ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 04 Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 68 Nr kol. 905 Adam SOJDA Politechika Śląska Wdział Orgaizacji i Zarządzaia ANALIZA STATYSTYCZNA WSKAŹNIKÓW FINANSOWYCH DLA PRZEDSIĘBIORSTW GÓRNICZYCH Streszczeie. W artkule przedstawioo aalizę statstczą wskaźików fiasowch dla przedsiębiorstw góriczch, która dotczła wbrach elemetów bilasu oraz wbrach wskaźików pokazującch strukturę majątkową, zadłużeie i retowość. Wkorzstao w iej ideks jedopodstawowe, wskaźiki struktur i współczik Theila. Aaliza wkazała, w jakich elemetach struktur fiasowej istieją podobieństwa, a w jakich różice pomiędz aalizowami przedsiębiorstwami góriczmi. Słowa kluczowe: przedsiębiorstwo góricze, wskaźiki fiasowe, współczik Theila. STATISTICAL ANALYSIS OF FINANCIAL RATIOS FOR COAL MINING ENTERPRISES Summar. This paper presets a statistical aalsis of fiacial idicators for miig compaies. Aalsis of selected items related to the balace sheet ad some idicators showig the structure of assets, debt ad profitabilit. The statistical aalsis was used sigle base idices, idicators, structure ad Theil coefficiet. The aalsis shows i which the elemets of the fiacial structure, there are similarities ad differeces betwee the aalsed miig compaies. Kewords: miig compa, fiacial ratios, Theil coefficiet. Wstęp W ramach restrukturzacji polskiego górictwa węgla kamieego w 990 roku kopalie węgla kamieego uzskał status przedsiębiorstw państwowch oraz pełą samodzielość. Ze względu a brak efektów dotczącch popraw ich fukcjoowaia wdrożoo koleje Praca powstała w ramach realizacji projektu badawczego r N N54 34640 Metoda wzaczaia wartości kopali węgla kamieego, fiasowaego ze środków Narodowego Cetrum Nauki.
56 A. Sojda etap restrukturzacji. W 003 roku koleje zmia orgaizacje powołał strukturę składającą się międz imi z Kompaii Węglowej S.A. (3 kopalie), Katowickiej Grup Kapitałowej (8 kopalń), w strukturze zalazła się powstała w 993 roku Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. (5 kopalń). Fukcjoujące w tej strukturze przedsiębiorstwa góricze są zmuszoe do działaia a podstawie mechaizmów rkowch oraz regulacji prawch. Są to przedsiębiorstwa strategicze ze względu a zastosowaie surowca do produkcji eergii elektrczej. W 0 roku 55,6% eergii elektrczej bło produkowae z węgla kamieego. Istot jest zatem rozwój tch strategiczie ważch dla gospodarki przedsiębiorstw. Poiższa aaliza statstcza ma a celu zarówo ukazaie damiki rozwoju, jak i podobieństwa pomiędz istiejącmi a rku przedsiębiorstwami góriczmi.. Metod statstcze Aaliza statstcza pozwala oceić przebieg zjawisk i procesów zachodzącch w przedsiębiorstwie. W dobie gospodarki rkowej istieje szczególe zapotrzebowaie a iformacje aalitcze pozwalające a podejmowaie trafch deczji odośie do strategii iwestowaia, cz też rozwoju przedsiębiorstwa. W aalizach tch ależ zwrócić uwagę a: oceę poziomu zjawisk i procesów gospodarczch, aalizę damiki zjawisk w czasie, badaie struktur, ustaleie wzajemch powiązań wstępującch pomiędz różmi zjawiskami, ustaleie wpłwu różch czików a kształtowaie się procesów gospodarczch. W przpadku aaliz statstczch stosowae są dwa podstawowe istrumet pomiaru zjawiska: mieriki i wskaźiki. Mierik jest wrażeiem liczbowm stau zjawiska ekoomiczego. Mieriki dzielim a absolute i względe. Mierik absolut, iaczej zwa bezwzględm, jest liczbą staowiącą liczbowe wrażeie w wartościach bezwzględch stau daego zjawiska. Mieriki te są wrażoe w jedostkach aturalch, umowch bądź fizczch. Mieriki względe są wrażoe w procetach, wrażają bowiem relatwą skalę obserwowaego zjawiska. Przbierają oe postać wskaźików. Wskaźik jest liczbą wrażającą stosuek dwóch kategorii ekoomiczch. Kategoriami tmi mogą bć wartości liczbowe dwóch różch zjawisk lub wartości liczbowe ukazujące dwa sta tego samego zjawiska. Wskaźik atężeia wraża stosuek jedego zjawiska do drugiego i jest ujęt w postaci ilorazu w astępując sposób: Kaliski M., Szurlej A., Grudziński Z.: Węgiel i gaz zmie w produkcji eergii elektrczej Polski i UE. Politka Eergetcza, tom 5, zeszt 4, 0.
Aaliza statstcza wskaźików fiasowch 57 gdzie: W wskaźik atężeia, X W 00%, () Y X, Y badae zjawiska. Wskaźik wraża kształtowaie się jedego zjawiska (zjawisko X) a tle drugiego (zjawisko Y). Im rodzajem mierików są ideks, którch zadaiem jest iformować o stosuku staów daego zjawiska w dwóch stuacjach: badaej i bazowej. Ogóla postać ideksu przpomia kostrukcję wskaźika atężeia: X X i, () gdzie: i ideks, X, X 0 wartość zjawiska w okresie badam i bazowm 0. 0 Odejmując od ideksu wartość i wrażając otrzmaą liczbę w procetach, otrzmujem przrost względe iformujące, o ile procet astąpił spadek (wartość ujema przrostu) bądź wzrost (wartość dodatia ) zjawiska w okresie badam do bazowego. Współczikiem, któr pozwala a porówaie dwóch zjawisk, jest współczik Theila. Jest o przeważie stosowa do szacowaia błędu progoz, jedakże jego kostrukcja powala a wkorzstaie go do porówaia dwóch szeregów czasowch. Współczik te opiera się a kwadracie różic pomiędz wartościami badami a bazowmi w stosuku do kwadratu wartości bazowch. Największą zaletą omawiaego współczika jest możliwość jego dekompozcji a trz składowe, odpowiedziale za róże źródła różic pomiędz wartościami. Współczik Theila jest wzaczo ze wzoru: Rozkłada się o a trz składiki: Poszczególe składiki są wrażae jako: I podobe, I s i s i 0 0 0i 0i I I i i i 0i 0i 3 (3) I I I. (4) odzwierciedla w jaki sposób wartości średie badach szeregów są odzwierciedla w jaki sposób wartości zmieości badach szeregów są do siebie podobe. Zmieość jest mierzoa w tm przpadku wartością odchleia stadardowego,
58 A. Sojda I 3 ss 0 i r 0i składowa ta jest odpowiedziala za zgodość zmia. Ozaczeia we wzorach są astępujące:, wartości średie dla szeregów badaego i bazowego, s, s0 odchleia stadardowe, r współczik korelacji Pearsoa pomiędz szeregami. Przeważie prezetuje się wartość współczika Theila oraz procetowe udział w błędzie poszczególch składowch: I I I3 Iˆ ˆ ˆ I I3 (5) I I I Wartości I ˆ, Iˆ, Iˆ są mierikami całkowitej względej różic pomiędz szeregami, 3 wikającej odpowiedio z małej zgodości wartości średich, małej zgodości zróżicowaia wartości, mierzoego odchleiem stadardowm, oraz małej zgodości kieruku zmia. W iterpretacji podaje się pierwiastek ze współczika I.. Sprawozdaia i wskaźiki fiasowe Bardzo ważm elemetem fukcjoowaia każdego przedsiębiorstwa jest sprawozdawczość fiasowa. Celem sprawozdań fiasowch jest dostarczeie wiargodch iformacji szerokiemu kręgowi odbiorów, którz zajdują się poza strukturami przedsiębiorstwa. Sprawozdaia fiasowe realizują waże zadaia, do którch ależ zaliczć przekazwaie w sposób uporządkowa i powtarzal dach iformującch o staie majątkowm i fiasowm przedsiębiorstwa oraz o zdarzeiach gospodarczch. Pozwala to a określeie efektwości prowadzeia działalości oraz porówwalość pomiędz podmiotami gospodarczmi. Podstawowm źródłem iformacji o stuacji majątkowej i fiasowej przedsiębiorstwa jest bilas. Bilas zawiera iformacje o zasobach majątkowch będącch pod kotrolą przedsiębiorstwa i źródłach fiasowaia tch zasobów. Zasob majątkowe firm w ujęciu wartościowm zwae są aktwami. Aktwa dzieli się a trwałe i obrotowe. Każd ze składików majątku przedsiębiorstwa wkaza w postaci aktwów musi mieć swoje źródło fiasowaia w postaci paswów. Paswa dzielą się a kapitał włas i zobowiązaia oraz rezerw a zobowiązaia. Im ważm elemetem sprawozdaia fiasowaego jest rachuek zsków i strat. Pokazuje o zdolość firm do geerowaia zsków i samofiasowaia. W rachuku zsków i strat zestawioe są strumieie przchodów uzskach w przedsiębiorstwie ze
Aaliza statstcza wskaźików fiasowch 59 sprzedaż wrobów i usług bądź towarów w ramach prowadzoej działalości oraz przchodów uzskach z przeprowadzeia operacji fiasowch i kosztów tej działalości. Na podstawie tch dwóch dokumetów moża wzaczć astępujące wskaźiki fiasowe. (Wbrae wskaźiki dotczą struktur majątkowej, zadłużeia, retowości. Oczwiście liczba wskaźików fiasowch jest o wiele dłuższa [], [3], [4]). W: Wskaźik pokrcia kapitałem własm majątku trwałego = kapitał włas aktwa trwałe 00% (6) Wartość tego wskaźika rówa 00% ozacza spełieie tzw. złotej reguł bilasowej. Majątek trwał zaagażowa w prowadzeie działalości przez dłuższ czas jest fiasowa kapitałem własm. Aktwa trwałe W: Wskaźik struktur aktwów = 00% (7) Aktwa obrotowe W3: Retowość etto sprzedaż = Wik fiasow etto Przchod ze sprzedaż 00% (8) W4: Retowość majątku ogółem (ROA) = Wik fiasow etto Aktwa ogółem 00% (9) 3. Aaliza statstcza Na podstawie ogólodostępch dach fiasowch [5], [6], [7], [8] publikowach przez astępujące przedsiębiorstwa góricze: Kompaię Węglową S.A. (oz. KW), Grupę Kapitałową Jastrzębski Węgiel S.A. (oz. JSW), Katowicki Holdig Węglow (oz. KHW), Lubelski Węgiel Bogdaka (oz. Bogdaka), wkoao aalizę statstczą wbrach wskaźików (W, W, W3, W4). W tabeli pokazao damikę zmia w porówaiu z 008 rokiem oraz udział procetow poszczególch składików bilasu w 0 roku.
60 A. Sojda Tabela Damika zmia i struktura ajważiejszch pozcji w bilasie 008 Damika zmia Udział, % Pozcja bilasu ml zł 009 00 0 w 0 Aktwa 9,79 s. 6,7% w. 8,4% w. 39,% 00% JSW - aktwa trwałe 7,6 s. 5,8% s. 5,% w. 6,7% 65,% - aktwa obrotowe,8 s. 9,6% w. 56% w. 7,6% 34,8% Paswa 9,79 s. 6,7% w. 8,4% w. 39,% 00% - kapitał włas 5,5 s.,6% w.,4% w. 56,8% 60,5% - zobowiązaia i rezerw 4,53 w. 0,% w. 5% w. 8,7% 39,5% a) długotermiowe,5 w.,% w. 6,5% w. 3,9% 49,4% b) krótkotermiowe,6 s. 0,7% w. 3,% w. 6,6% 46,7% Bogdaka Aktwa,65 w. 49,5% w. 70,9% w. 86% 00% - aktwa trwałe,4 w. 6,% w. 53,9% w. 89,6% 88,% - aktwa obrotowe 0, w. 6,% w. 78,9% w. 63,3%,9% Paswa,65 w. 49,5% w. 70,9% w. 86% 00% - kapitał włas, w. 56,4% w. 77% w. 9,5% 69,6% - zobowiązaia i rezerw 0,54 w. 35,% w. 58,4% w. 7,7% 30,4% a) długotermiowe 0, w. 4,5% w. 04,6% w. 8,% 67,4% b) krótkotermiowe 0,3 s. 0,9% w. 5,7% s. 3,8% 3,6% KHW Aktwa 4,05 w. 8,% w. 7,4% w. 6,9% 00% - aktwa trwałe 3, w. 7,6% w.,4% w.,5% 83% - aktwa obrotowe 0,84 w. 9,9% w.,3% s. 4,% 7% Paswa 4,05 w. 8,% w. 7,4% w. 6,9% 00% - kapitał włas,3 w. 5,% w. 7,4% w. 6,7% 3,6% - zobowiązaia i rezerw,73 w. 4,4% w.,3% w. 7% 67,4% a) długotermiowe 0, w. 47% w. 5,9% w. 57,4% 5,9% b) krótkotermiowe,5 w. 9,8% w. 0,7% w.,% 53,5% KW Aktwa 9,55 w. 4,9% w. 9,8% w.,% 00% - aktwa trwałe 7,70 s. 4,7% w.,% w. 0,8% 66,6% - aktwa obrotowe,84 w. 45% w. 98,3% w. 0,9% 33,4% Paswa 9,55 w. 4,9% w. 9,8% w.,% 00% - kapitał włas,38 w. 3,4% w. 74,7% w. 08,7% 4,7% - zobowiązaia i rezerw 8,7 w. 5,% w. 0,6% w. 7,4% 75,3% a) długotermiowe,00 s. 6,7% s. 5,9% s. 33,5% 7,5% b) krótkotermiowe 3,07 w. 8,% w. 7,9% w. 6,8% 40,8% Źródło: opracowaie włase. Największą damikę wzrostu wartości aktwów łączie oraz w podziale a aktwa trwałe i obrotowe zaotował Lubelski Węgiel Bogdaka S.A. W porówaiu z wartościami
Aaliza statstcza wskaźików fiasowch 6 z 008 roku aktwa w 0 roku wzrosł o 86%. Druga w kolejości bła Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. W przpadku tego przedsiębiorstwa wzrost bł o poad połowę miejsz. Warto zazaczć, że oba przedsiębiorstwa są otowae a GPW w Warszawie. Obie spółki mają rówież podobą strukturę w przpadku aalizowach paswów, poieważ kapitał włas w obu przedsiębiorstwach to około 60%. Udział kapitału własego dla pozostałch dwóch przedsiębiorstw to ie więcej iż 33%. W przpadku dwóch ajwiększch przedsiębiorstw, tz. JSW S.A. i KW S.A., istieje podoba struktura aktwów: aktwa trwałe to miej iż 67 % wszstkich aktwów; w przpadku miejszch przedsiębiorstw aktwa trwałe staowią powżej 83%. Wartości wbrach wskaźików fiasowch przedstawia tabela. Wartości wbrach wskaźików w latach 008-0 Tabela 008 009 00 0 008 009 00 0 Wskaźik Bogdaka JSW W 77,8% 04,7% 89,4% 79,0% 69,0% 64,% 8,% 9,8% W 637,% 05,% 35,7% 739,6% 348,9% 363,3%,0% 87,% W3 5,% 7,% 8,7% 7,0% 0,4% -4,5% 0,0%,3% W4 9,5% 7,8% 8,% 7,% 8,% -7,% 3,7% 5,3% KHW KW W 4,% 36,9% 36,5% 39,3% 7,9% 9,4% 30,9% 37,% W 38,9% 374,5% 453,% 488,3% 47,7% 74,5%,9% 99,6% W3 0,%,4% 0,9% 4,% 0,% 0,% 0,3% 4,7% W4 0,%,9% 0,7% 3,3% 0,3% 0,3% 0,3% 4,8% Źródło: opracowaie włase. Na podstawie uzskach wartości wzaczoo współczik Theila pomiędz poszczególmi przedsiębiorstwami dla wbrach wskaźików (tabele 3, 4, 5, 6). Współczik Theila dla wskaźika W i jego dekompozcja Tabela 3 W Bogdaka JSW KHW KW Bogdaka JSW KHW KW różica obciążeie Bogdaka - 5% 57% 7% - 4% 94% 94% JSW 9% - 5% 65% 4% - 9% 99% KHW 3% 04% - 39% 94% 9% - 67% KW 30% 84% 54% - 94% 99% 67% - elastczość zgodość Bogdaka - 0% 3% 0% - 76% 3% 6% JSW 0% - 5% 0% 76% - 3% 0% KHW 3% 5% - 7% 3% 3% - 7% KW 0% 0% 7% - 6% 0% 7% - Źródło: opracowaie włase.
6 A. Sojda Współczik Theila dla wskaźika W i jego dekompozcja Tabela 4 W Bogdaka JSW KHW KW Bogdaka JSW KHW KW różica obciążeie Bogdaka - 6% 39% 57% - 39% 8% 47% JSW 4% - 67% 0% 39% - 57% 0% KHW 48% 45% - 46% 8% 57% - 58% KW 04% 0% 67% - 47% 0% 58% - elastczość zgodość Bogdaka - 7% 66% 8% - 44% 5% 35% JSW 7% - 3% % 44% - 40% 98% KHW 66% 3% - 4% 5% 40% - 38% KW 8% % 4% - 35% 98% 38% - Źródło: opracowaie włase. Współczik Theila dla wskaźika W3 i jego dekompozcja Tabela 5 W3 Bogdaka JSW KHW KW Bogdaka JSW KHW KW różica obciążeie Bogdaka - 95% 89% 93% - % 99% 98% JSW 93% - 94% 9% % - % 6% KHW 6% 673% - 47% 99% % - 4% KW 675% 68% 49% - 98% 6% 4% - elastczość zgodość Bogdaka - 67% 0% 0% - % % % JSW 67% - 63% 63% % - 5% % KHW 0% 63% - % % 5% - 65% KW 0% 63% % - % % 65% - Źródło: opracowaie włase. Współczik Theila dla wskaźika W3 i jego dekompozcja Tabela 6 W4 Bogdaka JSW KHW KW Bogdaka JSW KHW KW różica obciążeie Bogdaka - 09% 85% 88% - % 9% 87% JSW 77% - 9% 87% % - 3% 37% KHW 358% 55% - 56% 9% 3% - % KW 303% 4% 46% - 87% 37% % - elastczość zgodość Bogdaka - 8% 0% % - 9% 8% 0% JSW 8% - 5% 47% 9% - 8% 6% KHW 0% 5% - 45% 8% 8% - 54% KW % 47% 45% - 0% 6% 54% - Źródło: opracowaie włase.
Aaliza statstcza wskaźików fiasowch 63 Współczik Theila ie jest współczikiem smetrczm i waże jest założeie, któr z badach szeregów ma bć traktowa jako bazow. Przkładowo dla wskaźika W, porówując różicę mierzoą współczikiem Theila dla Bogdaki i JSW, otrzmujem, że dae te mogą się różić w 5%, jeżeli dami bazowmi są wiki Bogdaki, i 9%, jeśli zakładam, że dae bazowe to wiki JSW. Należ podkreślić, że prz dekompozcji ie ma zaczeia, któr szereg jest bra za bazow. Procetowe udział w różic spowodowae obciążeiem, elastczością i zgodością są smetrcze. Aalizując dae z tabeli, moża stwierdzić, że spółki otowae a giełdzie mają współcziki a takich samch poziomach. Szczególie jest to widocze w przpadku współczików W, W3 i W4. Warto zwrócić uwagę a fakt, że spółki ieotowae a giełdzie mają o wiele iższe współcziki W3 i W4, odpowiadające za retowość. Należ też przpomieć, że debiut giełdow JSW przpada a 0 rok, a Bogdaki a 009. Porówaie tch wskaźików za pomocą współczika Theila pokazuje, że dla współczika W ajbliżej siebie zajdują się Bogdaka i JSW. Na błąd około 8% (średia z błędów) ajwiększ wpłw miało ie tempo zmia. Aalogicze wioski moża wsuć a podstawie aaliz wskaźików W3 i W4. Współczik W pokazuje podobieństwo JSW i KW. Są to ajwiększe przedsiębiorstwa ie tlko a polskim rku, lecz także w Uii Europejskiej. JSW jest ajwiększm producetem węgla koksującego, a KW ajwiększm producetem węgla w całej UE. Różice są ajmiejsze i ie są oe spowodowae przez różice w wartościach średich oraz w elastczości, ale są spowodowae imi tredami zmia. 4. Podsumowaie i wioski Zastosowaie do aaliz dach fiasowch współczika Theila pozwala a wskazaie podobieństw pomiędz przedsiębiorstwami góriczmi. Spółki otowae a GPW w Warszawie mają aalogicze struktur fiasowe pomimo różic dzielącch je pod względem wartości i pozcji w rakigu ajwiększch producetów. Porówaie tch struktur pokazuje, jak daleka jest jeszcze droga dla iektórch przedsiębiorstw góriczch, zaim możliwe staie się ich otowaie a GWP. Zastosowaie współczika Theila i jego dekompozcji do badaia różic umożliwia wskazaie potecjalej przcz różic, a ie tlko jej wartości, i jest ciekawą propozcją badaia szeregów czasowch.
64 A. Sojda Bibliografia. Kaliski M., Szurlej A., Grudziński Z.: Węgiel i gaz zmie w produkcji eergii elektrczej Polski i UE. Politka Eergetcza, tom 5, zeszt 4, 0.. Nowak E. (red.): Metod statstcze w aalizie działalości przedsiębiorstwa. PWE, Warszawa 00. 3. Sierpińska M, Jacha T.: Ocea przedsiębiorstw według stadardów światowch. PWN, Warszawa 004. 4. Turek M. (red.): Modele fiasowaia działalości operacjej przedsiębiorstw góriczch. Wdawictwo GIG, Katowice 0. 5. Sprawozdaia fiasowe KHW S.A., http://www.khw.pl[dostęp: 0.06.03]. 6. Sprawozdaia fiasowe Bogdaka, http://www.lw.com.pl [dostęp: 0.06.03]. 7. Sprawozdaia fiasowe KW S.A., http://bip.kwsa.pl [dostęp: 0.06.03]. 8. Sprawozdaia fiasowe JSW S.A., http://www.jsw.pl/o-as/dokumet/sprawozdaia-iraport/ [dostęp: 0.06.03]. Abstract Statistical methods are complemetar to the fiacial aalsis. The use of these techiques to describe ad compare the fiacial ratios of differet compaies. Aalsis preseted i the paper illustrate the use of idices ad Theil coefficiet for the aalsis of fiacial data. The aalsis shows that listed compaies have similar coefficiets of W3 ad W4. The largest compaies are resemble i terms of the coefficiet W.