dr Marcin Jędrzejczyk
Kalkulacja jest to czynność obliczeniowa, zmierzająca do ustalenia kwoty kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji (na jednostkę wytwarzaną). 2
Aby prawidłowo i dokładnie ustalić jednostkowy koszt wytworzenia wyrobu pod uwagę bierzemy następujące czynniki: zastosowanie odpowiednich metod kalkulacji; jakość mierników; szczegółowość i jakość kalkulacji kosztów; ścisłe powiązania kalkulacji z całością kosztów; analiza opłacalności szczegółowej kalkulacji.
Przy przeprowadzaniu kalkulacji pierwszą czynnością jest ustalenie przedmiotu kalkulacji, czyli obiektu lub grupy obiektów, którego będziemy ustalać koszt wytworzenia. Wytwarzanie produktu oraz narastanie kosztów w procesie produkcji zależy od: typu produkcji; obowiązującej jednostki miary produkcji; obowiązującej jednostki miary produkcji przy jej sprzedaży;
Aby prawidłowo i dokładnie ustalić jednostkowy koszt wytworzenia wyrobu pod uwagę bierzemy następujące czynniki: dobór odpowiednich metody kalkulacji; jakość (obiektywność) mierników; dobór modeli wyceny; szczegółowość i jakość kalkulacji kosztów; ścisłe powiązania kalkulacji z całością kosztów;
Przedmiot musi być jednoznacznie określony i wyrażony w odpowiedniej mierze naturalnej, czyli w sztukach, metrach, kilogramach lub umownej: tonokilometry lub, gdy nie da się określić w racjonalny sposób jednostki miary (np. osobokilometry). 6
Kalkulacja obejmuje nie tylko e3stymację jednostkowego kosztu wytworzenia, ale również wycenę szczegółowych pozycji kalkulacyjnych, czyli min.: materiały bezpośrednie; płace bezpośrednie; koszty wydziałowe; koszty zarządu.
Celem kalkulacji jest obliczenie kosztu wytworzenia jednostki produktu gotowego, wyrobu lub usługi. Ustalenia wymaga: suma kosztów poniesionych na wyprodukowane w okresie wyroby gotowe; wielkość produkcji wykonanej; wielkość produkcji w toku; przypisania kosztów do zakończonej jednostki kalkulacyjnej za pomocą odpowiednich metod.
Kalkulacja zleceniowa (doliczeniowa); Kalkulacja podziałowa prosta (metoda kosztu przeciętnego); Kalkulacja podziałowa prosta (metoda FIFO); Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami.
Kalkulacja zleceniowa może mieć zastosowanie głównie w przypadku produkcji jednostkowej i małoseryjnej, a więc w produkcji niepowtarzalnej w długich odstępach czasowych. Istotą kalkulacji tej jest ujmowanie kosztów bezpośrednich na odpowiedniej karcie zlecenia i doliczanie stosowanego narzutu kosztów ogólnych, które zostały przypisane do wydziału realizującego zlecenie, przy zastosowaniu odpowiednich procedur.
Koszty bezpośrednie przedsiębiorstwa produkcyjnego kształtują się według kart kalkulacyjnych zleceń następująco: Materiały bezpośredni e Płace bezpośredni e Zlecenie 1 Zlecenie 2 RAZEM 1.600,- 1.200,- 2.800,- 800,- 400,- 1.200,- 2.400,- 1.600,-
Koszty wydziałowe wynoszą 1.000,- i są dzielone proporcjonalnie do kosztów bezpośrednich. Zakończono zlecenie nr 1 na 500 szt. wyrobów A, zlecenie nr 2 zakończono w liczbie 1000 szt. Wyrobów B. Wskaźnik narzutu kosztów wydziałowych: Suma kosztów wydziałowych/suma klucza rozl.
Określenie liniowej funkcji kosztów wydziałowych: K = 3000 zł + 5 zł*l, gdzie L liczba roboczogodzin. Określenie planowanego rozmiaru działalności: Lp = 1000 rbg. Obliczenie planowanego wskaźnika doliczania kosztów wydziałowych: Wp = [3000 zł+5zł*1000 rbg.]/1000 rbg. = 8000 zł/1000 rbg. = 8 zł/rbg.
Określenie na podstawie ewidencji rzeczywistych kosztów wydziałowych: Ka = 8700 zł. Obliczenie rzeczywistej liczby wykonanych godzin robocizny bezpośredniej: La = 1020 rbg. Obliczenie kosztów doliczonych: Kd = Wp * La = 8 * 1020 = 8160 zł.
Obliczenie kwoty i kierunku odchylenia: O = Ka Kd = 8700 8160 = 540 zł (odchylenie debetowe, niekorzystne). Zdefiniowanie i obliczenie odchylenia spowodowanego przekroczeniem kosztów: Ok = Ka Kp (L=1020) = 8700 [3000+5*1020] = 8700 8100 = 600 zł (odchylenie niekorzystne).
Zdefiniowanie i obliczenie odchylenia spowodowanego zmianą rozmiaru działalności: Ov = Kp (L=1020) Kd = 8100 8160 = 60 zł (odchylenie korzystne). 10. Zbadanie zgodności sumy odchyleń: O = Ok + Ov = 600-60 = 540 zł (odchylenie niekorzystne).
Przeniesienie odchylenia do kosztu całkowitego: 540 zł Dt Koszt całkowity, 540 zł Ct Koszty wydziałowe.
Kalkulacja podziałowa jest stosowana w przypadku produkcji prostej, gdy wyroby są wytwarzane na ogół w jednym nieprzerywalnym cyklu produkcyjnym. Produkcja prosta dotyczy jedynie produkcji masowej. Sposób prowadzenia kalkulacji oraz analitycznego grupowania kosztów jest uzależniony od rodzaju produkcji oraz jej organizacji, która wywiera wpływ na organizację rachunku kosztów.
Dokonano kalkulacji kosztów wytworzenia przy użyciu kalkulacji podziałowej prostej metodą kosztu przeciętnego, przy czym materiały zużywały się w 100%, a koszty przerobu narastały proporcjonalnie w toku produkcji: Stan początkowy Okres bieżący SUMA Materiały: 10 000,00 zł 60 000,00 zł 70 000,00 zł Robocizna: 24 000,00 zł 176 000,00 zł 200 000,00 zł Wydziałowe: 12 000,00 zł 88 000,00 zł 100 000,00 zł Jednostki kalkulacyjne: Sztuk Procent przerobu Stan początkowy: 8 000,00 40,00% Oddane do magazynu: 9 000,00 Stan końcowy: 5 000,00 60,00%
Pozycja: Materiały Robocizna Wydziałowe RAZEM Stan początkowy: 10 000,00 zł 24 000,00 zł 12 000,00 zł 46 000,00 zł Okres Bieżący: 60 000,00 zł 176 000,00 zł 88 000,00 zł 324 000,00 zł Ilość jednostek: 14000 12000 12000 Koszt jednostki: 5,00 16,66666667 8,333333333 30 Produkcja niezakończona: 25 000,00 zł 50 000,00 zł 25 000,00 zł 100 000,00 zł Produkcja zakończona: 45 000,00 zł 150 000,00 zł 75 000,00 zł 270 000,00 zł
Dokonano kalkulacji kosztów wytworzenia przy użyciu kalkulacji podziałowej prostej metodą FIFO, przy czym materiały zużywały się w 100%, a koszty przerobu narastały proporcjonalnie w toku produkcji: Stan początkowy Okres bieżący SUMA Materiały: 10 000,00 zł 60 000,00 zł 70 000,00 zł Robocizna: 24 000,00 zł 176 000,00 zł 200 000,00 zł Wydziałowe: 12 000,00 zł 88 000,00 zł 100 000,00 zł Jednostki kalkulacyjne: Sztuk Procent przerobu Stan początkowy: 8 000,00 40,00% Oddane do magazynu: 9 000,00 Stan końcowy: 5 000,00 60,00%
Pozycja: Materiały Robocizna Wydziałowe RAZEM Okres Bieżący: 60 000,00 zł 176 000,00 zł 88 000,00 zł 324 000,00 zł Ilość jednostek: 6000 8800 8800 Koszt bieżący jednostki: 10 20,00 10,00 40 Produkcja niezakończona: 50 000,00 zł 60 000,00 zł 30 000,00 zł 140 000,00 zł Produkcja zakończona: 20 000,00 zł 140 000,00 zł 70 000,00 zł 230 000,00 zł Koszt jednostkowy wyrobów oddanych do magazynu: 20,00 zł 140,00 zł 70,00 zł 230,00 zł
Dokonano kalkulacji kosztów wytworzenia dwóch produktów przy użyciu kalkulacji podziałowej ze współczynnikami, dane zawarto poniżej: Materiały: Robocizna: Wydziałowe: Koszty 10 000,00 zł 16 500,00 zł 8 000,00 zł Produkt: Ilość sztuk zakończonych: Ilość sztuk niezakończonych: Procent zaawansowania: 1 7000 0 2 11000 2000 20,00%
Materiały: Ilość sztuk Ilość sztuk umownych Kj umowny Kj rzeczywisty Wsp. 7000 2 14000 0,39 zł 0,79 zł 11400 1 11400 0,39 zł 25400
Robocizna: Ilość sztuk Wsp. Ilość sztuk umownych Kj umowny Kj rzeczywisty 7000 1,5 10500 0,75 zł 1,13 zł 11400 1 11400 0,75 zł 21900
Wydziałowe: Ilość sztuk Wsp. Ilość sztuk umownych Kj umowny Kj rzeczywisty 7000 3 21000 0,51 zł 1,53 zł 11400 1 11400 0,51 zł 32400