Plan zajęć Rachunek kosztów Rachunek kosztów normalnych, Rachunek kosztów standardowych Marcin Pielaszek 1. Wpływ zmian w poziomie kosztów oraz wielkości produkcji na zniekształcanie informacji o kosztach produktów 2. Prezentacja różnych podejść do planowania rozmiarów działalności kosztów 3. Porównanie rachunku kosztów rzeczywistych z rachunkiem kosztów normalnych oraz rachunkiem kosztów standardowych 4. Rachunek kosztów normalnych oraz wpływ tej koncepcji na zakres informacji o kosztach 5. Rachunek kosztów standardowych wykorzystanie w procesie planowania i kontroli Warszawa, 3 lutego 2006 r. 1 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 2 Mechanizm zmiany kosztu jednostkowego w rozwiązaniach opartych o rachunek kosztów rzeczywistych Kalkulacja kosztu jednostkowego w rachunku kosztów rzeczywistych 300 200 100 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Koszt jednostkowy Produkcja Koszt wytworzenia produktu = Zmiany w poziomie mianownika 100.000 zł WI: JKW = = 10zł/mh 10.000 mh 100.000 zł WII: JKW = = 5zł/mh 20.000 mh Rzeczywiste koszty wytworzenia Rzeczywista wielkość produkcji Zmiany w poziomie licznika 100.000 zł WI: JKW = = 10zł/mh 10.000 mh 200.000 zł WIII: JKW = = 20zł/mh 10.000 mh W rachunku kosztów rzeczywistych z okresu na okres obserwowane są wysokie zmiany w koszcie jednostkowym Wahania w koszcie jednostkowym wynikają ze zmian w poziomie kosztów i w wielkości produkcji Warszawa, 3 lutego 2006 r. 3 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 4 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 1
Jak uniknąć nieuzasadnionych wahań w jednostkowym koszcie nośnika kosztów? Planowanie rozmiarów działalności przedsiębiorstwa Teoretyczny Koszt wytworzenia produktu = Planowane koszty wytworzenia Planowane rozmiary działalności 3.000 m/h 2.500 m/h Teoretyczny Praktyczny Normalny 2.400 m/h 1.700 m/h Rzeczywisty W celu uniknięcia wahań w jednostkowym koszcie wytworzenia koszty oraz wielkość produkcji należy ustalać w oparciu o wielkości planowane Warszawa, 3 lutego 2006 r. 5 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 6 Praktyczne zdolności produkcyjne Teoretyczne zdolności produkcyjne Maksymalny poziom zakładający osiągnięcie 100 proc. wydajności wykorzystywanych zasobów (brak wąskich gardeł, przerw i usterek) Maksymalny, możliwy do osiągnięcia w praktyce poziom, przy którym wydajność jest poniżej 100% teoretycznych zdolności z powodu takich zdarzeń jak: planowane i nieplanowane przestoje, różna wydajność poszczególnych urządzeń. Warszawa, 3 lutego 2006 r. 7 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 8 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 2
Normalne zdolności produkcyjnych W jaki sposób ustalać planowane koszty? Przykłady kosztów, które należy planować w dłuższym okresie: Remonty Premie, nagrody incydentalne Urlopy, nagrody okresowe, np. jubileuszowe Zakupy okresowe odnoszone w koszty, np. narzędzia, materiały biurowe Przeciętny poziom działalności, osiągany w typowych warunkach na przestrzeni ostatnich okresów oraz oczekiwany w następnych okresach. Zakłada zarówno ograniczenia zewnętrznego popytu jak praktycznych zdolności produkcyjnych. Warszawa, 3 lutego 2006 r. 9 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 10 Porównanie różnych rozwiązań rachunku kosztów: od kosztów rzeczywistych do kosztów standardowych Rachunek kosztów normalnych bezpośrednie pośrednie Rachunek kosztów rzeczywistych Rzeczywiste Rzeczywiste Rachunek kosztów normalnych Rzeczywiste Planowane Rachunek kosztów standardowych Planowane Planowane bezpośrednie pośrednie 300 300 300 200 100 200 100 200 100 produktów okresu 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1112 Koszt jednostkowy Produkcja 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1112 Koszt jednostkowy Produkcja 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1112 Koszt jednostkowy Produkcja Koszt wytworzenia produktu obejmuje koszty bezpośrednie oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu Warszawa, 3 lutego 2006 r. 11 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 12 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 3
Rachunek kosztów normalnych Przykład Różnica okresu Stałe Poziom normalny pośrednie produktów Zmienne Do uzasadnionej, części kosztów pośrednich zalicza się zmienne pośrednie koszty produkcji oraz tę część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych 1. Przedsiębiorstwo produkcyjne zajmuje się produkcją wyrobów A, B i C. bezpośrednie produkcji obejmują: materiały i płace bezpośrednie. 2. Na koszty pośrednie produkcji składają się: koszty zmienne (energia elektryczna, materiały pomocnicze), koszty stałe (amortyzacja, wynagrodzenia z narzutami, podatki i opłaty). 3. Dla obecnego poziomu produkcji koszty pośrednie wynoszą miesięcznie: zmienne: 150.000 zł stałe: 420.000 zł 4. Do obliczenia pełnego kosztu wytworzenia przedsiębiorstwo stosuje kalkulację doliczeniową. Podstawą rozliczania kosztów pośrednich są maszynogodziny. 5. Normalny poziom zdolności produkcyjnych w firmie wynosi 20.000 maszynogodzin. Warszawa, 3 lutego 2006 r. 13 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 14 Przykład c.d. Przykład c.d. Dodatkowe informacje o produktach: Produkt A Produkt B Produkt C Razem Produkcja i sprzedaż 1 200 2 200 3 000 6 400 Cena sprzedaży 110 160 180 Liczba m/h na 1 szt. 2 3 2 Polecenia: Oblicz wynik brutto na sprzedaży poszczególnych produktów: 1. bez uwzględniania stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych, 2. uwzględniając stopień wykorzystania zdolności wytwórczych. bezpośrednie na 1 szt. 40 30 40 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 15 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 16 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 4
Rozwiązanie przykładu wariant I Produkt A Produkt B Produkt C Razem Przychody ze sprzedaży bezpośrednie pośrednie zmienne pośrednie stałe Wynik brutto na sprzedaży Rozwiązanie przykładu wariant II Produkt A Produkt B Produkt C Razem Przychody ze sprzedaży bezpośrednie pośrednie zmienne pośrednie stałe Wynik brutto ze sprzedaży NZP Warszawa, 3 lutego 2006 r. 17 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 18 Rachunek kosztów standardowych Kalkulacja kosztów standardowych Etapy rachunku kosztów standardowych: Koszt standardowy (K s )= zużycie standardowe (Q s ) x cena standardowa (P s ) 1. Kalkulacja: ustalenie standardowych kosztów produktów na podstawie norm technologicznych zużycia zasobów oraz postulowanych kosztów zasobów 2. Analiza: porównanie kosztów standardowych z rzeczywistymi w celu ustalenia wartości odchyleń oraz ich kierunków 3. Kontrola: wyjaśnienie przyczyn odchyleń oraz odpowiedzialności za nie 4. Weryfikacja: rewizja standardów w celu uwzględnienia zmian oraz wyznaczania celów do realizacji kg/szt. Ilość użyteczna (norma netto) = 1,800 + Odpady technologiczne (24%) = 0,432 - Odzysk z odpadów (53,7%) = 0,232 Standard zużycia (norma brutto) = 2,000 zł/kg Cena bazowa = 12,50 - Rabaty (20%) = 2,50 Cena zakupu = 10,00 + zakupu (10%) = 1,00 Cena nabycia = 11,00 K s = Q s x P s = 2,00 x 11,00 = 22,00 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 19 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 20 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 5
Odchylenia pomiędzy kosztami standardowymi a rzeczywistymi Przyczyny odchyleń pomiędzy kosztami planowanymi a rzeczywistymi rzeczywiste (K R )= koszty standardowe (K S ) + odchylenia (O) Odchylenia z tytułu zużycia (wydajności) Przyczyny odchyleń Odchylenia z tytułu cen (stawki) Odchylenia (O) = standardowe (K S ) koszty rzeczywiste (K R ) O = K S - K R = (Q S x P S ) (Q R x P R ) O Q = Q S x P S Q R x P S gdzie: Q S -standardowa ilość Q R -rzeczywista ilość P S -standardowa cena PQ R -rzeczywista ilość cena O P = Q R x P S Q R x P R Warszawa, 3 lutego 2006 r. 21 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 22 Przykład Przykład c.d. 1. W przedsiębiorstwie produkcyjnym przewidziano w budżecie produkcję na poziomie normalnym równym 20.000 szt. produktu X. 2. standardowe dla 1 szt. produktu X są następujące: Standard ilościowy Standard cenowy Koszt standardowy Materiały bezpośrednie 2,0 kg 11,00 zł 22,00 zł Robocizna bezpośrednia 1,8 rh 14,00 zł 25,20 zł Zmienne koszty pośrednie 1,6 mh 10,00 zł 16,00 zł Stałe koszty pośrednie 1,6 mh 5,50 zł 8,80 zł Razem 72,00 zł 3. Wykonanie budżetu było następujące: Dane ilościowe Produkcja 19.000 szt. 1.360.910 zł Materiały bezpośrednie 40.000 kg 432.000 zł Robocizna bezpośrednia 33.000 r/h 465.300 zł Zmienne koszty pośrednie 288.610 zł 29.450 m/h Stałe koszty pośrednie 175.000 zł 1.360.910 zł Warszawa, 3 lutego 2006 r. 23 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 24 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 6
Odchylenia od kosztów materiałów bezpośrednich Odchylenia od kosztów robocizny bezpośredniej Odchylenia z tytułu zużycia Odchylenia z tytułu wydajności Odchylenia z tytułu ceny Odchylenia z tytułu stawki płacy Warszawa, 3 lutego 2006 r. 25 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 26 Odchylenia od kosztów pośrednich zmiennych Przyczyny odchyleń pomiędzy kosztami planowanymi a rzeczywistymi koszty stałe Odchylenia z tytułu efektywności Przyczyny odchyleń Odchylenia budżetowe (cenowe) Odchylenia z tytułu wydajności Odchylenia Odchylenia z tytułu z tytułu wykorzystania cen (stawki) zdolności Odchylenia Odchylenia budżetowe z tytułu cen (stawki) O Q = Q S x P S Q R x P S O N = Q R x P R S Q N x P S O P = P S P R gdzie: Q N dostępne zdolności Warszawa, 3 lutego 2006 r. 27 Warszawa, 3 lutego 2006 r. 28 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 7
Odchylenia od kosztów pośrednich stałych Odchylenia z tytułu efektywności Odchylenia z tytułu zdolności produkcyjnych Odchylenia budżetowe Warszawa, 3 lutego 2006 r. 29 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 8