BADANIE JEDNORODNO CI PRZESTRZENNEJ I CZASOWEJ ROZWOJU OBIEKTÓW SPO ECZNO-GOSPODARCZYCH

Transkrypt

1 PRZEGLD STATYSTYCZY R. LX ZESZYT 03 KESRA ERED AGRZATA TARCZYSKA-UIEWSKA BADAIE JEDRDCI PRZESTRZEEJ I CZASWEJ RZWJU BIEKTÓW SPECZ-GSPDARCZYCH. WPRWADZEIE Problematyka ednorodnoc rozwou regonów nabraa welkego znaczena po wtpenu Polk do Un Europeke. Staa ednym z prorytetów poltyk regonalne do elmnac dyproporc rozwoowych mdzy regonam. Dyproporce wynka czto z trudnych warunków zwzanych z pooenem geogracznym regonu brakem odpowedne nfratruktury domnac neefektywnego przemyu (co dotyczy przede wzytkm regonów patw nowoprzytych). W celu elmnac rónc mdzy regonam powtay róne programy unne. To wzytko powodowao koneczno cgego montorowana funkconowana rozwou regonów. Itotne przy tym et zwrócene uwag na truktur danego regonu (powatu czy woewództwa) dzk czemu molwe et zaoberwowane dyproporc w pozome ch rozwou poeczno-gopodarczego czy wkazane które z elementów kadowych regonu wodce lub ne w akm obzarze wdoczna et domnaca lub regre. W wetle zachodzcych proceów gopodarczych zarówno w kal lokalne ak globalne okrelene tylko pozomu rozwou regonów tae newytarczace. Warto zatem zatoowa odpowedne narzdza pomaru umolwace zerze gbze porzene na truktur regonów. W tym zakree zatoowane mog me m.n. metody badana ednorodnoc czaowe przetrzenne. Wyodrbnene uwzgldnene takego podzau w badanu ednorodnoc pozwala na zaoberwowane w ak poób natpue rozwó danego regonu: czy et to rozwó ednorodny w czae /lub przetrzen. Gmny nalece do ednego woewództwa mace podobny charakter (meke meko-weke weke) pownny charakteryzowa podobnym wkankam. Im wkze rónce tym woewództwo et mne ednorodne. Wykryce takego zawka moe by ygnaem dla wadz amorzdowych o konecznoc podca dza- a w celu wyrównana pozomu rozwou gmn w ramach woewództwa. Przy czym w badanu ednorodnoc w przetrzen na te podtawe natpue wkazane gmn (lub gmny) które zakócy ednorodno woewództwa. czywce zczegóowe okrelene przyczyn wpywacych na powtane neednorodnoc ch wyelmnowane ley po trone zarzdzacych regonem. Uatwenem et natomat wkazane obzaru (np. gmny) powtae neprawdowoc.

2 86 Kera ermend agorzata Tarczyka-unewka Wkank opuce gmny mog równe charakteryzowa wahanam w czae co et wynkem zman zachodzcych w gmnach w przetrzen czaowe a wynkacych z proceu ch funkconowana egzytenc rozwou. Badane ednorodnoc czaowe pozwala zatem na zaoberwowane ak te zmany natpoway a ch równomerno zachodzena w czae umolw okrelene topna ednorodnoc regonu. Zmany w pozome rozwou poeczno-gopodarczego gmn (czy zerze regonów) w czae przetrzen z punktu wdzena ednorodnoc mog me duy wpyw na ch meca w rankngu. Std te klaykaca regonów pod ktem ednorodnoc tae wanym zagadnenem a e zakre wykorzytana moe by bardzo pomocny w procee zarzdzana danym regonem na okrelonym topnu agregac. Klaykaca regonów et molwa do utalena po wczenezym okrelenu pozomu rozwou poeczno-gopodarczego analzowanych obektów. W tym zakree wykorzytue m.n. metody porzdkowana lnowego. Jedn z nabardze popularnych dz metod porzdkowana lnowego zaproponowa Hellwg (968). Zwana et mar yntetyczn Hellwga. etoda Hellwga znalaza zereg zatoowa do których mona zalczy mdzy nnym: kontrukc zmennych yntetycznych w procee modelowana ekonometrycznego (np. Bartoewcz 984) okrelane akoc wyrobów (np. Bory 984) badane rozwou regonów (np. odak 006; ermend c) badane atrakcynoc nwetyc gedowych (np. unewka Tarczyk 006) merzene tatuu poecznego (np. Unted aton Development Programme 00) bedy (Socal Watch Socal Watch Annual Report 00) godu (np. Internatonal Food Polcy Reearch Inttute Global Hunger Inde. The challenge of hunger 00) atwoc prowadzena bzneu (np. World Bank akng a dfference for entrepreneur 00) konkurencynoc (np. World Economc Forum Global Compettvene Report 00 0) pokou (np. Inttute for Economc & Peace Global Peace Inde ethodology Reult and Fndng 00). W zakree badana pozomu rozwou obektów molwe et równe zatoowane mary wektorowe (Kolenda 006; ermend 006a 006b a 008b). Je zalet et dua elatyczno aplkac w ekonom co zczególne dae zauway w odmane mary wektorowe wykorzytuce wyczne loczyn kalarny (ermend 008a 008c). W takm ucu do wyznaczena mary yntetyczne (wektorowe) mona wykorzyta dowolny loczyn kalarny oraz arytmetyk przyrotów zaproponowan przez Borawkego (0). Ten otatn element odpowada za wprowadzene do oblcze dodatkowego czynnka który moe ne totn nformac uyteczn w nterpretac wynku (zob. np.: ermend Borawk 006; ermend 006b). T dodatkow nformac moe by przyrot odchylena tandardowego lub przyrot waranc. W zalenoc od przytego poobu oblczena przyrotu odchylena tandardowego /lub przyrotu waranc uzykue nformac o: ednorodnoc zboru obektów kadacych na analzowany obekt (np. ednorodnoc gmn w ramach woewództwa) czy welkoc zman wartoc mary na przetrzen lat.

3 Badane ednorodnoc przetrzenne czaowe rozwou obektów poeczno-gopodarczych 87 Celem artykuu et przedtawene propozyc metody klaykac regonów z uwzgldnenem ch ednorodnoc. Przedtawone zotan dwa przykady eden lutrucy badane ednorodnoc przetrzenne a drug czaowe.. ETDA BADAIA JEDRDCI PRZESTRZEEJ I CZASWEJ REGIÓW Etap I. Wybór zmennych W zakree doboru wyboru zmennych molwe et zatoowane tatytyczno- -formalnych metod doboru-wyboru zmennych /lub analtyk moe wybra zmenne zgodne z tnec teor ekonom lub znaomoc dane problematyk badawcze gdze du rol odgrywa ego dowadczene. ezalene od zatoowanego pode- ca doboru-wyboru zmennych dokonue w tak poób aby ak nawacwe odwzorowa opa zmerzy badane zawko. Etap II. blczene wkanków a podtawe wybranych zmennych wylczane wkank które pozwala unezalen od powerzchn lczby ludnoc regonów. Tak utworzone welkoc w poób relatywny wkazu truktur lub natene danego zawka. Wkank mona analzowa w czae /lub przetrzen co z kole we z zerzym poznanem badanego zawka. Ponadto zmany zachodzce w pozome wkanków wpywa na pozom mar rozwou. Szczegóowe analzy wkanków umolwa równe wkazane które mernk lub w akch obzarach mernków natpy natotneze zmany czy w ogóle natpy zmany ak et ch kerunek a co za tym ak ma wpyw na kztatowane mary rozwou obektów (yntetyczne /lub wektorowe). Etap III. Wyznaczene dwóek uporzdkowanych a tym etape wyznaczane dwók uporzdkowane wykorzytywane w dalzych oblczenach zamat lczb rzeczywtych. Wylczene dwóek uporzdkowanych wymaga poadana rónych wartoc tych amych zmennych dla ednego obektu. Przykadowo mac dan zmenn bdc lczb ludnoc dla konkretnego woewództwa mona dyponowa e wartoc w rónych latach albo e wartoc dla wzytkch gmn danego woewództwa. Dla tych wartoc wyznaczana et ch warto redna: k k () gdze: et wartoc redn -te zmenne -tego obektu a lczb wartoc okrelacych warto te zmenne

4 Kera ermend agorzata Tarczyka-unewka 88 odchylene tandardowe dla populac: k k () gdze: et odchylenem tandardowym -te zmenne -tego obektu lczba war toc okrelacych warto te zmenne. Wykorzytue w tym przypadku odchylene tandardowe dla populac gdy na ogó znane wzytke molwe wartoc zmenne. Para lczb: warto redna odchylene tandardowe zotane dale uyta w oblczenach. Zarówno warto redna ak odchylene tandardowe bd dale bray udza w operacach arytmetycznych. W przypadku odchylena tandardowego ego umowane odzwercedla umowane wartoc loowych przy zaoenu cakowte zalenoc zdarze. Aby odzwercedl umowane wartoc loowych przy zaoenu nezalenoc zdarze naley wykona umowane waranc. Sumowane odchyle tandardowych waranc denue dwa krane przypadk. W praktyce wytpue czcowa zaleno zdarze w zwzku z tym poprawny wynk bdze znadowa pomdzy wartoc wylczon przez umowane odchyle tandardowych waranc. Std koneczne et równolege wykonywane oblcze dla par wartoc: warto redna odchylene tandardowe warto redna waranca. W W Wn G G Gn G G Gn G G Gn Rok 00 Ryunek. acerz dwóek uporzdkowanych przy badanu ednorodnoc przetrzenne ródo: opracowane wane.

5 Badane ednorodnoc przetrzenne czaowe rozwou obektów poeczno-gopodarczych 89 a ryunku przedtawono macerz dwóek uporzdkowanych wykorzytywan przy badanu ednorodnoc przetrzenne. Przez W oznaczono kolene woewództwa a przez G gmny. Ryunek przedtawa podobn macerz wykorzytywan przy badanu ednorodnoc czaowe. W W Wo W W Wo Rok 007 Rok 00 Rok 008 Ryunek. acerz dwóek uporzdkowanych przy badanu ednorodnoc czaowe ródo: opracowane wane. Etap IV. Wyznaczene przyrotów blczena bd wykonywane w przetrzen wektorowe w które wymogem et aby dla kadego elementu tna element przecwny. Jeel przyme pary uporzdkowane: warto redna odchylene tandardowe warto redna waranca ako elementy opuce wektor to konekwenc tego faktu et koneczno przymowana przez ne wartoc uemnych. W zwzku z tym operace arytmetyczne ne mog by wykonywane na odchylenach arytmetycznych warancach ale muz by wykonywane na ch róncach zwanych dale przyrotam które mog przymowa wartoc uemne. Warto redna odchylene tandardowe waranca zamenane na ch przyroty. Wykonue to poprzez wyznaczene róncy pomdzy uzykan wartoc redn odchylenem tandardowym waranc a ch punktam odneena. Powta w ten poób dwók uporzdkowane: o o (3)

6 90 Kera ermend agorzata Tarczyka-unewka gdze o o punktam odneena odpowedno dla przyrotu wartoc redne przyrotu odchylena tandardowego oraz: o o. (4) Punkty odneena mog by obrane dowolne pownny by ednak dentyczne dla wzytkch przyrotów wartoc rednch podobne dentyczne dla wzytkch przyrotów odchyle tandardowych przyrotów waranc. awygodne przy e ako równe zero. ona wówcza w atwy poób dodac zero zamen przyroty na wartoc redne odchylena tandardowe waranc. W praktyce mona e traktowa ako warto redn odchylene tandardowe waranc. aley ednak pamta o tym e potpowane take bdze molwe tylko tak dugo pók ne ulegne zmane punkt odneena albo ne natp wykonane operac arytmetyczne z wartoc o nnym punkce odneena. Etap V. Elmnaca zmennych o zbyt mae zmennoc W lteraturze naczce elmnac zmennych przeprowadza z wykorzytanem wpóczynnka totnoc cech (np. Kukua 000). W pracach Kukuy (000) Sobczyka (983) okrelono e zmenne których wartoc wpóczynnków zmennoc mezcz w przedzale 0 zmennym qua-taym. Zmenne take naley elmnowa ze zboru rozpatrywanych zmennych. Do elmnac zmennych pouono natpucym wzorem (ermend 009): V. (5) Przy czym warto redna odchylene tandardowe lczone dla przyrotów wartoc rednch nalecych do odpowednch dwóek uporzdkowanych. Etap VI. Elmnaca zmennych o zbyt due neednorodnoc prócz wpóczynnków totnoc molwe et równe zdenowane wpóczynnka który mona nazwa wpóczynnkem zmennoc cechy dla obektu: S. (6) Wpóczynnk ten mów o pozome zmennoc dane cechy (zmenne) dla okre- lonego obektu. Jego warto ne pownna dla adne zmenne dla adnego obektu przekroczy ednoc. Jeel zaoy rozkad normalny wartoc zmenne to przy e wartoc redne równe a edna trzeca wzytkch wartoc bdze wkza od a lub mneza od zera. Ich rónca od wartoc redne bdze znaczna. Co wce

7 Badane ednorodnoc przetrzenne czaowe rozwou obektów poeczno-gopodarczych 9 przy nnych rozkadach ten odetek moe znaczne wzron. Bdze to powodowa molwo due rozbenoc w wartocach mary dla danego obektu. W rezultace moe to doprowadz do ytuac e zakwalkowany zotane on do perwze klay ale z molwoc umecowena go równe w klae otatne. W toce dua warto wpóczynnka zmennoc cechy dla obektu oznacza e obekty wchodzce w kad tego obektu tak rónorodne e praktyczne ne pownny by traktowane ako eden obekt. W take ytuac naley albo wyelmnowa ten obekt z bada albo zmenn dla które ten obekt uzyka tak du warto wpóczynnka. Etap VII. ormowane Pary wartoc mog by unormowane zgodne ze wzoram: oraz: (7). (8) Podcza tandaryzac od normowanych zmennych czto odemue warto redn. Warto redna et czto klkakrotne wyza od kadowe zmen ne (zmennych). Powodue to e podcza wyznaczana wartoc mary gówny wpyw na wynk ma warto redna a ne kadowa zmenna. Std tnee koneczno e wyelmnowana. Przyroty odchyle tandardowych dla dane zmenne ma równe wo warto redn kadow zmenn. Jednak ne ma one wpywu na wyznaczene wartoc mary yntetyczne. ów one o zmennoc wartoc wpórzdnych obektów. Uunce wartoc redne przyrotów odchyle powodowaoby uunce czc nformac o ch zmennoc. W zwzku z tym wartoc redne przyrotów odchyle tandardowych ne uuwa. peraca odemowana dla przyrotu wartoc redne powodue zman punktu odneena a dzelene zman ego kal wartoc. Zmana punktu odneena powodue e od tego momentu ne mona go traktowa tak akby by wartoc redn. Jet on rónc pomdzy prawdzw wartoc redn a punktem odneena którego warto ne weme dale udzau w oblczenach a wc dla otatecznego wynku dalzych oblcze ne bdze znana. e bdze zatem molwoc wyznaczena wartoc redne na podtawe przyrotu wartoc redne. Przyroty wartoc rednch pozwala bd na okrelene czy zwzane z nm wartoc redne od ebe wkze czy mneze. Pozwala to na uzeregowane obektów które bdze dokadne take ake byoby dla wartoc rednch.

8 9 Kera ermend agorzata Tarczyka-unewka W przypadku przyrotów odchyle tandardowych ne natpue zmana punktu odneena a edyne zmana kal. Powodue to e moe ono by nadal traktowane tak akby byo odchylenem tandardowym. Etap VIII. Wyznaczane wzorca antywzorca Przed wyznaczenem wartoc mary yntetyczne koneczne et wyznaczene wzorca antywzorca. og one by obrane ako obekty rzeczywte. olwe et równe automatyczne wyznaczene wzorca antywzorca na podtawe perwzego trzecego kwartyla (zob. np. Kolenda 006). Przy czym ako wpórzdne wzorca przymue wartoc trzecego kwartyla dla tymulant perwzego kwartyla dla detymulant: gdze: w dla tymulant k III (9) w dla detymulant k I et wartoc -te unormowane zmenne dla wzorca -te unormowane zmenne dla perwzego kwartyla a wartoc -te unormowane zmenne dla trzecego kwartyla. k III wartoc k I W przypadku antywzorca potpue odwrotne ako wpórzdne antywzorca przymue wartoc perwzego kwartyla dla tymulant trzecego kwartyla dla detymulant: gdze: aw dla tymulant k I (0) aw dla detymulant k III et wartoc -te unormowane zmenne dla antywzorca. Jeel wzorzec et wyznaczany na podtawe kwartyl to reprezentue on nerzeczywty wydealzowany obekt. e tnee zatem koneczno okrelana przyrotów odchyle dla ego wpórzdnych. ona e przy ako zerowe. Jeel wzorzec et wyznaczany na podtawe obektów rzeczywtych traktowanych ako wzorcowe to przyroty odchylena tandardowego przyroty waranc naley wyznaczy na podtawe zmennoc wpórzdnych tych obektów. Etap IX. Wyznaczane mary yntetyczne Wyznaczene wartoc mary yntetyczne dla wartoc rednch mona dokona za pomoc wzoru:

9 Badane ednorodnoc przetrzenne czaowe rozwou obektów poeczno-gopodarczych 93 m aw w aw. () w aw Konekwenc uyca wzoru () do wylczena mary yntetyczne et brak nformac o pozome wartoc przyrotów odchyle tandardowych dla pozczególnych wartoc mary. W oblczenach ame mary wykorzytue tylko wartoc redne. Zakada e odchylena tandardowe warance wartocam które poddae takm amym tranformacom ak wartoc redne. e wzytke operace wykonywane na wartocach rednch mog by przeprowadzone dla odchyle tandardowych waranc. Do wyznaczena wektorowe mary yntetyczne uyto rzutu. peraca wyznaczana wpóczynnka rzutu ne moe by ednak przeprowadzona dla odchyle tandardowych waranc. perac okrelana wartoc odchyle tandardowych waranc dla wpóczynnka rzutu wykonano zakadac e odchylena tandardowe wyznacza wokó punktu okrelacego pooene obektu w przetrzen hperkul. Jako prome hperkul przyto makymaln warto odchylena tandardowego wkanków opucych dany obekt. Pozwolo to na okrelene odchylena tandardowego wpóczynnka rzutu: m ma ma. () w aw Podobne oblczena wykonano dla waranc zamenac uprzedno na odchylene tandardowe: m ma. (3) ma w aw Z obu wyznaczonych wartoc wybrano wkz w celu okrelena makymalnego molwego odchylena mary yntetyczne. m ma m ma m. ma (4)

10 94 Kera ermend agorzata Tarczyka-unewka Etap X. Przyporzdkowane obektów do kla a podtawe przyrotu wartoc redne mary yntetyczne obekty mog zota podzelone na klay. Podza na klay et tandardow procedur przy wyznaczanu mar yntetycznych ma na celu uatwene prezentac wynków (np. na mapkach). Zakre wartoc mary yntetyczne dzel naczce na cztery równe zakrey których zeroko wyznacza z reguy na podtawe odchylena tandardowego wartoc mary: kl 3 4 dla dla dla dla m m m m m m m m m m m m m m m m (5) gdze: m et wartoc redn przyrotu wartoc redne m odchylenem tandardowym przyrotu wartoc redne a kl numerem klay dla -tego obektu. Do klay perwze nale obekty nalepze o nawyzych przyrotach wartoc redne mary yntetyczne a do klay czwarte nagorze o namnezych warto- cach mary yntetyczne. a podtawe wartoc przyrotów odchyle tandardowych przyrotów waranc mona wyznaczy makymaln warto odchylena tandardowego. dchylene tandardowe mona w tym przypadku nterpretowa ako mar ednorodnoc na przykad gmn w woewództwach. Im et ona mneza tym woewództwa bardze ednorodne wytpu mneze rónce pomdzy gmnam w woewództwe. k warto odchylena tandardowego naley traktowa ako warto podan. Podza na klay pod wzgldem ednorodnoc mona przeprowadz na podtawe wzoru: gdze: dla m p m dla m p m m p m kl (6) 3 dla m p m m p3 m 4 dla m p3 m kl et numerem klay dla wartoc makymalne odchylena tandardowego -tego obektu p p p 3 wpóczynnk kaluce doberane wedug uznana badacza w celu lepzego zwzualzowana wynków np. na mapce.

11 Badane ednorodnoc przetrzenne czaowe rozwou obektów poeczno-gopodarczych 95 Do klay perwze nale obekty o namnezych wartocach odchyle tandardowych. S to z punktu wdzena tych odchyle tandardowych obekty nalepze gdy nabardze ednorodne. Do klay otatne nagorze nale obekty o nawyzych wartocach odchyle tandardowych. Charakteryzu bardzo du neednorodnoc. 3. BADAIE EPIRYCZE A PRZYKADZIE AALIZ REGIALYCH Do bada wybrano zmenne z których wyznaczono 4 wkanków nalecych do grupy wkanków o charakterze poeczno-ekonomcznym: X dochody z matku gmny na 000 mezkaców; X wydatk na ochron zdrowa ogóem na 000 mezkaców; X3 dochody wane na ednego mezkaca ogóem; X4 powerzchna laów gruntów lenych do powerzchn gmny w procentach; X5 lczba rm w ektorze publcznym do lczby rm ogóem w procentach; X6 wydatk na owat wychowane ogóem na 000 mezkaców; X7 bezrobotn zareetrowan na 00 mezkaców w weku produkcynym; X8 dotace celowe ubwence na 000 mezkaców w PL; X9 pracucy ogóem na 00 mezkaców w weku produkcynym; X0 lczba rm na 000 mezkaców; X wydatk na ednego mezkaca ogóem; X dochody na ednego mezkaca ogóem; X3 lczba pracucych kobet do pracucych ogóem w procentach; X4 lczba rm w ektorze prywatnym do lczby rm ogóem w procentach. Dane pozykano z GUS za 00 rok. Badane ednorodnoc regonów (woewództw) przeprowadzono w dwóch warantach: w przetrzen w czae. W perwzym badanu dla wkanków wyznaczono wartoc redne odchylena tandardowe warance z danych dla gmn na obzarze kadego woewództwa. Aby otrzyma przyroty odto od nch zero. Wartoc redne przyroty wartoc rednch reprezentu redn pozom wartoc zmennych dla gmn w ramach woewództw. atomat odchylena tandardowe warance oraz ch przyroty okrela zmenno przetrzenn zmennych czyl ch zmenno dla pozczególnych gmn danego woewództwa. Wartoc redne ch przyroty okrela centrum meca w przetrzen wektorowe w które znadu obekty (gmny) a odchylena tandardowe ch przyroty obzar (hperelpod) w które ch znalezene et nabardze prawdopodobne. Jedyn rónc pomdzy wartocam a ch przyrotam et to e przyroty okrela wartoc wzgldem pozomu odneena zero który moe by ruchomy. Z 4 wkanków mao wpóczynnk totnoc cech na pozome wkzym n 0 (X-X5X7-X). atomat z tych 7 mao wpóczynnk zmennoc cechy na pozome mnezym n 08 co przyto za próg odrzucena. tateczne do dalzych bada po elmnac zmennych pozotawono edem wkanków: X5 lczba rm w ektorze publcznym do lczby rm ogóem w procentach; X7 bezrobotn zareetrowan na 00 mezkaców w weku produkcynym; X9 pracucy ogóem na 00 mezkaców w weku produkcynym; X0 lczba rm na 000

12 96 Kera ermend agorzata Tarczyka-unewka mezkaców; X wydatk na ednego mezkaca ogóem; X dochody na ednego mezkaca ogóem. Wkank te zotay poddane tandaryzac a natpne wylczone zotay dla nch wartoc mary yntetyczne oraz dokonano podzau obektów na klay. W celu wzualzac wynk przedtawono na mapkach (ry. 3). a) b) Stounek makymalnych wartoc przyrotów odchyle tandardowych do zerokoc klay Klaa Klaa Klaa 3 Klaa 4 Do 00 % d 00 % do 300% d 300% do 400% Ponad 400 % Ryunek 3. Podza woewództw na klay z wykorzytanem wkanków o charakterze poeczno-ekonomcznym: a) ze wzgldu na pozom rozwou przectne gmny b) ze wzgldu na ednorodno ródo: opracowane wane. a ryunku 3a przedtawono rankng woewództw ze wzgldu na pozom rozwou przectne gmny a na ryunku 3b klaykac ze wzgldu na ednorodno. W przedtawonym rankngu (ry. 3a) nalepze mece zay woewództwa pomorke opolke maopolke. Jednak dwa z tych woewództw: pomorke opolke charakteryzu wyok neednorodnoc co et wdoczne na ryunku 3b. Dla przedmotowych woewództw tounek odchylena tandardowego do zerokoc kla wyno ponad 400%. Wynka z tego e gmny wchodzce w kad tych woewództw mog znadowa praktyczne w kade z czterech kla. S one bardzo zróncowane wewntrzne pod wzgldem pozomu rozwou. Jet to zawko bardzo nekorzytne. W przedtawone klaykac ednorodnoc wzytke woewództwa charakteryzu bardzo wyok neednorodnoc. awet woewództwo ódzke które et

13 Badane ednorodnoc przetrzenne czaowe rozwou obektów poeczno-gopodarczych 97 w przedtawonym rankngu nalepze ma bardzo du neednorodno. wadczy o tym tounek odchylena tandardowego do zerokoc kla który dla perwze klay wyno do 00%. Wynka td e rangowane wartoc rednch w take ytuac ne et zalecane. W drugm podecu do badana ednorodnoc dla przedtawonych wczene wkanków wyznaczono wartoc redne odchylena tandardowe warance z danych dla woewództw w kolenych latach. Wzytke oblczena przeprowadzono ak w warance dla badana ednorodnoc w przetrzen. Po procedurze elmnac pozotay natpuce wkank (ako próg odrzucena wpóczynnka zmennoc cechy przyto warto 0): X4 powerzchna laów gruntów lenych do powerzchn woewództwa w procentach; X5 lczba rm w ektorze publcznym do lczby rm ogóem w procentach; X7 bezrobotn zareetrowan na 00 mezkaców w weku produkcynym; X9 pracucy ogóem na 00 mezkaców w weku produkcynym; X0 lczba rm na 000 mezkaców. Wkank te równe zotay poddane tandaryzac a natpne wylczone zotay dla nch wartoc mary yntetyczne oraz dokonano podzau obektów na klay. W celu wzualzac wynk przedtawono na mapkach (ry. 4). a) b) Stounek makymalnych wartoc przyrotów odchyle tandardowych do zerokoc klay Klaa Klaa Klaa 3 Klaa 4 Do 80 % d 80 % do 00% d 00% do 0% Ponad 0 % Ryunek 4. Podza woewództw na klay z wykorzytanem wkanków o charakterze poeczno-ekonomcznym: a) ze wzgldu na redn pozom rozwou woewództwa b) ze wzgldu na ednorodno woewództw w czae ródo: opracowane wane.

14 98 Kera ermend agorzata Tarczyka-unewka a ryunku 4a przedtawono klaykac woewództw ze wzgldu na redn pozom rozwou woewództwa a na ryunku 4b klaykac ze wzgldu na ednorodno w czae. W przedtawonym rankngu nalepze mece zay woewództwa mazowecke dolnolke lke. Z tych trzech woewództw nawkz neednorodnoc charakteryzue woewództwo dolnolke. Za ntereucy wynk bada mona uzna fakt e wzytke woewództwa lece w pae grancznym pónocnym zachodnm ma wyok neednorodno natomat z punktu wdzena pozomu rozwou mona e klaykowa ako dobre bardzo dobre. Z edne trony oznacza e w tych woewództwach zazy totne zmany w pozome rozwou w latach ale rozwó ten by nerównomerny. Szczegóowa analza wkanków w czae przetrzen pozwolaby na wkazane powodów obzarów (gmn) powta- e neednorodnoc. 4. WISKI W artykule przedtawono metodyk badana ednorodnoc czaowe przetrzenne regonów. Badana przeprowadzono na gmnach woewództwach Polk. Po werykac metody podcza klaykac woewództw na podtawe danych pochodzcych z gmn okazao e neednorodno et tak dua e przy klaykac woewództw naley by bardzo otronym w formuowanu wnoków kocowych. Dopero porzene na truktur rozwou woewództwa które pochodn et ednorodno dae peny obraz rozwou poeczno-gopodarczego regonów. W woewództwach klaykowanych ako nalepze oczekwano równe pozytywnych wynków przy badanu ednorodnoc. Jednak badane wykazao due zróncowane wyok neednorodno regonów. Przy badanu pozomu rozwou regonów zaadne et zwrócene uwag w ogóle na problematyk rozwou elementów go tworzcych. Z ekonomcznego punktu wdzena rozwó regonów et to proce cgy gdze efekty dzaa funkconowana gmn powatów wpywace w konekwenc na pozom rozwou woewództw zachodz w przetrzen ale przede wzytkm w czae. Zatem uwzgldnene czynnka czau pozwala na mocneze wyekponowane amego poca rozwó regonu a przeprowadzona klaykaca lne odzwercedla faktyczny pozom rozwou danego regonu. Uwzgldnene przy tym problematyk ednorodnoc w czae pozwala na zwrócene uwag na równomerno rozwou regonów w czae. Zachowane ednorodnoc rozwou regonów (woewództw) zarówno w czae przetrzen pozwala na wyelmnowane rónc zachodzcych w rozwou kadowych regonu (gmn powatów). Badane ednorodnoc czaowe przetrzenne pozomu rozwou regonów moe me ponadto zatoowane w procee zarzdzana ednotkam amorzdu terytoralnego m.n. dla poznana pozomu rozwou regonów wdraana programów pomocowych rozwoowych dla w regonach czy wyrównywana zróncowanego rozwou regonów. Unwerytet Szczeck

15 Badane ednorodnoc przetrzenne czaowe rozwou obektów poeczno-gopodarczych 99 LITERATURA [] Bartoewcz S. (984) Zmenne yntetyczne w modelowanu ekonometrycznym Prace naukowe AE nr 6 Wrocaw. [] Borawk. (0) Vector Space of Increment Control and Cybernetc o.. [3] Bory T. (984) Kategora akoc w tatytyczne analze porównawcze Prace naukowe AE era : monogra e opracowana nr 3 Wrocaw. [4] Inttute for Economc & Peace Global Peace Inde ethodolo gy Reult and Fndng 00 Report.pdf. [5] Internatonal Food Polcy Reearch Inttute Global Hunger Inde. The Challenge of Hunger: Focu on the Cr of Chldren Undernutrton 00 [6] Hellwg Z. (968) Zatoowane metody takonomczne do typologczne go podzau kraów ze wzgldu na pozom ch rozwou oraz zaoby truk tur wykwalkowanych kadr Przegld Statytyczny 4. [7] Kolenda. (006) Takonoma numeryczna. Klay kaca porzdkowa ne analza obektów welocechowych. Wrocaw Wydawnctwo Akadem Ekonomczne m. kara Langego we Wrocawu. [8] Kukua K. (000) etoda untaryzac zerowane. Warzawa PW. [9] unewka. Tarczyk W. (006) etody welowymarowe analzy porównawcze. Warzawa PW 006. [0] odak A. (006) Analza takonomczna w tatytyce regonalne. War zawa Dn. [] ermend K. Borawk. (006) Ung Average-Varance umber Sy tem n Calculaton of a Synthetc Development eaure Polh Journal of Envronmetal Stude 5 (4C) [] ermend K. (006a) A Synthetc eaure of Sea Envronment Polluton Polh Journal of Envronmetal Stude 5 (4b) 7 9. [3] ermend K. (006b) Ung Average-Varance Repreentaton n Economc Analye Polh Journal of Envronmetal Stude 5 (4C) 3 6. [4] ermend K. (007) Taonomc Vector eaure of Regon Development (TWRR) Polh Journal of Envronmental Stude 6 (4A) [5] ermend K. (008a) Employng Smlarty eaure to Eamne the Development of Techncal Infratructure n Polh Counte Fola economca Stetnena 5 (7) [6] ermend K. (008b) Zatoowane rzutu wektora do budowy mernka yntetycznego Przegld Statytyczny 55 (3) 0. [7] ermend K. (008c) Rachunek wektorowy w analze rozwou regonalnego Wydawnctwo aukowe Unwerytetu Szczeckego Szczecn. [8] ermend K. (009) Vector Calculu n Regonal Development Analy Sere: Contrbuton to Economc Sprnger. [9] Sobczyk. (983) Analza porównawcza produkc rolncze w woewódz twe lubelkm Wadomoc Statytyczne. [0] Socal Watch Socal Watch Annual Report 00: Tme for a new deal after the fall ontevdeo 00 [] Unted aton Development Programme Human Develop ment Report ew York ford Unverty Pre 00 [] World Bank akng a dfference for entrepreneur 00 [3] [4] World Economc Forum Global Compettvene Report 00 0 [5]

16 00 Kera ermend agorzata Tarczyka-unewka BADAIE JEDRDCI PRZESTRZEEJ I CZASWEJ RZWJU BIEKTÓW SPECZ-GSPDARCZYCH Strezczene W artykule przedtawono zatoowane arytmetyk przyrotów w kontrukc wektorowe mary yntetyczne do badana ednorodnoc czaowe przetrzenne regonów. W kontrukc mernka zatoowano par uporzdkowan: przyrot wartoc redne przyrot odchylena tandardowego. Dzk temu uzykano dla kade wartoc mary dodatkow nformac mówc o ednorodnoc regonów. W artykule przedtawono przykad kontrukc wektorowe mary yntetyczne do tworzena rankngu polkch woewództw wedug przetrzenne ednorodnoc na baze danych uzykanych z powatów bdcych czcam woewództw. Sowa kluczowe: Wektorowa mara yntetyczna mara yntetyczna takonoma rachunek wektorowy arytmetyka przyrotów badana regonalne ednorodno regonów metody porzdkowana lnowego STUDY F SPATIAL AD TEPRAL UIFRITY F SCIECIC BJECTS DEVELPET Abtract The artcle preent the method for contructng ynthetc vector meaure whch allow to determne the effect of ndcator varablty on the reult of rankng. The meaure compoed of an ordered par of mean value ncrement and tandard devaton ncrement. A a conequence addtonal nformaton that allow to determne how the rank of a gven obect mght change may be gathered. An eample of contructng ynthetc vector meaure for creatng a rankng of Polh vovodhp n term of patal unformty baed on data obtaned from counte beng part of thoe vovodhp preented. Keyword: Vectoral ynthetc meaure ynthetc meaure taonomy vector calculu arthmetc of ncrement mage proceng regonal analy lnear orderng method