Metody iteracyjne dla hiperbolicznych równań różniczkowo-funkcyjnych

Transkrypt

1 Metody iteracyjne dla hiperbolicznych równań różniczkowo-funkcyjnych Instytut Matematyki Uniwersytet Gdański 6 Wrzesień 2016

2 Zastosowania równań hiperbolicznych Nieliniowe równania hiperboliczne wykorzystywane sa w dynamice gazów i cieczy, nadprzewodnictwie, technologii chemicznej i w wielu innych dziedzinach. Przykładowo rozchodzenie się fal elektromagnetycznych wzdłuż dwużyłowego przewodu opisywanie jest za pomoca równania telegrafistów D tt u = D x (F(u)D x u) + G (u)d x u.

3 Zastosowania równań hiperbolicznych Nieliniowe równania hiperboliczne wykorzystywane sa w dynamice gazów i cieczy, nadprzewodnictwie, technologii chemicznej i w wielu innych dziedzinach. Przykładowo rozchodzenie się fal elektromagnetycznych wzdłuż dwużyłowego przewodu opisywanie jest za pomoca równania telegrafistów D tt u = D x (F(u)D x u) + G (u)d x u.

4 Application of Hyperbolic PDE s Kolejnym przykładem jest równanie opisujace jednowymiarowe rozchodzenie się ciepła w bryle sztywnej. ( ) τ0 D xx θ = D t χ C(θ)D tθ + 1 [ ] χ D θ C(θ)dθ D t θ.

5 Twierdzenia o istnieniu i jednoznaczności rozwiazania dla zagadnienia Cauchy ego dla hiperbolicznych równań różniczkowych czastkowych drugiego rzędu można opisać w języku półgrup. Równanie różniczkowe drugiego rzędu D tt u Lu = f (t, x, u) (tutaj L jest operatorem różniczkowym drugiego rzędu) jest przekształcane do układu równań pierwszego rzędu [ d 0 1 dt u(t) = [ L ] 0 u 0 u(0) =, u 1 ] u(t) + f(t, x, u), a następnie teoria półgrup jest używana.

8 Kolejna metoda jest użycie teori rodziń sinusowych i cosinusowych. Jeśli a > 0 jest stała oraz f (t, x, ) jest odpowiednim operatorem wówczas zagadnienie Cauchy ego dla równania falowego D tt u a 2 D xx u = f (t, x, u) może być zapisane w postaci zagadnienia abstrakcyjnego { d 2 u(t) = Au(t) + f (t, u dt 2 t ), u(0) = u 0 d, dt u(0) = (1) u1, gdzie u t jest operatorem Hale a u t (s) = u(t + s) oraz operator różniczkowy A generuje rodzine cosinusowa C(t). Rozwiazanie zagadnienia (1) spełnia równanie całkowe u(t) = C(t)u 0 + S(t)u 1 + t 0 S(t s)f (s, u s )ds, gdzie S(t) = t 0 C(s)ds jest rodzin a sinusowa odpowiadajac a Adrian C(t). Karpowicz

12 Jeśli chcemy przekształcić równanie czastkowe do postaci (1) wtedy model funkcyjny staje się trudny i nienaturalny. Kolejna metoda dowodzenia twierdzeń o istnieniu rozwiazań dla równań hiperbolicznych jest metoda punktu stałego. W przypadku teori półgrup i teorii punktu stałego nie możemy zaobserwować zjawiska rozchodzenia się fali ze skończona predkości, czy zasady Huygens.

15 Wprowadzenie Będziemy rozważać zagadnienie Cauchy ego dla nielokalnego jednowymiarowego równania falowego. Model funkcyjny będzie zależał od zbioru generowanego przez bicharakterystyki. Istnienie i jednoznaczność otrzymamy w W 1, loc topologii.

18 Klasyczne równanie falowe Rozważmy zagadnienie Cauchy ego dla klasycznego równania falowego { Dtt u a 2 D xx u = g w E, (2) u(0, x) = φ(x), D t u(0, x) = ψ(x) dla x R, gdzie E = [0, T ] R, a C 1 (E), a > 0 na E oraz g C(E).

19 Definicja bicharakterystyk Rozważmy bicharakterystyki η, θ dla równania hiperbolicznego (2) przechodzace przez (t, x) E. η (s) = a(s, η(s)), η(t) = x, θ (s) = a(s, θ(s)), θ(t) = x. Będziemy je oznaczali η = η(s) = η t,x (s), θ = θ(s) = θ t,x (s), odpowiednio.

20 Definicja bicharakterystyk Rozważmy bicharakterystyki η, θ dla równania hiperbolicznego (2) przechodzace przez (t, x) E. η (s) = a(s, η(s)), η(t) = x, θ (s) = a(s, θ(s)), θ(t) = x. Będziemy je oznaczali η = η(s) = η t,x (s), θ = θ(s) = θ t,x (s), odpowiednio.

21 Można pokazać, że zagadnienie (2) jest równoważne równaniu punktu stałego u(t, x) = 1 2 t θ t,x (s) η t,x (s) θ t,x (0) η t,x (0) g(s, y) A(s, y)d x u(s, y) dyds (3) B(s, y, t, x) ψ(y) a(0, y)φ (y) dy + φ(θ t,x (0)), C(y, t, x) gdzie A(t, x) = D t a(t, x) + a(t, x)d x a(t, x) oraz ( s ) B(s, y, t, x) = a(τ, θ t,x (τ)) exp a(z, η τ,θt,x (τ) (z))dz, τ ( s ) C(y, t, x) = a(s, θ t,x (s)) exp D x a(z, η s,θt,x (s) (z))dz. Tutaj [s, t] τ y = η τ,θt,x (τ) (s) oraz odwzorowanie odwrotne y τ = T (y; s, t, x). 0

24 Zależność funkcyjna Użyjemy reprezentacji całkowej (2) zagadnienia różniczkowo-funkcyjnego. Zależność funkcyjna będzie zwiazania z obszarem zależności falowej. Niech (t, x) E oraz u C(E, R). Wtedy u Et,x : E t,x R jest obcięciem u do zbioru E t,x, gdzie E t,x = { (s, y) [0, t] R: η t,x (s) y θ t,x (s) }.

27 Zależność funkcyjna Ze wzoru (3) na rozwiazanie zagadnienia Cauchy ego (2), widzimy, że wartości u w każdym punkcie (t, x) E zależa tylko od wartości danych w ograniczonym obszarze E t,x.

28 Zależność funkcyjna Widzimy, ze warunek poczatkowy w punkcie (0, x) oddziałuje jedynie na część rozwiazania w ograniczonym obszarze { (s, y) [0, t] R: θ t,x (s) + x θ t,x (0) y η t,x (s) + x η t,x (0) }. Co ilustruje skończona prędkość rozchodzenia się fali.

29 Równanie różniczkowo-funkcyjne Zajmiemy się następujacym zagadnieniem { Dtt u(t, x) a 2 (t, x)d xx u(t, x) = f (t, x, u Et,x ) dla (t, x) E, u(0, x) = 0, D t u(0, x) = 0 dla x R, (4) gdzie a : E R oraz f (t, x, ) : W 1, (E t,x ) R dla wszystkich (t, x) E.

30 Równanie różniczkowo-funkcyjne Zagadnienie Cauchy ego (4) jest równoważne równaniu punktu stałego u(t, x) = (Su)(t, x) (Su)(t, x) = 1 2 t θ t,x (s) 0 η t,x (s) f (s, y, u Es,y ) A(s, y)d x u(s, y) dyds. B(s, y, t, x) (5)

31 Równanie różniczkowo-funkcyjne Twierdzenie Załóżmy, że a) a C 1 (E) oraz a(t, x) > 0 dla (t, x) E. b) f (,, 0) : E R jest ciagł a i f (t, x, ) : W 1, (E t,x ) R. c) Istnieje nieujemna funkcja L C(E) taka, że L(s, y) L(t, x) dla E s,y E t,x oraz f (t, x, w) f (t, x, v) L(t, x) w v W 1, (E t,x ) dla (t, x) E. Wówczas istnieje dokładnie jedno rozwiazanie zagadnienia (4) w klasie W 1, loc (E).

35 Idea dowodu Rozważmy ciagi u n, D t u n i D x u n zdefiniowane wzorami u 0 (t, x) = 0, D x u 0 (t, x) = 0, D t u 0 (t, x) = 0 oraz u n+1 (t, x) = (Su n )(t, x), D t u n+1 (t, x) = D t (Su n )(t, x), D x u n+1 (t, x) = D x (Su n )(t, x). Dla dowolnego punktu (t 0, x 0 ) E definiujemy seminormę 0 t wzorem (6) v 0 t = sup (s, y) E t0,x 0 s t v W 1, (E s,y ).

36 Idea dowodu Rozważmy ciagi u n, D t u n i D x u n zdefiniowane wzorami u 0 (t, x) = 0, D x u 0 (t, x) = 0, D t u 0 (t, x) = 0 oraz u n+1 (t, x) = (Su n )(t, x), D t u n+1 (t, x) = D t (Su n )(t, x), D x u n+1 (t, x) = D x (Su n )(t, x). Dla dowolnego punktu (t 0, x 0 ) E definiujemy seminormę 0 t wzorem (6) v 0 t = sup (s, y) E t0,x 0 s t v W 1, (E s,y ).

37 Można pokazać gdzie u k+1 (t, x) u k (t, x) K 1 = K 1 (t 0, x 0 ) = C 0 t 0 sup E s,y E t,x E t0,x 0 K 1 u k u k 1 0 sds, L(s, y) + A(s, y). 2 B(s, y, t, x) gdzie D t u k+1 (t, x) D t u k (t, x) K 2 =K 2 (t 0, x 0 ) = sup E s,y E t,x E t0,x 0 t 0 L(s, y) + A(s, y) 2 B(s, y, t, x) K 2 u k u k 1 0 sds, ( C 0 B t (s, y, t, x) + D t θ(s; t, x) + D t η(s; t, x) ).

38 Można pokazać gdzie u k+1 (t, x) u k (t, x) K 1 = K 1 (t 0, x 0 ) = C 0 t 0 sup E s,y E t,x E t0,x 0 K 1 u k u k 1 0 sds, L(s, y) + A(s, y). 2 B(s, y, t, x) gdzie D t u k+1 (t, x) D t u k (t, x) K 2 =K 2 (t 0, x 0 ) = sup E s,y E t,x E t0,x 0 t 0 L(s, y) + A(s, y) 2 B(s, y, t, x) K 2 u k u k 1 0 sds, ( C 0 B t (s, y, t, x) + D t θ(s; t, x) + D t η(s; t, x) ).

39 gdzie t D x u k+1 (t, x) D x u k (t, x) K 3 u k u k 1 0 sds, 0 K 3 =K 3 (t 0, x 0 ) = sup E s,y E t,x E t0,x 0 L(s, y) + A(s, y) 2 B(s, y, t, x) ( C 0 B x (s, y, t, x) ) + D x θ(s; t, x) + D x η(s; t, x). Let K = K 1 + K 2 + K 3. Z powyższych nierówności dostajemy u k+1 u k 0 t t 0 K u k u k 1 0 sds. (7)

40 gdzie t D x u k+1 (t, x) D x u k (t, x) K 3 u k u k 1 0 sds, 0 K 3 =K 3 (t 0, x 0 ) = sup E s,y E t,x E t0,x 0 L(s, y) + A(s, y) 2 B(s, y, t, x) ( C 0 B x (s, y, t, x) ) + D x θ(s; t, x) + D x η(s; t, x). Let K = K 1 + K 2 + K 3. Z powyższych nierówności dostajemy u k+1 u k 0 t t 0 K u k u k 1 0 sds. (7)

41 Idea dowodu Jeśli zastosujemy indukcje do (7) otrzymamy u k+1 u k 0 t C k! (tk )k, gdzie C = u 1 u 0 W 1, (E t0,x 0 ). Stad u k+1 u k W 1, (E t0,x 0 ) C(t 0 K ) k. k! Ostatecznie otrzymujemy, że u n, D t u n i D x u n sa zbieżne jednostajnie na E t0,x 0. Biorac n w (6) dostajemy u n u, D t u n D t u oraz D x u n D x u na E t0,x 0, gdzie u jest rozwiazaniem (4).

44 Idea dowodu Twierdzimy, że rozwiazanie istnieje na E. Rozwiazanie istnieje na E T,x dla każdego x R. Funkcja η jest rosnaca θ jest malejaca, więc zbiór E T,x1 E T,x2 jest niepusty o ile odległość pomiędzy x 1 i x 2 jest wystarczajaco mała. Z jednoznaczności istnieje tylko jedno rozwiazanie na E T,x1 E T,x2. Stad dostajemy globalne rozwiazanie na E.

47 Zastosowania W oparciu o twierdzenie 1, badamy lokalnie istnienie rozwiazania zagadnienia Cauchy ego { Dtt u(t, x) (u(t, x) + 1) 2 D xx u(t, x) = f (t, x, u Et,x ) na E, u(0, x) = 0, D t u(0, x) = 0 dla x R, (8) Współczynnik (u + 1) 2 może być zastapiony przez dowolna funkcję regularna g : E R R taka, że g(t, x, 0) > 0 dla (t, x) E.

48 Zastosowania W oparciu o twierdzenie 1, badamy lokalnie istnienie rozwiazania zagadnienia Cauchy ego { Dtt u(t, x) (u(t, x) + 1) 2 D xx u(t, x) = f (t, x, u Et,x ) na E, u(0, x) = 0, D t u(0, x) = 0 dla x R, (8) Współczynnik (u + 1) 2 może być zastapiony przez dowolna funkcję regularna g : E R R taka, że g(t, x, 0) > 0 dla (t, x) E.

49 Zastosowania Zagadnienie (8) jest równoważne równaniu punktu stałego u(t, x) = 1 2 t θ t,x (s) 0 η t,x (s) f (s, y, u Es,y ) [D t u + (u + 1)D x u]d x u dyds, B(s, y, t, x) gdzie η, θ zależyod u i spełnia równania różniczkowe zwyczajne η (s) = u(s, η(s)) + 1, η(t) = x, θ (s) = u(s, θ(s)) 1, θ(t) = x, oraz ( s B(s, y, t, x) = (u(τ, θ t,x (τ)) + 1) exp τ ) D x u(z, η τ,θt,x (τ) (z))dz.

50 Zastosowania Zagadnienie (8) jest równoważne równaniu punktu stałego u(t, x) = 1 2 t θ t,x (s) 0 η t,x (s) f (s, y, u Es,y ) [D t u + (u + 1)D x u]d x u dyds, B(s, y, t, x) gdzie η, θ zależyod u i spełnia równania różniczkowe zwyczajne η (s) = u(s, η(s)) + 1, η(t) = x, θ (s) = u(s, θ(s)) 1, θ(t) = x, oraz ( s B(s, y, t, x) = (u(τ, θ t,x (τ)) + 1) exp τ ) D x u(z, η τ,θt,x (τ) (z))dz.

51 Zastosowania Twierdzenie Załóżmy, że a) f (,, 0) : E R jest ciagła, ograniczona oraz f (t, x, ) : W 1, (E t,x ) R dla (t, x) E. b) Istniej stała L taka, że f (t, x, w) f (t, x, v) L w v W 1, (E t,x ) dla (t, x) E. Wówczas istnieje dokładnie jedno rozwiazanie zagadnienia (8) w klasie W 1, ([0, t 0 ] R) dla pewnego t 0 [0, T ].

55 Idea dowodu Rozważmy ciag iteracji prostych u n zdefiniowany przez u 0 (t, x) = 0 oraz { D tt u n+1 (t, x) (u n (t, x) + 1) 2 D xx u n+1 (t, x) = f (t, x, u n+1 E t,x ), u n+1 (0, x) = 0, D t u n+1 (0, x) = 0 dla x R. (9) Definiujemy bicharakterystyki η n, θ n dla równania (9) η n(s) = u n (s, η n (s)) + 1, η n (t) = x, θ n(s) = u n (s, θ n (s)) 1, θ n (t) = x. Istnienie jednoznacznego rozwiazania zagadnienia (9) wynika z Twierdzenia 1, gdzie a(t, x) = u n (t, x) + 1.

58 Idea dowodu Lemat Niech f spełnia założenia Twierdzenia 2 oraz u W 1, ([0, t 0 ] R) jest takie, że u + 1 K 1 oraz u W 1, ([0,t 0 ] R) K 2 dla pewnych K 1 (0, 1) i K 2 > 0 wtedy rozwiazanie zagadnienia { Dtt v(t, x) (u(t, x) + 1) 2 D xx v(t, x) = f (t, x, v Et,x ) na [0, t 0 ] R v(0, x) = 0, D t v(0, x) = 0 dla x R, jest takie, że v + 1 K 1 oraz v W 1, ([0,t 0 ] R) K 2.

61 Bibliografia A. Karpowicz and H. Leszczyński, On the Cauchy problem for hyperbolic functional-differential equations., Annales Polonici Mathematici, 2015, Vol. 115, no. 1, s

62 Dziękuję DZIEKUJ E