PRACA ORYGINALNA ISSN 2451 71 Małgorzata Loba 1, Maria Jędrzejak 2, Moika Spychała 2, Jerzy Loba 1 1 Kliika Chorób Wewętrzych i Diabetologii Uiwersytetu Medyczego w Łodzi 2 Kliika Chorób Oczu Uiwersytetu Medyczego w Łodzi Agiografia optyczej koheretej tomografii owa metoda ocey mikrokrążeia siatkówkowego u pacjetów z retiopatią cukrzycową Optical coherece tomography agiography ovel method to access retial microcirculatio i patiets with diabetic retiopathy Artykuł jest tłumaczeiem pracy: Loba M, Jędrzejak M, Spychała M, Loba J. Optical coherece tomography agiography ovel method to access retial microcirculatio i patiets with diabetic retiopathy. Cli Diabet 21; 5, 3: 77 2. DOI: 1.53/DK.21.13. Należy cytować wersję pierwotą. STRESZCZENIE Wstęp. Agiografia optyczej koheretej tomografii (OCTA) jest ową metodą obrazowaia aczyń siatkówki, iewymagającą stosowaia kotrastu. Ze względu a łatwość wykoaia oraz beziwazyjość staowi istotą kokurecję dla dotychczas stosowaej fluoroagiografii. Materiały i metody. Badaiem objęto 45 pacjetów ( oczu) z cukrzycą typu 1 i 2, retiopatią cukrzycową ieproliferacyją i proliferacyją oraz 35 osób (7 oczu) bez cukrzycy, jako grupę kotrolą. Poza badaiem okulistyczym u wszystkich pacjetów wykoao badaie OCTA (RTVue XR Avati; Optovue). Uzyskae obrazy agiograficze oceiao pod kątem występowaia objawów, charakterystyczych dla retiopatii cukrzycowej (gęstość i regularość sieci kapilar, obecość mikrotętiaków, stref iedokrwieia, śródsiatkówkowych ieprawidłowości aczyiowych oraz proliferacji aczyiowych). Ocey dokoywao a dwóch poziomach splotu aczyiowego siatkówki. Dodatkowo wykoao pomiar pola powierzchi strefy bezaczyiowej w obszarze plamki (FAZ). Uzyskae Adres do korespodecji: lek. Małgorzata Loba Kliika Chorób Wewętrzych i Diabetologii Uiwersytet Medyczy w Łodzi ul. Pomorska 251, 2 13 Łódź Tel./faks: +4 (42) 21 43 4 e-mail: gosialoba@oet.pl Nadesłao: 25.1.21 Przyjęto do druku: 15.4.21 wyiki odiesioo do otrzymaych w badaiu grupy kotrolej. Wyiki. We wszystkich oczach pacjetów z grupy badaej stwierdzoo obecość jedej lub więcej cech charakterystyczych dla retiopatii cukrzycowej a skaach OCTA uzyskaych a obu poziomach siatkówki. W grupie kotrolej oceioo sieć kapilar jako ieregularą (u a poziomie powierzchowym i u 11 a głębokim) bądź rozrzedzoą (u 7 a poziomie powierzchowym i u a głębokim), poza tym ie stwierdzoo żadych iych zmia. Średie pole powierzchi FAZ mierzoe dla warstwy powierzchowej w grupie badaej wyosiło 32 ± 1 µm 2 i było istotie większe (p <,1) w porówaiu z grupą 2 (25 ± 13 µm 2 ). Wioski. Agiografia optyczej koheretej tomografii staowi przydate arzędzie w diagostyce zmia aczyiowych a die oka u pacjetów z cukrzycą. Do główych zalet badaia ależy ieiwazyjość, powtarzalość i wysoka rozdzielczość, w jakiej uzyskuje się obrazy z dowolej warstwy siatkówki. Słowa kluczowe: retiopatia cukrzycowa, agiografia, optycza kohereta tomografia ABSTRACT Itroductio. Optical coherece tomography agiography (OCTA) is a ovel techique that allows visualizatio of retial capillary etwork without the
Diabetologia Praktycza 21, tom 2, r 3 eed for cotrast usage. Beig easy to perform ad o-ivasive, it might become sigificatly competitive to fluoroagiography. Material ad methods. The study icluded 45 patiets ( eyes) with diabetes type 1 ad 2 ad oproliferative ad proliferative diabetic retiopathy as well as 35 healthy voluteers (7 eyes) as a cotrol group. Beside full ophthalmic examiatio, all patiets uderwet OCTA (RTVue XR Avati; Optovue) examiatio. Obtaied images were used to assess the presece of morphologic chages of the retia characteristic for diabetic retiopathy (capillary desity ad regularity as well as occurrece of microaeurysms, ischemic areas, itraretial microvascular abormalities ad eovascularizatios). The assessmet was carried out o two levels of retial capillary plexus. Additioally, measuremet of foveal avascular zoe (FAZ) was performed. The results were compared with those obtaied from the cotrol group. Results. All examied eyes i the studied group exhibited oe or more aomalies characteristic of diabetic retiopathy as see o the OCTA scas, both i superficial ad deep vascular plexus. I the cotrol group we have detected capillary irregularity ( i a superficial ad 11 i a deep vascular plexus) ad capillary rareficatio (7 i a superficial ad i a deep vascular plexus) ad o other aomalies were foud. Mea FAZ area measured i superficial vascular plexus was 32 ± 1 square micrometers ad was sigificatly larger (p <,1) i compariso to the cotrol group (25 ± 13 square micrometers). Coclusios. Optical coherece tomography agiography is a useful diagostic tool used to assess vascular chages i the retial microcirculatio i diabetic patiets. Its mai advatages are oivasiveess, repeatability ad a high quality of images acquired from the chose level of the retia. Key words: diabetic retiopathy, agiography, optical coherece tomography Wstęp Niejedokrotie, podając defiicję cukrzycy, posługujemy się obrazowym sformułowaiem, iż cukrzyca to choroba aczyń krwioośych. Negatywy wpływ przewlekłej, długotrwałej hiperglikemii a mikrokrążeie jest w literaturze dobrze udokumetoway [1]. Zaburzeia przepływu krwi w drobych aczyiach krwioośych w przebiegu permaetej hiperglikemii dotyczą wszystkich arządów, lecz ajłatwiej jest to obserwować w arządzie wzroku. Ciało szkliste jest bowiem przezroczyste i stosując odpowiedi sprzęt optyczy, moża w prosty i jedocześie bardzo dokłady sposób oceić stopień asileia zmia aczyiowych da oka. Fakt te jest wprawdzie zay już od wielu lat, jedak ogromy postęp techiczy, jaki wciąż astępuje, pozwala a wykorzystaie zupełie owych możliwości [2]. Retiopatia staowi stosukowo często występujące powikłaie cukrzycy. W badaiach przesiewowych w grupie chorych a cukrzycę trwającą powyżej 5 lat stwierdza się występowaie typowych dla tej choroby zmia a die oka u poad połowy pacjetów [3]. Zdecydowaa progresja retiopatii astępuje wprawdzie jedyie u stosukowo iewielkiej liczby chorych, jedak ie moża przewidzieć, u kogo to astąpi. W związku z tym okresową pełą kotrolę okulistyczą przeprowadza się u wszystkich pacjetów ze zmiaami a die oka [4]. Opóźieie rozpoczęcia laseroterapii jest błędem, poieważ ta metoda leczeia jest jedyym skuteczym sposobem ratowaia wzroku w przebiegu retiopatii cukrzycowej. Koszty moitorowaia progresji zmia aczyiowych w obrębie siatkówki w grupie chorych a cukrzycę są więc zacze i istieje potrzeba uproszczeia związaych z tym procedur medyczych, przy jedoczesym zachowaiu ich czułości i dokładości. Każdy pacjet chorujący a cukrzycę zarówo typu 1, jak i 2 powiie coroczie przechodzić badaie okulistycze z dokładą oceą da oka po rozszerzeiu źreic [4]. U części chorych stwierdzoe zmiay wymagają pogłębioej diagostyki. Obecie metodą referecyją w oceie krążeia siatkówkowego pozostaje agiografia fluoresceiowa (FA, fluorescei agiography). Jest to badaie iwazyje i czasochłoe. Poadto powikłaia po dożylym podaiu fluoresceiy, choć zdarzają się rzadko, mogą być groźe (p. wstrząs aafilaktyczy). Ich wystąpieie staowi przeciwwskazaie do wykoywaia kolejych FA u daego pacjeta. W kosekwecji rezyguje się z przeprowadzeia tego badaia częściej, iż powio to mieć miejsce. Zwiększa to oczywiście ryzyko zbyt późego rozpoczyaia laseroterapii. Od kilku lat trwały itesywe prace ad stworzeiem owych metod obrazowaia da oka, iewymagających stosowaia kotrastu. Szczególie obiecujące okazały się techiki oparte a bazie optyczej koheretej tomografii, która obecie przeżywa swój złoty wiek. Agiografia optyczej koheretej tomografii (OCTA, optical coherece tomography agiography) jest metodą polegającą a obrazowaiu ruchu przepływających w aczyiach erytrocytów, co umożliwia wizualizację sieci aczyiowej siatkówki, a także aczyiówki (ryc. 1). Badaie trwa od kilkuastu do kilkudziesięciu sekud i ie wymaga rozszerzeia źreicy. Może być wielokrotie powtarzae bez jakiegokolwiek iebezpieczeństwa dla pacjeta.
Małgorzata Loba i wsp., Agiografia optyczej koheretej tomografii Rycia 1. Przykładowy obraz agiograficzy obszaru plamki uzyskay metodą agiografii optyczej koheretej tomografii (OCTA) Cel pracy Celem pracy była ocea mikrokrążeia siatkówkowego z użyciem OCTA u pacjetów z cukrzycą oraz z towarzyszącą retiopatią cukrzycową o różym stopiu zaawasowaia. Materiał i metody Badaia przeprowadzoo w Poradi Diabetologiczej USK Nr 1 im N. Barlickiego w Łodzi w okresie od 23 lutego 215 do 21 marca 215 roku. Obserwacje prowadzoo u wszystkich kolejo zgłaszających się do Poradi chorych z cukrzycą typu 1 i typu 2, którzy spełiali kryteria włączeia, odrzucając pozostałych, działając według protokołu badaia. Na podstawie zebraego wywiadu oraz wyików badań laboratoryjych z miesiąca poprzedzającego badaie wykluczoo pacjetów z hemoglobią glikowaą HbA 1c >,5, iewydolością erek, palących tytoń, a także osoby leczoe uprzedio okulistyczie z zastosowaiem laseroterapii czy preparatów aty-vegf. Zakwalifikowai chorzy zostali poddai pełej oceie okulistyczej. Do dalszych etapów zakwalifikowao pacjetów, u których a podstawie powyższego badaia stwierdzoo przejrzystość ośrodków optyczych oraz obecość kliiczych zamio retiopatii cukrzycowej ieproliferacyjej lub proliferacyjej. Grupę kotrolą stworzoo, rekrutując zdrowych ochotików, dobraych zgodie co do płci i wieku, iepalących, ieleczoych wcześiej okulistyczie z jakiejkolwiek przyczyy, u których w badaiu okulistyczym ie stwierdzoo żadych odchyleń. Ostateczie grupę badaą (grupa 1) staowiło 45 pacjetów ( oczu), 22 mężczyz (4) i 23 kobiet (51) w wieku od 31 do 2 lat (średio ± 13). Grupę kotrolą (grupa 2) staowiło 35 osób (7 oczu) bez cukrzycy [1 kobiety (54) i 1 mężczyz (4), w wieku od 35 do 75 lat (średio 2 ± )]. Średi czas trwaia cukrzycy w grupie badaej wyosił 11 ± ± 7,4 roku. U wszystkich osób biorących udział w badaiu przeprowadzoo badaie OCTA (RTVue XR Avati; Optovue). Urządzeie wykoywało 7 A-skaów a sekudę w obszarze mm wokół dołka środkowego a dwóch poziomach splotu powierzchowego i głębokiego siatkówki. Za pomocą algorytmu SSADA (Split-Spectrum Amplitude Decorrelatio Agiography) aparat dokouje detekcji przepływu krwiek czerwoych w celu zobrazowaia sieci kapilarej. Obraz akładay jest a dwuwymiarową mapę siatkówki uzyskaą za pomocą SSOCT (Swept-source Optical Coherece Tomography) w trybie EN FACE 3D. Ska jedego oka zajmował średio 2 sekud. Badaie wykoywao bez farmakologiczego poszerzeia źreic. Uzyskae obrazy agiograficze oceiao i porówywao pod kątem występowaia objawów, których obecość w klasyczym badaiu FA jest charakterystycza dla retiopatii cukrzycowej. Zaburzeie architektury aczyiowej jest ajbardziej ewidetą cechą retiopatii cukrzycowej. Oceiao więc regularość i gęstość siatki kapilar. W skrajych przypadkach brak kapilar ozacza obecość obszarów iedokrwieia. Rówież charakterystyczymi dla cukrzycy zmiaami są mikrotętiaki, czyli uwypukleia ściay aczyń włosowatych, widocze kliiczie jako czerwoawe pukty, a agiograficzie jako puktowate obszary hiperfluorescecji. Ich liczebość wzrasta wraz z postępem zmia cukrzycowych. Obecość wewątrzsiatkówkowych ieprawidłowości aczyiowych (IRMA, itraretial microvascular abormalities), czyli ieprawidłowych połączeń tęticzo-żylych, zlokalizowaych w obszarach zmiejszoej perfuzji oraz patologiczych owopowstałych aczyń eowaskularyzacji (NVE, eovascularisatio elsewhere), świadczy o zaawasowaiu zmia do retiopatii przedproliferacyjej w pierwszym i proliferacyjej w drugim przypadku. Ocey wszystkich parametrów dokoao zarówo a poziomie splotu powierzchowego, jak i głębokiego siatkówki. Splot powierzchowy obejmuje głębokość od błoy graiczej wewętrzej do wewętrzej warstwy splotowatej, co staowi około 12 mikroów. W warstwie tej przebiegają główie większe aczyia siatkówki, kapilary zmiejszają swą średicę w kieruku plamki, tworząc kocetrycze połączeia przypomiające wyglądem sieć pajęczą. Splot głęboki obejmuje 1
Diabetologia Praktycza 21, tom 2, r 3 atomiast dalsze mikroów do zewętrzej warstwy splotowatej. Zawiera o miejsze kapilary z liczymi połączeiami, o podobej średicy w całym obszarze, tworzące wachlarzowate rozgałęzieia wokół strefy bezaczyiowej. Pomiędzy oboma splotami przebiegają licze aastomozy prostopadłe do ich płaszczyzy. Dodatkowo wykoao pomiar pola powierzchi dołkowej strefy bezaczyiowej (FAZ, foveal avascular zoe) dla warstwy powierzchowej z użyciem programu graficzego Image J (NIMH, Bethesda, USA). Strefa FAZ jest obszarem całkowicie pozbawioym aczyń otaczającym dołeczek i może zostać prawidłowo oceioa jedyie a obrazach agiograficzych. Fizjologicza wielkość strefy FAZ wyosi około 27 µm 2 i zwiększa się w iektórych chorobach aczyiowych siatkówki [5]. Aaliza statystycza opierała się a wykorzystaiu testów parametryczych i ieparametryczych. Obliczeia przeprowadzoo, stosując poziom istotości statystyczej a =,5 z użyciem oprogramowaia Microsoft Excel ad Addisoft XLStat 2. Na przeprowadzeie powyższego badaia wyraziła zgodę Komisja Bioetycza Uiwersytetu Medyczego w Łodzi (Dec r RNN/32/15/KE). Wyiki We wszystkich badaych oczach pacjetów z grupy 1 stwierdzoo obecość jedej lub więcej cech charakterystyczych dla retiopatii cukrzycowej, a skaach uzyskaych w badaiu OCTA, a obu badaych poziomach siatkówki. W grupie 2 w żadym z oczu ie uwidoczioo mikrotętiaków, stref iedokrwieia, IRMA ai NVE, atomiast oceioo sieć kapilar jako ieregularą (u a poziomie powierzchowym i u 11 a głębokim) bądź rozrzedzoą (u 7 a poziomie powierzchowym i u a głębokim). Na ryciie 2 przedstawioo przykładowy agiogram ukazujący charakterystycze cechy retiopatii cukrzycowej w obrazie OCTA. Zestawieie parametrów morfologiczych dla splotu powierzchowego i głębokiego przedstawioo w tabeli 1. Porówując parametry morfologicze siatki kapilar, stwierdzoo statystyczie istotą różicę pomiędzy grupą pacjetów z retiopatią cukrzycową a grupą osób zdrowych, zarówo a poziomie powierzchowego, jak i głębokiego splotu aczyiowego siatkówki, dla każdego oceiaego parametru (p <,5). Średie pole powierzchi strefy FAZ mierzoe dla warstwy powierzchowej w grupie 1 wyosiło 32 ± ± 1 µm 2 i było istotie większe iż w grupie 2 (25 ± ± 13 µm 2 ). Zależość taka była statystyczie istota (p <,1). Przykładowy obraz powiększoej strefy FAZ u pacjeta z retiopatią cukrzycową w porówaiu z osobą zdrową przedstawioo a ryciie 3. Dyskusja Nowa techika agiograficza oparta a optyczej koheretej tomografii jest kolejym kamieiem milowym w diagostyce chorób aczyiowych siatkówki. Wartość tej metody wzrasta u pacjetów, u których koiecze są częste, powtarzale badaia, czyli w szczególości w przypadkach retiopatii cukrzycowej, której stopień zaawasowaia w każdej chwili może wymagać zastosowaia laseroterapii. Wyiki badań przeprowadzoych przez autorów iiejszej pracy dowodzą, że OCTA jest w staie wykryć i zobrazować ieprawidłowości aczyiowe w obrębie siatkówki charakterystycze dla retiopatii cukrzycowej. Pozostaje jedak kwestią otwartą, czy staowi oo poważą kokurecję dla agiografii fluoresceiowej obecie metody referecyjej w diagostyce schorzeń aczyiowych siatkówki. Dotychczasowe prace porówawcze, odoszące agiogramy OCTA do tych uzyskaych z użyciem klasyczej FA, wskazują a dużą przewagę tych pierwszych [, 7]. Po pierwsze agiogramy OCTA cechuje wysoka rozdzielczość. Uzyskae obrazy prezetują iezwykle wysoką jakość w odwzorowaiu siatki ajmiejszych kapilar zlokalizowaych wokół plamki, co umożliwia uwidoczieie awet miimalych zaburzeń ich struktury [, ]. Fakt te mógłby się przyczyić do rozpozawaia zmia aczyiowych u chorych a cukrzycę a zaczie wcześiejszym etapie iż dotychczas, ale wymaga to wykoaia OCTA w dużej grupie pacjetów []. Zaczą przewagą OCTA w stosuku do badaia FA jest możliwość uzyskaia obrazu aczyń z różych głębokości siatkówki. Staowi to zupełie ową jakość, gdyż dotychczas ie było możliwości rozdzieleia obrazu powierzchowego i głębokiego splotu aczyiowego siatkówki. Różice w zaawasowaiu zmia w odrębych warstwach ie zostały jeszcze dokładie zbadae i ich zaczeie ie jest obecie jedozacze, a mogą staowić pukt wyjścia do dalszych badań ad patomechaizmem retiopatii cukrzycowej. Moża jedak stwierdzić pewe iedostatki owej techiki. Agiografia fluoresceiowa ma zdecydowaą przewagę, jeżeli chodzi o uwidoczieie przecieku aczyiowego oraz ieszczelości mikrotętiaków [, 7]. Jest to o tyle istote, że a podstawie obecości tych właśie objawów podejmuje się decyzje o wdrożeiu leczeia z użyciem ogiskowej laseroterapii lub terapii preparatami aty-vegf. Agiografia optyczej koheretej tomografii może jedak zacząco ograiczyć liczbę wykoywaych badań FA i tym samym przyczyić się do większej dostępości fluoragiografii, torując drogę chorym, dla których to badaie jest iezbęde. Fudametala różica między OCTA a FA polega a różym sposobie uzyskiwaia iformacji o przepły- 2
Małgorzata Loba i wsp., Agiografia optyczej koheretej tomografii Rycia 2. Agiogram ukazujący charakterystycze cechy retiopatii cukrzycowej w obrazie agiografii optyczej koheretej tomografii (OCTA). Po stroie lewej obrazy warstwy powierzchowej, po prawej głębokiej. Dole skay przedstawiają obraz agiograficzy ałożoy a ska OCTA e face wie w aczyiach. Fluoroagiografia wykorzystuje do tego celu kotrast. Z tego powodu patologie wiążące się z akumulacją barwika, takie jak mikrotętiaki, są lepiej uwidacziae. Natomiast OCTA bazuje a wykrywaiu ruchu krwiek, czyli aktywego przepływu krwi, co skutkuje brakiem możliwości wykrycia przecieku czy zastoju. Fakt te staowi jedakże zarówo wadę, jak i zaletę. Podczas gdy zalegaie barwika w FA powoduje przesłoięcie szczegółów zajdujących się za tym obszarem, w OCTA problem te ie występuje, gdyż otrzymuje się w tym przypadku wizualizację zmiay aczyiowej a każdym poziomie osobo. Wyiki przedstawioych w iiejszej pracy badań zdają się potwierdzać te przypuszczeia. U 43 pacjetów z grupy 1 w oceie warstwy powierzchowej i u 54 w oceie warstwy głębokiej wykryto jedyie pojedycze mikrotętiaki lub ie wykryto ich wcale, atomiast w oceie kliiczej były oe obece u wszystkich tych pacjetów. Przyczyę tej różicy staowi prawdopodobie iski przepływ krwi przez mikrotętiaki bądź przepływ jedyie surowicy bez elemetów morfotyczych, co uiemożliwia ich wykrycie metodą dekorelacji. Miejszą iż moża oczekiwać liczbę mikrotętiaków w badaiu OCTA stwierdzili rówież ii autorzy [,, ]. W przeciwieństwie do FA zdecydowaym ograiczeiem jest iewielki obszar badaia (3 3 mm lub mm), co związae jest z problemami atury techologiczej. Trwają jedak prace ad ciągłym zwiększaiem obszaru dostępego badaiu i prawdo- 3
Diabetologia Praktycza 21, tom 2, r 3 Tabela 1. Porówaie parametrów morfologiczych powierzchowego i głębokiego splotu aczyiowego siatkówki u pacjetów z retiopatią cukrzycową (grupa 1) i osób zdrowych (grupa 2) Oceiae parametry Splot aczyiowy powierzchowy morfologicze Struktura sieci kapilar Grupa 1 Splot aczyiowy głęboki Grupa 2 Grupa 1 Grupa 2 Regulara 31 1 32 3 2 Nieregulara 5 11 Gęstość sieci kapilar Gęsta 15 1 5 3 12 13 1 Średio gęsta 3 5 7 2 2 Rozrzedzoa 41 45 52 5 7 1 14 1 7 1 Obecość mikrotętiaków 33 37 3 52 42 47 5 72 7 1 52 7 1 1 2 27 3 7 11 12 1 Obszary iedokrwieia IRMA 31 7 1 24 27 7 51 57 Neowaskularyzacje 5 5 7 1 44 4 7 1 35 3 3 43 5 7 IRMA (itraretial microvascular abormalities) śródsiatkówkowe ieprawidłowości aczyiowe Rycia 3. Przykładowy obraz strefy bezaczyiowej w obszarze plamki (FAZ) kolor czerwoy, osoby zdrowej (A) oraz powiększoej u pacjeta z retiopatią cukrzycową (B) 4
Małgorzata Loba i wsp., Agiografia optyczej koheretej tomografii podobie w iedalekiej przyszłości obejmie o rówież obwodową część da oka. Należy pamiętać, że pacjeci ze zmiejszoą przejrzystością ośrodków optyczych (p. z zaćmą) ie będą mogli w pełi skorzystać z tej metody. Ocea mikrokrążeia siatkówkowego, zarówo w badaiu FA, jak i OCTA, jest ieparametrycza. W grupie kotrolej stwierdzoo ieregularość lub rozrzedzeie sieci kapilar u około 1 osób a obu poziomach splotu aczyiowego. Należy się spodziewać, że przy tak szczegółowym obrazie, jakim jest OCTA, uwidacziającym ajmiejsze kapilary, występuje pewe spektrum wariatów aatomiczych, co ze względu a owoczesość metody ie zostało jeszcze szczegółowo opisae. Ważym parametrem, który moża w łatwy sposób oceić i zmierzyć z użyciem OCTA, jest powierzchia strefy FAZ. W opisaym badaiu autorzy stwierdzili istote poszerzeie tego obszaru w grupie pacjetów z retiopatią cukrzycową. W iych badaiach z użyciem FA potwierdzoo, że poszerzeie strefy FAZ jest czyikiem w istoty sposób korelującym z progresją retiopatii cukrzycowej i może być wykorzystay do ustaleie stopia jej zaawasowaia. Stosowaie FA w tym celu wydawało się wtedy zbyt obciążające ze względu a iwazyjość badaia. Obecie OCTA pozwala wykoywać pomiar FAZ regularie u chorych a cukrzycę. Dalsze badaia prowadzoe w większej grupie chorych są jedak koiecze do ustaleia przydatości tego parametru w oceie progresji retiopatii [1, 11]. Na koiec warto zauważyć, że sta krążeia siatkówkowego i aczyiówkowego może być ważym wskaźikiem iformującym o staie aczyń w całym orgaizmie. Stąd OCTA, ze względu a stosukowo dużą łatwość wykoaia i ieiwazyjość, może w przyszłości stać się ceym badaiem w chorobach układowych, takich jak miażdżyca, adciśieie, udar mózgu, choroby erek czy ie choroby aczyń [12]. Wioski Agiografia optyczej koheretej tomografii staowi przydate arzędzie w diagostyce zmia aczyiowych a die oka u pacjetów z cukrzycą. Do główych zalet badaia ależy ieiwazyjość, powtarzalość i wysoka rozdzielczość, w jakiej uzyskuje się obrazy z dowolej warstwy siatkówki. Metoda ta pozwala dokładie zobrazować wielkość plamkowej strefy bezaczyiowej i potwierdzić obecość takich cech retiopatii cukrzycowej jak strefy iedokrwieia, IRMA czy NVE. Mimo swoich ograiczeń może w przyszłości staowić waże badaie uzupełiające w diagostyce retiopatii cukrzycowej. Oświadczeie o koflikcie iteresów Autorzy ie zgłaszają kofliktu iteresów. Podziękowaia Autorzy składają podziękowaia firmie Medical Parter Sp. z o.o. za udostępieie aparatu RTVue XR Avati firmy Optovue. Piśmieictwo 1. The Diabetes Cotrol ad Complicatios Trial Research Group. The Effect of Itesive Treatmet of Diabetes o the Developmet ad Progressio of Log-Term Complicatios i Isuli-Depedet Diabetes Mellitus. N. Egl. J. Med. 13; 32: 77. 2. Hutchiso A., McItosh A., Peters J. i wsp. Effectiveess of screeig ad moitorig tests for diabetic retiopathy a systematic review. Diabet. Med. 2; 17: 45 5. 3. Klei R., Klei B.E., Moss S.E., Cruickshaks K.J. The Wiscosi Epidemiologic Study of diabetic retiopathy. XIV. Te-year icidece ad progressio of diabetic retiopathy. Arch. Ophthalmol. 14; 112: 1217 122. 4. Zaleceia kliicze dotyczące postępowaia u chorych a cukrzycę 215, staowisko PTD. Diabetologia Kliicza 215; 4: Supl. A. 5. Corath J., Giorgi R., Raccah D., Ridigs B. Foveal avascular zoe i diabetic retiopathy: quatitative vs qualitative assessmet. Eye 25; 1: 322 32.. Hwag T.S., Jia Y., Gao S.S. i wsp. Optical coherece tomography agiography features of diabetic retiopathy. Retia 215; 35: 2371 237. 7. Couturier A., Maé V., Boi S. i wsp. Capillary plexus aomalies i diabetic retiopathy o optical coherece tomography agiography. Retia 215; 35: 2 231.. Ishibazawa A., Nagaoka T., Takahashi A. i wsp. Optical Coherece Tomography Agiography i Diabetic Retiopathy: A Prospective Pilot Study. Am. J. Ophthalmol. 215; 1: 35 44.. de Carlo T.E., Chi A.T., Boii Filho M.A. i wsp. Detectio of microvascular chages i eyes of patiets with diabetes but ot cliical diabetic retiopathy usig optical coherece tomography agiography. Retia 215; 35: 23 237. 1. Takase N., Nozaki M., Kato A., Ozeki H., Yoshida M., Ogura Y. Elargemet of foveal avascular zoe i diabetic eyes evaluated by e face optical coherece tomography agiography. Retia 215; 35: 2377 233. 11. Masour A.M., Schachat A., Bodiford G., Haymod R. Fovealavascular zoe i diabetes mellitus. Retia 13; 13: 125 12. 12. Wog T.Y., McItosh R. Systemic associatios of retial microvascular sigs: a review of recet populatio-based studies. Ophthalmic Physiol. Opt. 25; 25: 15 24. 5