RYZYKO W ASPEKCIE ZARZĄDZANIA W ZRÓŻNICOWANYM OTOCZENIU SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM

Transkrypt

1 Jerzy Zeme Uniwersye Gańsi RYZYKO W ASPKCI ZARZĄDZANIA W ZRÓŻNICOWANYM OOCZNIU SPOŁCZNO-GOSPODARCZYM Wprowazenie Praya zarzązania organizacją gospoarczą pomimo ynamicznego rozwoju saje prze zaganieniem urulencji uwarunowań ooczenia óre wpływają na jaość procesów związanych z realizacją celów sraegicznych. Ooczenie organizacji gospoarczej nie jes jenorone. eoria zarzązania wyróżnia miro oraz maroooczenie. Poział nie jes przypaowy powoowany jes właściwościami uwarunowań ooczenia. Ooczenie maro worzą uwarunowania óre są ienyfiowane z funcjami: poliycznymi społecznymi ulurowymi emograficznymi prawnymi eonomicznymi oraz echnologicznymi naomias zares miroooczenia wyznaczają szeroo pojmowane zasoy organizacji. Ooczenie w órym funcjonuje organizacja gospoarcza nie jes sailne. Gloalizacja gospoari uławia przenoszenie zmian na ryni loalne co powouje esailizację uwarunowań ooczenia przy czym rezula zmian może sprzyjać realizacji planów gospoarczych ąź sanowić isone urunienie w procesach osiągania celów przyjęych w planach rozwoju organizacji gospoarczych. Zmiany uwarunowań mają charaer losowy a niepewność co o jaości i erminowości realizowanych celów wiąże się z ęącym w powszechnym użyciu nie ylo nauowym pojęciem ryzya. Pojęcie o funcjonuje w lieraurze nauowej o pona 00 la i oczeało się wielu efinicji. Spośró wielu zamieszczanych w lieraurze prolemu cenię szczególnie ę órą sformułował K. Jajuga [0] łącząc ryzyo z procesem ecyzyjnym a ołanie z ziałaniami związanymi z realizacją ego procesu. a pojmowane ryzyo ma wyrazisy ones prayczny wymagany w realizacji procesów zarzązania ponieważ umożliwia rozwiązanie zaganienia ienyfiacji ryzya poczynając o rozwiązania prolemu jego pomiaru a ończąc na onsrucji insrumenów wspomagania procesów zarzązania. Poział oraz oziaływanie ooczenia organizacji zo. [ s. 0 i nas.]. Po raz pierwszy zefiniował je A.H. Wille: [9 s. 6].

2 64 Jerzy Zeme Oszerny ones ujęcia ryzya wyracza poza ojęość ego opracowania. Z ego powou jego zawarość zosała ograniczona o przesawienia źróeł ryzya zaganienia ienyfiacji ryzya realizacji procesów ecyzyjnych oraz pomiaru ryzya. Szczególne miejsce zajmuje zaganienie źróeł ryzya oraz jego ienyfiacja. eoria zarzązania organizacją gospoarczą zwraca uwagę na zw. zmienne onrolne realizowanych procesów ecyzyjnych. Przyjęo że są one zmiennymi symomaycznymi pojęego ryzya. Hipoeza główna opracowania załaa że zmiany sanów ryzya procesów ecyzyjnych powoowane są zmianami uwarunowań ooczenia społeczno-gospoarczego. W owozie hipoezy wyorzysano meoy inucyjne w wyniu ego zosały zienyfiowane zmienne onrolne procesów ecyzyjnych. Naomias meoy maemayczne logiczne i saysyczne są insrumenami uowy moelu ryzya oraz efinicji miar ryzya. Celem opracowania jes uzasanienie sformułowanej hipoezy aawczej. Dowó ezy wymaga przyjęcia wóch isonych założeń:. Zmiany uwarunowań ooczenia są źrółem ryzya procesów ecyzyjnych.. Zmienne onrolowane sanowią sympomayczne oceny suów ryzya realizowanych procesów ecyzyjnych. Isonym elemenem owou sformułowanej hipoezy aawczej powinna yć efinicja sanu ryzya. San ryzya należy posrzegać jao ziór saysycznych jego miar w oreślonym momencie czasu.. Uwarunowania procesów ecyzyjnych Procesy ecyzyjne związane z realizacją planów rozwoju organizacji gospoarczej mają cechy procesów warunowych są mianowicie eerminowane uwarunowaniami ooczenia órych z oczywisych powoów w procesach ecyzyjnych nie można pominąć. eoria zarzązania organizacją gospoarczą wyróżnia wie rozłączne sfery oziaływające na procesy ecyzyjne: miroooczenie w lieraurze przemiou oreślane jao ooczenie ranżowe oraz maroooczenie rajowe i mięzynaroowe. Funcjonowanie organizacji jes możliwe po waruniem szałowania właściwych relacji z ooczeniem a ay umożliwiały realizację aich ziałań óre nie naruszają isoy sausu jej planów sraegicznych. Niezależnie o ego czy jes o liższe organizacji ooczenie miroooczenie czy alsze ooczenie sraegiczne maroooczenie oywie sfery oziaływają na organizacje poprzez grupy ineresów sae- O znaczeniu zmiennych onrolnych w procesach onroli realizacji procesów ecyzyjnych pisze. Gołęiowsi [4].

3 Ryzyo w aspecie zarzązania w zróżnicowanym ooczeniu 65 holers. Grupy ineresów ysponują zasoami oraz ompeencjami óre mogą uosępniać organizacji ąź powsrzymywać się o aich ecyzji i ziałań. Sui ecyzji grup ineresów mają isone znaczenie la organizacji wpływają owiem na pozycję onurencyjną organizacji w seorze jej wynii finansowe a w rańcowo nieorzysnej syuacji rynowej ecyują o jej przerwaniu na rynu. W miroooczeniu funcjonuje wewnęrzna grupa ineresów reprezenowana przez menażerów pracowniów oraz związi zawoowe funcjonujące na poziomie organizacji gospoarczej. Zewnęrzne grupy ineresów sanowią grupę finansującą organizację właściciele insyucje rynu apiałowego osawcy oiorcy oraz onurenci. Uwarunowania maroooczenia są związane z ineresem poliycznym społecznym i gospoarczym aminisracja cenralna i loalna organizacje poliyczne insyucje aminisracji cenralnej organizacje społeczne związi zawoowe [ s. 37]. Ienyfiacja grup ineresów funcjonujących w ooczeniu sraegicznym organizacji jes nieiey uruniona. Pewne grupy funcjonują ysrenie nie chcą ujawniać swego isnienia ich ziałalność można oceniać jeynie po suach funcjonowania grupy. Sosunowo ławo można zienyfiować e grupy ineresów óre funcjonują w lisim ooczeniu rynowym organizacji. Są o grupy oreślane jao wewnęrzne oraz zewnęrzne sygnalizują swoje oczeiwania i co isone isnieją meoy szacowania siły ich wpływu. Relacje organizacji z grupami ineresów mogą mieć charaer ooperacji ąź onurencyjny. Szczególne miejsce przypaa grupom saeholers z ooczenia mięzynaroowego. Pomimo zacierania się granic pomięzy ooczeniem rajowym i ooczeniem zagranicznym pewne grupy ineresów są jenoznacznie umiejscowione w mięzynaroowym ooczeniu sraegicznym. Są o grupy onurenów osawców surowców maeriałów części maszyn i urzązeń echnologii. W wyniu owarcia gospoare sprzyjających przepływowi apiału oraz echnologii isonego znaczenia naiera oziaływanie grup ineresów poliycznych oraz społecznych. ermin en oznacza ineresariuszy sraegicznego iica organizacji [7; 3]. Prose a jenocześnie sueczne rozwiązanie proponuje K. Ołój [7 s. 8] la oreślenia i zmierzenia siły oziaływania grup ineresów na organizację oraz siły relacji pomięzy grupami ooczenia. Auor efiniuje macierz órej elemenami są warości oznaczające siłę wpływu grup ineresów. Inny prolem o rozwiązanie wesii pomiaru siły aich relacji szczególnie rune w przypau oziaływania grup óre nie ujawniają swoich ineresów. Klasycznym przyłaem relacji onurencyjnych są sosuni organizacji z jej onurenami relacje ooperacyjne nie wysępują w a czysej posaci są wyniiem ompromisów ograniczających pragnienie ominacji jenej ze sron uczesniów umowy ooperacyjnej.

4 66 Jerzy Zeme Sruura maroooczenia jes umowna gyż nawe a rozłączne wa ziory ja ooczenie rajowe oraz mięzynaroowe przeniają się co oznacza że ooczenie eonomiczne ma zarówno cechy ooczenia rajowego ja i mięzynaroowego. Przyczyny wią w enencjach o wzrosu współzależności gospoare naroowych wsue silnych enencji inegracyjnych czy gloalizacji relacji poliycznych i gospoarczych. Mięzynaroowe wzorce onsumpcji formy pracy i współpracy syl spęzania wolnego czasu powoują że czynnii społeczne i ulurowe sają się czynniami nie ylo ooczenia rajowego. Silnie ojarzone z rajowym ooczeniem czynnii prawne i poliyczne poprzez worzenie ugrupowań regionalnych naierają cech mięzynaroowych. Nie popełniamy zaem łęu zieląc jeynie formalnie maroooczenie na rajowe i mięzynaroowe. Analizę maroooczenia różnicują regionalny poziom rozwoju gospoarczego czynnii ulurowe poliya loalnych właz aminisracji pańswowej i samorząowej. Preferencje poliyi loalnej różnicują empo rozwoju ranż gospoarczych. Poprzez regulacje eologiczne rozwój loalnych anów znających porzey ich lienów zmieniając świaomość w sferze sylu życia loalnych społeczności przesyłają czyelne sygnały w sronę organizacji prouujących zrową żywność sprzę rereacyjny rozwijają usługi związane ze spęzaniem wolnego czasu. Analizując wpływ ooczenia na ziałalność organizacji rzea mieć świaomość że nie jes możliwe opracowanie jenoliej wspólnej la wszysich organizacji analizy maroooczenia a ja i o że organizacja zwyle nie ma wpływu na syuację w ooczeniu rajowym i zagranicznym. Pomijając e urunienia analizy ezspornie można wyróżnić:. Ooczenie poliyczne i prawne. Ma szczególnie isone znaczenie la realizacji wizji organizacji zefiniowanej w jej planach sraegicznych ponieważ o sopnia lieralizacji gospoari zależy o czy organizacje mogą się rozwijać w oparciu o ryeria eonomiczne czy ich rozwój zeerminują zarzązenia ograniczenia i zaazy pomijające reguły i prawa eonomii. Charaeryzują je: rajowe regulacje prawne i aminisracyjne normy prawa pracy poaowe ochrony własności ineleualnej normy ochrony śroowisa normy echniczne normy mięzynaroowe oowiązujące w raju oraz funcje pańswa i organizacji społecznych. Wyjąe sanowią uże organizacje lu grupy organizacji óre są w sanie moyfiować san oocznia efiniując np. sanary echnologiczne Microsof reny moy Mięzynaroowe Domy Moy [4 s. 0 i nas.]. Sopień oziaływania aminisracji pańswa na ecyzje gospoarcze uział własności pańswa w gospoarce naroowej zares oncesjonowania ziałalności gospoarczej zares i formy preferencji np. formy ulg poaowych zamówień pulicznych suwencji zares i formy ziałań organizacji finansowanych przez uże pańswa wspierających ziałalność gospoarczą.

5 Ryzyo w aspecie zarzązania w zróżnicowanym ooczeniu 67. Ooczenie społeczne i ulurowe. Poprzez sopień sprawności sfery usług pulicznych świaomość eologiczną wzorce zachowań rynowych enencje w zmianach organizacji czasu wolnego zmiany oczeiwań pracowniów woec pracoawców zosają zefiniowane cechy ooczenia społeczno- -ulurowego. Są nimi: poziom cywilizacyjny oreślone posawy społeczne oraz wzorce onsumpcji. Ooczenie sraegiczne organizacji Miroooczenie Maroooczenie Organizacja Krajowe Mięzynaroowe Dosawcy Poliyczne Konurenci fayczni i poencjalni Społeczne Kulurowe Demograficzne Prawne onomiczne echnologiczne przyronicze Rys.. Ooczenie sraegiczne organizacji Źróło: Opracowanie własne na posawie [ s. 0]. 3. Ooczenie eonomiczne. Definiuje powszechne w świaomości społecznej cechy óre oo zioru miar oniunury ienyfiują insyucje organizujące i wspierające ziałalność gospoarczą. Ponao są o cechy opisujące zmiany sruuralne w gospoarce raju. Właściwością ooczenia eonomicznego jes ziór miar óre je opisuje. Ma o szczególne znaczenia wówczas gy zachozi onieczność precyzyjnego opisu zachozących w ooczeniu zmian. Miary zmian sanu ooczenia mogą mieć cechy ilościowe ąź

6 68 Jerzy Zeme jaościowe. Właściwości miar mają isone znaczenie w ocenie zmian uwarunowań ooczenia. Dużą pojemność informacyjną mają miary ilościowe niesey aiego omforu nie ają cechy jaościowe óre mają warość suieywną np. organizacja insyucji infrasruury gospoarczej. Ooczenie eonomiczne charaeryzują: wielość i empo wzrosu PKB poziom i zmiany sopy procenowej zmiany ursów walu poziom inflacji sopa onsumpcji oszczęności poziom załużenia wewnęrznego zagranicznego poziom ezroocia wyajności pracy prouywności zasoów nałay inwesycyjne amoryzacja mająu prouywnego poliya monearna i fisalna pańswa organizacja oraz sprawność funcjonowania insyucji infrasruury gospoarczej enencje i empo zmian sruuralnych. 4. Ooczenie echnologiczne a aże przyronicze. W oecnej oie sanowi najarziej isone zagrożenia la funcjonujących organizacji ale jes aże znaczącą szansą ich rozwoju. Do isonych czynniów ego ooczenia należy zaliczyć: ieruni zmian posępu echnicznego óre ienyfiują osępność nowoczesnych echnologii cyle życia prouów oraz echnologii jaość echniczną susyuów salę i oszar ziałań insyucji prowazących aania na nowymi echnologiami [4 s. 6] san i osępność zasoów nauralnych czynnii nauralne mające wpływ na oszy funcjonowania organizacji zmiany sanu śroowisa nauralnego. 5. Ooczenie emograficzne. Deerminuje założenia rozwoju społeczno-gospoarczego raju. W plany ych założeń wpisują się organizacje gospoarcze efiniujące swoje własne sraegie rozwoju uwzglęniające porzey zmieniającego się rynu po wpływem czynniów emograficznych. Ooczenie o charaeryzują: licza luności raju lu regionu ziałania organizacji sruura oraz gęsość zalunienia przyros nauralny i sruura wieowa luności sruura naroowościowa eniczna inensywność i ieruni migracji poziom aywności zawoowej enencje zmian sruuralnych są częso nieoceniane zaniechanie moniorowania ej cechy ooczenia eonomicznego uniemożliwia ślezenie zagrożeń na rynach schyłowych. Sysemayczny monioring enencji oraz empa zmian pozwala ienyfiować ryni niszowe w opowienim momencie przejąć zasoy pracownicze z organizacji óre w wyniu zmian sruuralnych musiały ograniczyć ziałalność zmienić profil ziałalności ąź zniły z rynu.

7 Ryzyo w aspecie zarzązania w zróżnicowanym ooczeniu 69 sruura zawoowa wielość i sruura gospoarsw omowych rozła ochoów w grupach luności [4 s. 3]. Czynnii emograficzne wyznaczają salę oraz sruurę popyu. Zróżnicowany poziom ochoów ecyuje o sruurze asorymenowej prouów eerminowanej różnym poziomem jaości i cen. Naężenie ruchów migracyjnych zmienia sruurę rynu pracy różnicując oszy pracy. Naomias wzros aywności zawoowej powouje rosnący popy na usługi związane z opieą na ziećmi. Rosną usługi na przeworzoną żywność. Ooczeniem organizacji posrzeganym z perspeywy miro jes seor ranża w órym pomio gospoarczy funcjonuje. Seor jes ziorem organizacji wywarzających ienyczne ąź poone prouy-susyuy. Susyucyjność prouów sprawia że pojęcie seora nie jes jenoznacznie oreślone. Więszą ołaność ienyfiacji seora uzysamy charaeryzując jego cechy. Są nimi: wielość rynu mierzona salą popyu na prouy seora empo przyrosu popyu w seorze zasięg onurencji w seorze loalny rajowy mięzynaroowy sopień oncenracji poaży sopień oncenracji popyu zares oraz możliwości inegracji pionowej organizacji w seorze poziom arier wejścia i wyjścia w seorze empo zmian echnologii ominujący rozaj anałów ysryucji sopień zróżnicowania prouów onurujących organizacji seora inensywność orzyści sali w proucji logisyce i mareingu poziom zależności oszów prouów o sopnia wyorzysania poencjału efe oświaczenia a sala ziałania renowność seora w porównaniu z innymi ranżami w raju ego samego seora w innym raju. Cechy seora nie są jeynymi cechami efiniujacymi miroooczenie oo wymienionych charaerysyczny la ego ezpośreniego ooczenia organizacji gospoarczej jes ziór ineresariuszy i związane z ym uwarunowania oyczące osawców oraz oiorców. Ponao zienyfiowany ziór uwarunowań uzupełniają e óre ienyfiują relacje z onurencją organizacji na rynu seora [8 s. 8 i nas.]. Uwarunowania ooczenia organizacji gospoarczej są w więszości mierzalne. Oręne zaganienie sanowią uwarunowania jaościowe w aim przypau sajemy prze zaganieniem pomiaru ego rozaju uwarunowań. Na przyła seor zaawe la zieci jes oszerny gry ompuerowe zawężają oszar seora.

8 70 Jerzy Zeme Pominięcie a isonego nośnia informacji o ynamice zmian ooczenia yłoy łęem meoologicznym. Ja rozwiązać zaganienie pomiaru uwarunowań niemierzalnych ay w oparciu o nie mieć możliwość efinicji zmiennych onrolnych? eoreycznie a aże ja powierza o praya prolem en można rozwiązać efiniując wzorce normy uwarunowań. Ochylenie pomięzy uwarunowaniem w momencie [ ] a jego wzorcem można efiniować ilościowo co powinno rozwiązać prolem aprosymacji pozioru uwarunowań niemierzalnych zmiennymi mierzalnymi.. Zarzązanie w warunach ryzya Zarzązanie w warunach pojęego ryzya jes procesem realizacji celów przyjęych w planach rozwoju organizacji gospoarczej ale jes procesem warunowym. Warunowość procesu wynia z onieczności uwzglęniania zmienności uwarunowań ooczenia organizacji gospoarczej. Ryzyo realizowanych procesów ecyzyjnych jes związane z ynamią zmienności uwarunowań ooczenia a arziej precyzyjnie z nieprzewiywalnym ieruniem i empem zmian isonych la realizowanych celów uwarunowań. Moniorowanie zmian uwarunowań ooczenia jes inegralnym elemenem procesów zarzązania organizacją gospoarczą i sanowi sruuralną słaową funcji onroli realizowanych procesów ecyzyjnych. Zarzązanie w warunach ryzya jes łączeniem procesów ecyzyjnych z insrumenami ochrony realizowanych celów prze suami pojęego ryzya. Rozaj insrumenów czas pozysania ich efeywność a aże oszy realizacji procesów zarzązania efiniują ryerium wyoru oniecznych zaezpieczeń prze suami ryzya. Isony elemen procesu zarzązania sanowi momen uruchomienia insrumenów zaezpieczeń. Jes on uzależniony o oceny sopnia zagrożenia realizowanych w procesie ecyzyjnym celów. Jaość oraz wiarygoność ocen sanu ryzya w ażym momencie procesu ecyzyjnego ma isony wpływ na poejmowane ecyzje. Może powoować zmiany ylo nieórych elemenów ecyzji ąź eż w srajnie nieorzysnych przypaach onieczność przerwania procesu ecyzyjnego. Moniorowanie zmian uwarunowań ooczenia oo informacji o ynamice i ierunu zmian przyjęych w planach założeń realizacji celów może i powinno yć wyorzysane o onsrucji insrumenów osrzegania o zmianach sanów ryzya.

9 Ryzyo w aspecie zarzązania w zróżnicowanym ooczeniu 7 Wspomaganie procesów ecyzyjnych wyorzysujące insrumeny osrzegawcze mające z założenia informować o zmianach enencji oraz ynamii sanów ryzya wymaga uowy azy miar sanów azowych ryzya. 3. Pomiar ryzya. San ryzya w procesach zarzązania W pracy [ s. 9 i nas.] przesawiono onsrucję moelu ryzya. Moel jes weorem losowym o słaowych ęących zmiennymi onrolnymi ryzya realizowanego procesu ecyzyjnego. Przyjmując założenie o rozaju rozłau funcji gęsości prawopooieńswa la oceny miar ryzya można zefiniować jego saysyczne miary: prawopooieńswo ego że słaowe weora ryzya przyjmą warości z oreślonego przeziału zmienności warość oczeiwana weora losowego wariancja weora losowego owariancja weora losowego macierz owariancji pomięzy słaowymi weora ryzya. San ryzya procesu ecyzyjnego oreślają jego miary w oreślonym momencie realizacji przyjęych w planach organizacji gospoarczej celów. San ryzya jes więc ziorem czerech miar saysycznych weora ryzya: SR P Cov Miary sanu ryzya nie są ypologicznie jenorone prawopooieńswo zarzenia że słaowe weora ryzya przyjmą warości z oreślonych przeziałów zmienności P jes salarem warość oczeiwana oraz wariancja weora ryzya są weorami naomias owariancje słaowych weora ryzya Cov cov i j gzie i j... oraz i j efiniują macierz waraową wymiarową. San azowy efiniują uwarunowania ooczenia przyjęe w założeniach planu rozwoju organizacji gospoarczej óre umożliwiają realizację przyjęych w planach celów. Niech... jes weorem ryzya ienyfiowanym ze ziorem {... } zmiennych onrolnych realizowanego procesu ecyzyjnego. Przyjmując hipoezę że funcja rozłau gęsości prawopooieńswa f ma rozła logarymiczno- -normalny efiniujemy miary saysyczne weora:. Prawopooieńswo zarzeń że zmienne losowe h gzie: h... przyjmą warości x h należące o przeziału [a h h]: P a... a.. Warość oczeiwana weora ryzya: Wariancja weora ryzya: Kowariancje słaowych weora ryzya: Cov gzie : i j... oraz i j. i j

10 7 Jerzy Zeme Załóżmy że oszacowano san ryzya w przeziale czasu [ +] oznacza + o że ysponujemy informacją SR oraz SR. Relacja pomięzy SR + oraz SR sanowi isoną informację w ocenie ierunu oraz ynamii zmian ryzya owarzyszącego realizacji procesów ecyzyjnych. Co oznaczają e zmiany w przypau gy słaowe sanu ryzya są a zróżnicowane yplogicznie. + W przypau pierwszej słaowej sanu ryzya różnica P P pozwala oreślić ierune zmian zmiennych onrolnych z jaą przyjmują warości z oreślonych przeziałów zmienności w czasie [+ ]. Słaowe ruga i rzecia sanu ryzya są weorami są miarą zmian sanu ryzya w przeziale + [+ ] są np. zmiany oległości pomięzy weorami: +. Czy aanie zmian przy wyorzysaniu miar efiniujących zmiany w olejno nasępujących po soie momenach [+ ] reśli właściwy z pozycji zarzązających oraz zmian sanów ryzya realizowanych procesów ecyzyjnych? Dla oceny warości zefiniowanych miar należy przywołać pojęcie ryzya procesu ecyzyjnego wyraża się ono różnicą pomięzy oczeiwaniami zapisanymi w planach rozwoju organizacji a realizacją planów. a inerpreacja miary sanu ryzya owołująca się o sanów azowych ryzya zefiniowanych w planach organizacji sugeruje oonanie isonej moyfiacji miary zmian sanów ryzya. Niech SR zn. P Cov oznacza san azowy należy zmoyfiować efinicje zmian sanów ryzya są nimi różnica P P oraz oległości:. Moyfiacja miar zmienia inerpreację zmian sanów ryzya. W ażym momencie poazują zmiany pomięzy miarami słaowymi sanu ryzya w relacji o sanu zefiniowanego w planie. Poazują zmiany SR w relacji o SR co arziej wiarygonie mierzy zmienność sanu ryzya w czasie. Źrółem zmienności sanów ryzya są zmiany uwarunowań ooczenia organizacji gospoarczej realizującej swoje plany rozwoju gospoarczego przełaając się na zmiany zmiennych onrolnych { h } h.... Ziór ych wyróżnionych zmiennych ienyfiuje ryzyo realizowanego procesu ecyzyjnego. Dane wa weory: x x... xn Y y y... yn gzie symeryczna oanio oreślona macierz C. Miara n n Y R oraz pewna Y Y C Y oległością pomięzy weorami Y R w sensie Mahalonoisa [6]. Pojęcie san azowy jes oreśleniem sformułowanym w ym opracowaniu i la jego porze. Oznacza przyjęe w planach założenia ilościowe ąź jaościowe o zmiennych onrolnych planowanych procesów ecycyjnych. jes

11 Ryzyo w aspecie zarzązania w zróżnicowanym ooczeniu 73 Przyjmijmy że -wymiarowy weor losowy... jes moelem ryzya i jego rozła jes zgony z rozłaem normalnym. Funcja gęsości weora o weorze warości oczeiwanych... i macierzy owariancji Σ [cov i ] gzie i j... oraz i j jes równa: j f Σ π Σ exp Σ Wyłani licznia związu jes waraem oległości w sensie Mahalanoisa pomięzy woma weorami w przesrzeni -wymiarowej. Oległość w sensie Mahalanoisa opisuje właściwości pewnego zioru w analizowanym przypau zmian oległości pomięzy słaowymi sanu ryzya rugą i rzecią j. a ich opowienimi miarami sanu azowego. Opowieź na pyanie czy analiza słaowych sanu ryzya pozwala uznać że należą jeszcze o lasy óra w sanie ryzya w momencie nie osrzega zagrożeń realizowanego procesu ecyzyjnego wiąże się z opowiezią na pyanie czy supienie miar sanu ryzya o oreślonym momencie w relacji o miar sanu azowego jes wysarczająco lisie. Supienie o jes orazem pooieńswa weora o ąź o. Oznaczenie sanu ryzya ienyfiowanego z ooczenim pojmowanym jao ezpiecznie lisie wiąże się z opowiezią na pyanie o wymiar oległości pomięzy miarami sanu ryzya w momencie zn. a. Puny o ienycznej oległości o punu cenralnego wyznaczają go miary sanu azowego worzą w przesrzeni + wymiarowej elipsoię hipersferyczną. Zachozą przy ym rzy szczególne przypai:. Słaowe weora ryzya mają ienyczne wariancje po sanaryzacji można przyjąć że są równe nie są pomięzy soą sorelowane oznacza o że macierz owariancji jes macierzą jenosową miara w sensie Mahalonoisa jes równa oległości w sensie uliesa elipsoia hipersferyczna Po waruniem że owolna ominacja liniowa Y α + α α słaowych weora jes aże zgona z rozłaem normalnym α i R i.... a isona la prowazonego wywou zgoność esponuje znaczenie macierzy owariancji Σ w ocenie zmian sanu ryzya w przeziale czasu [+ ]. Konsrucję miary pooieńswa oparo na informacji o wariancjach słaowych weora ryzya oraz orelacjach pomięzy nimi w momencie.

12 Jerzy Zeme 74 reuuje się w ym przypau o sfery o śrou w puncie... /... / o równaniu: I ąź w przypau rzeciej słaowej sanu ryzya: I. Słaowe weora ryzya nie są sorelowane mają różne wariancje... macierz owariancji D jes macierzą iagonalną orazem relacji jes elipsoia hipersferyczna o śrou w puncie... /...var / o równaniu: D ąź D Pozwala o zefiniować oległość: ąź Słaowe weora ryzya są sorelowane mają różne wariancje... macierz owariancji C nie jes macierzą iagonalną orazem relacji jes elipsoia hipersferyczna o śrou w puncie... /... / o równaniu: C ąź w przypau rzeciej słaowej sanu ryzya: C Oraz elipsoiy hipersferycznej jes orócony o ą wyznaczony przez macierz weorów własnych macierzy C ługości osi elipsoiy opowiaają pierwiasom waraowym pierwiasów własnych... λ λ λ macierzy C.

13 Ryzyo w aspecie zarzązania w zróżnicowanym ooczeniu 75 W efinicji sanu ryzya onsrucja wszysich jego słaowych jes opara na elemenach macierzy wariancji i owariancji słaowych weora ryzya. Zmiany elemenów macierzy informują o zmianie sanu ryzya. o isona informacja óra jeśli proces moniorowania ooczenia prowazony jes sysemaycznie z oreśloną częsoliwością pozwala oreślać en momen ryyczny w órym zmieniają się paramery sanu ryzya. Zmiana może sprzyjać realizacji celów zefiniowanych w planach rozwoju organizacji gospoarczej ąź przeciwnie. Niezależnie o ierunu zmian aie informacje umożliwiają formułowanie opowiezi na wąpliwości związane ze sopniem zagrożenia realizowanych procesów ecyzyjnych co ęzie miało isone znaczenie w oorze insrumenów zaezpieczeń prze suami ryzya. Zaończenie Iea uowy insrumenów osrzegania o zmianie sanów ryzya w wyniu zmian zachozących w ooczeniu społeczno-gospoarczym isonego narzęzia sysemu wspomagania procesów ecyzyjnych realizowanych w warunach ryzya ma wymiar eoreyczny. Perspeywy uczynienia z nich suecznego i efeywnego narzęzia prayi zarzązania są oiecujące. Zarzązanie jes procesem realizacji planów. Poprawnie sporzązony plan powinien uwzglęniać e wszysie uwarunowania ooczenia óre ęą miały wpływ na wyni cel jego realizacji. Oznacza o że zarzązający ysponują ziorem miar sanów azowych a w wyniu prowazonego procesu monioringu zmian uwarunowań ooczenia aże miarami sanów ryzya w ażym momencie oreślonym w założeniach monioringu. Porównanie miar sanów azowych wzorca sanu ryzya z miarami sanu w moniorowanym momencie wspiera procesy ecyzyjne w ych momenach ryycznych realizowanego procesu zarzązania óre wymagają pojęcia ecyzji o rozaju insrumenów zaezpieczających prze suami ryzya. Lieraura. Dawi F.R. Conceps of Sraegic Mangemen Prenice Hall Upper Sale River New Yor Donalson G. Lorsch J.W. Decion Maing A he op: he Shaping of Sraegic Direcion Basic Boos New Yor Freeman R.. Sraegic Managemen Piman Boson Gołęiowsi. Zarzązanie sraegiczne. Planowanie i onrola Difin Warszawa 00.

14 76 Jerzy Zeme 5. McMillan I.C. Jones P.. Sraegy Formulaion: Power an Poliics Wes Pulishing S. Paul Mahalanois P.C. On he generalise isance in saisics Proceeings of he Naional Insiue of Sciences of Inia Ołój K. Sraegia organizacji PW Warszawa Roia J. Zarzązanie sraegiczne. worzenie i urzymanie przewagi sraegicznej PW Warszawa Wille A.H. he conomic heory of Ris Insurence Universiy of Pensylvania Press Philaelphia Zarzazanuie ryzyiem re. K. Jajuga PWN Warszawa Zeme J. Ryzya zarzązania organizacją gospoarczą Uniwersye Gańsi Gańs 009. RISK MANAGMN IN H CON OF IN A DIVRS NVIRONMN OF SOCIO CONOMIC Summary he conen of paper is limie o provie sources of ris issues of ris ienificaion processes of ecision-maing an ris measuremen. he evelopmen occupies a special place he issue of sources of ris an is ienificaion. conomic organizaion managemen heory raws aenion o he so-calle. conrol variales of he processes of ecision-maing. he suy assumes ha hey are sympomaic of he chance variales. Home o evelop a hypohesis assumes he ris ha changes in sae ecision- -maing processes are cause y changes in he socio economic coniions.