Główny Instytut Górnictwa Zakład Oszcz dno ci Energii i Ochrony Powietrza Krajowe Centrum Wdro e Czystszej Produkcji

Transkrypt

1 Główny Instytut Górnictwa Zakład Oszcz dno ci Energii i Ochrony Powietrza Krajowe Centrum Wdro e Czystszej Produkcji Zarz dzanie rodowiskowe zgodne z wymaganiami normy ISO Wprowadzenie Coraz wi cej przedsi biorstw przemysłowych, a tak e innych organizacji pragnie wykaza społecze stwu, władzom pa stwowym i swoim kontrahentom, e s one przyjazne rodowisku oraz e ich działalno uwzgl dnia wymogi prawa ochrony rodowiska. Wynika to mi dzy innymi ze znacznego wzrostu wiadomo ci ekologicznej społecze stwa w ostatnich latach. Władze pa stwowe uwzgl dniaj ten stan, zaostrzaj c regulacje prawne dotycz ce rodowiska. Niemał rol w kształtowaniu wiadomo ci ekologicznej odgrywaj równie rodki masowego przekazu oraz ruchy ekologiczne [1]. 1. Strategia zapobiegania i minimalizacji powstawania odpadów - niesformalizowany system zarz dzania rodowiskowego Odpowiedzi przemysłu na rosn ce wymagania w dziedzinie ochrony rodowiska było rozwini cie prewencyjnej strategii, zwanej minimalizacj odpadów lub Czystsz Produkcj, która nie tylko jest skuteczniejsza od działa na ko cu rury, ale prowadzi równie do obni ki kosztów produkcji przez zmniejszenie zu ycia surowców i energii oraz poprawy jako ci wyrobów. Czystsza Produkcja, jako prewencyjna strategia ochrony rodowiska kładzie szczególny nacisk na wyeliminowanie lub minimalizacj u ródła powstawania odpadów stałych, cieków, zanieczyszcze pyłowo - gazowych, oszcz dno materiałów i surowców, paliw i energii, wody oraz innych zasobów naturalnych. System auditów rodowiskowych prowadzonych przez przedsi biorstwa zgodnie z zasadami Czystszej Produkcji rozwin ł si w USA i Europie Zachodniej w drugiej połowie lat osiemdziesi tych, a na pocz tku lat dziewi dziesi tych XX wieku w krajach Europy rodkowej i Wschodniej.

2 Audity prowadzi si w oparciu o procedur opisan w poradniku Agencji Ochrony rodowiska USA z 1988 roku pt. Ocena mo liwo ci minimalizacji odpadów (Waste Minimization Opportunity Assessment Manual) [2]. System zarz dzania rodowiskowego, oparty o procedur minimalizacji odpadów, przedsi biorstwo stosuje w sposób ci gły, koryguj c jego elementy, je eli jest to potrzebne, w zale no ci od zmieniaj cych si uwarunkowa [3]. Procedura minimalizacji odpadów jest faktycznie rodzajem systemu zarz dzania rodowiskowego, obejmuj cym takie elementy jak: uzyskanie poparcia kierownictwa, sformułowanie polityki rodowiskowej, stworzenie systemu organizacyjnego, analiza obowi zuj cych przepisów prawnych oraz oddziaływania organizacji na rodowisko, wybór celów i zada oraz ich realizacja. 2. Sformalizowane systemy zarz dzania rodowiskowego Przegl dy rodowiskowe, audity i inne niesformalizowane systemy zarz dzania rodowiskowego nie zawsze zapewniaj przedsi biorstwu ci gł zgodno z szybko zmieniaj cymi si regulacjami prawnymi. Do uzyskania takiej pewno ci potrzebny jest system zarz dzania rodowiskowego, który integruje cało zarz dzania, który uwzgl dnia wszystkie aspekty podej cia do rodowiska, i który opracowany jest w oparciu o wymagania okre lonej normy. Je li firma wdro yła taki system, mo e podda go procesowi certyfikacji, dokonywanemu przez niezale n organizacj akredytowan w tym zakresie, w celu wykazania, e przyj ty system spełnia wymagania okre lone w normie Podstawowe normy i akty prawne okre laj ce wymagania w zakresie systemu zarz dzania rodowiskowego Norma BS 7750 Norma zarz dzania rodowiskowego BS 7750 została opracowana w 1991 roku przez British Standards Institution. Jej pierwsza wersja została ustanowiona w czerwcu 1992 roku. W kwietniu 1993 roku zako czono realizacj programu pilota owego, po czym norma została zweryfikowana i nowelizowana w styczniu 1994 r. [4]. Norma BS 7750 została wycofana w roku 1997 po ustanowieniu mi dzynarodowej normy ISO 14001, której dała podwaliny. 2

3 Rozporz dzenie EMAS Uwzgl dniaj c zapisy Agendy 21 [5] Unia Europejska, wprowadziła w czerwcu 1993 r. system zarz dzania i auditowania rodowiskowego, tak zwany EMAS (Eco - Managment and Audit Scheme) [6]. Rozporz dzenie ustanawiaj ce system EMAS zacz ło obowi zywa w krajach Unii Europejskiej w roku Był to dobrowolny system zarz dzania dla przedsi biorstw przemysłowych pragn cych aktywnie działa na rzecz poprawy swojego oddziaływania na rodowisko. W roku 2001 dokonano przegl du wy ej wymienionego rozporz dzenia Unii Europejskiej oraz wprowadzono w nim zmiany, mi dzy innymi rozszerzaj ce zakres jego stosowania [7]. Przyst pienie Polski do Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 roku spowodowało, e w kraju zacz ło obowi zywa rozporz dzenie unijne - Regulation No 761/2001 of the European Parliament and of the Council of 19 March 2001 allowing voluntary participation by organisations in a Community eco-management and audit scheme (EMAS), którego angielsk nazw tłumaczy si obecnie na j zyk polski, jako system ekozarz dzania i audytu (EMAS). Dnia 2 kwietnia 2009 r. Parlament Europejski i Rada przyj ły kolejn wersj rozporz dzenia w sprawie dobrowolnego uczestnictwa organizacji w systemie ekozarz dzania i audytu jest to tzw. EMAS III. Rozporz dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarz dzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylaj ce rozporz dzenie (WE) nr 761/2001 oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE zostało opublikowane dnia 22 grudnia 2009 r. w Dzienniku Urz dowym UE, seria L 342, tom 52 [8] Norma ISO W roku 1992, po sukcesie norm ISO serii 9000 odnosz cych si do zarz dzania jako ci, organizacja ISO utworzyła Komitet Techniczny TC 207, którego zadaniem było opracowanie mi dzynarodowych norm dotycz cych zarz dzania rodowiskowego. Pierwsze normy ISO serii (ISO 14001, ISO 14004, ISO 14010, ISO 14011, ISO 14012) zostały ustanowione jesieni 1996 roku. Polskie tłumaczenie normy ISO datowane jest na wrzesie 1998 r. [9]. Norma EN ISO 14001:1996 była w zakresie wymaga systemowych zbli ona do wymaga normy BS Inne normy ISO serii dotycz np. przegl dów rodowiskowych, oceny efektów działalno ci rodowiskowej, zarz dzania cyklem ycia wyrobu oraz etykietowania ekologicznego. Znowelizowan norm ISO wprowadzono 16 listopada 2004 r., a jej polski odpowiednik (PN-EN ISO 14001:2005: Systemy zarz dzania rodowiskowego. Wymagania i 3

4 wytyczne stosowania) został ustanowiony przez Polski Komitet Normalizacyjny z dat 16 maja 2005 r. [10]. 3. System zarz dzania rodowiskowego według normy PN EN ISO 14001: Definicja systemu System zarz dzania rodowiskowego definiowany jest jako cz ogólnego systemu zarz dzania organizacji, wykorzystywana do opracowania i wdro enia jej polityki rodowiskowej i zarz dzania jej aspektami rodowiskowymi Elementy systemu zarz dzania rodowiskowego według normy PN-EN ISO 14001:2005 Główne elementy systemu zarz dzania rodowiskowego obejmuj : - polityk rodowiskow, - planowanie, - wdra anie i funkcjonowanie, - sprawdzanie, - przegl d zarz dzania Zapobieganie zanieczyszczeniom w uj ciu normy PN-EN ISO 14001:2005 Zapobieganie zanieczyszczeniom to: stosowanie procesów, praktyk, technik, materiałów, wyrobów, usług lub energii w celu unikni cia, ograniczenia lub nadzorowania powstawania, emisji lub uwolnie wszelkiego rodzaju zanieczyszcze lub odpadów w celu zmniejszenia negatywnych wpływów na rodowisko. Przedstawiona powy ej definicja zapobiegania zanieczyszczeniom uwzgl dnia podstawowe zasady Czystszej Produkcji. Podsumowanie Sformalizowane systemy zarz dzania rodowiskowego (ISO 14001, EMAS) pomagaj przedsi biorstwom w dostosowywaniu si do rosn cych wymaga przepisów ochrony rodowiska. Dobr podstaw do wdra ania systemu zgodnego z wymaganiami normy ISO jest funkcjonowanie w organizacji niesformalizowanego systemu zarz dzania rodowiskowego, jaki stanowi Czystsza Produkcja. Utrwalenie w zarz dzaniu firm post powania opartego o zasady Czystszej Produkcji znakomicie pomaga w spełnieniu 4

5 wymaga zawartych w normie ISO 14001, a nast pnie spełnieniu dodatkowych wymaga, charakterystycznych dla unijnego rozporz dzenia EMAS. Systemy zarz dzania rodowiskowego, spełniaj ce wymagania normy ISO lub rozporz dzenia EMAS rozpowszechniaj si szybko w przemy le wiatowym, jednak doprowadzenie do certyfikacji lub rejestracji systemu wymaga zaanga owania i wysiłku całej załogi przedsi biorstwa oraz nakładów finansowych. W grudniu 2009 liczba wydanych na wiecie certyfikatów ISO wynosiła około [11]. Udział polskich organizacji w liczbie wydanych na wiecie certyfikatów ISO stanowi około 1%. Mo na przypuszcza, e liczba certyfikowanych organizacji w Polsce i na wiecie b dzie rosła w najbli szych latach w sposób dynamiczny. Literatura 1. Nowosielski R.: Co to jest Czystsza Produkcja? Czystsza Produkcja w Polsce, 1996 Nr 1, Warszawa, Simpress 2. EPA USA Ocena mo liwo ci minimalizacji odpadów (Waste Minimization Opportunity Assessment Manual, Praca zbiorowa: Czystsza Produkcja. Materiały szkoleniowe dla przedsi biorstw. GIG Katowice, BS 7750: British Standard, Specification for Environmental Management Systems, Agenda 21 materiały konferencji ONZ rodowisko i rozwój - Rio de Janeiro, Council Regulation No 1836/93 allowing voluntary participation by companies in the industrial sector in a Community Eco-Management and Audit Scheme, EEC. 7 June 1993, Bruksela 7. Regulation No 761/2001 of the European Parliament and of the Council of 19 March 2001 allowing voluntary participation by organisations in a Community eco-management and audit scheme, Bruksela 8. Rozporz dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarz dzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylaj ce rozporz dzenie (WE) nr 761/2001 oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE 9. PN-EN ISO 14001:1998: Systemy zarz dzania rodowiskowego. Specyfikacja i wytyczne stosowania 5

6 10. PN-EN ISO 14001:2005: Systemy zarz dzania rodowiskowego. Wymagania i wytyczne stosowania 11. The ISO Survey of Certifications 2009 Opracowanie materiału: dr in. Jacek Boba Kontakt: dr in. Jacek Boba Główny Instytut Górnictwa Krajowe Centrum Wdro e Czystszej Produkcji Katowice, Plac Gwarków 1 tel. (32) , fax (32) Niniejszy materiał opracowano w ramach projektu Czystsza Produkcja i zrównowa ony rozwój - dofinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Materiał rozprowadzany jest bezpłatnie podczas seminariów promuj cych Czystsz Produkcj i zarz dzanie rodowiskowe. 6