Łukasz Goczek * Regulacje sądownctwo przeszkody w konkurencj mędzy frmam w Europe Środkowej Wschodnej Wstęp Celem artykułu jest analza przeszkód dla konkurencj pomędzy frmam w Europe Środkowej Wschodnej. Analza ta ma duże znaczene praktyczne ze względu na dużą wagę poprawnego funkcjonowana gospodark rynkowej w krajach regonu, czynnka nezbędnego dla wzrostu zamożnośc krajów regonu w trakce konwergencj z Uną Europejską [UNCTAD, 2004]. Zastosowaną metodą badawczą jest analza regresj logstycznej na próbe 12 tysęcy frm. Badane frmy określały jak odczuwają proces konkurencj ze strony konkurentów z sektora ofcjalnego szarej strefy oraz podawały szerok zakres swoch charakterystyk. Zależność ta została zbadana ekonometryczne na potrzeby artykułu. W lteraturze przedmotu wedle wedzy autora dane te ne były analzowane pod tym kątem. Podstawową hpotezą pracy jest stwerdzene, że sądy nadmerny proces regulacj gospodark regonu stanow problem dla konkurowana przedsęborstw w regone. Przeprowadzona analza empryczna potwerdza główną hpotezę artykułu. Przeprowadzone testy wrażlwośc modelu emprycznego na przyjętą procedurę testowana potwerdzają prawdłowość przyjętej metody statystycznej. 1. Dane empryczne W artykule użyto danych na temat konkurencj ze strony konkurentów z sektora ofcjalnego szarej strefy postrzeganej jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej przez przedsęborstwa zebrane w Busness Envronment Survey (BEEPS). Sondaż ten jest wspólną ncjatywą Europejskego Banku Odbudowy Rozwoju oraz Banku Śwatowego. Badanem objęto prawe 29 000 przedsęborstw w 29 krajach. Dane mają charakter przekrojowy. Przedmotem badana były przedsęborstwa handlowe, usługowe przemysłowe z co najmnej pęcoma pracownkam zatrudnonym w pełnym wymarze godzn. Organzacje rządowe, w tym wojskowe, polcyjne, edukacyjne, służba zdrowa podobne dzałana publczne zostały wyłączone z badana, podobne jak w sektorze podstawowym rolnctwo, górnctwo, tp. Czwarta runda badana została wdrożona w 29 krajach (Albana, Armena, Azerbejdżan, Bałoruś, Bośna Hercegowna, Bułgara, Chorwacja, Czechy, Estona, Macedona, Gruzja, Węgry, Kazachstan, Republka Krgska, Łotwa, Ltwa, Mołdawa, Mongola, Czarnogóra, Polska, Rumuna, Rosja, Serba, Słowacja, Słowena, Tadżyk- * Dr, Katedra Makroekonom Teor Handlu Zagrancznego Wydzał Nauk Ekonomcznych, Unwersytet Warszawsk, lgoczek@wne.uw.edu.pl
96 Łukasz Goczek stan, Turcja, Ukrana Uzbekstan). W tablcy 1 zaprezentowano statystk odpowedz na pytane w jakm stopnu przedsęborstwo konkurencj ze strony konkurentów z sektora ofcjalnego szarej strefy postrzeganej jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej przez przedsęborstwa oraz podstawowe dane dotyczące frm. Przedstawony zestaw danych ma szereg zalet. Przede wszystkm baza danych zawera bezpośredne nformacje sondażowe na temat postrzegana tego, w jakm stopnu przedsęborstwo dośwadcza zjawska konkurencj. Dlatego też stneje przewaga nad badanam opartym na nnych metodach wywodzących sę bezpośredno z danych statystycznych dotyczących koncentracj przedsęborstw w danym sektorze. Innym słowy chodz o zapewnene bezpośrednch nformacj o sytuacj frm, które ne mogą być uzyskane z danych zdezagregowanych do pozomu frm. Po druge, baza danych zawera nformacje na szerokm przekroju różnych rodzajów przedsęborstw w welu krajach, w tym na temat dużej lczby małych średnch przedsęborstw, co zapewna dużą różnorodność wynków. Co stotne, według wedzy autora dane te ne były używane do celów podobnych do celu nnejszego artykułu. W tablcy 1 przedstawono statystyk próby w zakrese zmennych będących przedmotem badana. Tablca 1. Podstawowe statystyk uzyskanej próby Zmenna Obserwacje Średna Odchylene Mn Max W jakm stopnu konkurencja ze strony konkurentów z sektora ofcjalnego postrzegana jest jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej W jakm stopnu konkurencja ze strony konkurentów z sektora neofcjalnego postrzegana jest jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej Udzał własnośc zagrancznej Rok ofcjalnej rejestracj przedsęborstwa 11660.8155232 2.910923 0 4 9708 1.532429 1.427844 0 4 24011 9.809671 27.36981 0 100 7777 1994.075 14.11764 1825 2008
Regulacje sądownctwo przeszkody w konkurencj mędzy frmam 97 Udzał własnośc państwowej Płatnośc przetermnowane ponad 90 dn: Podatk 24005 7.483524 24.87071 0 100 22575 1.95052.2168718 1 2 Płatnośc przetermnowane ponad 90 dn: 22577 1.949816.2183289 1 2 Pozostałe Przeszkody w beżącej dzałalnośc: 23288 1.15669 1.200679 0 4 sądy W ostatnm roku podatkowym, jake były przychody z całkowtej 20308 5.02e+09 7.02e+11-17.51683 1.00e+14 rocznej sprzedaży? Przeszkody w beżącej dzałalnośc: regulacje 23825 1.056831 1.132082 0 4 gospodarcze zezwolena Legenda: * p < 0.05, ** p < 0.01, *** p < 0.001 Źródło: Opracowane własne. 2. Hpotezy badawcze Na podstawe lteratury przedmotu [Ospna, Schffbauer, 2010] można wskazać hpotezy badawcze dotyczące charakterystyk przedsęborstw. Główną hpotezą pracy jest stwerdzene, że przewlekle neefektywne dzałające sądy oraz nadmar regulacj stanow barerę dla konkurencj pomędzy frmam. Badane wskazuje też szereg hpotez pomocnczych. Jedna z nch wskazuje, że postrzeganem tego problemu różną sę frmy konkurujące z frmam z szarej strefy konkurujące z frmam z dzałającym ofcjalne. Jednocześne przedsęborstwa z udzałem kaptału zagrancznego oraz przedsęborstwa państwowe ne pownny wskazywać częścej konkurencj jako przeszkody. Jest to skutek wysokej wydajnośc przedsęborstw będących bezpośrednm nwestycjam zagrancznym oraz barer regulacyjnych wznoszonych wokół przedsęborstw państwowych przez państwo będące regulatorem rynku. W tablcy 2 przedstawono zmenne odnoszące sę do kolejnych hpotez badawczych. Wyjaśnana zmenna rośne wraz ze wzrostem trudnośc, tak węc dodatn znak oznacza wzrost postrzegana danej zmennej jako dla konkurencj pomędzy frmam.
98 Tablca 2. Hpotezy badawcze Hpoteza badawcza Łukasz Goczek Spodzewany znak Udzał własnośc zagrancznej - Rok ofcjalnej rejestracj przedsęborstwa - Udzał własnośc państwowej - Płatnośc przetermnowane ponad 90 dn: Podatk + Płatnośc przetermnowane ponad 90 dn: Pozostałe + Przeszkody w beżącej dzałalnośc: sądy + W ostatnm roku podatkowym, jake były przychody z całkowtej rocznej sprzedaży? Przeszkody w beżącej dzałalnośc: regulacje gospodarcze zezwolena Źródło: Opracowane własne. - + 3. Przyjęta procedura badana emprycznego W badanu emprycznym przyjęto, że prawdopodobeństwo, ż zjawsko konkurencj ze strony konkurentów z sektora ofcjalnego szarej strefy postrzeganej jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej znajdze sę w jednym z pęcu stanów określonych skalą Lkerta zależy od zmennych przedstawonych w tabel 2 oraz neobserwowalnych czynnków charakterystycznych dla kraju. Dlatego w celu oceny względnego znaczena charakterystyk frm zgrupowanych w powyższych czterech grupach w wyjaśnenu stnena ogranczeń w dostępe do fnansowana, użyto następującego równana: ĺ ĺ y* = βkx + γ pkraj p + ε k p (1) y * gdze to neobserwowane zjawsko konkurencj ze strony konkurentów z sektora ofcjalnego lub szarej strefy (w zależnośc od modelu) postrzeganej jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej dla -tego przedsęborstwa z kraju j, X to wektor charakterystyk tego przedsęborstwa, β to szacowane współczynnk regresj, Kraj, to zmenne zerojedynkowe odnoszące sę do poszczególnych krajów w celu kontrol neobserwowalnych efektów zwązanych z krajem dzałalnośc przedsęborstwa. W omawanym przypadku analzowana w dwóch modelach ekonometrycznych zmenna zależna, czyl konkurencja ze strony konkurentów z sektora ofcjalnego postrzeganej jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospo-
Regulacje sądownctwo przeszkody w konkurencj mędzy frmam 99 darczej oraz konkurencj ze strony konkurentów z szarej strefy postrzeganej jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej, ne jest zmenną cągłą lecz zmenną dyskretną. Przyjmuje ona wartośc z przelczalnego skończonego zboru wartośc o określonej herarch tym samym jest zmenną dyskretną o charakterze kategor uporządkowanych. Zatem zmenną tą w postac obserwowalnej można opsać w następujący sposób: y = 0 dla y * Ł 0 y = 1 dla 0 < y * Ł μ1 y = 2 dla μ < y * Ł μ y M = J M 1 2 dla μ Ł y * dla 0 < μ1 < μ 2 <... < μj- 1 = 1 (3) gdze μ jest szacowanym współczynnkem odcęca kolejnej kategor. W takm przypadku ne można użyć zwykłej regresj lnowej szacowanej Metodą Najmnejszych Kwadratów. Efektywność estymacj zwększa równeż wykorzystane faktu uporządkowana zmennej zależnej, co pozwala na wykorzystane nosącego dodatkowe nformacje wymaru herarchcznego tej zmennej. Pozwala to na wykorzystane modelu dyskretnego wyboru dla kategor uporządkowanych. Dla takego modelu funkcja prawdopodobeństwa zajśca pojedynczego zdarzena j z J możlwośc jest dana wzorem: Pr( y = 0 x) = F( - x 'β) 1 J- 1 Pr( y = 1 x) = F(μ - x 'β)- F( - x 'β) Pr( y = 2 x) = F(μ - x 'β)- F(μ - x 'β) M 2 1 Pr( y = J x) = 1 - F(μ J- 1 - x 'β) (4) gdze F oznacza dystrybuantę rozkładu składnka losowego. Przyjęce założena, że składnk losowy ma rozkład normalny pozwol otrzymać model probtowy dla uporządkowanych zmennych zależnych, jeżel zaś zastosowany zostane rozkład logstyczny, pozwol to uzyskać model logtowy. Wybór pomędzy rodzajam rozkładów na potrzeby badana przeprowadzonego w artykule dokonano kerując sę łatwejszą nterpretacją ekonomczną oszacowanych współczynnków w modelu logtowym, dlatego wybrano go do dalszych oszacowań. Do estymacj model zastosowano metodę najwększej warogodnośc. Wszystke prezentowane w artykule wynk pochodzą z przeprowadzonych badań ekonometrycznych w kolejnośc ch powstawana w celu unknęca problemów zwązanych z eksploracją danych nadmernym dopasowanem modelu. W tablcy 3 zaprezentowano wynk oszacowana modelu ogólnego. Wynk (2)
100 Łukasz Goczek te wskazują, że trudnośc zwązane z sądam oraz regulacjam są najbardzej stotnym czynnkam determnującym zjawsko konkurencj ze strony konkurentów z sektora ofcjalnego szarej strefy postrzeganej jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej stanową regulacje sądy. Oszacowano wpływ omawanych stotnych zmennych na utrudnena transportowe z zakładanym znakam. Wynk te kontrolowane są na neobserwowalne efekty dla kraju, czyl neobserwowalne dla danego kraju cechy, które mogłyby meć wpływ na odpowedz frm w badanu. Statystyka LR na pozome stotnośc 1% potwerdza stotność modelu w wyjaśnanu objaśnanej zmennej. Tablca 3. Wynk oszacowanego modelu (1) (2) W jakm stopnu konkurencja ze strony konkurentów z sektora neofcjalnego postrzegana jest jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej Współczynnk / błąd standardowy W jakm stopnu konkurencja ze strony konkurentów z sektora ofcjalnego postrzegana jest jako przeszkoda w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej Współczynnk / błąd standardowy Udzał własnośc zagrancznej Rok ofcjalnej rejestracj przedsęborstwa Udzał własnośc państwowej Płatnośc przetermnowane ponad 90 dn: Podatk Płatnośc przetermnowane ponad 90 dn: Pozostałe Przeszkody w beżącej dzałalnośc: sądy W ostatnm roku podatkowym, jake były przychody z całkowtej rocznej sprzedaży? -.0021614 ** -.0047029 *** (.000716) (.0007162).0000157-7.65e-06 (.0000641) (.0000641) -.0027741 -.0045032 ** (.0016499) (.0016506) -.0552334 -.0451487 (.0285836) (.0292192).0700115 *.0237119 (.0285952) (.0289374).0278056 ***.0613902 *** (.0063007) (.0064578) 1.47e-14 1.52e-14 (1.49e-14) (1.46e-14)
Regulacje sądownctwo przeszkody w konkurencj mędzy frmam 101 Przeszkody w beżącej dzałalnośc: regulacje gospodarcze.0890963 ***.0751498 *** zezwolena (.0078456) (.0079998) cut1 Constant -3.7614 *** -3.304473 *** (.1443189) (.1367727) cut2 Constant -3.378116 *** -2.493707 *** (.1390854) (.1316105) cut3 Constant -.9742017 *** -.3900854 ** (.1283231) (.127921) cut4 Constant -.2315896.2203538 (.1278376) (.1277763) cut5 Constant 1.012195 *** 1.046708 *** (.1281721) (.1281007) cut6 Constant 2.256227 *** 2.019876 *** (.1305293) (.1298437) LR<p 0.000 0.000 Obserwacje 9708 9708 Legenda: * p < 0.05, ** p < 0.01, *** p < 0.001 Źródło: Opracowane własne. Jedno z założeń regresj logstycznej na danych uszeregowanych stwerdza, że stosunek mędzy każdą parą grup wynkowych jest ten sam. Innym słowy do tej pory zakładano, że współczynnk opsujące zwązek mędzy zmennym w najnższym w stosunku do wszystkch wyższych kategor zmennej wyjaśnanej są take same jak te, które opsują relacje mędzy kolejnym wyższym stopnem kategor wszystkch kategor wyższej, tp. Warunek ten nos nazwę proporcjonalnych lorazów szans lub równoległych regresj. Jeżel zwązek mędzy wszystkm param kategor w ramach tej samej grupy jest proporcjonalny, wówczas stneje tylko jeden zestaw zmennych (tylko jeden model) opsujący proces generowana danych. Jeśl założene to ne byłoby spełnone, koneczne byłoby użyce różnych model do opsu relacj mędzy każdą parą grup wynkowych. Dlatego też sprawdzono je przy pomocy testu Branta [Brant, 1990]. Wynk testu Branta zaprezentowano w tabel 4. Statystyka testowa potwerdza, że założene to jest spełnone w przypadku wszystkch zmennych oszacowany model jest poprawny. Zatem przeprowadzone testy dagnostyczne modelu emprycznego na przyjętą procedurę testowana potwerdzają prawdłowość przyjętej metody statystycznej.
102 Łukasz Goczek Tabela 4. Wynku testu Branta* Zmenna ch2 p>ch2 ch2 p>ch2 df Łączne 96.57 0.000 88.11 0.000 40 Udzał własnośc zagrancznej 5.56 0.351 11.51 0.042 5 Rok ofcjalnej rejestracj przedsęborstwa 10.03 0.074 19.46 0.002 5 Udzał własnośc państwowej 1.44 0.920 6.14 0.293 5 Płatnośc przetermnowane ponad 90 dn: Podatk 6.06 0.301 5.76 0.330 5 Płatnośc przetermnowane ponad 90 dn: Pozostałe 5.71 0.335 0.87 0.972 5 Przeszkody w beżącej dzałalnośc: sądy 2.40 0.791 13.49 0.019 5 W ostatnm roku podatkowym, jake były przychody z całkowtej 0.30 0.998 3.01 0.699 5 sprzedaży? Przeszkody w beżącej dzałalnośc: regulacje gospodarcze 2.32 0.803 14.82 0.011 5 zezwolena Uwag: Istotna statystyka poszczególnych zmennych dowodz, że założene regresj równoległej zostało naruszone. Źródło: Opracowane własne. Zakończene Przeprowadzona na potrzeby artykułu analza regresj logstycznej kategor uporządkowanych na danych zebranych przez Bank Śwatowy wskazuje na główne przyczyny postrzegana konkurencj jako przeszkody w prowadzenu dzałalnośc gospodarczej. Badane empryczne potwerdza główną hpotezę pracy, że to przewlekle neefektywne dzałające sądy oraz nadmar regulacj stanow barerę dla konkurencj pomędzy frmam czynnka nezbędnego do funkcjonowana gospodark rynkowej. Badane też wykazało, że postrzeganem tego problemu, co cekawe ne różną sę frmy konkurujące z frmam z szarej strefy. Jednocześne wykazano, że ogólne przedsęborstwa z udzałem kaptału zagrancznego oraz przedsęborstwa państwowe ne wskazują częścej na konkurencję jako przeszkodę w dzałalnośc gospodarczej. Prawdopodobne jest to skutek wysokej wydajnośc przedsęborstw będących bezpośrednm nwestycjam zagrancznym oraz barer regulacyjnych wznoszonych wokół przedsęborstw państwowych przez samo państwo będące regulatorem rynku. Wskazanem płynącym dla poltyk państwa z tego badana jest koneczność usprawnena pracy sądów oraz ogranczena regulacj gospodark.
Regulacje sądownctwo przeszkody w konkurencj mędzy frmam 103 Lteratura 1. Brant R. (1990), Assessng Proportonalty n the Proportonal Odds Model for Ordnal Logstc Regresson, Bometrcs, 46: 1171-1178. 2. Goczek Ł. (2012), Empryczne determnanty ogranczonego dostępu do fnansowana, Bank Kredyt, w druku. 3. Goczek Ł.(2012) Jak dojechać? Utrudnena w transporce na pozome frm, UE Poznań, w druku. 4. Greene W. H. (2011), Econometrc Analyss 7th edton, Prentce Hall 1232pp 5. Greene W. H., Hensher D. (2010), Modelng Ordered Choces, Cambrdge Books, Cambrdge Unversty Press, number 9780521142373. 6. Mycelsk J. (2009), Ekonometra, WNE UW. 7. Ospna S., Schffbauer M. (2010), Competton and Frm Productvty: Evdence from Frm-Level Data,IMF Workng Papers 10/67, Internatonal Monetary Fund. 8. UNCTAD (2004), Competton, compettveness and development: lessons from developng countres, UN New York. Streszczene Celem artykułu jest analza przeszkód dla konkurencj pomędzy frmam w Europe Środkowej Wschodnej. Analza ta ma duże znaczene praktyczne ze względu na dużą wagę poprawnego funkcjonowana gospodark rynkowej w krajach regonu, czynnka nezbędnego dla wzrostu zamożnośc tego regonu w trakce konwergencj z Uną Europejską. Zastosowanych metodą badawczą jest analza regresj logstycznej na próbe 12 tysęcy frm. Badane frmy określały jak odczuwają proces konkurencj ze strony konkurentów z sektora ofcjalnego szarej strefy oraz podawały szerok zakres swoch charakterystyk. Zależność ta została zbadana ekonometryczne na potrzeby artykułu. Podstawową hpotezą pracy jest stwerdzene, że sądy nadmerny proces regulacj gospodark regonu stanow problem dla konkurowana przedsęborstw w regone. Przeprowadzona analza empryczna potwerdza główną hpotezę artykułu. Przeprowadzone testy wrażlwośc modelu emprycznego na przyjętą procedurę testowana potwerdzają prawdłowość przyjętej metody statystycznej. Słowa kluczowe konkurencja, badane empryczne, regulacje, sądownctwo Regulaton and courts - obstacles to competton between companes n Central and Eastern Europe (Summary) Ths artcle ams to analyze the obstacles to competton between companes n Central and Eastern Europe. Research method used s logstc regresson analyss on a sample of 12,000 companes. The analyss confrms that the man obstacles for competton are excessve regulatons and neffcent courts. Key words competton, emprcal nvestgaton, regulaton, court system