LABORATORIUM OCHRONY ŚRODOWISKA - SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ - INSTRUKCJA NR 08 POBIERANIE PRÓBEK POWIETRZA I OCENA ZAWARTOŚCI CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH NA STANOWISKACH PRACY 1. Cel nstrukcj Celem nstrukcj jest określene wymagań dotyczących zasad poberana próbek powetrza na stanowskach pracy do oceny zawartośc czynnków chemcznych. Instrukcja jest zgodna z normam a) PN-Z-04008-7:2002 Ochrona czystośc powetrza. Poberane próbek. Zasady poberana próbek powetrza w środowsku pracy nterpretacj wynków, b) PN-Z-04008-4:1999 Ochrona czystośc powetrza -- Poberane próbek -- Poberane próbek gazów odlotowych (emsja) o parametrach zblżonych do powetrza ch przygotowane do analzy metodą chromatograf gazowej. Instrukcję sporządzono w celu zapewnena jednakowego stosowana normy PN-Z- 04008-7:2002, PN-Z-04008-4:1999, przez uprawnony do badań personel laboratorum. 2. Zakres stosowana nstrukcj Instrukcja określa sposób przygotowana rurek pochłanających wypełnonych absorbentem (węglem aktywnym lub żelem krzemonkowym), sposób postępowana podczas poberana próbek powetrza metodą dozymetr ndywdualnej, sposób postępowana z próbkam powetrza. Instrukcję należy stosować gdy pracownk na ocenanym stanowsku pracy wykonuje typowe czynnośc zawodowe. 3. Specyfczne defncje zwązane z nstrukcją Określena defncje zawarte w nstrukcj są zgodne z normą: PN-EN 1540:2004 Powetrze na stanowskach pracy. Termnologa Rozporządzenem Mnstra Pracy Poltyk Społecznej z dn. 29 lstopada 2002r. w sprawe najwyższych dopuszczalnych stężeń natężeń czynnków szkodlwych dla zdrowa w środowsku pracy (Dz. U. z dn. 18 grudna 2003r., Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.). strefa oddychana przestrzeń wokół twarzy pracownka, w której on oddycha. Półkula (jak powszechne przyjęto, o promenu 0,3m) rozcągająca sę przed twarzą Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 1
człoweka, której punktem środkowym jest środek ln łączącej uszy, podstawą tej półkul jest płaszczyzna, przechodząca przez tę lnę, czubek głowy gardło; UWAGA Jeżel poberane próbek dotyczy spawacza stosującego przyłbce spawalnczą, defncj powyższej ne należy stosować ścśle. W takch sytuacjach zaleca sę uznane, że strefa oddychana rozcąga sę tylko pod osłoną twarzy spawacza, w strefe przylegającej do jego nosa ust, na pozome ust maksymalne 50mm w lewo lub w prawo od ust. narażene nhalacyjne sytuacja, w której czynnk chemczny lub bologczny występuje w powetrzu wdychanym przez osobę; wartość dopuszczalna wartość odnesena dotycząca stężena czynnka chemcznego lub bologcznego w powetrzu; ndywdualne poberane próbek proces poberana próbek powetrza prowadzony za pomocą próbnka osobstego; najwyższe dopuszczalne stężene (NDS) - najwyższe stężene czynnka szkodlwego dla zdrowa w powetrzu środowska pracy, ustalone jako wartość średna ważona, które oddzałując na pracownka w cągu 8-godznnego czasu pracy przez cały okres jego aktywnośc zawodowej ne powoduje ujemnych zman w jego stane zdrowa oraz w stane zdrowa jego przyszłych pokoleń; najwyższe dopuszczalne stężene chwlowe (NDSCh) wartość średna stężena, które ne pownno spowodować ujemnych zman w stane zdrowa pracownka, jeżel występuje w środowsku pracy ne dłużej nż 15 mn ne częścej nż 2 razy w czase zmany roboczej, w odstępe czasu ne krótszym nż 1 godzna; najwyższe dopuszczalne stężene pułapowe (NDSP) - stężene czynnka szkodlwego dla zdrowa, które ze względu na zagrożene zdrowa lub życa pracownka ne może być w powetrzu środowska pracy przekroczone w żadnym okrese dna pracy; 4. Warunk środowskowe Warunk środowskowe w jakch prowadz sę badana pownny meścć sę w grancach określonych przez producenta aparatury pomarowej zapsanych w nstrukcj obsług. Jeśl tak ne jest należy odstąpć od badań. Warunk środowskowe sprawdzane są przed rozpoczęcem badań po ch zakończenu, a wynk zapsywane są w Protokole z poberana próbek powetrza. 5. Wymagane wyposażene Do badań oznaczeń należy stosować: Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 2
aspratory osobste wyposażone w amortyzator pulsacj zapewnający stałe natężene przepływu powetrza z odchylenem ne wększym nż 7% przepływem w zakrese od od 5 l/h do 20l/h; głowcę pomarową zawerającej oprawkę do rurk sorpcyjnej umożlwającej zamocowane jej w strefe oddychana pracownka; rurk sorpcyjne z węglem aktywnym lub żelem krzemonkowym 50/100mg sekundomerz lub zegar cyfrowy; przepływomerz. 6. Przygotowane rurek sorpcyjnych Laboratorum stosuje rurk pochłanające wypełnone węglem aktywnym lub żelem krzemonkowym 50/100mg. Przygotowane rurek sorpcyjnych a. Rurk przed użycem przechowywane są w fabrycznych opakowanach w pokoju techncznym, w temperaturze pokojowej. b. Sprawdzć czy rurk ne są uszkodzone bądź pęknęte. Uszkodzone rurk odrzucć. W Rejestrze próbek chemcznych zapsać numery próbek. Numer próbk stanow pęć ostatnch cyfr z fabrycznego numeru rurk. c. Należy przygotować dodatkowo jedną rurkę jako rurkę transportową (czystą). 7. Poberane próbek powetrza Badana należy wykonać dla typowych warunków pracy, jeżel w czase pomarów warunk pracy uległy zmane odbegają od typowych, należy odstąpć od badań. Wynk badań należy zapsać w Zeszyce roboczym. Przygotowane: a. Przed przystąpenem do poberana próbek powetrza na stanowskach pracy należy zebrać nformacje wstępne dotyczące: rodzaju przebegu procesów technologcznych występujących na opomarowanym stanowsku; czynnków występujących w określonych sytuacjach technologcznych stwarzających zagrożene dla zdrowa zatrudnonych osób; występujących czynnków chemcznych; chronometrażu pracy poszczególnych pracownków (proces jednorodny, ne jednorodny); Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 3
lczby pracownków, zatrudnonych na poszczególnych stanowskach pracy lub przy wykonywanu poszczególnych czynnośc zawodowych; Poberane próbek powetrza: a. Badana prowadzone są na zlecene klenta. Na podstawe zebranych nformacj wstępnych, należy podzelć pracownków na grupy o jednakowym narażenu do oceny wybrać mnmum jednego na dzesęcu zatrudnonych w grupe, jeśl lczebność grupy jest mała (do sześcu) do oceny należy wybrać wszystkch pracownków, należy wybrać grupy o spodzewanym najwększym narażenu. b. Obcąż szklane zakończena rurk pochłanającej umeścć rurkę w próbnku, zwracając uwagę na kerunek zasysana powetrza. c. Głowcę pomarową, z rurką należy umeścć w strefe oddychana, zaczepając klpsem do ubrana. Wlot powetrza ne pownen być skerowany ku ugrze lub zasłanany przez odzeż pracownka. d. Pompkę pomarową należy umeścć w futerale ochronnym założyć wytypowanemu pracownkow. e. Czas poberana jednej próbk należy ustalć zależne od pozomu zaneczyszczeń. Czas poberana jednej próbk ne pownen być kruszy nż 5 mn. f. Próbk powetrza należy poberać w sposób cągły, umożlwający ocenę średnego stężena ważonego dla całej zmany roboczej. g. Próbk powetrza należy poberać przez okres co najmnej 75% czasu trwana zmany roboczej, uwzględnając wszystke rodzaje wykonywanych prac. W tym okrese należy pobrać od jednej do pęcu próbek, przy czym wększemu stężenu pyłu pownna odpowadać wększa lczba próbek. h. Poberane próbek rozpocząć przy jednoczesnym włączenu pompk stopera. Po zakończenu poberana odczytać zapsać czas poberana próbk t w [mn].. Na podstawe znajomośc procesu technologcznego, zebranych nformacj wstępnych lub na podstawe wynków poprzedno przeprowadzonych badań należy ocenć, czy proces technologczny charakteryzuje sę zmennoścą stężeń, jeśl tak należy ocenć stężene chwlowe oraz wybrać okresy spodzewanego najwyższego stężena. Próbk do oceny stężeń chwlowych (porównane z NDSCh) należy pobrać co najmnej w dwóch tak wytypowanych okresach. W tym celu umeścć na odzeży roboczej Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 4
pracownka drugą pompkę ndywdualną z próbnkem pobrać co najmnej dwe 15-mnutowe próbk, w czase najwyższego stężena zaneczyszczeń. Próbk do oceny stężena chwlowego należy pobrać dla substancj dla których wyznaczono NDSCh j. Po pobranu próbek powetrza, rurk sorpcyjne zabezpeczyć na obu końcach fabrycznym zatyczkam. k. Próbkę transportową przechowywać z zamknętym zatyczkam w środku transportowym. l. Zamknęte zatyczkam próbk powetrza ownąć alumnową folą, umeścć w zotermcznym pojemnku transportować do laboratorum bezpośredno po zakończenu pomarów. Zapsy: a. Wynk zapsać w Protokole z poberana próbek powetrza. 8. Przechowywane próbek pobranych za pomocą rurek pochłanających Przechowywane próbek w laboratorum: a. Bezpośredno po powroce do laboratorum należy sprawdzć lość pobranych próbek, prawdłowość oznaczeń, stan fzyczny (czy ne zostały uszkodzone mechanczne) prawdłowość zamknęca próbek. Próbk należy zarejestrować w Rejestrze próbek chemcznych. b. Rurk z próbkam powetrza ownęte folą alumnową zamknęte zatyczkam przechowywane są w chłodzarko zamrażarce w temperaturze -12±5 O C, ne dłużej nż trzy dn.. c. Pobrane próbk powetrza należy przekazać do oznaczeń w termne ne dłuższym nż trzy dn. Zapsy: a. Próbk należy zarejestrować w Rejestrze próbek chemcznych. 9. Ocena narażena zawodowego 9.1. Ocena zgodnośc warunków pracy z NDS Oblczena: a. Stężene zwązku w próbkach w mg/m 3 oblcza sę ze wzoru: c C = [mg/m 3 ] V Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 5
V = P t 6 10 gdze: c zawartość zwązku w próbce w mg; V objętość powetrza przepuszczonego przez rurkę pochłanającą w m 3. t czas poberana próbk powetrza mn; P przepływ powetrza w aspratorze w ml/mn b. Średne stężene ważone C w oblczyć ze wzoru: C W = n C t = 1 n = 1 t Te mg 3 480 m gdze: C stężene zwązku otrzymane w poszczególnych próbkach w mg/m 3 ; t - czas poberana poszczególnych próbek; n - lczba pobranych próbek. T e - czas ekspozycj (narażena) pracownka (czas zmany roboczej) c. W przypadku gdy stężene zwązku w próbce c jest nższa od grancy oznaczena loścowego metody oblczając średne stężene ważone C w należy przyjąć gdy pobrano klka próbek a stężene zwązku w próbkach jest wększa od grancy oznaczena loścowego metody w co najmnej jednej próbce dla pozostałych próbek przyjąć c równe grancy oznaczena loścowego metody oblczyć średne stężene ważone C W =: gdy stężene zwązku we wszystkch próbkach jest mnejsza od grancy oznaczena loścowego metody do oblczeń C przyjąć c równe grancy oznaczena. I oblczyć grancę oznaczena loścowego C W. Wskaźnk narażena na stanowsku pracy mnejszy od grancy oznaczena loścowego. 9.2. Ocena zgodnośc warunków pracy z NDSCh Oblczena: a. Stężene zwązku w próbkach w mg/m 3 oblcza sę ze wzoru: c C = [mg/m 3 ] V V = P t 6 10 gdze: c zawartość zwązku w próbce określona przez podwykonawcę w mg; V objętość powetrza przepuszczonego przez rurkę pochłanającą w m 3. t czas poberana próbk powetrza mn; P przepływ powetrza w aspratorze w ml/mn Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 6
10. Odnesene do obowązujących normatywów Do obowązujących normatywów należy odneść : a) średne stężene ważone C w w [mg/m 3 ]; b) stężene zwązku c w dwu 15 mnutowych próbkach odpowadających najwększemu stężenu c w [mg/m 3 ]; Krotnośc normy dla wyznaczonych wskaźnków narażena należy oblczyć ze wzoru: Cw C k = k = NDS NDSCh 11. Zaps wynków z badań Wszystke wynk końcowe oraz oblczone nepewnośc należy zapsać z dokładnoścą o jeden rząd mnejszą nż NDS w formace np., ±, z dopskem - gdze lczba po znaku ± jest wartoścą nepewnośc rozszerzonej oblczona dla współczynnka rozszerzena k=2 co odpowada pozomow ufnośc ok. 95%. Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 7
PROTOKÓŁ Z POBIERANIA PRÓBEK POWIETRZA Nr zlecena: Data: Nazwa zakładu: Temperatura otoczena: O C Wlgotność % Nr karty: Nazwa hal/pomeszczena Stanowsko pracy: Wykonywane czynnośc zawodowe: Źródła emsj: Ops wentylacj w pomeszczenu: Stosowane środk ochrony ndywdualnej: Rodzaj czynnków chemcznych: Czas narażena w cągu zmany roboczej: Ilość osób zatrudnonych na stanowsku: Rurk pochłanające do oceny z NDS Czynnośc zawodowe Nr rurk Nr aspratora [mn] Czas poberana próbk [mn] Rurka pochłanające do oceny z NDSCh Czynnośc zawodowe Nr rurk Nr aspratora Czas poberana próbk [mn] Nr rurk kontrolnej 1... Imę nazwsko osoby poberającej próbk: Podps: Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 8