajach rozwiiętych dotyczyła 15 20% ar, odczas gdy w latach 60. XX wieku było to 7 8% ar (1). Na oad ołowę jej rzyczy składał się czyik męski. Przerowadzoa rzez Carlse i ws. aaliza 61 badań rowadzoych w latach 1938 1991 dowiodła, że jakość i liczba lemików ulegały rzez koleje lata zmiejszeiu (2). W odaym okresie astąiło istote, o blisko 50%, obiżeie średiej liczby lemików z 113 10 6 /ml w 1940 roku do 66 10 6 /ml w 1990 (2). W tym samym okresie odotowao rówież zwiększoą częstość wystęowaia raka jądra. Na odstawie tych aaliz sformułowao hiotezę, że obserwowae obiżeie łodości mężczyz może być związae z czyikami środowiskowymi, w tym z wystęującymi w aszym życiu zawodowym i rywatym stresorami sychiczymi (3,4). Rówowaga sychicza jest iezmierie waża dla rawidłowego fukcjoowaia całego układu łciowego mężczyzy, choć dotąd ie do końca jase jest, w jaki sosób stres może wływać a jakość asieia. Wiadomo, że stres i rzemęczeie ogarszając samooczucie sychicze, mogą owodować różego rodzaju zaburzeia seksuale, takie jak imotecja czy rzedwczesy wytrysk. Uiemożliwiają oe rawidłowe odbycie stosuku łciowego, a tym samym załodieie. Stres może zaburzać wydzielaie hormou uwaliającego hormo luteiizujący (luteiizig hormoe-releasig hormoe LHRH), rzez co zmiejsza się sermatogeeza i tym samym liczba lemików (3). Obserwacje kliicze i wyiki badań aukowych dają rzesłaki, aby sądzić, że zarówo chroiczy, jak i traumatyczy stres ma wływ a fukcje seksuale i łodość kobiet i mężczyz (5 9). Ważą rolę odgrywa tu stres zawodowy. W owo owstających rzedsiębiorstwach waruki racy stają się coraz beziecziejsze od względem arażeia a czyiki fizycze i chemicze, dlatego zmiejsza się eksozycja a ie racujących. Wzrasta jedak liczba osób, u których rozozaje się choroby sowodowae stresem. Ciągła rywalizacja, aięte termiy, koieczość wykoaia dużej ilości zadań iewątliwie wływają a zwiększeie oziomu stresu u większości osób racujących. W stosukowo iewielu badaiach ad czyikami warukującymi jakość asieia oruszao zagadaieie związków między stresem zawodowym a łodością racujących mężczyz i ich wyiki są iejedozacze (10 12). Z uwagi jedak a ciągle obiżającą się jakość i ilość asieia oraz wszechobecie, zwłaszcza w racy, wystęujacy stres, dalsza aaliza związków między stresem zawodowym a jakością asieia wydaje się koiecza. W iiejszym artykule zarezetowae zostały wyiki badań zrealizowaych w Istytucie Medycyy Pracy im. rof. J. Nofera w Łodzi, których celem była aaliza związków między oziomem stresu zawodowego mierzoego za omocą Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy a jakością asieia badaych mężczyz. MATERIAŁ I METODY Badaiem zostało objętych 179 mężczyz, którzy zgłosili się do oradi leczeia iełodości w celach diagostyczych, z rawidłową (liczba lemików: 15 300 ml/ml w asieiu) oraz obiżoą łodością (lekka oligozoosermia liczba lemików: 10 15 ml/ml). Każdy z badaych został oroszoy o wyełieie kwestioariusza. Wywiad obejmował dae dotyczące cech sołeczo-demograficzych, stylu życia, wykoywaej racy zawodowej i arażeia a czyki wystęujące w środowisku racy. Kwestioariusz zawierał rówież szczegółowe ytaia a temat zdrowia acjeta, które może mieć otecjaly wływ a jakość asieia, oraz rzebytych chorób (wętrostwo, oeracje jąder, urazy jader, agmie zaaleie rzyuszic oiżej 15. roku życia, leczeie rzeciwowotworowe, adciśieie, cukrzyca). Ocea oziomu stresu Ocea oziomu stresu została wykoaa za omocą Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy (13). Służy o do ocey subiektywej ercecji racy i rzezaczoy jest do omiaru idywidualego oczucia stresu zawodowego racowików. Metoda ta ozwala a oceę, czy sytuacja stresująca ma miejsce, oraz a ogólą oceę oczucia stresu. Kwestioariusz składa się z 55 ozycji oisujacych róże cechy racy. Przy każdej z ich zajdują się cyfry od 1 do 5, które określają stoień, w jakim daa cecha jest uciążliwa, irytująca i stresująca dla osoby oceiającej. Cyfra 1 ozacza, że daa cecha w ogóle ie wystęuje a daym staowisku, a 5 to ajwyższy stoień jej uciążliwości. Wskaźik oziomu oczucia stresu jest sumą oce (uktów) zakreśloych rzez badaego racowika. Im jest oa wyższa, tym większe jest oczucie stresu badaej osoby.

Nr 6 Wływ stresu zawodowego a jakość asieia 609 Oceiając oziom stresu badaych mężczyz, kocetrowaliśmy się a sumie uktów zakreśloych rzez ich oraz liczbie wystęujacych sytuacji stresujacych, czyli a tym, czy daa sytuacja stresująca wystęuje a daym staowisku racy już bez mierzeia stoia jej uciążliwości. Badaie asieia Badaie asieia zostało oddae rutyowej aalizie zgodie z zaleceiami WHO. Oceioe zostały odstawowe arametry, takie jak objętość, rocet lemików atyowych, ruchliwość lemików i rocet lemików o ruchu rogresywym (oruszających się tylko o liii rostej). Aaliza statystycza Wioskowaie statystycze rzerowadzoo a odstawie testów istotości rzy oziomie 0,05. W ierwszym etaie wykoao aalizy jedoczyikowe. Oceiao w ich związek między arametrami charakteryzującymi jakość asieia a stresem zawodowym. W drugim etaie dla arametrów charakteryzujących jakość asieia, które były związae ze stresem zawodowym rzy oziomie istotości 0,1, rzerowadzoo aalizy wieloczyikowe orzez wyłączeie wływu otecjalych czyików zakłócających. Dae aalizowao rzy użyciu modeli regresji liiowej, rzy czym iektóre zmiee zależe oddao trasformacji. Wyiki Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy aalizowao jako sumę uktów. Podjęto też róbę oszacowaia wag dla oszczególych kategorii odowiedzi a odstawie modelu regresji, w którym uwzględioo zmiee odowiadające liczbie sytuacji dla każdej kategorii odowiedzi od 2 do 5. Aaliz statystyczych dokoao rzy omocy akietu statystyczego R (14). WYNIKI Badaa oulacja Badaiem objęto 179 acjetów kliiki leczeia iełodości. Poieważ 13 osób (7,3%) ie wyełiło kwestioarusza oceiającego oziom stresu, do dalszej aalizy włączoo 166 mężczyz. Większość z badaych mężczyz miało wykształceie średie (36,1%) i wyższe (34,3%). Osoby z wykształceiem zawodowym staowiły 23,5% badaych. Średia wieku badaych osób wyosiła 32 lata. Aktywych zawodowo było 96% badaych mężczyz (wśród których 7% staowili rolicy), bez racy ozostawało tylko 4% osób. Aalizując okres iełodości badaych ar zgłaszających się do kliiki leczeia iełodości, stwierdzoo, że czas trwaia iełodości w większości trwał 1 2 lata (37%) i 2 3 lata (33%). Przebyte w rzeszłości choroby dotyczyły iewielkiej liczby badaych mężczyz. Tylko 16% badaych deklarowało jedą z chorób wymieioych w kwestioariuszu. Abstyecja łciowa rzed badaiem asieia wyosiła w większości rzyadków owyżej 3 di (95%) (tab. 1). Tabela 1. Charakterystyka acjetów kliiki leczeia iełodości objętych badaiem Table 1. Characteristics of the study grou Zmiea Variable Badai Resodets (N = 166) Wiek [w latach] / Age [years] 32,1±4,1 Wykształceie / Educatio, (%) odstawowe / rimary 2 (1,2) zawodowe / vocatioal 39 (23,5) średie / secodary 60 (36,1) licecjat / icomlete higher 8 (4,8) wyższe / higher 57 (34,3) Praca zawodowa / Work durig the time of questioaire, (%) tak / yes 160 (96,4) ie / o 6 (3,6) Praca / Occuatio, (%) rolik / farmer 12 (7,5) racowik fizyczy / hysical worker 55 (34,4) racowik biurowy / office worker 52 (32,5) kierowca / driver 15 (9,4) mechaik samochodowy / car reair worker 5 (3,1) auczyciel / teacher 3 (1,9) srzedawca / sellma 9 (5,6) lekarz / doctor 2 (1,3) olicjat / olicema 5 (3,1) laborat / laboratory work 1 (0,6) fotograf / hotograher 1 (0,6) Czas trwaia iełodości ary [w latach] / / Duratio of coule s ifertility [years] 1 2 61 (36,7) 2 3 54 (32,5) 3 5 24 (14,5) > 5 27 (16,3) Abstyecja łciowa [di] / Sexual abstiece [days] < 3 8 (4,8) 3 158 (95,2) Przebyte choroby / Past diseases, (%) ie / o 139 (83,7) tak / yes 27 (16,3)

610 J. Jurewicz i ws. Nr 6 Ocea stresu za omocą testów sychologiczych Średi ogóly wyik Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy wyosił 94±25,5 uktów (tab. 2), co według orm steowych dla tego kwestioariusza ozacza średi oziom stresu (ste 6) (13). Wyiki wysokie według orm steowych miało 32,5% badaych, a iskie 2,4%. Jeśli chodzi o sytuacje stresujące, to u badaych osób wystęowało średio 25 takich sytuacji. Zakres sytuacji stresujących wyosił od 3 do 53 (tab. 2). Aaliza odstawowych arametrów asieia Objętość asieia badaych mężczyz wyosiła 3,65±1,49 ml, a liczba lemików 45,9±43,9 ml/ml. Plemiki atyowe wystęowały u 50,22±17,1% badaych, a rocet lemików rogresywych wyosił średio 34,2±16. Ruchliwość lemików wyosiła 50,8±17,1% (tab. 3). Ocea wływu stresu a jakość asieia Biorąc od uwagę sumę uktów z Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy otrzymaą rzez badae osoby, stwierdzoo istoty egatywy wływ tej zmieej tylko a rocet lemików o ruchu rogresywym. Z kolei gdy wzięto od uwagę liczbę sytuacji stresujących a daym staowisku racy, to stres mierzoy w te sosób wływał egatywie ie tylko a rocet lemików o ruchu rogresywym, ale także a objętość asieia (tab. 4). Nie stwierdzoo wływu ogólej liczby uktów ai liczby sytuacji stresujących a liczbę lemików i ich ruchliwość czy rocet lemików atyowych (tab. 4). W celu ocey wływu każdego z wymieioych wyżej wskaźików stresu a objętość asieia i rocet lemików o ruchu rogresywym zastosowao modele regresji liiowej rzy kotroli takich czyików zakłócających, jak czas iełodości ary i abstyecja łciowa rzy objętości asieia i czas iełodości ary oraz rzebyte w rzeszłości choroby rzy rocecie lemików o ruchu rogresywym. W modelach wieloczyikowych zaobserwowao istoty egatywy wływ stresu (mierzoego liczbą sytuacji stresujących) oraz abstyecji łciowej oiżej 3 di rzed badaiem asieia a jego objętość Tabela 2. Wyiki Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy mężczyz uczesticzących w badaiu Table 2. Results of the Subjective Work Characteristics Questioaire i the study grou Miary statystycze Statistical variables ukty (razem) oits (total) Wyik Result (N = 166) sytuacje stresujące sychosocial factors at work Średia/ Mea 94,0 25,4 Mediaa / Media 88,0 24,0 Odchyleie stadardowe / Stadard deviatio 22,5 9,8 Zakres / Iterval 59 185 3 53 Tabela 3. Podstawowe arametry asieia u badaych mężczyz Table 3. Mai seme arameters i the study grou Miary statystycze Statistical variables Objętość asieia Seme volume [ml] Liczba lemików Seme total cocetratio [ml/ml] Ruchliwość lemików Seme motility Plemiki atyowe Seme atyical Plemiki o ruchu rogresywym Progressive motility sermatozoa Średia / Mea 3,65 45,9 50,8 50,2 34,2 Mediaa / Media 3,15 31,9 53,0 50,0 33,5 Odchyleie stadardowe / / Stadard deviatio 1,49 43,9 15,2 17,1 16,0 Mi. / Mi 2,00 1,0 6,0 20,0 0 Maks. / Max 10,00 198,4 79,0 93,0 74,0

Nr 6 Wływ stresu zawodowego a jakość asieia 611 (tab. 5). Rówież liczba sytuacji stresujących, czas trwaia iełodości oiżej roku i wystęowaie chorób w rzeszłości egatywie wływała a rocet lemików o ruchu rogresywych (tab. 6). Tabela 4. Wływ stresu mierzoego za omocą Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy a odstawowe arametry asieia Table 4. The imact of stress measured by the Subjective Work Characteristics Questioaire o the seme quality Parametry asieia Seme arameters Pukty (razem) Poits (total) Sytuacje stresujące Psychosocial factors at work Objętość / Volume [ml]* 0,0006 0,0005 0,241 0,0034 0,0013 0,008 Liczba lemików / Seme total 0,0081 0,0111 0,464 0,0080 0,0256 0,756 cocetratio [ml/ml]** Ruchliwość lemików / Seme motility *** 0,0002 0,0005 0,681 0,0002 0,0011 0,882 Plemiki atyowe / Seme atyical 0,0025 0,0594 0,967 0,0018 0,1372 0,990 Plemiki o ruchu rogresywym / Progressive 0,1110 0,0560 0,049 0,2998 0,1286 0,021 motility sermatozoa * Log10; ** ierwiastek / sqrt; *** log10 (100 ruchliwość) / log10 (100 motility). błąd stadardowy / stadard error. Beta wsołczyik / coefficiet. Tabela 5. Model regresji liiowej oceiający wływ stresu mierzoego za omocą Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy a objętość asieia Table 5. Regressio model of the imact of stress measured by the Subjective Work Characteristics Questioaire o the seme volume Zmiea Variable Objętość* Volume* [ml] Sytuacje stresujące / Psychosocial factors at work 0,0033 0,0012 0,008 Czas iełodości ary < 1 roku / Duratio of coule s 0,027 0,024 0,254 ifertility < 1 year Abstyecja łciowa< 3 di / Sexual abstiece < 3 days 0,134 0,052 0,010 * Log10. Objaśieia jak w tabeli 4 / Abbreviatios as i Table 4, Tabela 6. Model regresji liiowej oceiający wływ stresu mierzoego za omocą Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy a rocet lemików o ruchu rogresywym Table 6. Regressio model of the imact of stress measured by the Subjective Work Characteristics Questioaire o the ercet of rogressive motility sermatozoa Zmiea Variable Plemiki o ruchu rogresywym Progressive motility sermatozoa Sytuacje stresujące / Psychosocial factors at work 0,23 0,11 0,034 Choroby / Diseases 7,6 2,9 0,010 Czas iełodości ary < 1 roku / Duratio of coule s ifertility < 1 year 5,0 2,2 0,025 Objaśieia jak w tabeli 4 / Abbreviatios as i Table 4,

612 J. Jurewicz i ws. Nr 6 OMÓWIENIE Zasadiczym ytaiem stawiaym rzy laowaiu badaia, zbieraiu materiału i rzerowadzaiu aalizy było, czy wystęowaie stresu i jego odczuwaie może wływać a jakość asieia mężczyz. W rezetowaym badaiu odotowao wływ stresu (liczby sytuacji stresujących) mierzoego za omocą Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy a objętość asieia i rocet lemików o ruchu rogresywym. Kotrolowao rzy tym takie czyiki zakłócające, jak czas trwaia iełodości ary, abstyecja łciowa rzed badaiem asieia oraz choroby wystęujące w rzeszłości, które mogły mieć wływ a jakość asieia. Większość badań rowadzoych a świecie dotyczyła wływu stresu a łodość główie osób oddających się leczeiu metodą i vitro (15 18). Procedura stosowaa w tej metodzie może być elemetem stresujacym zarówo dla kobiet, jak i mężczyz już a samym jej oczątku, a także odczas jej trwaia. Niewiele jest atomiast badań dotyczących wływu stresu a jakość asieia mężczyz, a jeszcze miej badań odejmuje roblem stresu zawodowego w tym kotekście. Badaie rzerowadzoe w Izraelu wykazały wływ stresu zawodowego i wyaleia zawodowego a łodość mężczyz, w tym a obiżoą jakość asieia (3,18). Gibi i ws. badali jakość asieia wśród 28 zdrowych ochotików, u których został oceioy oziom stresu i wsarcia sołeczego stres egatywie wływał a jakość asieia (4). Z kolei wływu stresu codzieego i zawodowego a jakość asieia ie zalezioo w badaiu rzerowadzoym w Daii wśród 430 ar laujących zajście w ciążę o raz ierwszy (12,19). Stres wływał a jakość asieia studetów w okresie egzamiacyjym (20). Powiązaia między stresem w miejscu racy czy ważymi wydarzeiami życiowymi a jakością asieia ie zalezioo w badaiu rosektywym 164 ochotików (11). U 12 z badaych mężczyz stres, jakim był zgo bliskiej osoby, wływał a ruchliwość lemików. W iych badaiach kliiczo-kotrolych odotowao wyższy oziom stresu u bezłodych mężczyz iż u łodych (21 23). Bezłodość mogła więc wływać a większy oziom zestresowaia tych osób lub ich większą odatość a stres. Prowadzeie badań długofalowych ozwoliłoby oceić rzeczywisty wływ stresu a jakość asieia. W rezetowaym badaiu, mimo że jest to badaie rzekrojowe, rekrutowao mężczyz, który byli łodi lub mieli tylko iezaczie obiżoą łodość, co ie mogło być odłożem stresu. Ze stresem mogło się wiązać jedyie zgłoszeie się do kliiki leczeia iełodość, jedak arzędzie, którego użyliśmy do ocey oziomu stresu, oceia stres związay z sytuacjami zawodowymi. Resodeci byli acjetami kliiki leczeia iełodości, oieważ badaia, w których oceia się wływ czyików zawodowych lub środowiskowych a jakość asieia, w większości rowadzoe są w tego rodzaju ośrodkach ze względu a trudości związae z uzyskaiem materiału biologiczego. W rzedstawioym badaiu badaą gruę staowiły osoby zgłaszające się do tego tyu oradi w celach diagostyczych, jedak ie były to osoby bezłode, oieważ zostały wykluczoe z badaia a odstawie kryteriów wyłączeia. Wyiki uzyskae a odstawie Kwestioariusza do Subiektywej Ocey Pracy aalizowao jako sumę uktów (co rówoważe jest rzyisaiu wag zwiększających się o jede dla kolejych oce a skali dla kolejych kategorii odowiedzi). Podjęto rówież róbę ocey wag dla kolejych kategorii a odstawie daych. Okazało się jedak, że wagi rzyisae a odstawie modelu są sobie rówe, co srowadza oceę wyików Kwestioariusza do sumy sytuacji stresujących. W związku z tym w racy rzedstawioo jedyie wyiki aalizy dla sumy uktów uzyskaych rzez badaą osobę oraz liczby wystęujących sytuacji stresujących. Z aalizy zgromadzoego materiału wyika, że liczba sytuacji stresujących jest leszym mierikiem ozwalającym oceić stres iż suma uktów uzyskaych rzez daą osobę. Jeśli daa osoba amięta sytuację lub cechę, która może być stresująca, to zaczy, że miała oa dla iej zaczeie. Miej waże jest więc w tym rzyadku, jakie było atężeie tej cechy czy uciążliwości. Liczba sytuacji stresujących wydaje się zatem bardziej obiektywa iż suma uktów. Podsumowując, rezetowae badaie wykazało wływ stresu a jakość asieia, oieważ jedak grua badaa ie była zbyt licza, a oadto w ewie sosób wyselekcjoowaa (osoby zgłaszające się do kliiki leczeia iełodości), koiecze jest otwierdzeie tej zależości w kolejych aalizach. PIŚMIENNICTWO 1. Lacker J., Schatzl G., Waldhor T., Resch K., Kratzik C., Marberger M.: Costat declie i serm cocetratio i ifertile males i a urba oulatio: exeriece over 18 years. Fertil. Steril. 2005;84(6):1657 1661

Nr 6 Wływ stresu zawodowego a jakość asieia 613 2. Carlse E., Giwercma A., Keidig N., Skakkebaek N.E.: Evidece for decreasig quality of seme durig ast 50 years. Br. Med. J. 1992;305(6854): 609 613 3. Sheier E.K., Sheier E., Carel R., Potashik G., Shoham-Vardi I.: Potetial associatio betwee male ifertility ad occuatioal sychological stress. J. Occu. Eviro. Med. 2002;44(12):1093 1099 4. Gibi P.T., Polad M.L., Moghissi K.S., Ager J.W., Olso J.M.: Effects of stress ad characteristics adatability o seme quality i healthy me. Fertil. Steril. 1988;49:127 132 5. Schurr P.P., Luey C.A., Forshay E., Thursto V.L., Chow B.K., Resick P.A. i ws.: Sexual Fuctio Outcomes i Wome Treated for Posttraumatic Stress Disorder. J. Wome s Health 2009;18(10):1549 1557 6. Sakamoto H., Matsuda K., Zuloaga D.G., Nishiura N., Takaami K., Jorda C.L. i ws.: Stress Affects a Gastri-Releasig Petide System i the Sial Cord That Mediates Sexual Fuctio: Imlicatios for Psychogeic Erectile Dysfuctio. Plos Oe 2009;4(1):1 7 7. Abediia N., Ramezazadeh F., Noorbala A.A.: Effects of a sychological itervetio o quality of life i ifertile coules. J. Fam. Rerod. Health 2009;3(3): 93 97 8. Saders K.A., Bruce N.W.: A rosective study of sychosocial stress ad fertility i wome. Hum. Rerod. 1997;12(10):2324 2329 9. Negro-Vilar A.: Stress ad other evirometal factors affectig fertility i me ad wome: overview. Eviro. Health Persect. 1993;101(Sul. 2):59 64 10. Bigelow P.L., Jarrell J., Youg M.R., Keefe T.J., Love E.J.: Associatio of seme quality ad occuatioal factors: comariso of case-cotrol aalysis ad aalysis of cotiuous variables. Fertil. Steril. 1998;69(1):11 18 11. Fester L., Katz D.F., Wyrobek A.J., Pieer C., Remel D.M., Oma D. i ws.: Effects of sychological stress o huma seme quality. J. Adrol. 1997;18(2): 194 202 12. Hjollud N.H., Bode J.P., Herikse T.B., Giwercma A., Olse J.: Job strai ad male fertility. Eidemiology 2004;15:114 117 13. Dudek B., Waszkowska M., Merecz D., Hake W.: Ochroa zdrowia racowików rzed skutkami stresu zawodowego. Istytut Medycyy Pracy, Łódź 2004 14. R Develomet Core Team R: A laguage ad eviromet for statistical comutig. R Foudatio for Statistical Comutig 2009 [cytoway 5 maja 2010]. Tom 2. R Foudatio for Statistical Comutig, Wiedeń 2009. Adres: htt://www.r-roject.org 15. Baram D., Tourtelet F., Meuchler E.: Psychosocial adjustmet followig usuccessful i vitro fertilizatio. J. Psychosom. Obstet. Gyaecol. 1988;9:181 190 16. Newto C.R., Hear M.T., Yuze A.: Psychological assessmet ad follow-u after i vitro fertilizatio: assessig the imact of failure. Fertil. Steril. 1990;54:879 886 17. Eugster A., Vigerhoets A.J.J.M.: Psychological asects of i vitro fertilizatio: a review. Soc. Sci. Med. 1999;48:575 589 18. Clarke R.N., Klock S.C., Geoghega A., Travssos D.E.: Relatioshi betwee sychological stress ad seme quality amog i-vitro fertilizatio atiets. Hum. Rerod. 1999;14(3):753 758 19. Hjollud N.H., Bode J.P., Herikse T.B., Giwercma A., Olse J.: Reroductive effects of male sychologic stress. Eidemiology 2004;15:21 27 20. Eskiocak S., Goze A.S., Yaar S.B., Taras F., Kilic A.S., Eskiocak M.: Glutatioe ad free sulhydral cotet of semial lasma i healthy medical studets durig ad after exam stress. Hum. Rerod. 2005;20(9):2595 2600 21. Bets H.: Psychology of male ifertility a literature survey. It. J. Adrol. 1985;8:325 336 22. Wright J., Allard M., Lecours A., Sabouri S.: Psychosocial distress ad ifertility: a review of cotrolled research. It. J. Fertil. 1989;34:126 142 23. Harrisom K.L., Alla V.J., Heessey J.F.: Stress ad seme quality i a i vitro fertilizatio rogram. Fertil. Steril. 1987;48:633 636