EMAS równowanik czy uzupełnienie ISO 14001?

Transkrypt

1 Materiały na konferencj Systemy zarzdzania w energetyce , Szczyrk Andrzej Ociepa Polskie Forum ISO Prezes Stowarzyszenia Ekoekspert Sp. z o.o., Warszawa Główny Specjalista EMAS równowanik czy uzupełnienie ISO 14001? Członkostwo Polski w Unii Europejskiej powoduje konieczno budowy podstaw instytucjonalnych lub przystosowania istniejcych instytucji do realizacji zada okrelonych w unijnych aktach prawnych. Do takich przepisów, które obowizuj na terenie kadego kraju członkowskiego nale dyrektywy i rozporzdzenia. Warto zaznaczy, e rozporzdzenia maj wysz rang, s zwykle bardziej szczegółowe ni dyrektywy i działaj bezporednio na terenie pastw Unii. Oznacza to, e rozporzdzenia wchodz bez zmian do prawa krajowego z chwil przystpienia danego kraju do Unii. Tego rodzaju aktem prawnym jest Rozporzdzenie nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r umoliwiajce dobrowolne uczestnictwo organizacji w Systemie Eko- Zarzdzania i Auditów Wspólnoty. Wczeniej osobom zajmujcym si zarzdzaniem ochron rodowiska znane było Rozporzdzenie Rady Unii Europejskiej nr 1836/93 z 29 czerwca 1993 r. dotyczce dobrowolnego udziału przedsibiorstw z sektora przemysłowego w unijnym programie eko-zarzdzania i auditów. Potocznie było i jest ono zwane jako EMAS, a w angielskiej wersji było to: Council Regulation (EEC) No 1836/93 of 29 June 1993 allowing voluntary participation in the industrial sector in a Community eco-management and audit scheme. Akronim EMAS wywodzi si od pierwszych liter nazwy (ang. Eco Management and Audit Scheme System Eko-Zarzdzania i Auditowania) w tytule angielskiej wersji Rozporzdzenia. Obecna wersja, wprowadzona po długo dyskutowanych zmianach to: Regulation (EC) No 761/2001 of The European Parliament The Council of 19 March 2001 allowing voluntary participation by organisations in a Community eco-management and audit scheme (Rozporzdzenie (WE) nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczajce dobrowolny udział organizacji w systemie eko-zarzdzania i audytu we Wspólnocie). Unia Europejska od ponad dziesiciu lat rozwija koncepcj dobrowolnych zobowiza podejmowanych przez przedsibiorstwa w zakresie ochrony rodowiska, sformalizowan przez Rozporzdzenie EMAS. EMAS promuje w przedsibiorstwach i organizacjach implementacj i doskonalenie systemów zarzdzania rodowiskowego wg normy midzynarodowej ISO 14001, wyposaonych

2 jednoczenie w wiele narzdzi usprawniajcych te systemy przez wdraanie wymaga EMAS. Systemy zgodne z EMAS stanowi skuteczny instrument poprawy efektywnoci funkcjonowania jednostek gospodarczych w zakresie szeroko pojtej ochrony rodowiska. Tak ISO 14001, jak i EMAS zakładaj stosowanie takich zasad i procedur zarzdzania procesami wytwórczymi lub wiadczeniem usług, aby zwizane z tym oddziaływania na rodowisko były precyzyjnie identyfikowane i nadzorowane oraz w miar moliwoci eliminowane. Kontrola nad nimi powinna odbywa si w sposób zintegrowany z podstawowymi celami działalnoci. Wymaga to ustanowienia systemu planowania strategicznego i operacyjnego, monitorowania działalnoci i przepływu informacji oraz zwizanych z tym procedur i instrukcji. Podstawowym wymaganiem jest osiganie systematycznego zmniejszania oddziaływania na rodowisko, poprzez zintegrowanie procesu podejmowania decyzji zwizanych z ochron rodowiska z ogólnym systemem zarzdzania przedsibiorstwem (organizacj, jednostk). Zasady systemu zarzdzania rodowiskowego zgodnego z EMAS s zbiene z zasadami innych systemów zarzdzania rodowiskowego. Ponadto - po wejciu w ycie rozporzdzenia EMAS II s take w pełni zintegrowane z systemami budowanymi w opraciu o norm ISO Jednym z podstawowych wymaga EMAS jest obecnie wdroenie SZ zgodnego ze standardem ISO System EMAS jest wic rozszerzeniem ISO Ponadto wymaga on take wprowadzenia mechanizmów kontrolnych, które zapewniaj wiksz wiarygodno rodowiskow zakładu legitymujcego si rejestracj w EMAS. Program EMAS wymaga równie od ubiegajcych si o rejestracj jednostek przestrzegania generalnych zasad: - utrzymania pełnej zgodnoci z przepisami prawnymi w sferze ochrony rodowiska, - zapewnienia cigłej poprawy w sferze ograniczania oddziaływania na rodowisko. Komisja Europejska zakłada, e Rozporzdzenie EMAS bdzie skutecznie słuy realizacji polityki ekologicznej UE. Równie wane s przy tym takie zagadnienia jak : - poprawa efektów działalnoci rodowiskowej prowadzonej przez organizacje, - systematyczna, obiektywna i okresowa ocena tych efektów, - wymiana informacji i otwarty dialog grup zainteresowanych, - aktywne zaangaowanie pracowników w działalno na rzecz rodowiska. Podstawowym celem Rozporzdzenia jest skorzystanie przez firmy z moliwoci cigłego zmniejszania szkodliwego oddziaływania na rodowisko, redukcji odpadów, wzrostu efektywnoci, podniesienia swojej reputacji, łatwiejszego spełniania rosncych wymaga prawnych i wiadomoci ekologicznej konsumentów, banków i instytucji ubezpieczeniowych, uwzgldnienia czystych technologii w swojej działalnoci. Punktem wyjcia przy tworzeniu tej regulacji było midzy innymi hasło mówice, e w przedsibiorstwie uporzdkowanym ekologicznie łatwiej wypracowa

3 zysk. Unijni animatorzy ochrony rodowiska poprzez EMAS zachcaj firmy i inne organizacje do jak najszerszego stosowania takiego podejcia. Główne elementy, jakie naley posiada w firmie, by uczestniczy w programie EMAS to: Wykonanie przegldu rodowiskowego; Stosowanie systemu zarzdzania rodowiskowego wg ISO 14001; Prowadzenie auditów rodowiskowych; Posiadanie owiadczenia (raportu) rodowiskowego potwierdzonego przez właciwego weryfikatora; Sprawdzenie zgodnoci przegldu, SZ, procedur auditów i owiadczenia z wymaganiami EMAS; Przekazanie potwierdzone owiadczenie do kompetentnego organu i opublikowanie go (po rejestracji). Czasem EMAS jest równowaony z norm ISO Jak wida z powyszego wyliczenia nie jest to prawidłowe podejcie. EMAS stawia nieco wysze wymagania dla firmy ni ISO 14001, a ponadto zobowizuje pastwo członka UE do stworzenia odpowiednich warunków do funkcjonowania programu. W Unii Europejskiej EMAS jest traktowany jako mocniejszy standard, dajcy wiksz pewno pozytywnych, praktycznych wyników i wyran popraw parametrów rodowiskowych. Bardzo dua uwaga jest przywizywana do procesu akredytacji i weryfikacji, które czsto decyduj o skali przydatnoci i skutecznoci całego programu. Jako przykład realizacji zarzdzenia EMAS w pastwie członkowskim UE mona poda Niemcy, gdzie ma ono najwikszy zasig. Wydane tam zostały stosowne przepisy prawne, podpisane przez kanclerza. Na ich podstawie Niemieckie Ministerstwo rodowiska ustanowiło niezaleny organ (DAU) do akredytacji osób i instytucji weryfikujcych oraz nadzoru nad funkcjonowaniem EMAS w Niemczech. Rejestracja firm jest prowadzona przez izby przemysłowo handlowe w poszczególnych landach. Przedsibiorstwa nie otrzymuj certyfikatu, ale s zarejestrowane w programie i maj nadany numer tej rejestracji. W Czechach Narodowy Program EMAS powołano ju 1998 r. Jednostk rejestracyjn ustanowiono tam Ministerstwo rodowiska. Oczywicie EMAS nie jest postrzegany tylko z jednej pozytywnej strony. Jest sporo głosów krytycznych, wskazujcych braki lub niedoskonałoci EMAS. Twierdzi si m.in., e EMAS nie jest adaptowalny dla rednich i małych firm: jest zbyt drogi, zbyt trudny do wdroenia, za długi jest okres rejestracji. Wg innych opinii EMAS jest tylko rozszerzeniem certyfikacji ISO i nie bdzie prowadził do długoterminowych postpów. Opinie te naley mie na uwadze przygotowujc warunki do wdraania lub wdraajc EMAS. Nie mog one jednak stanowi uzasadnienia dla niepodejmowania działa, gdy s tylko jednymi z wielu rónych argumentów i opinii. W wikszoci

4 przypadków opinie takie s oparte na nieprawidłowym podejciu do EMAS, niewłaciwej interpretacji wymaga ISO lub EMAS, pobienym wdroeniu i stosowaniu SZ, a czsto take wynikaj z błdów w zarzdzaniu. Podstawowe uwarunkowania wskazuj do zasadniczo na celowo szerokiego wykorzystania EMAS w Polsce. Czsto, niestety, nie jest zauwaana rola ISO i EMAS jako bardzo skutecznych narzdzi do właciwego zarzdzania istotnym obszarem działalnoci niemal kadej organizacji, jak stanowi ochrona rodowiska. Obydwa standardy nie s wynalazkami XXI wieku, s raczej zebraniem skutecznych reguł dla właciwego prowadzenia działa w tym zakresie. Narzdzia te s tym bardziej cenne, e nie wymagaj ponoszenia duych nakładów inwestycyjnych na ich wdroenie, poza kosztami zatrudnienia i szkole, ale te w porównaniu z inwestycjami s na ogół nieznaczne. Mog by oczywicie poniesione spore koszty, jeli firma chce si certyfikowa. W tym przypadku czsto zdarza si, e ten spory koszt wie si bardziej z koniecznoci spełnienia przez firm podstawowych wymogów prawnych, jako jednego z warunków certyfikacji. Nie jest to natomiast koszt wdroenia systemu zarzdzania rodowiskowego. Wdroenie systemu czy wg EMAS, czy wg ISO to w pierwszej kolejnoci uporzdkowanie i doskonalenie organizacji i zarzdzania, a potem dopiero ponoszenie uzasadnionych wydatków na działania techniczne i technologiczne. Warto zauway, e certyfikacja system zarzdzania rodowiskowego lub rejestracja w programie EMAS, zwłaszcza tych realizowanych z nastawieniem na formalne spełnienie wymogów normy, nie gwarantuje uzyskania korzyci wewntrznych przez firm, a to włanie one powinny by pierwszym argumentem wdraania SZ wg ISO czy EMAS. Do wdraania wymaga EMAS w firmie naley podej pragmatycznie z duym spokojem, ale i dobrym przygotowaniem. EMAS jest standardem, który jest bardziej wymagajcy od ISO 14001, ale i w wikszym stopniu nastawiony na osiganie konkretnych korzyci dla rodowiska ni ISO Jego zastosowanie moe by duo łatwiejsze, tym bardziej, e wiele firm ma ju do czynienia z ISO 14001, co jest znakomit podstaw do rejestracji w programie EMAS. W pierwszej kolejnoci EMAS-em musz zainteresowa si firmy produkujce na rynek UE lub te, których zarzdy s umiejscowione w UE. Argumentem przemawiajcym za uznaniem odpowiedniej wagi tematu EMAS powinny by wnioski, powstałe w wyniku kilkuletniej dyskusji nad EMAS przed rokiem Dyskusja była prowadzona midzy innymi dla uzyskania odpowiedzi na zasadnicze pytanie: ISO czy EMAS (skoro funkcjonuje ISO to moe EMAS jest zbdny)? W wyniku tej dyskusji dokonano rewizji pierwszej wersji Rozporzdzenia, uzgodniono je przez unijnych ministrów ochrony rodowiska w czerwcu 1999r., a zatwierdzono przez Parlament i Rad Unii Europejskiej w marcu 2001 roku. Warto zaznaczy, e w pierwsza wersja EMAS (z 1993 r.) była

5 Rozporzdzeniem Rady Unii Europejskiej, obecna jest take Rozporzdzeniem Parlamentu Europejskiego. Najwaniejsze zmiany, które wprowadzili ministrowie s nastpujce: - konieczno prowadzenia konsultacji z udziałowcami, - przedstawianie wyranych celów i zada w zakresie ochrony rodowiska, - publikacja kryteriów, stosowanych przez firmy dla wyznaczenia znaczcych wpływów rodowiskowych, - mocniejszy nacisk na wpływy rodowiskowe firm znajdujcych si w łacuszku dostaw Podstawow czci zmian jest uznanie zgodnoci wymaga systemu zarzdzania rodowiskowego dla firmy zarejestrowanej w EMAS ze specyfikacj wymaga normy ISO W zwizku z tym mona uzna, e firmy z systemem wdroonym wg normy ISO maj ju spor cz pracy nad EMAS poza sob. Standard ISO znajduje si w tekcie EMAS. Inne wprowadzone zalecenia dla poszczególnych zagadnie s nastpujce: 1. Dostpno program bdzie dostpny dla kadej organizacji; organizacje działajce w rónych krajach bd musiały otrzyma oddzielne rejestracje. 2. Cigłe doskonalenie usunito odnonik dotyczcy najlepszej dostpnej technologii, zmieniono definicj cigłego doskonalenia na proces poprawy, rok po roku, mierzalnych rezultatów systemu zarzdzania rodowiskowego w relacji do zarzdzania przez organizacj jej znaczcymi wpływami rodowiskowymi, bazujc przy tym na jej polityce rodowiskowej, celach i zadaniach. 3. Cele EMAS dodano dwa cele; rejestrowane organizacje bd prowadzi otwarty dialog ze społeczestwem i innymi grupami zainteresowanymi oraz zapewni aktywne zaangaowanie zatrudnionych, włczajc w to stosowne szkolenie. 4. Deklaracje (owiadczenia) rodowiskowe deklaracja rodowiskowa musi by publikowana w pełnej wersji raz na trzy lata po zakoczeniu cyklu auditów rodowiskowych, w skróconej wersji raz na rok; rozszerzono zakres tych deklaracji. 5. Aspekty rodowiskowe baz dla celów i zada rodowiskowych maj by te aspekty rodowiskowe, które wywołuj znaczce wpływy; organizacja ma dowolno w definiowaniu kryteriów, które decyduj o znaczeniu wpływów, ale musz by one zrozumiałe, moliwe do niezalenego sprawdzenia, odtwarzalne i uczynione publicznie dostpnymi ; aspekty mog by bezporednie i porednie, musz ujmowa m.in. wpływy rodowiskowe dostawców i kontrahentów. 6. Akredytacja weryfikatorów nowe forum, stworzone przez narodowe jednostki akredytujce opracowuje wytyczne dla akredytacji i nadzoru nad weryfikatorami; m.in. sprawdzenie działalnoci weryfikatorów bdzie konieczne co 24 miesice, a nie co 36 jak poprzednio.

6 7. Funkcje weryfikatorów zmieniono niektóre szczegóły, np. weryfikatorzy bd musieli sprawdzi wiarygodno wyników z auditów organizacji oraz zapewni, e wszystkie elementy wymagane dla rejestracji w programie EMAS s weryfikowane w okresie nie dłuszym ni 36 miesicy. 8. Wstrzymanie i uniewanienie pastwa członkowskie przygotowuj wytyczne dla wstrzymania i uniewanienia rejestracji; wytyczne takie s ju opracowane m.in. w Wielkiej Brytanii; pastwa zapewniaj take stał aktualno i przegldy tych procedur. 9. Logo pozostaje zakaz uywania logo na produktach i opakowaniach, ale z pewnymi wyjtkami; 10. Zastosowanie do prawa ochrony rodowiska pastwa członkowskie powinny, a nie musz rozway, jak EMAS moe by wzite pod uwag przy wprowadzaniu i wymuszaniu przepisów ochrony rodowiska (m.in. czy firmy z EMAS-em mog mie mniej restrykcyjne decyzje). 11. Promocja pastwa członkowskie powinny promowa uczestnictwo w programie zwłaszcza wród mniejszych przedsibiorstw poprzez finansowanie, pomoc techniczn czy inicjowanie identyfikacji wpływów rodowiskowych firm. 12. rodki przejciowe obiekty obecnie zarejestrowane pozostan w tej rejestracji, ale musz spełni wymagania nowego Rozporzdzenia podczas najbliszej weryfikacji. Kada firma zainteresowana EMAS powinna wzi pod uwag, e jednym z bardzo istotnych elementów integracji Polski z Uni Europejsk jest ochrona rodowiska, a Rozporzdzenie EMAS jest bardzo pomocnym narzdziem w tej integracji. Dla jego odpowiedniego stosowania konieczne jest stałe podnoszenie wiedzy na temat wymaga, korzyci i zasad funkcjonowania EMAS. Pomagaj w tym rónego rodzaju projekty informacyjne i wdroeniowe EMAS, obejmujce szkolenia i seminaria, prowadzone przez specjalistów z UE oraz wdraanie EMAS w zakładach rónych bran. Organizowane s spotkania na temat EMAS, w których bior udział przedstawiciele administracji ochrony rodowiska pastwowej i terenowej, zakłady przemysłowe, instytuty naukowo badawcze, firmy doradcze. Podczas takich spotka s przedstawiane zasady funkcjonowania EMAS, moliwoci i sposoby wdroenia EMAS oraz dowiadczenia praktyczne. W Polsce funkcjonowanie Rozporzdzenia EMAS jest zwizane z ustaw, przydzielajc kompetencje w tym zakresie. Tekst ustawy znajduje si na stronach internetowych Sejmu RP. W wietle powyej opisanych warunków europejskich i załoe krajowych wdraanie systemu zarzdzania rodowiskowego wg Rozporzdzenia EMAS naley uzna za niezbdne dla sporej grupy firm. Powinny one po okresie przygotowania si przystpi do rozwanego i racjonalnego uzupełniania swoich SZ o wymagania EMAS. Naley przy tym pamita o koniecznoci stałego doskonalenia. Do tego doskonalenia zobowizuje równie

7 norma ISO 14001, ale warto skorzysta z wdraania EMAS i potraktowa takie działanie jako naturalny i mobilizujcy sposób rozwoju systemu zarzdzania rodowiskowego. Głównym załoeniem powinno by osignicie korzyci w postaci lepszego stanu rodowiska, łatwiejszych kontaktów z administracj, mniejszych kosztów produkcji, czystszych technologii i lepszej pozycji na rynku. Dla rozsdnie mylcych i działajcych firm i innych organizacji, a takich jest wiele w naszym kraju, jest to jeszcze jedna z dobrych metod na doskonalenie działalnoci, a nie zestaw trudnych do spełnienia wymaga. Obecnie Rozporzdzenie EMAS jest dostpne w oficjalnym tłumaczeniu na stronach internetowych Urzdu Komitetu Integracji Europejskiej ( Przygotowujc si w firmie do spełniania wymaga Rozporzdzenia warto poza tłumaczeniem posługiwa si równolegle take oryginalnym tekstem np. angielskim, poniewa czasem tłumaczenia pozostawiaj pewne wtpliwoci.