Wnioski dla polityki gospodarczej

Transkrypt

1 Wnosk dla poltyk gospodarczej

2 Zatrudnene w Polsce 2006 Wnosk dla poltyk gospodarczej Mmo mającej mejsce obecne cyklcznej poprawy, Polsce ne udało sę w ostatnch latach zmnejszyć dystansu dzelącego ją od krajów UE15 pod względem wskaźnka zatrudnena pozomu aktywnośc zawodowej, choć osągnęły to pozostałe kraje regonu. W konsekwencj polsk rynek pracy AD 2006 odnotowuje wobec nnych członków Un podobny dystans co w roku We wszystkch grupach wekowych odsetek osób aktywnych zawodowo pracujących jest w naszym kraju znaczne mnejszy, zaś bezroboce stotne wyższe. Utrzymane w najblższych latach dobrej konunktury doprowadz zapewne do znwelowana częśc handcapu Polsk wobec UE15, jednakże całkowta szybka konwergencja pozomów dobrobytu społecznego ne będze możlwa bez dokonana trudnych reform strukturalnych nstytucjonalnych. Czynnkem ułatwającym merzene sę z tym wyzwanam jest dobra konunktura gospodarcza. Dlatego w nnejszych Wnoskach koncentrujemy sę na dzałanach bezpośredno zwązanych z szybkm podnoszenem produktywnośc pracy wynagrodzeń, uzupełnając je w nektórych mejscach najważnejszym zagadnenam poltyk nakerowanej na wzrost podaży pracy zatrudnena w długm okrese. Poltyka makroekonomczna, stablzacyjna, podaż popyt na pracę Jak pokazalśmy w częśc I przez ostatnch klkanaśce lat polsk rynek pracy pozostawał, pod slnym oddzaływanem szoków makroekonomcznych wahań konunktury. Najwększe znaczene mały przy tym szok realokacyjne, prowadzące do zman w strukturze popytu na pracę ujawnające znaczny zakres nedopasowań strukturalnych mędzy oczekwanam powstających restrukturyzujących sę frm a podażą pracy. Jednocześne prowadzona w tym okrese makroekonomczna polcy-mx mała meszany wpływ na gospodarkę. Poltyka penężna doprowadzła do spadku oczekwań nflacyjnych, redukcj oraz stablzacj nflacj na nskm pozome, a co za tym dze do efektywnego obnżena realnych stóp procentowych, co w długm okrese pownno sprzyjać nwestycjom tworzenu mejsc pracy. Jednocześne jednak nadmerne restrykcyjny epzod poltyk monetarnej na samym początku obecnej dekady prawdopodobne wzmocnł (choć ne spowodował) spowolnene gospodarcze lat , przyczynając sę do weloletnej hsterezy bezroboca. Generalne oddzaływane mpulsów monetarnych na rynek pracy ne było jednak tak duże jak szeroko pojętej poltyk fskalnej. O le bowem defcyt sektora fnansów publcznych pozostawał przez ostatne klkanaśce lat pod kontrolą, a jego fluktuacje w newelkm stopnu przyczynały sę do wahań popytu zagregowanego produktu, to jednocześne mał on charakter trwały, a zdentyfkowane przez nas mpulsy fskalne z jednym wyjątkem oddzaływały negatywne na podaż pracy zatrudnene. Główną przyczyną tego stanu rzeczy był wzrost transferów społecznych skerowanych do osób w weku produkcyjnym w okresach relatywne gorszej konunktury fnansowany redukcją produktywnych wydatków rządowych bądź wzrostem defcytu długu. Z perwszym warantem melśmy do czynena w latach , kedy wyższe transfery sfnansowano kontrakcją nwestycj rządowych, drug natomast można było obserwować w latach , gdy równowaga nezreformowanych w latach poprzednch fnansów publcznych gwałtowne sę pogorszyła. W rezultace można sądzć, że w obu wypadkach mpulsy fskalne w negatywny sposób oddzaływały na akumulację kaptału, podaż pracy zatrudnene. Przyjęty w Polsce model poltyk społecznej decyduje zwłaszcza o długookresowych trendach obecnych na polskm rynku pracy od początku lat dzewęćdzesątych. Sformułowane w częśc I argumenty, wzmacnając wnosk przedstawone w poprzednej edycj Zatrudnena w Polsce, przekonują, że grupą, której podaż pracy zatrudnene pozostaje na nezmenne nskm pozome przez cały okres transformacj są osoby w weku produkcyjnym po 55 (a w nektórych wypadkach także 50) roku życa, mogące lczyć na łatwo dostępne transfery społeczne, w tym zwłaszcza wcześnejsze emerytury śwadczena przedemerytalne. O le w wynku poprawy konunktury gospodarczej rośne zatrudnene spada bezroboce młodszych grup wekowych, to najstars uczestncy rynku pracy, podobne jak w latach poprzednch, wycofują sę z nego znaczne wcześnej nż ma to mejsce w nnych państwach europejskch. Oznacza to, że zmnejszene luk zatrudnenowej wobec UE ne będze w dłuższej perspektywe możlwe bez rewzj pasywnej poltyk rynku pracy skerowanej do osób w weku nemoblnym, zwłaszcza, że nne kraje Un dokonują w tym obszarze coraz dalej dących reform stopnowo podnoszących efektywny wek emerytalny, mmo, że już teraz jest on o 5-7 lat wyższy nż ma to mejsce w Polsce. Analza aktywnośc zatrudnena osób starszych w sytuacj slnego ożywena gospodarczego lat jednoznaczne pokazała aktualność zaleceń z poprzednej edycj Zatrudnena w Polsce wskazujących, że brak reform w obszarze transferów społecznych spraw, że Polska pozostane krajem o jednym z najnższych w Europe pozomów zatrudnena. Z chwlą gdy bezroboce osągne tzw. naturalną stopę bezroboca (co przy obecnej dynamce stane sę w cągu maksmum 2-3 lat) frmy napotkają na slną barerę podażową na rynku pracy wobec efektywnego ogranczena jej zasobu do osób ponżej 55 roku życa. W konsekwencj nższy będze też całkowty wytwarzany produkt zamożność gospodarstw domowych, zaś (relatywne nższe) wynagrodzena osób pracujących będą musały być obcążane wyższym podatkam, bez których sfnansowane rozbudowanego systemu śwadczeń ne będze możlwe. Innym słowy ceną wczesnej dezaktywzacj są po perwsze względne nższe dochody z pracy osób młodych w prme-age (a węc gospodarstw wychowujących dzec), po druge zaś relatywne nższe emerytury osób starszych, które są fnansowane z obcążeń ponoszonych przez osoby pracujące. Wydłużene średnego okresu aktywnośc zawodowej do pozomu charakterystycznego dla nnych krajów UE pozwolłoby węc zarówno na zwększene przecętnej wysokośc śwadczeń emerytalnych pozomu życa emerytów, jak na zmnejszene cężaru fskalnego nałożonego na pracujące gospodarstwa domowe, co z kole poszerzałoby możlwośc prowadzena skutecznej poltyk prorodznnej sprzyjałoby podnesenu jednego z najnższych w Europe wskaźnków dzetnośc. 202

3 Wnosk dla poltyk gospodarczej Zatrudnene w Polsce 2006 Powyższe uwag przekonują, że prorytetem dla poltyk makroekonomcznej pownna być stablzacja fnansów publcznych, osągnęta przede wszystkm dzęk przebudowe poltyk społecznej w ten sposób, by mnejszy strumeń transferów trafał do osób w weku przedemerytalnym. Innym słowy, koneczna jest redukcja wydatków społecznych tam, gdze wywerają one negatywny wpływ na podaż pracy, a węc tych, których przeznaczenem jest fnansowane konsumpcj zdolnych do pracy osób w weku produkcyjnym. Zmnejszene wydatków publcznych w dłuższej perspektywe pozwolłoby ne tylko na redukcję defcytów, co ułatwłoby prowadzene elastycznej antycyklcznej poltyk fskalnej, zwększene nwestycj publcznych produktywnych wydatków rządowych (np. na badana rozwój), lecz także pozwolłoby na redukcję podatków, pozytywne oddzałując na podaż kaptału pracy. Wydaje sę, że szczególne uzasadnone byłyby przy tym mechanzmy obnżające podatk w perwszej kolejnośc dla osób pracujących o najnższych dochodach (np. poprzez wyższy koszt uzyskana przychodu) oraz ulg prorodznne, skerowane do młodych, pracujących osób wychowujących dzec. Przeprowadzene reform strukturalnych w fnansach publcznych sprzyjałoby prowadzenu neutralnej poltyk penężnej. Ten obszar polcy-mx wymaga szczególnej uwag, tak by zachowane zostały dotychczasowe osągnęca w postac relatywne nskch stóp procentowych, nskch oczekwań nflacyjnych newelkej nflacj. Społeczny koszt deznflacj w postac prawdopodobne neco wyższego bezroboca w latach , został już w przeszłośc zapłacony, a z tego względu ponowny wzrost dynamk cen byłby dowodem rozrzutnośc. Z drugej strony pogłębena wymaga zrozumene mechanzmów transmsj mpulsów monetarnych oraz propagacj szoków popytowych podażowych w polskej gospodarce, tak by w mnmalzacj uległo ryzyko prowadzena zbyt restryktywnej lub zbyt ekspansywnej poltyk penężnej w odpowedz na źle zdentyfkowane zaburzena agregatowe. Z tych samych względów wzmocnena wymaga koordynacja poltyk fskalnej monetarnej, tak by przystąpene do strefy Euro stało sę możlwe w relatywne krótkm horyzonce czasowym, co z kole pozwolłoby na spadek rynkowej wyceny ryzyka polskch paperów skarbowych, a węc realnych stóp procentowych, pozytywne oddzałując na nwestycje zmnejszając koszty obsług długu publcznego w Polsce. Inwestycje, konwergencja realna mgracje zagranczne W częśc I pokazalśmy, że choć ostatne klkanaśce lat było okresem szybkego nwelowana dystansu dzelącego gospodarkę Polsk od wysoko rozwnętych państw Un Europejskej, to jednak przecętne tempo wzrostu produktu w tym czase było nższe od wartośc gwarantującej ne tracene dystansu do pozostałych państw środkowoeuropejskch. Innym słowy, choć Polska rozwjała sę stosunkowo szybko, to jeśl weźmemy pod uwagę wyjścowy pozom bogactwa, Czechy, Słowena czy Węgry, a zwłaszcza kraje bałtycke rozwjały sę szybcej, poprawając swoją relatywną pozycję względem naszego kraju. Na podstawe postawonej dagnozy można powedzeć, że powodem była relatywne nższa w naszym kraju dynamka wzrostu całkowtej produktywnośc czynnków produkcj. Po częśc wynkało to z faktu, że wyposażene pracy w kaptał było w Polsce w momence startu mnejsze nż w nnych krajach NMS8 względne bardzej uprzemysłowonych zurbanzowanych. W rezultace akumulacja, mmo stosunkowo nskch stóp nwestycj, wnosła do wzrostu PKB w Polsce wększy wkład nż np. w Czechach, na Węgrzech, Słowen czy Eston. Jednakże nawet mając w pamęc te różnce fakt, że średne tempo wzrostu TFP w latach wynoszące w Polsce mnej nż 4 procent roczne, znaczne ustępowało pozomow charakterystycznemu dla Słowacj (6 proc.) czy państw bałtyckch (7-9 proc.), a tylko w krajach stotne bogatszych w punkce startu jak Węgry, Czechy czy Słowena było ono newele nższe (3-3,5 proc.) ma znaczące konsekwencje dla całoścowej oceny potencjału wzrostu gospodarczego w Polsce. O le bowem w krótkm okrese źródłem zman w pozome PKB per capta może być podwyższona akumulacja kaptału lub zwększene nakładu pracy na jednego meszkańca, to w perspektywe weloletnej o rzeczywstym pozome dobrobytu społecznego decyduje tylko dynamka TFP. Jej podnesene przynajmnej o 2 pkt procentowe roczne jest węc perwszorzędnym wyzwanem dla poltyk gospodarczej. W tym mejscu należy podkreślć, że wbrew zgłaszanym nekedy obawom ne stneje alternatywa: praca albo wzrost. Wręcz przecwne, tzw. bezzatrudnowy wzrost gospodarczy, tj. sytuacja, gdy wysoka dynamka produktywnośc pracy odbywa sę kosztem zwększena rozmarów dotklwośc bezroboca, możlwy jest tylko krótkookresowo, w reakcj na spowolnene gospodarcze. W średnej perspektywe prowadz on do poprawy rentownośc kaptału, która z kole pocąga za sobą akcelerację nwestycj popytu na pracę, a węc spadek bezroboca. Sytuację tę moglśmy obserwować w Polsce w latach Dlatego też koneczność podnesena przecętnej dynamk produktywnośc w horyzonce weloletnm należy postrzegać jako wyzwane przyspeszena tempa konwergencj pozomów życa mędzy Polską a krajam Europy Zachodnej. Wyższe tempo zman TFP w Polsce prowadzć mus w dłuższej perspektywe do szybszej dynamk wyrównywana pozomów wynagrodzeń realnych wobec UE15. Jak pokazalśmy w częśc trzecej właśne różnce w jakośc życa wysokośc płac są podstawowym ekonomcznym motywem stojącym za mgracjam zagrancznym, a węc tylko ogranczene rozpętośc dochodów mędzy Polską a nnym krajam UE może być skutecznym nstrumentem ogranczającym ntensywność wyjazdów zarobkowych za grancę, w tym mgracj trwałych. Z perspektywy makroekonomcznej oznacza to, że podstawowym wyzwanem dla poltyk gospodarczej prowadzonej w skal kraju jest tworzene warunków regulacyjnych nfrastrukturalnych sprzyjających szybkej akumulacj kaptału fzycznego ludzkego oraz dynamcznemu podnoszenu produktywnośc obu tych czynnków produkcj. W perwszym wypadku wąże sę to przede wszystkm z szerszą prywatyzacją deregulacją gospodark oraz znoszenem burokratycznych barer wszędze tam, gdze nepotrzebne narosły w przeszłośc, utrudnając zakładane prowadzene dzałalnośc gospodarczej, a zwłaszcza nwestowane. Bardzo wele nezależne tworzonych przez odrębne nstytucje rankngów wolnośc gospodarczej konkurencyjnośc wskazuje na to, że Polska ustępuje pod tym względam wększośc nnych państw Un Europejskej. Szczególne zastrzeżena zgłaszane są wobec przewlekłośc procedur sądowych, wysokch kosztów długotrwałośc procedur nwestycyjnych, nadmernej kontrol burokratycznej ze strony państwa nad dzałalnoścą gospodarczą, w tym przewlekłośc procedur rejestracj zakładana frm oraz zjawska nflacj prawa nadregulacj, zwłasz- 203

4 Zatrudnene w Polsce 2006 Wnosk dla poltyk gospodarczej cza w obszarze prawa podatkowego. Uproszczene prawa krępującego podnoszącego koszty prowadzena dzałalnośc gospodarczej, w tym zwłaszcza efektywne zmnejszene lczby procedur skrócene długośc okresów nezbędnych do rozpoczęca nwestycj (w tym budowlanych nfrastrukturalnych) sprzyjać będze podnesenu dynamk akumulacj kaptału wzrostow popytu na pracę. Sukcesy nnych krajów Europy Środkowowschodnej, zwłaszcza Słowacj krajów bałtyckch w przycąganu nwestycj zagrancznych, a także przykład dzałających w Polsce Specjalnych Stref Ekonomcznych pozwalają sądzć, że także szersze zastosowane nektórych nstrumentów podatkowych, takch jak powszechne nske proste podatk od zysku przedsęborstw (od nedawna obecne równeż w Polsce), przyspeszona amortyzacja lub ulg nwestycyjne (stosowane np. w Eston) sprzyjają akumulacj kaptału tworzenu wększej lczby produktywnych mejsc pracy. W tym kontekśce nezwykle ważne są także dzałana rządu centralnego samorządów w zakrese sprawnej budowy dróg kole, uzbrajana terenów pod nwestycje, budowy podstawowej nfrastruktury telenformatycznej, tam, gdze ne może go zapewnć sektor prywatny, zwększena nakładów na badana naukowe nnowacje oraz podnoszena jakośc kaptału ludzkego. W ostatnm wypadku w mocy pozostają zalecena sformułowane w poprzednej edycj Zatrudnena w Polsce o położenu znaczne wększego nż w przeszłośc nacsku na formowane w ucznach od najmłodszych lat zdolnośc do abstrakcyjnego myślena samodzelnego, logcznego rozumowana oraz o konecznośc zwększena rang wykształcena ścsłego odsetka absolwentów kerunków ścsłych techncznych. Wzrost podaży pracy nżynerów specjalstów od nauk ścsłych jest szczególne ważny, jeśl myślmy o długofalowym modelu rozwoju Polsk. W perspektywe weloletnej szczególne wysoką stopę zwrotu przynosć będze rozwój w Polsce potencjału nnowacyjnego w forme nowoczesnych nakerowanych na rynek centrów badawczo-rozwojowych, tworzonych przez frmy prywatne. Wraz z nwelowanem dystansu wobec państw rozwnętych, mechanzm wzrostu opartego w całośc na mtacj oraz komparatywnych korzyścach płynących z nższych kosztów pracy będze sę wyczerpywał. Rozwój takch centrów oraz najwyżej produktywnych gałęz gospodark warunkowany jest z jednej strony odpowedną poltyką podatkową wsparcem nfrastrukturalnym ze strony władz centralnych regonalnych, z drugej zaś dostateczne wysoką podażą pracy osób o właścwych kwalfkacjach. Poneważ jednocześne skutk podjęca bądź zanechana reform w ośwace wdoczne będą dopero po welu latach o problematyce tej należy myśleć już w chwl obecnej, kedy skala nedostatków w tym obszarze ne została jeszcze w pełn ujawnona. Warte rozważena jest zarówno szybke wprowadzene obowązkowej matury z matematyk jak preferencyjne traktowane tych absolwentów szkół średnch, którzy decydują sę na podejmowane studów ścsłych techncznych przykładem może być tu ncjatywa Wrocława, który rozpoczyna specjalny program stypendalny skerowany do tej grupy osób. Mgracje wewnętrzne, dojazdy do pracy, nfrastruktura urbanzacja Dodatkowego wymaru dla dyskusj o konecznośc podnesena przecętnego tempa wzrostu gospodarczego dynamk produktywnośc pracy dostarczają analzy przeprowadzone w Częśc II, pośwęconej analze regonalnych rynków pracy. Wskazujemy w nej, że newątplwe pozytywnym zjawskem ostatnch lat jest brak wzrostu zróżncowana mędzy województwam powatam (a w pewnych aspektach nawet jego newelk spadek) oraz zachodząca wszędze (choć z nejednakową ntensywnoścą) modernzacja restrukturyzacja rolnctwa. Jednocześne jednak w znacznej częśc podregonów stneją barery ogranczające wzrost produktywnośc, w szczególnośc produktywnośc przemysłu, oraz rozwój przedsęborczośc. Stawa to pod znakem zapytana trwałość ostatnch pozytywnych zman na rynku pracy w częśc z nch. Brak szybkego wzrostu wydajnośc pracy zauważalny jest w szczególnośc na obszarach peryferyjnych, położonych z dala od najwększych ośrodków mejskch, podczas gdy najwększe aglomeracje tereny je otaczające osągają pod tym względem relatywne wysoke dynamk rozwoju. Wydaje sę, że chocaż duże znaczene może meć tu zróżncowany pozom nfrastruktury kaptału ludzkego, to jednak zasadnczym czynnkem odgrywającym role są same korzyśc z stnena metropol tzn. stnena dużego, zwartego rynku umożlwającego frmom osągane efektów skal z prowadzonej dzałalnośc, w tym w szczególnośc korzystane z zalet dużego lokalnego rynku pracy. W porównanu mędzynarodowym Polska odznacza sę newelką skalą urbanzacj jak na kraj o dość dużych, w skal europejskej, rozmarach stosunkowo ludny, charakteryzuje sę newelką lczbą dużych mast. Co węcej także najwększe najbardzej dynamczne polske aglomeracje, jak Warszawa (1 700 tys. meszkańców w meśce ok. 2,5 mln w aglomeracj), Łódź (ok. 770 tys. w meśce 1,3 mln w aglomeracj), Kraków (ok. 757 tys. w meśce 1,5 mln w aglomeracj), Trójmasto (ok. 750 tys w meśce 1 mln w aglomeracj), Wrocław (ok. 635 tys w meśce 1 mln. w aglomeracj) czy Poznań (568 tys w meśce 1mln w aglomeracj) są relatywne małe ne tylko w porównanu z aglomeracjam Paryża (9,8 mln), Londynu (7,2 mln) czy Berlna (5,1 mln), lecz także Manchesteru (2,5 mln), Hamburga (2,7 mln) czy Medolanu (4,3 mln). Tym samym ne tylko w mastach, lecz przede wszystkm w najwększych polskch zespołach mejskch meszka znaczne mnejszy odsetek ludnośc kraju nż ma to mejsce w nnych państwach Un. W rezultace także potencjał wzrostu Centrów rozwoju otaczających je Suburbów jest mnejszy nż mógłby być, co z kole osłaba potencjał rozwojowy całego kraju, którego rozproszona ludność w mnejszym stopnu może korzystać z zalet, jake nese korzystane z efektów rozlewana dyfuzj z slnych aglomeracj. W kontekśce powyższej analzy oznacza to, że wśród ważnych prorytetów poltyk społeczno-gospodarczej pownno znaleźć sę wsperane stnejących Centrów rozwoju oraz czynnków ułatwających mgracje do nch z regonów relatywne bednejszych peryferyjne położonych. 204

5 Wnosk dla poltyk gospodarczej Zatrudnene w Polsce 2006 Z kole przedstawona w częśc III analza przekonuje, że proces naslonej urbanzacj w sytuacj szybkego wzrostu gospodarczego jest w dużej merze naturalny. Mgracje wewnętrzne są bowem, podobne jak mgracje zagranczne, w wyraźny sposób determnowane przez czynnk ekonomczne, a tym samym obserwowane w chwl obecnej przyspeszene tempa wzrostu gospodarczego w kraju, a zwłaszcza w dużych ośrodkach mejskch, pownno wązać sę z naslenem sę ruchów mgracyjnych z terenów relatywne mnej rozwnętych, w tym w szczególnośc z Mast - a do pewnego stopna także z regonów Post-PGRowskch skupających Nskoproduktywne rolnctwo. Sprzyjać temu będze wchodzene na rynek pracy lcznych kohort osób młodych relatywne dobrze wykształconych, które są znaczne bardzej moblne przestrzenne zawodowo nż ma to mejsce średno w populacj. Strumeń ten może być relatywne słabszy ze względu na wzrost ntensywnośc mgracj zagrancznych w ostatnm czase, co jednak w oczywsty sposób ne oznacza zmnejszena odpływu ludnośc z regonów defaworyzowanych. Już jednak w tej chwl we wszystkch dużych aglomeracjach wdoczne są znaczne barery strukturalne utrudnające szybke zwększene sę lczby ch meszkańców, mmo że byłoby to bardzo korzystne zarówno dla nch samych jak dla rozwoju społeczno gospodarczego całego kraju. Podstawowe barery dotyczą dostępnośc meszkań zarówno do kupena jak na wynajem. Wynkają one przede wszystkm z braku szczegółowych planów zagospodarowana oraz newelkej podaży terenów pod zabudowę meszkalną ze strony samorządów, a także długotrwałych procedur nwestycyjnych, a co za tym dze newelkej lczby rozpoczętych budów oddawanych budynków meszkalnych. Wyzwana w tym względze stoją węc zarówno po strone rządu centralnego (uproszczene przepsów wzmocnene służb publcznych zajmujących sę budownctwem fnansowanych centralne) jak władz lokalnych samorządowych (plany zagospodarowana, sprzedaż terenów pod zabudowę meszkań komunalnych osobom prywatnym). Poważną barerą jest także brak ekonomcznych bodźców do budowy oraz oferowana meszkań na wynajem. W tym drugm wypadku chodz przede wszystkm o nadmerną ochronę nteresów lokatorów wobec właśccel neruchomośc, w wynku której część domów meszkań pozostaje nezasedlonych, mmo dużego popytu rynkowego na powerzchnę meszkalną, część zaś (zwłaszcza w dyspozycj gmn) wynajmowana jest ponżej stawek rynkowych osobom w newelkm stopnu zwązanym z rynkem pracy. W tym kontekśce warto rozważyć możlwość z jednej strony zmnejszena ogólnego pozomu ochrony lokatorów ne wywązujących sę wobec właśccel z obowązku zapłaty czynszu nnych opłat eksploatacyjnych, z drugej zaś możlwość rezygnacj w całośc z takej ochrony w przypadku nowobudowanych meszkań na wynajem. Poneważ, jak podkreśllśmy w częśc III, mgrantam są główne osoby młode, zaś w przypadku mgracj wewnętrznych stotną rolę odgrywają take czynnk w tym podjęce studów w nnym meśce, wydaje sę, że procesow urbanzacj sprzyjałoby także zwększene dostępnośc uczeln ulokowanych w dużych ośrodkach mejskch dla studentów z nnych regonów kraju. Dotyczy to zarówno wększej lczby mejsc na studach dzennych jak w akademkach domach studenckch. Ogranczena po strone nfrastruktury kłopoty fnansowe uczeln publcznych, wywołane znesenem możlwośc krzyżowego fnansowana studów dzennych przez studentów zaocznych sprawają, że odpowedz na to wyzwane trzeba szukać bądź we wzrośce nakładów publcznych na szkolnctwo wyższe bądź w zwększenu zakresu współpłatnośc za studa ze strony samych studentów. W każdym wypadku celem pownno być globalne zwększene dostępnośc studów w ośrodkach mejskch, w tym zwłaszcza w najwększych aglomeracjach, gdyż ne tylko sprzyja to szybszej urbanzacj, lecz także podnos dynamkę akumulacj kaptału ludzkego, pozostającego w Polsce nadal na jednym z najnższych pozomów w UE. Przezwycężene barer powodujących nedostatek podaży meszkań w Centrach rozwoju Suburbach, a także rozbudowa poprawa jakośc nfrastruktury transportowej (zwłaszcza kolejowej) umożlwającej masowe relatywne tane, a jednocześne szybke (do 1h) dojazdy do pracy osób z terenów dalej położonych, bez wątpena sprzyjałoby szybkemu wzrostow gospodarczemu wzrostow wynagrodzeń ne tylko w skal lokalnej, lecz także w skal kraju, ze względu na efekty dyfuzj rozlewana sę. Z kole wyzwanem dla tych terenów defaworyzowanych, które położone są na tyle daleko od Centrów rozwoju, że nawet przy najlepszej nfrastrukturze transportowej ne jest możlwe, aby ch meszkańcy podejmowal tam pracę, jest przede wszystkm przyspeszene rozwoju znajdujących sę na ch terene Mast. Bez spełnena tego warunku trudno oczekwać zatrzymana w dłuższej perspektywe stopnowej depopulacj tych terenów. Tylko poprzez stworzene na obszarach defaworyzowanych slnych, atrakcyjnych dla nwestorów ośrodków wzrostu można uzyskać pozytywne efekty także dla obszarów je otaczających. Jak bowem wskazuje skala pozytywnego oddzaływana stnejących Centrów rozwoju, w polskch warunkach powaty są zdolne czerpać duże korzyśc z sąsedztwa z dynamczne rozwjającym sę regonem. Do tego jednak, by rolę regonalnych centrów mogły podjąć także średnej welkośc masta, take jak Szczecn, Bydgoszcz z Torunem, Olsztyn, Bałystok czy Lubln, koneczne jest prowadzene przez te ośrodk odpowednej poltyk nwestycyjnej edukacyjnej oraz koncentracja dzałań na celach prorozwojowych, a ne konsumpcj podnoszenu standardu życa beżącej generacj. Dotyczy to zwłaszcza wykorzystana funduszy strukturalnych UE, zarówno tych przeznaczonych na rozbudowę rewtalzację nfrastruktury jak tych, których celem jest wsperane akumulacj kaptału ludzkego w regone. W sytuacj znacznego wzrostu dostępnośc środków, a wręcz ch relatywnego nadmaru, kluczowym wyzwanem jest ne tyle ch ksęgowa absorpcja, co raczej efektywne wydatkowane na cele o dużych społecznych ekonomcznych stopach zwrotu. Jest to szczególne ważne w ośrodkach o stosunkowo mnejszych populacjach, ne mających dla nwestorów tak dużych zalet jake mają wększe aglomeracje mejske. 205

6 Zatrudnene w Polsce 2006 Wnosk dla poltyk gospodarczej Regulacje gospodarcze, podatk szara strefa Ostatnm aspektem, któremu pośwęclśmy uwagę w nnejszej edycj Zatrudnena w Polsce była praca nerejestrowana gospodarka neobserwowana. Choć z pracą w NOE wążą sę zarówno pozytywne jak negatywne skutk dla gospodark, to jednak wydaje sę, że w lteraturze przedmotu przeważa przekonane, że redukcja rozmarów szarej strefy poprzez włączene jej częśc w ofcjalny obeg gospodarczy jest generalne rzecz borąc ekonomczne uzasadnona. Przedsęborcy dzałający w gospodarce neofcjalnej mają bowem znaczne mnejsze potencjalne możlwośc rozwoju nż frmy legalne, ne mając dostępu do zewnętrznego fnansowana ubezpeczena posadanego majątku, a także ne mogąc korzystać z zalet marketngu oraz ne mając możlwośc pełnego wykorzystana efektów skal ze względu na znaczne rozproszene prowadzonej dzałalnośc. Z kole pracowncy zatrudnen neofcjalne w frmach dzałających legalne, choć unkają opodatkowana, to jednocześne są wyłączen z dużej częśc mechanzmów gwarantujących osobom zatrudnonym w jawnej gospodarce podstawowe bezpeczeństwo socjalne (płatne urlopy wypoczynkowe macerzyńske, zwolnena lekarske, ubezpeczene emerytalne rentowe tp.). Analzując determnanty podejmowana pracy nerejestrowanej wskazujemy, że źródeł stnena szarej strefy należy szukać ne tylko w rozbudowanym fskalzme państwa, lecz także w nadmernych, a przede wszystkm nedostosowanych do społecznych oczekwań, regulacjach gospodarczych. Innym słowy, ludze podejmują pracę nerejestrowaną przede wszystkm wtedy, gdy dostęp do pracy legalnej jest ogranczony, a dalszej kolejnośc, gdy jest on dla nch neatrakcyjny fnansowo. Z tych względów droga do zmnejszena rozmarów NOE jest zasadnczo wytyczona przez zalecena sformułowane z myślą o potrzebe podnoszena dynamk wzrostu gospodarczego produktywnośc pracy, a węc przez zalecena dotyczące elmnacj barer burokratycznych redukcj opodatkowana. Ogranczenu rozmarów szarej strefy sprzyjać węc będze deregulacja prawa wszędze tam, gdze jego ucążlwość jest na tyle wysoka, że powszechne skłana przedsęborców do ukrywana podejmowanej dzałalnośc gospodarczej bądź zatrudnana z pomnęcem rejestracj. Dotyczy to w szczególnośc prawa pracy, którego uelastycznene jak sę wydaje sprzyja redukcj szarej strefy, a zaceśnene jej rozbudowe. Przykładem mogą być np. obowązk rejestracj regularnego wypełnana deklaracj podatkowych przy zatrudnanu osób do pomocy w gospodarstwach domowych rolnych, które w nektórych przypadkach mogą stanowć wększą barerę w ch ofcjalnym zatrudnenu nż sama wysokość opodatkowana. Patrząc szerzej można powedzeć, że promocja elastycznych form zatrudnena uelastycznene kodeksu pracy sprzyjać będze tym wszystkm frmom, które zatrudnają w sposób neregularny zmenny w takt fluktuującego popytu na ch usług lub produkty (np. ekpy remontowe, mała gastronoma tp.). Z podobnych względów rozwązana bezpośredno ogranczające popyt na pracę osób najnżej zarabających pownny być zastępowane przez te, które służą wzrostow ch wynagrodzeń netto bez zwększana kosztów pracy brutto. Szczególne mejsce w tym względze zajmują wysoke przecętne stopy podatkowe, które skuteczne wypychają osoby nskoproduktywne poza nawas gospodark ofcjalnej. Dlatego za sprzyjające redukcj szarej strefy należy uznać np. wprowadzene wysokego kosztu uzyskana przychodu - rozwązana efektywne zwększającego progresję podatkową na samym początku skal podatkowej, bez jednoczesnego zwększana cężarów dla pracodawców zatrudnających osoby nskoproduktywne. Rozwązane to jest ekonomczne znaczne bardzej uzasadnone nż propozycje ogranczające przedsęborcom możlwość elastycznego dostosowana oferowanej płacy do rzeczywstej produktywnośc danego pracownka. Oczywśce warunkem konecznym jego wprowadzena jest redukcja wydatków publcznych, a węc konsoldacja fskalna. Jak przekonujemy powyżej, reforma fnansów publcznych, której ważnym elementem byłaby redukcja transferów społecznych skerowanych do osób w weku produkcyjnym, małaby sama w sobe slne prozatrudnenowe oddzaływane. Gdyby jednocześne została wzmocnona opsanym zmanam po strone podatkowej jej prawdopodobnym skutkem byłaby także redukcja rozmarów pracy nerejestrowanej szarej strefy. O le węc prowadzona będze skoordynowana poltyka makroekonomczna oraz prorozwojowa poltyka strukturalna państwa to należy oczekwać, że zmnejszenu ulegne zarówno odsetek ludz pracujących w sektorze neofcjalnym, jak produkt w nm wytwarzany, bez straty dla produktu zatrudnena globalnego. 206

7 Aneksy 207

8 Zatrudnene w Polsce 2006 Aneksy Aneks 1. Dekompozycja zróżncowana wartośc dodanej W raporce przedstawono dekompozycję odchylena wartośc dodanej per capta w regone od przecętnej wartośc dodanej w Polsce na rolnctwo, przemysł usług, przy czym w każdym z tych dzałów zaprezentowano podzał na wpływ pracujących (nakładu pracy), produktywnośc resztę. Dla gospodark ogółem de facto objaśnamy ndeks wartośc dodanej IVA, który można rozpsać jako: gdze: y VAP VA P ER PW K K I VA = = = = VAPK P VAK P ERK PK WK P ER ER K W W K badany regon K kraj w którym znajduje sę regon VAP wartość dodana na osobę, VA wartość dodana P populacja ER wskaźnk zatrudnena (w całej populacj) W wydajność pracy (VA na pracującego) W zwązku z tym wartość ndeksu jest po prostu loczynem lorazów stóp zatrudnena wskaźnków wydajnośc pracy. Dla wększej przejrzystośc zaprezentowano wynk w postac: ER W I VA = + + ERK WK ER W R = ER W K K R ER W + ERK WK Powyższa dekompozycja może być zastosowana podczas analzy dla gospodark ogółem, bez podzału na sektory. Dla dekompozycj sektorowej, dodatkowo wkład każdego sektora ważony jest udzałem wartośc dodanej danego sektora w wartośc dodanej ogółem dla kraju, tak że równane przyjmuje postać: I VA = s VA sk ERs VA ERsK VA s sk sk VA + sk Ws VA WsK VA s sk sk VA + sk Rs VA VA s sk sk W nnejszym opracowanu analzę ogranczono do dwóch sektorów przemysłu usług w zwązku z brakem warygodnych szeregów czasowych z lczbą pracujących w rolnctwe na pozome podregonów. 208

9 Aneksy Zatrudnene w Polsce 2006 Tabela A.1 Zmana produktywnośc zatrudnena w podregonach w 2004 do 1995 r. (1995=100) balskopodlask bałostocko-suwalsk belsko-balsk bydgosk centralny śląsk chełmsko-zamojsk cechanowsko-płock częstochowsk elbląsk ełck Gdańsk-Gdyna-Sopot gdańsk gorzowsk jelenogórsko-wałbrzysk kalsk konńsk koszalńsk krakowsko-tarnowsk Kraków krośneńsko-przemysk legnck lubelsk łomżyńsk łódzk Łódź nowosądeck olsztyńsk opolsk ostrołęcko-sedleck plsk potrkowsko-skernewck Poznań poznańsk radomsk rybncko-jastrzębsk rzeszowsko-tarnobrzesk słupsk szczecńsk śwętokrzysk toruńsko-włocławsk Warszawa warszawsk Wrocław wrocławsk zelonogórsk Polska Polska bez Warszawy Polska bez welkch mast razem przemysł usług 81,9 97,0 72,2 89,4 72,4 90,7 95,7 88,6 89,0 89,4 81,7 94,3 84,2 76,8 93,1 86,9 78,9 83,2 87,5 84,1 82,7 91,8 83,5 91,8 78,5 88,2 91,6 76,6 85,0 92,9 81,5 97,2 106,6 94,7 72,4 90,6 89,2 80,2 77,3 88,0 102,1 103,7 85,8 99,9 86,1 86,6 85,2 87,2 zatrudnene 80,4 91,2 58,0 76,2 55,3 94,7 78,5 83,6 88,6 9 60,4 94,8 75,6 66,7 93,7 81,9 76,5 70,3 59,2 71,8 74,2 77,2 76,3 80,0 58,3 81,9 85,1 62,9 75,5 101,1 72,2 74,3 105,8 64,8 59,1 79,2 85,8 64,9 66,5 80,0 67,6 77,2 57,6 100,2 76,1 71,7 71,9 77,1 82,5 100,3 87,7 101,1 95,1 88,8 110,7 93,7 89,3 89,0 94,5 93,9 90,8 87,1 92,5 92,4 80,3 96,9 106,3 93,7 92,2 101,4 87,5 102,8 92,7 92,2 95,6 89,9 90,8 86,4 91,8 111,5 107,6 120,7 92,9 101,8 91,6 92,7 84,3 94,3 116,4 128,6 102,3 99,7 94,0 98,8 96,7 95,8 produktywność razem przemysł usług 130,2 141,8 175,4 141,8 172,8 129,0 176,7 162,1 153,6 152,2 168,1 164,3 146,5 165,1 165,2 150,4 179,7 169,3 174,6 134,1 164,8 156,2 172,8 149,5 173,3 147,2 157,3 164,1 155,8 158,0 176,1 168,8 170,5 155,0 180,7 172,0 133,4 152,9 181,1 140,2 178,6 167,4 159,5 176,0 154,3 164,6 161,9 158,9 121,7 130,8 187,4 133,6 188,2 111,9 230,0 177,9 130,3 139,3 166,4 160,4 165,5 160,5 155,4 132,2 155,3 171,8 192,6 126,2 179,9 144,4 197,3 190,0 186, ,9 186,2 217,2 160,4 172,5 160,0 157,7 217,2 211,2 172,0 150,2 148,0 187,2 135,6 167,4 163,5 175,2 184,3 202,1 166,9 167,0 163,1 132,1 144,6 162,7 142,8 153,0 136,8 143,7 150,0 169,5 157,5 166,4 167,0 134,9 160,7 172,2 163,0 188,9 160,4 164,5 134,1 151,4 159,7 161,9 126,8 161,8 154,0 161,2 147,0 135,7 160,9 176,0 172,3 180,3 124,1 148,0 168,0 126,0 145,9 176,8 139,2 177,1 166,5 149,5 170,8 131,6 158,5 154,7 153,0 Kolorem szarym oznaczono zmany nższe od przecętnych. Źródło: Oblczena własne na podstawe rachunków regonalnych GUS. 209

10 Zatrudnene w Polsce 2006 Aneksy Tabela A.2 Dekompozycja źródeł zman ndeksu wartośc dodanej na meszkańca r. (w kolumne ogółem przestawono odchylena od średnej dla Polsk w badanym okrese w pkt. proc.) przemysł usług balskopodlask ogółem zatrudnene produktywność -20,6-5,6 3,1 zatrudnene -6,9 produktywność -0,5 reszta bałostocko-suwalsk -12,3-4,8 1,6-2,7-5,8 0,3 belsko-balsk 12,5 5,5 1,8-0,9 3,0 0,0 bydgosk 0,8 4,5-4,4 3,4-0,2 centralny śląsk 29,2 0,2 0,2 5,4 2,3 0,2 chełmsko-zamojsk -19,9 1,6-0,8-12,9-3,0 0,6 cechanowsko-płock -6,9 11,4-2,1-14,8-1,7 0,4 częstochowsk 2,8-6,0-0,4-7,4 0,4 0,0 elbląsk -8,0-0,3-10,5-10,3 1,7 ełck -19,0-4,0 2,0-15,5-3,9 1,0 Gdańsk-Gdyna-Sopot 9,0 7,1 1,7 41,2-0,6-0,4 gdańsk -11,8 2,2-0,7-18,4-2,5 0,7 gorzowsk -1,0-4,6 1,6 6,5 0,2 jelenogórsko-wałbrzysk -2,2-0,6 0,0-15,5 7,6-1,9 kalsk -0,5-9,8-13,3-9,6 2,1 konńsk -0,8 0,0 0,0-16,8-4,7 1,3 koszalńsk -11,0-2,9 0,8-2,5-2,9 krakowsko-tarnowsk -3,9-3,9 0,4-19,6-1,3 0,4 Kraków 17,9 0,8 0,4 49,3-6,6-5,2 krośneńsko-przemysk -8,5-1,9 0,4-11,9-2,4 0,5 legnck 13,4 14,8 5,3-1,2 0,9 0,0 lubelsk -8,3-2,1 0,5-2,2-12,3 0,4 łomżyńsk -19,8-3,8 2,0-18,8-6,3 1,9 łódzk -5,1-11,1 1,5-15,7 5,8-1,5 Łódź 7,5-2,3-0,5 24,5-2,1-0,8 nowosądeck -14,8-0,3-13,8-6,2 1,4 olsztyńsk -8,9-1,7 0,4 2,7-8,3-0,4 opolsk 0,8 1,2 0,0-8,8 1,1-0,2 ostrołęcko-sedleck -16,9-12,5 5,6-17,1 4,6-1,3 plsk -7,1-7,9 1,5-10,5-4,7 0,8 potrkowsko-skernewck - -0,5 0,0-16,8-8,5 2,3 Poznań 18,6 9,6 4,7 59,1-3,5-3,3 poznańsk -1,0-3,4-16,9-5,3 1,4 radomsk -9,5-10,0 2,5-18,6-0,2 rybncko-jastrzębsk 22,1 0,0 0,0-10,4 1,8-0,3 rzeszowsko-tarnobrzesk 1,4-6,7-0,3-8,9-13,2 1,9 słupsk -7,5-9,2 1,8-6,4 9,3-1,0 szczecńsk -5,7-1,5 0,2-10,0 14,9-2,4 śwętokrzysk -3,8-1,0 8,1-11,9-1,6 toruńsko-włocławsk -5,8 0,4 - -8,5 7,7-1,1 Warszawa 10,2 11,1 3,0 92,0 10,6 15,6 warszawsk -5,1 6,5-0,9-15,7-1,9 0,5 Wrocław 7,5 2,5 0,5 41,0 2,8 1,9 wrocławsk -9,0-5,0 1,2-22,0-1,8 0,6 zelonogórsk -2,7-6,3 0,5-2,9 8,1-0,4 Źródło: Oblczena własne na podstawe rachunków regonalnych GUS. 210

11 Aneksy Zatrudnene w Polsce 2006 Tabela A.3 Dekompozycja źródeł zman ndeksu wartośc dodanej na meszkańca 2004 r. (w kolumne ogółem przestawono odchylena od średnej dla Polsk w badanym okrese w pkt. proc.) przemysł usług balskopodlask ogółem zatrudnene produktywność -15,2-12,0 5,7 zatrudnene -16,3 produktywność -11,8 reszta 2,8 bałostocko-suwalsk -4,4-10,0 1,4-1,9-11,8 0,3 belsko-balsk 1,8 9,0 0,5-9,7 5,2-0,7 bydgosk 2,9-3,3-0,3-3,0-3,4 centralny śląsk 13,7 4,2 1,8 6,5 0,0 chełmsko-zamojsk -11,2-9,6 3,4-18,1-12,2 3,2 cechanowsko-płock -2,8 25,2-2,2-9,1-8,1 1,1 częstochowsk 8,6-3,2-0,9-10,4-3,3 0,5 elbląsk -0,7-7,1 0,2-16,8-7,4 1,8 ełck -11,6-8,0 2,9-21,5-4,6 1,5 Gdańsk-Gdyna-Sopot 1,3 5,8 0,2 39,8 2,7 1,6 gdańsk -4,4 0, ,9 0,8-0,3 gorzowsk 0,4-4,1 - -4,7-4,0 0,3 jelenogórsko-wałbrzysk -2,5-1,7-20,8 9,4-2,9 kalsk 8,9-9,8-2,7-18,5-5,5 1,5 konńsk 3,6-6,6-0,7-21,9-3,4 1,1 koszalńsk -7,4-4,5 1,0-14,2 9,2-1,9 krakowsko-tarnowsk -4,6-2,5 0,4-23,6-0,6 0,2 Kraków 5,8 5,7 1,0 59,9-4,9-4,3 krośneńsko-przemysk -7,1-9,0 2,0-15,8-12,8 3,0 legnck 13,6 15,9 6,8-4,6-2,1 lubelsk -4,9-5,8 0,9-0,4-13,0 łomżyńsk -15,4 2,1-1,0-25,6-5,6 2,1 łódzk -0,6-6,2-14,2-8,5 1,8 Łódź 0,8 1,7 0,0 25,7-0,9-0,3 nowosądeck -10,7-7,2 2,4-20,9-8,6 2,6 olsztyńsk -2,8-5,2 0,5 0,8-8,1 - opolsk -2,5 4,8-0,4-13,5-3,8 0,7 ostrołęcko-sedleck -13,0-4,1 1,7-22,2-5,5 1,8 plsk 4,4-7,6-1,1-18,9-4,2 1,2 potrkowsko-skernewck 0,6 0,6 0,0-21,3-2,9 0,9 Poznań 17,7 6,4 3,6 82,9 1,8 2,1 poznańsk 11,4-4,4-1,6-17,1 2,8-0,7 radomsk -9,9-1,3 0,4-8,6-15,0 1,9 rybncko-jastrzębsk 11,0 8,5 2,9-13,3-2,7 0,5 rzeszowsko-tarnobrzesk 4,1-4,8-0,6-8,9-11,3 1,5 słupsk -1,3-10,2 0,4-11,4-5,9 1,0 szczecńsk -6,8-4,7 1,0-13,3 9,6-1,9 śwętokrzysk -5,3 2,9-0,5-2,5-6,7 0,2 toruńsko-włocławsk -1,8-5,7 0,3-12,2-0,9 0,2 Warszawa 4,5 9,5 1,4 122,3 21,0 37,6 warszawsk -4,4 4,7-0,7-6,9 1,2 - Wrocław -1,2 3,8-48,7-0,9-0,7 wrocławsk 1,1-1,3 0,0-25,1 3,1-1,2 zelonogórsk -0,6 0,3 0,0-6,5-4,2 0,4 Źródło: Oblczena własne na podstawe rachunków regonalnych GUS. 211

12 Zatrudnene w Polsce 2006 Aneksy Aneks 2. Uwag metodologczne do danych LFS Do oszacowana natężena mgracj można wykorzystać dane z LFS otrzymywane na podstawe odpowedz na pytana dotyczące mejsca zameszkana na rok przed przeprowadzenem badana. Jako mgranta defnuje sę wówczas osobę, która rok przed przeprowadzenem z ną wywadu meszkała w nnej gmne lub w nnym województwe (w badanu ne stosuje sę rozdzelczośc na pozome powatu). Dla porównań natężena mgracj w Polsce z nnym krajam możlwe jest wyłączne szacowane współczynnków na pozome NUTS-2. Szacując natężene mgracj w Polsce na podstawe danych LFS należy wząć pod uwagę fakt, że ze względu na rotacyjny schemat doboru próby do badana rozkład prawdopodobeństwa wystąpena mgrantów w wylosowanych gospodarstwach ne jest równomerny. Dla badana realzowanego w Polsce jedną czwartą próby stanową meszkana wylosowane po raz perwszy, jedną czwartą te, które przed trzema mesącam brały już udzał w poprzednej rundze badana, jedną czwartą te, które uczestnczyły w nm w poprzednm roku a jedną czwartą te, które brały udzał w badanu na 15 mesęcy przed rozpatrywaną rundą (por. schemat rotacj próby, Aktywność Ekonomczna Ludnośc, GUS). Oznacza to, że dla połowy próby prawdopodobeństwo wystąpena w nej mgrantów jest nższe (uwzględnone mogą być te mgracje, które mały charakter powrotu do gospodarstwa po trwającej ponad rok neobecnośc lub wązały sę z wynajmem meszkana lub jego kupnem na rynku wtórnym natomast osoby, które kupły meszkane w nowym mejscu zameszkana ne mają prawa znaleźć sę w tej próbe). Osoby, które meszkają w gospodarstwach borących udzał w badanu po raz drug, po upływe 3 mesęcy od ch perwszej rundy wywadów charakteryzują sę równeż nższym prawdopodobeństwem mgracj nż te, które objęto badanem po raz perwszy. Ignorowane tego problemu sprawa, że oszacowane natężene mgracj jest nższe od faktycznego, znekształcona jest tez struktura mgrantów. Schemat rotacj próby LFS w nnych krajach (Eurostat 2003) wskazuje na to, że w nektórych krajach jedna trzeca (por. Francja, Hszpana, Węgry, Grecja) lub jedna pąta (por. UK, Słowacja, etc.) próby charakteryzuje sę nższym prawdopodobeństwem wystąpena mgracj powązanych z kupnem nowego meszkana. Mając to na uwadze, dla oszacowana porównywalnych współczynnków natężena mgracj należałoby wykorzystać jedyne te dane, które dotyczyły podprób po raz perwszy borących udzał w badanu, odpowedno kalbrując wag w zależnośc od schematu rotacj lczby tego rodzaju podprób w danym kraju. Dla zyskana lepszej porównywalnośc danych o mgracjach należałoby równeż ujednolcć defncję gospodarstwa domowego, metodologę ustalana przynależnośc do gospodarstwa mejsca stałego zameszkana oraz zberana nformacj o osobach w gospodarstwach zborowych. Na porównywalność danych o mgracjach pewen wpływ może meć równeż aktualność danych o nowo odebranych meszkanach, na podstawe których losowana jest próba. W Polsce wele meszkań zgłasza sę w klka lat po tym, jak zostały one wybudowane a węc ch meszkańcy mogą wząć udzał w badanu dopero w klka lat po zmane mejsca zameszkana. Ponadto w badanu BAEL osoby pochodzące ze ws z małych mast podejmujące studa poza mejscem zameszkana meszkające w tym czase w akademku ne są objęte badanem a gdy ukończą naukę podejmą pracę w tym samym mejscu, w którym znajdowała sę ch uczelna, w badanu BAEL będą wykazywan jako osoby, które meszkają w danym meśce od ponad roku czyl ne zostaną zaklasyfkowan jako mgranc. 212

13 Aneksy Zatrudnene w Polsce 2006 Aneks 3. Uwag metodologczne do modelu mgracj Model 1: ntensywność odpływu mgrantów z regonów (outmgraton) Zmenną objaśnaną jest ntensywność odpływu mgrantów z poszczególnych powatów szacowana na podstawe danych ze Spsu Powszechnego o mgracjach wewnętrznych (Mgracje wewnętrzne ludnośc, GUS). Skalę ntensywność odpływu mgrantów lustruje relacja łącznej lczby mgrantów którzy opuścl dany powat w latach do populacj w weku 18-59/64 w 2002r. W tym mejscu należy przedstawć pewne zastrzeżena dotyczące całej analzy: dane te są obcążone błędem wynkającym z retrospektywnego charakteru ankety mgracyjnej, w której rejestrowana była wyłączne ostatna mgracja). Ponadto agregacja danych publkowanych przez GUS dla całego okresu unemożlwa utworzene panelu dla powatów utrudna dobór zmennych objaśnających (zmenne charakteryzujące sytuację w powece dostępne są dla lat Alternatywnym rozwązanem byłoby wykorzystane danych na pozome województw, obejmujące przepływy mgracj zdezagregowane dla poszczególnych lat. Borąc pod uwagę slną autokorelację podstawowych zmennych będących przedmotem naszego zanteresowana (stopy bezroboca, wynagrodzeń etc.) w czase dla poszczególnych powatów oraz duże zróżncowane mędzypowatowe w obrębe województw, wydaje sę, że lepszym rozwązanem jest oszacowane modelu na danych zagregowanych w czase ale o nskm pozome agregacj przestrzennej. Mając na uwadze powyższe spostrzeżena dotyczące wększej wag mgracj które mały mejsce pod konec całego badanego okresu oraz slnej autokorelacj zmennych objaśnających które planowano uwzględnć w modelu (wążących sę z trwałoścą dysproporcj regonalnych w rozwoju), uwzględnono dane za 2002 r. Przeprowadzono sprawdzan dla własnośc modelu przy uwzględnenu danych za 1999r. kerunek zależnośc okazał sę tak sam, jedyne sła tych zależnośc była mnejsza. Ogólna postać modelu jest następująca: r ( X Z ) M = f, gdze : M RI = ntensywnośc mgracj z poszczególnych powatów X I = atrakcyjność nnych regonów ważona odległoścą Jako proxy wykorzystano zmenną ndeks populacj czyl oszacowany poprzez przemnożene populacj we wszystkch potencjalnych docelowych powatach przez decay functon, wynkającą z odleglosc do stolc tych powatów. W modelach moblnośc populacja potencjalnych regonów docelowych jest często stosowaną marą atrakcyjnośc nnych regonów. Z I = wektor wystandaryzowanych zmennych opsujących sytuację w regone Przedmotem badana jest wpływ sytuacj na rynku pracy na skłonnośc do mgracj do nnych regonów, dlatego do zmennych objaśnających włączono wartość wynagrodzeń oraz relację lczby bezrobotnych do lczby ofert pracy. Podejmowano próbę włączena stopy bezroboca jako mary szans na znalezene zatrudnena, jednak borąc pod uwagę argumenty przedstawone w pracy Pssardes Wadsworth 1989 wydaje sę, że relacja lczby bezrobotnych na ofertę pracy mmo dużej nedokładnośc tej statystyk lepej przyblża sytuację w regone(dodatkowym argumentem jest fakt, że zmenna ta została wykorzystana do tworzena klastrów prezentowanych w częśc IMJZ). Dla objaśnena sytuacj na rynku pracy wykorzystano równeż statystyk lustrujące strukturę zatrudnena w powece: udzał zatrudnonych w rolnctwe udzał zatrudnonych w usługach. Ze względu na możlwość występowana substytucj mgracj dojazdam do pracy (por. Rouvendal 1999, do zmennych kontrolnych lczbę zb per capta oraz gęstość dróg w powece (przy założenu, że m wększa podaż meszkań, tym wększa skłonność meszkańców regonu do rezygnacj z mgracj do regonu zatrudnena na rzecz dojazdów, które dodatkowo stymuluje duża gęstość dróg ). Zmenne objaśnające (wszystke poza ndeksem populacj, który ma postać ważoną dla wszystkch potencjalnych regonów docelowych) wystandayzowano wychodząc z założena, że stotny jest ne tyle ch wyjścowy pozom, co raczej odchylena od średnego dla wszystkch regonów ogółem. Postać funkcyjna modelu jest następująca: IP e a Z = 1 M r = k Co po lnearyzacj przez zlogarytmowane obu stron daje możlwość estymacj metodą najmnejszych kwadratów następującego równana: gdze IP oznacza ndeks populacj ln k ( M ) = ln( IP) + r Wartośc teoretyczne podstawowej wersj oszacowanego modelu uwzględnającego cztery zmenne objaśnające: logarytm ndeksu populacj oraz wystandaryzowane wartośc podaży meszkań, lczby bezrobotnych na ofertę wynagrodzeń ne są zbyt dopasowane do obserwowanego zróżncowana ntensywnośc mgracj z poszczególnych powatów, jednak borąc pod uwagę mankamenty a Z = 1 213

14 Zatrudnene w Polsce 2006 Aneksy danych wykorzystanych w analze można uznać ten wynk za akceptowalny (pod uwagę brano jeszcze gęstość dróg, co poprawało stotne jakość dopasowana ale wązało sę ze współlnowoścą logarytmu ndeksu populacj z gęstoścą dróg - w regonach, w których występują gęsto zaludnone powaty zwykle lczba dróg jest stotne wyższa dlatego zrezygnowano z tej dodatkowej zmennej objaśnającej). Model wyjaśna ok. 44% warancj zmennej objaśnanej, co borąc pod uwagę wynk analzy warancj należy uznać za pozom stotny. Zmenną mającą najslnejszy wpływ na odpływ mgrantów z regonu jest wartość ndeksu populacj lustrująca dostępność nnych, atrakcyjnych regonów (w modelach grawtacyjnych populacja potencjalnych regonów docelowych jest często stosowaną marą atrakcyjnośc nnych regonów). Wartość ndeksu populacj jest slne ujemne skorelowana z ntensywnoścą mgracj, co wydaje sę sprzeczne z ntucją, jednak znajduje wyjaśnene w śwetle wynków dotyczących współzależnośc pomędzy welkoścą populacj oraz odległoścą mędzy regonam a ntensywnoścą dojazdów do pracy. W sytuacj, gdy regon o nskm pozome rozwoju sąsaduje z atrakcyjnym regonem przycągającym zasoby pracy, przy newelkej odległośc pracowncy mogą preferować dojazdy nad mgracje. Dzeje sę tak zwłaszcza w sytuacj, gdy wybór pomędzy dojazdam do pracy a mgracją do regonu w którym można znaleźć dobrze płatną pracę modyfkowany jest dodatkowo przez sytuację na rynku meszkanowym. Jeśl w regone docelowym ewentualnej mgracj ceny meszkań czynsze są wysoke, opłacalność mgracj nawet przy relatywne wysokm wynagrodzenu spada. Ze względu na brak dostępnych danych o kosztach zakupu lub wynajmu meszkana posłużono sę statystyką lustrującą lczbę nowo oddanych do użytku zb per capta. Okazuje sę, że duża dostępność meszkań w regone sprawa, że meszkańcy mnej chętne mgrują. Należy zastrzec, że zmenna ta może meć charakter endogenczny, jednak ne ma zmennych które można potraktować jako nstrumentalne a poza tym wydaje sę jednak mało prawdopodobne by newelka w skal całej populacj danego regonu grupa osób dojeżdżających mała decydujący wpływ na sytuację na rynku meszkanowym w powece. Dodatkowo do nterpretacj podaży meszkań w regone zameszkana jako czynnka który ma wpływ na wybór pomędzy dojazdam do pracy a mgracją - tym samym obnża ntensywność mgracj z regonów położonych w blskej odległośc nnych atrakcyjnych regonów skłanają wynk modelu dla dojazdów do pracy. Model 2: alokacja mgrantów pomędzy poszczególne regony docelowe (Destnaton choce model) Drug model ma za zadana wyjaśnć alokację osób które zdecydowały sę n mgracje w latach pomędzy poszczególne regony docelowe. Ogólne model przyjmuje postać d = k = j Mj 1 O j a X d j gdze: M j / O d j - udzał wszystkch mgrantów pochodzących z regonu którzy w 2002 r. meszkal w regone j - funkcja odległośc pomędzy regonam (odwrotna) Ze względu na to, że manownk w równanu po prawej strone równana jest stały dla każdego regonu odpływu, równane można sprowadzć do postac, którą po zlogarytmowanu obu stron można szacować metodą OLS: ms j = k d M k j j a X gdze: ms j = = 1 O ms j k - udzał wszystkch mgrantów pochodzących z regonu którzy w 2002 r. meszkal w regone j - ważona odległoścą atrakcyjność wszystkch regonów docelowych Ze względu na to, że dane GUS są ucęte dla przepływów przyjmujących wartośc ponżej 10 osób, do estymacj wykorzystano model tobtowy, jako dolne ogranczene dane przyjmując wartość logarytmu naturalnego z 10. Model jako całość jest stotny ale wyjaśna jedyne ok. 32% zróżncowana przepływów mgracj. Wszystke zmenne poza lczbą bezrobotnych na ofertę pracy stotne zgodne z przewdywanam wpływają na pozom mgracj mędzyregonalnych. 214

15 Aneksy Zatrudnene w Polsce 2006 Aneks 4. Indeks Ease of dong busness Banku Śwatowego Indeks ten pozwala na uszeregowane gospodarek 175 krajów śwata według łatwośc prowadzena dzałalnośc gospodarczej. Pozycja danego kraju w ndekse jest wyznaczona na podstawe średnej arytmetycznej z rankngu danego kraju w każdym z dzesęcu badanych obszarów. Pozycja w poszczególnych obszarach wyrażana jest za pomocą percentyla, w którym wynk danego kraju sę meścł. Na ndeks składają sę następujące subndeksy: rozpoczynane dzałalnośc gospodarczej (startng a busness) obejmujący procedury, które należy wypełnć by rozpocząć prowadzć dzałalność gospodarczą, uzyskane wszystkch nezbędnych lcencj pozwoleń, oraz dopełnene powadomeń, weryfkacj czy wpsów zarówno w przypadku samego przedsęborstwa jak pracownków, koszty które należy poneść w tym zakrese oraz mnmalną wysokość kaptału nezbędną do rozpoczęca dzałalnośc gospodarczej; procedury lcencyjne (dealng wth lcenses) obejmujący wszystke procedury które mus wypełnć przedsęborstwo budowlane by wybudować określonych rozmarów magazyn (czas nezbędny na uzyskane wszystkch lcencj pozwoleń, dokonane wymaganych kontrol nspekcj oraz wypełnene dostarczene nezbędnej dokumentacj), ndeks uwzględna także procedury zwązane z uzbrojenem terenu (dostęp do wody, prądu tp.) oraz czas na uzyskane pozwolena na przekazane lub sprzedaż wybudowanego magazynu; w chwl zatrudnena zwolnena pracownka oraz koszty zwolneń swobodę kształtowana czasu pracy pracownka; zatrudnane pracownków (employng workers) uwzględnający czynnośc, które zobowązany jest dokonać pracodawca rejestrowane własnośc (regsterng property) obejmujący wszystke czynnośc zwązane z zakupem zem lub budynku uzyskanem pozwolena na korzystane z nch przez przedsęborstwo, które nabyło te składnk mena bez względu czy koneczność wypełnena procedur leży po strone kupującego czy sprzedajnego lub też mus być dokonana przez stronę trzecą w ch menu; uzyskane kredytu (gettng credt) odnoszący sę do praw podmotów udzelających pożyczek jak podmotów pożyczających penądze, opsujący czy prawo upadłoścowe prawo odnoszące sę do dodatkowych zabezpeczeń pożyczek, ułatwa pożyczane penędzy oraz wskazujący sposób dostępu do nformacj dotyczących udzelanych kredytów (warunk udzelena pożyczk jak nformacje o kredytoborcach) dostępnych w publcznych prywatnych rejestrach nformacj kredytowej; ochrona nwestorów (protectng nvestors) merzący słę ochrony udzałowców mnejszoścowych w odnesenu do nezgodnego z prawem wykorzystana majątku przedsęborstwa przez jego dyrektorów w celu wzbogacena sę, ndeks składa sę z 3 komponentów: przejrzystość transakcj, odpowedzalność dyrektorów frm za autotransakcje (w celu czerpana zysków z nelegalne zdobytych nformacj poufnych) oraz możlwość zaskarżena przez udzałowców przedsęborstwa pracownków lub dyrekcj za złe zarządzane przedsęborstwem; płacene podatków (payng taxes) borący pod uwagę podatk, które średnej welkośc przedsęborstwo zobowązane jest zapłacć lub potrącać w danym roku podatkowym, oraz obcążena admnstracyjne zwązane z płacenem podatków, przy czym pod uwagę brane są wszystke typy opodatkowana (podatek dochodowy od osób fzycznych, składk na ubezpeczene społeczne pozostałe podatk zwązane z zatrudnenem pracownków płacone przez pracodawcę, podatk od posadanych neruchomośc zem, podatk zwązane z przekazanem, w tym sprzedażą neruchomośc zem, podatk od dywdend, od dochodów kaptałowych, od transakcj fnansowych, drogowe czy od składowana odpadów śmec); transakcje zagranczne (tradng across borders) obejmujący wszystke obowązk procedury przy eksporce mporce towarów, począwszy od umowy pomędzy sprzedającym kupującym skończywszy na dostarczenu wystandaryzowanego ładunku towarów, wraz z nezbędnym czasem kosztam zwązanym z tą transakcją; sporów pomędzy przedsęborstwam; dochodzene praw z zawartych umów (enforcng contracts) merzący efektywność systemu prawnego w rozwązywanu zamykane przedsęborstwa (closng a busness) borący pod uwagę czas, koszty oraz rezultaty postępowań upadłośco- wych odnoszących sę do podmotów krajowych. 215

16 Zatrudnene w Polsce 2006 Aneksy Aneks 5. Indeks płacena podatków Dla każdego kraju uwzględnonego w ndekse Ease of dong busness ndeks płacena podatków oszacowany został przy wykorzystanu studum przypadku obejmującego stały zestaw sprawozdań fnansowych oraz założeń dotyczących transakcj dokonanych w cągu roku. W każdym kraju eksperc szacowal wartość podatków do zapłacena zgodne z obowązującym systemem prawnym. Zberane były także nformacje na temat częstotlwośc wypełnana deklaracj, kontrol oraz pozostałych kosztów wywązywana sę z obowązków podatkowych. Wartość ndeksu określana była dla przedsęborstwa o określonych, takch samych dla wszystkch państw, cechach. Przedsęborstwo to: dzała w forme spółk z ogranczoną odpowedzalnoścą, podlegającej opodatkowanu na zasadach ogólnych, rozpoczęło dzałalność gospodarczą z dnem 1 styczna 2004 r., w tym samym czase dokonany został zakup wszystkch aktywów wykazanych w blanse przedsęborstwa oraz zatrudnen wszyscy pracowncy, prowadz dzałalność w meśce o najwyższej lczbe meszkańców, jest w 100 proc. własnoścą krajową, posada 5 właśccel, z których wszyscy są osobam fzycznym, wartość kaptału początkowego wynosła 102 razy dochód per capta na konec 2004 r., prowadz dzałalność produkcyjną handlową, w szczególnośc produkuje ceramczne donczk sprzedaje je detalczne, ne prowadz wymany mędzynarodowej oraz ne produkuje lub sprzedaje towarów do których zastosowane mają specjalnestawk podatkowe (np. alkohol, paperosy), posada dwe dzałk zem jeden budynek, park maszynowy, wyposażene bur, komputery jedną cężarówkę oraz posada w leasngu drugą cężarówkę, ne jest przedsęborstwem, które może uzyskać wsparce nwestycyjne lub nne śwadczena oprócz zwązanych z wekem lub rozmarem przedsęborstwa, zatrudna 60 pracownków 4 dyrektorów (w tym jeden właśccel), 8 asystentów oraz 48 pracownków, wszyscy są obywatelam danego kraju, wysokość rocznego obrotu wynos 1050 razy dochód per capta, w perwszym roku dzałalnośc zanotowało stratę, osąga zysk przed opodatkowanem równy przecętnemu dla wszystkch przedsęborstw dzałających w danym kraju, 50 proc. dochodów zanotowanych w drugm roku zostaje przeznaczone na dywdendy, w drugm roku dzałalnośc sprzedało z zyskem jedną z dzałek zem. Ponadto dokonano także odpowednch założeń dotyczących samych podatków. Odnoszą sę one do drugego roku dzałalnośc, tj Pod uwagę wzęte zostały wszystke podatk płacone w cągu roku, przy czym jeżel mają one taką samą nazwę oraz poberane są przez tę samą nstytucję (choć różną sę stawkam) lczone są jako jeden podatek. Częstotlwość płacena podatków odnos sę zarówno do zalczek na podatek, potrącena podatku jak zapłaty podatku. Indeks składa sę z trzech elementów: zapłata podatku (lczba płaconych podatków, metoda zapłaty, częstotlwość płacena podatków, lczba nstytucj zaangażowanych w pobór podatków); czas, wyrażony jako lczba dn w roku zwązanych z zebranem nezbędnych nformacj do wypełnena deklaracj podatkowej, wypełnenem jej zapłatą trzech podstawowych typów podatków: podatek dochodowy od osób prawnych, VAT lub podatek od sprzedaży oraz podatk zwązane z zatrudnenem pracownków w tym składk na ubezpeczene społeczne; całkowta stawka opodatkowana określająca wartość podatków zapłaconych w drugm roku dzałalnośc wyrażona jako procent uzyskanych dochodów (dochody ze sprzedaży pomnejszone o ponesone koszty zwązane z zakupem dóbr, wynagrodzenam pracownków, zapłacone prowzje tp. powększone o dochody ze sprzedaży zem). 216

17 Aneksy Zatrudnene w Polsce 2006 Aneks 6. Indeks zatrudnana pracownków Indeks ten odnos sę do kwest uregulowana zatrudnena, a w szczególnośc do zatrudnana, zwalnana pracownków oraz sztywnośc godzn pracy. Aby doprowadzć nformacje do porównywalnośc pomędzy krajam przyjęte zostały założena dotyczące typu pracownka oraz przedsęborstwa. Informacje dotyczące aspektów zatrudnana pracownków zberane są na podstawe ankety dotyczącej obowązującego w danym kraju prawa. Anketa wypełnana jest przez lokalne frmy prawncze. Wymenone akty prawne, regulacje oraz dodatkowe źródła danych są w następnej kolejnośc jeszcze raz weryfkowane, a w przypadku uzyskana rozbeżnych odpowedz, są ponowne sprawdzane (z wykorzystanem dwóch dodatkowych źródeł nformacj dotyczących prawa pracy). Wartośc ndeksu określane są dla pracownka, który: przedsęborstwa przez 20 lat, jest mężczyzną, zatrudnonym na pełen etat, na stanowsku nekerownczym, który pracuje dla tego samego uzyskuje wynagrodzene oraz dodatek równy przecętnemu wynagrodzenu w kraju za cały okres jego zatrudnena, jest obywatelem przestrzegającym prawa, posada żonę dwójkę dzec, meszka w meśce o najwększej lczbe meszkańców, ne jest członkem zwązków zawodowych, o le członkostwo to ne jest obowązkowe. Przedsęborstwo, zatrudnające pracownka: dzała na zasadze spółk z ogranczoną odpowedzalnoścą, dzała w meśce o najwększej lczbe meszkańców, jest w 100 proc. własnoścą krajową, dzała w sektorze produkcyjnym, zatrudna 201 pracownków, przestrzega obowązującego prawa, jednakże ne wypłaca pracownkom żadnych dodatkowych śwadczeń poza wymaganym prawem. Indeks zatrudnana pracownków składa sę z trzech ndeksów: sztywność zatrudnena, na który składają sę następujące subndeksy: trudnośc zatrudnana pracownków (możlwość zastosowana umów termnowych, maksymalna kumulacja umów termnowych, udzał mnmalnego wynagrodzena osoby na praktykach lub pracownka, dla którego jest to perwsza praca, do przecętnej wartośc dodanej na pracownka), sztywnośc godzn pracy (możlwośc zatrudnena w nocy, w sobotę nedzelę, wydłużena tygodna pracy do 5,5 dna, lub do 50 godzn przez okres 2 mesęcy w roku, długość płatnego urlopu wypoczynkowego) oraz trudnośc zwolnena pracownka (czy zwolnene pracownka jest dozwolone jako forma rozwązana stosunku pracy, czy pracodawca zobowązany jest ponformować trzecą osobę o rozwązanu stosunku pracy z 1 pracownkem oraz z grupą co najmnej 20 pracownków, czy zobowązany jest otrzymać na to zgodę; czy pracodawca zobowązany jest do dokonana przenesena służbowego lub przeszkolena pracownka przed rozwązanem stosunku pracy, oraz czy zasady perwszeństwa (prorty rules) odnoszą sę do osób zwolnonych oraz ponowne zatrudnonych); pozapłacowe koszty pracy, merzący wartość wszystkch kosztów zwązanych z opłacenem składek na ubezpeczene społeczne oraz podatk od wynagrodzeń zwązane z zatrudnenem pracownka w 2005 r., które wyrażone są jako procent wynagrodzena pracownka, koszty zwązane ze zwolnenem pracownka obejmujące koszt wymagań zwązanych z wręczanem wypowedzena z pracy, koszty odpraw oraz kar należnych z tytułu rozwązana stosunku pracy z pracownkem, wyrażone jako procent wynagrodzena tygodnowego. 217

18 Zatrudnene w Polsce 2006 Aneksy Aneks 7. Indeks praworządnośc oraz ndeks skutecznośc rządu Banku Śwatowego Indeks praworządnośc oraz ndeks skutecznośc rządu wchodzą w skład zestawu wskaźnków ocenających jakość sprawowana rządów w poszczególnych krajach (Governance Indcators) publkowanych przez Bank Śwatowy. Wartośc ndeksów wylczane są na podstawe wynków badań anketowych oraz sondaży przeprowadzanych przez lczne nstytucje mędzynarodowe m.n. Bank Śwatowy, Instytut Gallupa, Hertage Foundaton, organzację Reporterzy bez granc (szczegółowy ops źródeł danych zawera praca Kaufmanna et al. (2006)). Dane z poszczególnych źródeł są standaryzowane agregowane w poszczególne ndeksy z zastosowanem modelu ne obserwowalnych komponentów (unobserved components model, por. Kaufman et al. (2004)). Wyższa wartość wskaźnków oznacza wyższą jakość sprawowana rządów. Indeks praworządnośc (Rule of Law) wskazuje na stopeń dentyfkacj z normam obowązującym w danym społeczeństwe oraz skłonnośc do ch przestrzegana. W szczególnośc obrazuje skuteczność dochodzena praw z tytułu zaweranych umów, jakość funkcjonowana polcj sądów, lość charakter popełnanych przestępstw oraz częstotlwość występowana przemocy. Indeks skutecznośc rządu (Government Effectveness) opsuje z kole jakość usług publcznych, pozom kwalfkacj służby cywlnej oraz stopeń podatnośc urzędnków na nacsk poltyczne. Ponadto przywołany wskaźnk merzy sprawność procesu formułowana mplementacj poltyk oraz pozom warygodnośc deklaracj składanych przez rząd w tych obszarach (por. Kaufmann et al. (2006)). Aneks 8. Indeks regulacj Hertage Foundaton Wskaźnk zakresu regulacj stanow jedną z mar stosowanych do kalkulacj ndeksu wolnośc gospodarczej publkowanego przez Hertage Foundaton. Zgodne z obowązującą w 2003 r. metodologą wskaźnk mógł przyberać dyskretne wartośc w przedzale od 1 do 5. Najnższy wynk oznaczał, że w danym kraju regulacje ne stanową stotnego obcążena dla przedsęborców, ustalane są w przejrzysty sposób ne dyskrymnują żadnego z rodzajów dzałalnośc, a skala korupcj jest newelka. Natomast maksymalna wartość ndeksu charakteryzowała kraje, w których dzałalność rządu hamowała powstawane nowych frm, skala korupcj urosła do poważnych rozmarów, a regulacje były neprzejrzyste stosowane w wybórczy sposób. Wartośc ndeksu przypsano poszczególnym państwom na podstawe analzy zestawu zmennych kwantyfkujących: wymagana lcencyjne przy zakładanu dzałalnośc gospodarczej łatwość uzyskana lcencj, skalę korupcj, zakres regulacj rynku pracy oraz nnych regulacj stanowących obcążene dla frm. Dane zaczerpnęto m.n. z badań przeprowadzonych przez Economst Intellgence Unt oraz z publkacj rządowych przygotowywanych w poszczególnych krajach. Każdej wartośc ndeksu przypsane były odpowedne charakterystyk. Warunkem wystarczającym do zakwalfkowana do danej kategor było posadane wększośc cech dentyfkowanych z danym pozomem wskaźnka. Aneks 9. Indeks postrzegana korupcj Transparency Internatonal Indeks postrzegana korupcj bazuje na wynkach sondaży, anket wywadów przeprowadzanych przez mędzynarodowe nstytucje. Wartość ndeksu dla roku 2003 została wylczona na podstawe 17 zmennych pochodzących z 13 źródeł (m.n. Bank Śwatowy, EBOR, Śwatowe Forum Gospodarcze). Wszystke badana cząstkowe użyte przy kalkulacj wskaźnka stosowały tę samą defncję korupcj. Pytana dotyczyły subektywnej oceny częstośc występowana zjawsk korupcyjnych w najblższym otoczenu, w danej branży bądź w skal całego kraju. Z każdego badana otrzymano rankng państw. Dane te zostały następne uśrednone wystandaryzowane przy użycu odpowednch procedur statystycznych tak, by zawerały sę w przedzale Wyższe wartośc ndeksu kojarzone są z nższą skalą korupcj w danym kraju. 218

19 Aneksy Zatrudnene w Polsce 2006 Aneks 10. Model selekcj W sytuacj, gdy selekcja obserwacj do próby zachodz w sposób nelosowy, może pojawć sę problem z jakoścą oszacowań parametrów równana opsującego kształtowane sę nteresującej nas welkośc. Wyznaczone wartośc mogą dawać znekształcony obraz kerunku sły faktycznych zależnośc pomędzy zmenną objaśnaną a zmennym objaśnającym. Przykładowo, oszacowane tradycyjnego modelu regresj kwantyfkującego wpływ, jak na ocenę na dyplome ukończena studów ma wynk matury, może prowadzć do wnosku, że ne ma stotnej zależnośc mędzy tym zmennym. W rzeczywstośc jednak w populacj obserwuje sę wyraźny zwązek mędzy osągnęcam edukacyjnym na poszczególnych szczeblach. Brak korelacj w modelu wynka z neuwzględnena faktu, że prawdopodobeństwo podjęca studów, które jest nemal równoznaczne z włączenem do analzowanej próby (ne wszyscy podejmujący studa stają sę absolwentam), zależy od wynku na egzamne maturalnym. Wyższy rezultat na maturze zwększa bowem szanse na dołączene do grona studentów, a co za tym dze na ch ukończene. Podobne określene sły wpływu poszczególnych czynnków na kształtowane sę prawdopodobeństwa podjęca zatrudnena w szarej strefe w populacj może być zaburzone z uwag na różną skłonność do podejmowana pracy najemnej przez członków różnych grup społeczno-ekonomcznych. W przypadku nelosowej selekcj do próby oszacowane równana regresj tradycyjnym metodam może prowadzć do uzyskana nezgodnych estymatorów. Przyjmjmy, że nteresuje nas estymacja parametrów równana: przy czym dobór do próby opsuje równane: y z = x' β + ε = w' γ + υ Wartość zmennej objaśnanej jest obserwowana, gdy z > 0. Współczynnk korelacj pomędzy składnkam losowym obu równań wynos ρσ. Wtedy funkcja regresj dla obserwowanej próby przyjmuje postać: gdze ε λ oznacza pewną funkcję zmennych objaśnających parametrów równana selekcj, a σ υ odchylene standardowe składnka losowego. Jak łatwo zauważyć, powyższe równane różn sę od równana regresj dla populacj: ε E[ y z > 0] = E[ y υ > w' γ ] = x ' β + ρσ ε λ ( w, γ, σ υ ) E[ y ] = x ' β Stąd oszacowane powyższej funkcj na obserwowanej próbe prowadz do popełnena błędu specyfkacj. Estymator β ne + jest w takm wypadku zgodny (por. Greene (2000)). Najczęścej stosowaną metodą estymacj w sytuacj występowana obcążena z tytułu nelosowej selekcj do próby jest dwustopnowa metoda Heckmana (por. Heckman (1979)). W perwszym kroku szacowany jest model probtowy opsujący dobór do próby wyznaczane są wartośc ε λ dla poszczególnych obserwacj. W drugm kroku szacowane są parametry głównego równana, które przyjmuje także postać regresj probtowej. 219

20 Zatrudnene w Polsce 2006 Aneksy Aneks 11. Uwag metodologczne dotyczące analzy ndywdualnych mgracj wewnętrznych dojazdów do pracy Mgracje wewnętrzne Do oszacowana modelu ndywdualnych determnantów mgracj wewnętrznych wykorzystano dane BAEL uzyskane na podstawe odpowedz na pytana dotyczące mejsca zameszkana na rok przed przeprowadzenem badana. Jako mgranta zdefnowano osobę, która rok przed przeprowadzenem z ną wywadu meszkała w nnej gmne lub w nnym województwe (w badanu BAEL ne stosuje sę rozdzelczośc na pozome powatu). Wykorzystując dane BAEL do badana mgracj należy wząć pod uwagę to, że ze względu na rotacyjny schemat doboru próby do badana rozkład prawdopodobeństwa wystąpena mgrantów w wylosowanych gospodarstwach ne jest równomerny. Dla badana realzowanego w Polsce jedną czwartą próby stanową meszkana wylosowane po raz perwszy, jedną czwartą te, które przed trzema mesącam brały już udzał w poprzednej rundze badana, jedną czwartą te, które uczestnczyły w nm w poprzednm roku a jedną czwartą te, które brały udzał w badanu na 15 mesęcy przed rozpatrywaną rundą. Oznacza to, że dla około połowy próby prawdopodobeństwo wystąpena w nej mgrantów jest nższe (uwzględnone mogą być te mgracje, które mały charakter powrotu do tego samego gospodarstwa, które brało udzał w badanu w perwszej rundze badana, po trwającej ponad rok neobecnośc danego respondenta). Osoby, które meszkają w gospodarstwach borących udzał w badanu po raz drug po upływe 3 mesęcy od ch perwszej rundy wywadów charakteryzują sę równeż nższym prawdopodobeństwem mgracj nż te, które objęto badanem po raz perwszy. Ignorowane tego problemu sprawa, że ne tylko oszacowane natężene mgracj jest nższe od faktycznego, ale równeż znekształcona jest struktura subpopulacj mgrantów. W celu wyelmnowana powyżej opsanego problemu w modelu logtowym ndywdualnych mgracj posłużono sę próbą składającą sę z perwszych fal BAEL z lat Aby uzyskać zblansowaną próbę, z tego zboru uwzględnono wszystke obserwacje dotyczące mgrantów oraz wylosowano podpróbę osób ne zmenających mejsca zameszkana. Model oszacowano metodą najwększej warygodnośc na podpróbe składającej sę łączne z obserwacj. Dojazdy do pracy Do oszacowana modelu ndywdualnych determnantów dojazdów do pracy wykorzystano dane z Europejskego Sondażu Społecznego (ESS). Próba w tym badanu wynosła łączne 45 tys. osób, jednak w modelu uwzględnono wyłączne osoby w weku produkcyjnym, które dojeżdżały do pracy meszkały na terene EOG dlatego analza objęła obserwacj. Model oszacowano metodą najwększej warygodnośc. 220