FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin., Oeconomica 2015, 321(80)3, 5 14

Transkrypt

1 FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Fola Pomer. Unv. Technol. Stetn., Oeconomca 215, 321(8)3, 5 14 Agneszka BARCZAK POMIAR WAHAŃ SEZONOWYCH RUCHU PASAŻERSKIEGO NA PRZYKŁADZIE PORTU LOTNICZEGO GDAŃSK MEASUREMENT OF SEASONAL FLUCTUATIONS IN PASSENGER TRAFFIC USING THE CASE STUDY OF GDAŃSK AIRPORT Katedra Analzy Systemowej Fnansów, Zachodnopomorsk Unwersytet Technologczny w Szczecne, ul. Klemensa Janckego 31, Szczecn, e-mal: agneszka.barczak@zut.edu.pl Summary. Tme-dependent fluctuatons n demand are partcularly conspcuous n case of passenger ar traffc. These fluctuatons mply for arlnes the necessty to mantan addtonal carryng capacty and for arports the necessty to mantan extra throughput capacty, to be used n the event of sudden or forecasted ncrease n passenger transport demand. Therefore, the prmary objectve of ths paper s to measure seasonal fluctuatons n passenger traffc at Gdańsk Lech Wałęsa Arport, whereas ts secondary objectve s to prepare forecasts that take nto account multplcatve seasonal fluctuatons. Słowa kluczowe: prognoza przewozów pasażerskch, transport lotnczy, wahana sezonowe, wskaźnk sezonowośc. Key words: ar transport, forecast of passenger operatons, seasonal fluctuatons, seasonalty ndex. WSTĘP Wahanom sezonowym podlega wele zjawsk gospodarczych społecznych. Są one rezultatem stale dzałających czynnków, które mają charakter przyrodnczy, ekonomczny bądź społeczny. Przyczyny mające charakter ekonomczny najczęścej zwązane są z czynnkam przyrodnczym, czyl z poram roku. Analza wahań sezonowych umożlwa ogranczane lub elmnowane ch ujemnych skutków (Krzysztofak Urbanek 1981). Do charakterystycznych cech wahań sezonowych zalcza sę (Sobczyk 26): roczny cykl wahań, w ramach którego wyróżna sę zazwyczaj podokresy mesęczne, kwartalne półroczne; systematyczne powtarzane sę w każdym roku; wskazane określonej regularnośc. Wahana czasowe popytu są szczególne wdoczne w przypadku pasażerskego ruchu lotnczego. Wąże sę z nm koneczność utrzymywana rezerw zdolnośc przewozowych przez lne lotncze oraz zdolnośc przepustowej portów lotnczych, które wykorzystuje sę w przypadku ewentualnego bądź zakładanego wzrostu popytu na przewozy pasażerske (Marketng na rynku... 2, Polsk rynek usług ). Analzę wahań sezonowych lczby pasażerów w portach lotnczych w Krakowe, Katowcach Gdańsku zawerają opracowana Żurowskej (28), Stanek Żurowskej (28a, b). Przedstawono w nch metodykę wyodrębnana wahań sezonowych z wykorzystanem

2 6 A. Barczak metody wskaźnków, metody teracyjnej, metody średnej ruchomej scentrowanej oraz analzy harmoncznej. Badanem objęto lata , co wskazuje na potrzebę przeprowadzena badań w następnych latach. Celem nnejszych badań był pomar wahań sezonowych ruchu pasażerskego w Porce Lotnczym Gdańsk m. Lecha Wałęsy oraz sporządzene prognoz uwzględnających multplkatywne wahana sezonowe. W badanu wzęto pod uwagę ruch pasażersk ogółem oraz regularny ruch krajowy zagranczny w latach , w ujęcu mesęcznym kwartalnym. Przedstawono także prognozowane wartośc ruchu pasażerskego w roku 215. METODY POMIARU WAHAŃ SEZONOWYCH Wykrywane prawdłowośc w kształtowanu sę wahań sezonowych z wykorzystanem metod statystycznych jest możlwe pod warunkem regularnośc zman loścowych występujących w ramach cyklu wahań sezonowych. W tym celu wykorzystuje sę m.n. wskaźnk sezonowośc. Wyróżna sę wahana sezonowe multplkatywne addytywne. Wahana multplkatywne występują wtedy, gdy w poszczególnych podokresach cyklu analzowane zjawsko odchyla sę od średnego pozomu bądź trendu o pewną stałą welkość względną. Wahana addytywne dotyczą sytuacj, w której w poszczególnych podokresach cyklu sezonowośc występują stałe pod względem wartośc bezwzględnej odchylena pozomu analzowanego zjawska od średnego pozomu lub trendu (Sobczyk 26). Stosowana metoda wyznaczana wskaźnków sezonowośc opera sę na loraze wartośc emprycznych wartośc trendu. Kolejno wyznacza sę średn wskaźnk dla okresów jednomennych bądź stosuje sę loraz średnch okresów jednomennych przez średną wartość trendu okresów jednomennych (Krzysztofak Urbanek 1981): y y ˆ S = 1 (1) n lub y y S = 1= 1 (2) yˆ yˆ gdze: S wskaźnk sezonowośc dla -tego podokresu cyklu sezonowośc, y wartość empryczna zmennej okresu, y średna wartość empryczna zmennej okresów jednomennych, ŷ wartość trendu okresu, ŷ średna wartość trendu okresów jednomennych, n lczba okresów jednomennych. d W przypadku, gdy suma wskaźnków sezonowośc ne spełna warunku S =, = koneczne jest wyznaczene współczynnka korygującego: d k = d S = 1 1 d (3)

3 gdze: d lczba podokresów w cyklu. Pomar wahań sezonowych ruchu 7 Współczynnk ten pozwala na przekształcene surowych (neoczyszczonych) wskaźnków sezonowośc na wskaźnk oczyszczone za pomocą formuły: S = k S (4) k Znajomość mar wahań sezonowych funkcj trendu badanego zjawska pozwala na uzyskwane prognoz. W przypadku multplkatywnych wahań sezonowych, w celu uzyskana prognozy dla okresu t = T, stosuje sę następującą formułę: y P T = yˆ S (5) T k gdze: ŷ wartość oszacowanej funkcj trendu. T Dla addytywnych wahań sezonowych prognoza wyznaczana jest ze wzoru: P T y = yˆ + S (6) T Należy jednak zaznaczyć, że ze względu na to, ż sposób prognozowana ne jest oparty na formalnym modelu, ne ma możlwośc wyznaczena błędu prognozy (Jóźwak Podgórsk 29). ANALIZA SEZONOWOŚCI Analza sezonowośc dotyczyła trzech zmennych: ruchu pasażerskego ogółem oraz regularnego pasażerskego ruchu krajowego zagrancznego. Dla każdej ze zmennych wyznaczono wykresy danych emprycznych w przekrojach kwartalnym mesęcznym, na podstawe których można było wnoskować o przebegu wahań sezonowych. Analza wykazała, że we wszystkch przedstawonych przypadkach są to szereg, w których występują wahana okresowe, przy czym ch ampltuda ma charakter rosnący w czase, co wskazuje na multplkatywne właścwośc. Zarówno dla danych kwartalnych, jak mesęcznych koneczne było wyznaczene współczynnka korygującego zmenającego surowe wskaźnk sezonowośc na wskaźnk oczyszczone. Kwartalne dane rzeczywste, dotyczące ruchu pasażerskego ogółem, wykazują tendencję rozwojową z sezonowoścą (rys. 1). W zwązku z tym wyznaczono funkcję trendu wykładnczego t w postac: yˆ,431 t = 16717,2433e dopasowane modelu Vs, ,42% R 2 gdze: 2 R współczynnk determnacj, Vs współczynnk zmennośc losowej. Po wyodrębnenu funkcj trendu wyznaczono wskaźnk sezonowośc, na podstawe których można wnoskować, że w badanym okrese tylko w wynku sezonowośc lczba pasażerów ogółem w perwszym kwartale była mnejsza, w porównanu z trendem, przecętne o 19,29%, w drugm kwartale zaś wększa o 7,49%, w trzecm kwartale wększa o 21,62%, a w czwartym kwartale mnejsza o 9,83%.

4 8 A. Barczak Rys. 1. Ruch pasażersk sk ogółem w Porce Lotnczym Gdańsk, w ujęcu kwartalnym, w osobach Następne na podstawe wskaźnków sezonowośc wyznaczono prognozy na kolejne kwartały mesące. Przedstawono je w tab. 1, 2. Tabela 1. ruchu pasażerskego ogółem w Porce Lotnczym Gdańsk, w ujęcu kwartalnym Kwartał I II III IV Tabela 2. ruchu pasażerskego ogółem w Porce Lotnczym Gdańsk na rok 215, w ujęcu mesęcznym Mesąc Styczeń Luty Marzec Kweceń Maj Czerwec Lpec Serpeń Wrzeseń Paźdzernk Lstopad Grudzeń Równeż dane w ujęcu mesęcznym wykazują tendencję rozwojową z sezonowoścą (rys. 2).,144 Wyznaczono wykładnczą funkcję trendu w postac: yˆ 144t t = 54221,885 e R 2 Vs dopasowane modelu,771 28,89%

5 Pomar wahań sezonowych ruchu 9 Następne wyznaczono wskaźnk sezonowośc, które zostały przedstawone na rys Rys. 2. Ruch pasażersk ogółem w Porce Lotnczym Gdańsk, w ujęcu mesęcznym, w osobach Analza wskaźnków sezonowośc wykazuje, że w badanym okrese w wynku sezonowośc najwększy spadek lczby pasażerów ogółem, w stosunku do ch lczby wyznaczonej na podstawe trendu, odnotowano w lutym (25,14%).. Wzrost lczby pasażerów, w stosunku do ln trendu, odnotowano odnotowano w lpcu (26,82%). [%] 14, 13, 12, 11, 1, 9, 8, 7, 6, styczeń luty marzec w okrese od maja do paźdzernka, przy czym najwększy kweceń maj czerwec lpec serpeń wrzeseń paźdzernk lstopad grudzeń Rys. 3. Ruch pasażersk ogółem w Porce Lotnczym Gdańsk wskaźnk sezonowośc w ujęcu mesęcznym Kwartalne dane rzeczywste, dotyczące regularnego krajowego ruchu pasażerskego, wykazują tendencję rozwojową z sezonowoścą (rys. 4). Wyodrębnono wykładnczą funkcję trendu w postac: yˆ t = 41828, 4365 e, 223t R 2 Vs dopasowane modelu, ,2% Pozwolło to na wyznaczene wskaźnków sezonowośc, na podstawe których można wnoskować, że w badanym okrese tylko w wynku sezonowośc lczba pasażerów w krajowym regularnym ruchu pasażerskm w perwszym kwartale była mnejsza przecętne o 21,6% od lczby pasażerów wyznaczonej na podstawe trendu wykładnczego, w drugm kwartale była ona wększa o 11,7%, w trzecm kwartale wększa o 16,34%, a w czwartym kwartale mnejsza o 6,36%.

6 1 A. Barczak Rys. 4. Regularny krajowy ruch pasażersk w Porce Lotnczym Gdańsk, w ujęcu kwartalnym, w osobach Wykorzystując uzyskane wskaźnk sezonowośc, wyznaczono prognozy na kolejne kwartały mesące. Przedstawono je w tab. 3, 4. Tabela 3. regularnego krajowego ruchu pasażerskego w Porce Lotnczym Gdańsk na rok 215, w ujęcu kwartalnym Kwartał I II III IV Tabela 4. regularnego krajowego ruchu pasażerskego w Porce Lotnczym Gdańsk na rok 215, w ujęcu mesęcznym Mesąc Styczeń Luty Marzec Kweceń Maj Czerwec Lpec Serpeń Wrzeseń Paźdzernk Lstopad Grudzeń Dane, dotyczące krajowego ruchu pasażerskego, w ujęcu mesęcznym wykazują tendencję rozwojową z sezonowoścą (rys. 5). W zwązku z tym wyznaczono funkcję trendu, w postac: yˆ,74t t = 1423,3344e R 2 Vs dopasowane modelu, ,95%

7 Pomar wahań sezonowych ruchu Rys. 5. Regularny krajowy ruch pasażersk w Porce Lotnczym Gdańsk, w ujęcu mesęcznym, w osobach Na podstawe oszacowanej wykładnczej funkcj trendu wyznaczono wskaźnk sezonowośc, które zostały przedstawone na rys. 6. [%] 14, 12, 1, 8, 6, styczeń luty marzec kweceń maj czerwec lpec serpeń wrzeseń paźdzernk lstopad grudzeń Rys. 6. Regularny krajowy ruch pasażersk w Porce Lotnczym Gdańsk wskaźnk sezonowośc w ujęcu mesęcznym Analza wskaźnków sezonowośc wykazuje, że w badanym okrese w wynku sezonowośc najwększy spadek lczby pasażerów w regularnym krajowym ruchu pasażerskm, w stosunku do ch lczby wyznaczonej na podstawe trendu wykładnczego, odnotowano w lutym (26,75%). Wzrost lczby pasażerów, w stosunku do ln trendu, odnotowano w okrese od maja do paźdzernka, przy czym najwększy odnotowano w lpcu (28,92%). Kwartalne dane rzeczywste, dotyczące regularnego zagrancznego ruchu pasażerskego, wykazują tendencję rozwojową z sezonowoścą (rys. 7). Na podstawe szeregu wyznaczono t funkcję trendu wykładnczego w postac: yˆ,493 t = 14251,6173e R 2 Vs dopasowane modelu, ,82% Po wyodrębnenu funkcj trendu wyznaczono wskaźnk sezonowośc. Wynka z nch, że w badanym okrese tylko w wynku sezonowośc lczba pasażerów w regularnym zagrancznym ruchu pasażerskm w perwszym kwartale była mnejsza przecętne o 15,77% od lczby pasażerów wyznaczonej na podstawe trendu, w drugm kwartale była ona wększa o 6,9%, w trzecm kwartale wększa o 15,67%, a w czwartym kwartale mnejsza o 6,79%. Następne, na podstawe wskaźnków sezonowośc wyznaczono prognozy na kolejne kwartały mesące. Przedstawono je w tab. 5, 6.

8 12 A. Barczak Rys. 7. Regularny zagranczny ruch pasażersk w Porce Lotnczym Gdańsk, w ujęcu kwartalnym, w osobach Tabela 5. regularnego zagrancznego ruchu pasażerskego w Porce Lotnczym Gdańsk na rok 215, w ujęcu kwartalnym Kwartał I II III IV Tabela 6. regularnego zagrancznego ruchu pasażerskego w Porce Lotnczym Gdańsk na rok 215, w ujęcu mesęcznym Mesąc Styczeń Luty Marzec Kweceń Maj Czerwec Lpec Serpeń 26 9 Wrzeseń Paźdzernk Lstopad Grudzeń Analza danych w ujęcu mesęcznym wykazuje, że charakteryzują sę one tendencją rozwojową wą z sezonowoścą (rys. 8). Wyodrębnono wykładnczą funkcjęę trendu w postac,164t yˆ t = 3522,483e R 2 Vs dopasowane modelu,7566 3,34%

9 Pomar wahań sezonowych ruchu Rys. 8. Regularny zagranczny ruch pasażersk w Porce Lotnczym Gdańsk, w ujęcu mesęcznym, w osobach Następne wyznaczono wskaźnk sezonowośc, które zostały przedstawone na rys. 9. [%] 13, 12, 11, 1, 9, 8, 7, 6, styczeń luty marzec kweceń maj czerwec Rys. 9. Regularny zagranczny ruch pasażersk w Porce Lotnczym Gdańsk wskaźnk sezonowośc w ujęcu mesęcznym lpec serpeń wrzeseń paźdzernk lstopad grudzeń Analza wskaźnków sezonowośc wykazuje, że w badanym okrese w wynku sezonowośc najwększy spadek lczby pasażerów w regularnym zagrancznym ruchu pasażerskm, w stosunku do ch lczby wyznaczonej na podstawe trendu, odnotowano w lutym (22,53%). Wzrost lczby pasażerów, w stosunku do ln trendu, odnotowano w okrese od maja do paźdzernka, przy czym najwększy odnotowano w lpcu (19,69%). Wykorzystana metoda wskaźnków pozwolła poznać charakter sezonowośc, natomast w celu bardze precyzyjnego wyznaczena prognoz należałoby zastosować nne metody. Jeśl chodz o wyznaczone wahana sezonowe, wydaje sę, że właścwą metodą mogą być trendy jednomennych okresów. PODSUMOWANIE W grupe prawdłowośc ogranczających swobodne funkcjonowane transportu znajduje sę m.n. sezonowość popytu na usług. Wyraża sę ona wahanam popytu w czase przestrzen oraz decyduje o konecznośc dostosowana podaży usług do charakterystycznych spętrzeń szczytów przewozowych (Polsk rynek usługu 212).

10 14 A. Barczak Mmo że analzowany port lotnczy, zdanem prezesa Zarządu Portu Lotnczego Gdańsk m. Lecha Wałęsy, ceszy sę stosunkowo najmnejszą podatnoścą na wahana sezonowe, wraz z nadejścem sezonu wakacyjnego lczba obsłużonych pasażerów wzrasta. Stała tendencja wzrostowa jest możlwa w zwązku ze stablnym rozwojem zarówno przewoźnków tradycyjnych, jak nskokosztowych. W szczególnośc stotne są nowe połączena bezustanne rozbudowujących gdańską bazę ln Wzz Ar, jak równeż połączene do Helsnek obsługwane przez Fnnar oraz dodatkowy trzec lot dzenne Ar Berln z Gdańska do Berlna. Oprócz tego coraz wększym zanteresowanem ceszą sę krajowe loty do Modlna lnam Ryanar (W maju obsłużylśmy nemal 32 tysęcyu Przeprowadzona analza wskazuje, że w Porce Lotnczym Gdańsk zarówno ruch pasażerów ogółem, jak regularny ruch krajowy zagranczny charakteryzują sę multplkatywnym wahanam sezonowym. We wszystkch przypadkach wzrost lczby pasażerów przypada na trzec kwartał roku oraz na okres od maja do paźdzernka. Wzrost lczby pasażerów w tym czase w dużym stopnu zwązany jest z okresem wakacyjno-urlopowym, a węc ze wzmożonym ruchem turystycznym. Zaobserwowane wahana sezonowe powodują odchylena od rytmcznego przebegu dzałalnośc Portu Lotnczego Gdańsk, generując nadmerne koszty oraz powodując nepełne wykorzystane zdolnośc przewozowych obsług w jednych okresach, a jednocześne przecążene w nnych. Wyznaczone wskaźnk sezonowośc mogą być wskazówką pozwalającą na znalezene rozwązana systemowego w planowanu dzałalnośc Portu poprzez wskazywane wskaźnków okresów wzmożonego ruchu turystycznego. PIŚMIENNICTWO Jóźwak J., Podgórsk J. 29. Statystyka od podstaw. Warszawa, PWE, Krzysztofak M., Urbanek D Metody statystyczne. Warszawa, PWN, 387, Marketng na rynku usług lotnczych. 2. Red. D. Rucńska, A. Rucńsk. Gdańsk, Wydaw. UGdań., 18. Polsk rynek usług transportowych. Funkcjonowane-przemany-rozwój Red. D. Rucńska. Warszawa, PWE, 23, 21. Stanek M., Żurowska J. 28a. Analza wahań sezonowych lczby pasażerów odprawanych przez MPL Katowce. Trans. Mejsk Reg. 28/1, Stanek M., Żurowska J. 28b. Analza wahań sezonowych lczby pasażerów odprawanych przez Port Lotnczy w Gdańsku. Trans. Mejsk Reg. 12, Sobczyk M. 26. Statystyka, aspekty praktyczne teoretyczne. Lubln, Wydaw. UMCS, W maju obsłużylśmy nemal 32 tysęcy pasażerówg, /news_181_w-maju-obsluzylsmy-nemal-32-tysecy-pasazerow.html, dostęp: Żurowska J. 28. Analza wahań sezonowych lczby pasażerów odprawanych przez Arport Kraków. Trans. Mejsk Reg. 3,