Nazwa jednostki prowadzącej kierunek: Nazwa kierunku: Poziom kształcenia: Rok studiów Semestr Moduły wprowadzające / wymagania wstępne i dodatkowe Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku Pielęgniarstwo I stopnia (licencjackie) II, III ( stacjonarne) III, IV, V (stacjonarne) Student zna zagadnienia z zakresu anatomii, fizjologii, patologii, badań fizykalnych Nazwa modułu (przedmiotu lub grupa przedmiotów): NAUKI W ZAKRESIE OPIEKI SPECJALISTYCZNEJ Choroby wewnętrzne i pielęgniarstwo internistyczne Typ modułu/ przedmiotu (obowiązkowy/fakultatywny) Język wykładowy: Osoba(y) prowadząca(e): Forma studiów /liczba godzin/liczba punktów ECTS zajęcia zorganizowane: praca własna studenta: obowiązkowy j. polski dr n med. Cecylia Dolińska mgr Katarzyna Maliszewska mgr Jolanta Bućko mgr Alicja Łapińska mgr Emilia Trociuk studia stacjonarne w/ćw. wykłady - 60 seminaria -20 zajęcia praktyczne -120 Studia niestacjonarne w/ćw. Liczba punktów ECTS 16 Opis przedmiotu Założenia i cel przedmiotu 1. Kształtowanie umiejętności i oceny stanu klinicznego pacjenta. 2. Kształtowanie samodzielnej i kreatywnej postawy studenta do rozwiązywania problemów pielęgnacyjnych chorego internistycznego. 3. Kształtowanie umiejętności oddziaływania wychowawczego na pacjenta i jego rodzinę. 4. Zapoznanie studentów z rolą i zadaniami pielęgniarki pracującej w oddziale wewnętrznym. Prowadzenie i dokumentowanie procesu pielęgnacji. 5. Aktywizowanie studentów do poszukiwania nowych rozwiązań problemów opiekuńczych pacjentów wynikających z chorób narządów wewnętrznych. 6. Kształtowanie umiejętności wykorzystania wiedzy z anatomii, fizjologii, kliniki chorób wewnętrznych oraz nauk humanistycznych w
rozwiązywaniu problemów chorego. 7. Poszerzenie wiedzy w zakresie treści, metod, środków wykorzystywanych w edukacji pacjenta i jego rodziny. Metody dydaktyczne wykład informacyjny, dyskusja dydaktyczna, metoda aktywizująca - przypadków, sytuacyjna, pokazy z omówieniem, ćwiczenia. Narzędzia/środki dydaktyczne rzutnik multimedialny, plansze, fantomy / symulatory, narzędzia, materiał opatrunkowy, sprzęt medyczny, aparatura medyczna Efekty kształcenia: Symbol i numer przedmiotowego efektu kształcenia Student, który zaliczy moduł/przedmiot wie/umie/potrafi WIEDZA Forma zajęć dydaktycznych DW01 DW02 DWO3 DW04 DW05 DW06 DW07 charakteryzuje czynniki ryzyka i zagrożeń zdrowotnych pacjentów w różnym wieku i stanie zdrowia; zna zasady oceny stanu chorego w zależności od wieku; wyjaśnia etiopatogenezę, objawy kliniczne, przebieg, leczenie, rokowanie i opiekę pielęgniarską w schorzeniach: układu krążenia (serca, naczyń krwionośnych), układu oddechowego, układu nerwowego, układu pokarmowego (żołądka, jelit, wielkich gruczołów), wątroby, trzustki, układu moczowego (nerek i pęcherza moczowego), układu kostnostawowego, mięśni, układu dokrewnego oraz krwi; zna zasady oceny stanu chorego w zależności od wieku; zna zasady diagnozowania w pielęgniarstwie internistycznym; zna zasady planowania opieki nad chorymi w zależności od wieku i stanu zdrowia; zna zasady przygotowania, opieki w trakcie oraz po badaniach i zabiegach diagnostycznych wykonywanych u pacjentów w różnym wieku i stanie zdrowia; M1D_W01 M1D_W02 M1D_W03 M1D_W04 M1D_W05 M1D_W06 M1D_W07 DW08 charakteryzuje grupy leków i ich działanie na układy i narządy chorego w różnych schorzeniach, w zależności od wieku i stanu zdrowia, z uwzględnieniem działań M1D_W08
DW09 DW10 DW11 DW12 DW14 DW15 DW16 niepożądanych, interakcji z innymi lekami i dróg podania; charakteryzuje techniki i procedury pielęgniarskie stosowane w opiece nad chorym w zależności od jego wieku i stanu zdrowia; zna zasady przygotowania chorego do samoopieki w zależności od jego wieku i stanu zdrowia; różnicuje reakcje chorego na chorobę i hospitalizację w zależności od jego wieku i stanu zdrowia; zna rolę pielęgniarki przy przyjęciu chorego do przedsiębiorstwa podmiotu leczniczego w zależności od wieku i stanu zdrowia pacjenta; zna swoiste zasady organizacji opieki specjalistycznej (internistycznej); różnicuje etiopatogenezę schorzeń wieku podeszłego: cukrzycy, chorób serca, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, zespołów otępiennych, zespołu Parkinsona i depresji; charakteryzuje narzędzia i skale oceny wsparcia osób starszych i ich rodzin; M1D_W09 M1D_W10 M1D_W11 M1D_W12 M1D_W14 M1D_W15 M1D_W16 UMIEJĘTNOŚCI DU01 DU02 DU03 DU04 DU05 DU08 DU09 gromadzi informacje, formułuje diagnozę pielęgniarską, ustala cele i plan opieki, wdraża interwencje pielęgniarskie oraz dokonuje ewaluacji opieki; rozpoznaje uwarunkowania zachowania zdrowia odbiorców opieki w różnym wieku i stanie zdrowia; prowadzi poradnictwo w zakresie samoopieki pacjentów różnym wieku i stanie zdrowia, dotyczące wad rozwojowych, chorób i uzależnień; motywuje chorego i jego opiekunów do wejścia do grup wsparcia społecznego; prowadzi profilaktykę powikłań w przebiegu chorób; diagnozuje stopień ryzyka rozwoju odleżyn i dokonuje ich klasyfikacji; pobiera materiał do badań diagnostycznych; M1D _U01 M1D _U02 M1D _U03 M1D _U04 M1D _U05 M1D _U08 M1D _U09
DU10 DU11 DU12 DU13 DU18 DU19 DU20 ocenia stan ogólny pacjenta w kierunku powikłań po specjalistycznych badaniach diagnostycznych i powikłań pooperacyjnych; doraźnie podaje tlen, modyfikuje dawkę stałą insuliny szybko i krótko działającej; przygotowuje chorego do badań diagnostycznych pod względem fizycznym i psychicznym; dokumentuje sytuację zdrowotną pacjenta, jej dynamikę zmian i realizowaną opiekę pielęgniarską; instruuje pacjenta i jego opiekuna w zakresie użytkowania sprzętu pielęgnacyjno rehabilitacyjnego oraz środków pomocniczych; prowadzi żywienie enteralne i parenteralne dorosłych i dzieci z wykorzystaniem różnych technik, w tym pompy obrotowoperystaltycznej; rozpoznaje powikłania leczenia farmakologicznego, dietetycznego, rehabilitacyjnego i leczniczo pielęgnacyjnego; M1D _U10 M1D _U11 M1D _U12 M1D _U13 M1D _U18 M1D _U19 M1D _U20 DU22 DU24 DU26 DU27 DU28 DU32 DU33 prowadzi rozmowę terapeutyczną; prowadzi rehabilitację przyłóżkową i usprawnianie ruchowe pacjenta oraz aktywizację z wykorzystaniem elementów terapii zajęciowej; przekazuje informacje o stanie zdrowia chorego członkom zespołu terapeutycznego; asystuje lekarzowi w trakcie badań diagnostycznych i leczniczych; prowadzi dokumentację opieki nad chorym: kartę obserwacji, zabiegów pielęgniarskich i raportów, kartę rejestru zakażeń szpitalnych, profilaktyki i leczenia odleżyn oraz kartę informacyjną z zaleceniami w zakresie samoopieki; dostosowuje interwencje pielęgniarskie do rodzaju problemów pielęgnacyjnych; przygotowuje i podaje leki różnymi drogami, samodzielnie lub na zlecenie lekarza; M1D _U22 M1D _U24 M1D _U26 M1D _U27 M1D _U28 M1D _U32 M1D _U33
KOMPETENCJE SPOŁECZNE/POSTAWY DK01 DK02 DK03 DK04 DK05 DK06 DK07 DK08 DK09 DK10 szanuje godność i autonomię osób powierzonych opiece; systematycznie wzbogaca wiedzę zawodową i kształtuje umiejętności, dążąc do profesjonalizmu; przestrzega wartości, powinności i sprawności moralnych w opiece; wykazuje odpowiedzialność moralną za człowieka i wykonywanie zadań zawodowych; przestrzega praw pacjenta; rzetelnie i dokładnie wykonuje powierzone obowiązki zawodowe; przestrzega tajemnicy zawodowej; współdziała w ramach zespołu interdyscyplinarnego w rozwiązywaniu dylematów etycznych z zachowaniem zasad kodeksu etyki zawodowej; jest otwarty na rozwój podmiotowości własnej i pacjenta; przejawia empatię w relacji z pacjentem i jego rodziną oraz współpracownikami; M1D_K01 M1D_K02 M1D_K03 M1D_K04 M1D_K05 M1D_K06 M1D_K07 M1D_K08 M1D_K09 M1D_K10 * FORMA ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH W- wykład; S- seminarium; Ć- ćwiczenia; ZP- zajęcia praktyczne; PZ- praktyka zawodowa; METODY WERYFIKACJI OSIĄGNĘCIA ZAMIERZONYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA **PRZYKŁADY METOD PODSUMOWUJĄCYCH Metody weryfikacji efektów kształcenia w zakresie wiedzy: Egzamin ustny (niestandaryzowany, standaryzowany, tradycyjny, problemowy) Egzamin pisemny student generuje / rozpoznaje odpowiedź (esej, raport; krótkie strukturyzowane pytania /SSQ/; test wielokrotnego wyboru /MCQ/; test wielokrotnej odpowiedzi /MRQ/; test dopasowania; test T/N; test uzupełniania odpowiedzi) Egzamin z otwartą książką Metody weryfikacji efektów kształcenia w zakresie umiejętności:
Egzamin praktyczny Obiektywny Strukturyzowany Egzamin Kliniczny /OSCE/ - egzamin zorganizowany w postaci stacji z określonym zadaniem do wykonania /stacje z chorym lub bez chorego, z materiałem klinicznym lub bez niego, z symulatorem, z fantomem, pojedyncze lub sparowane, z obecnością dodatkowego personelu, wypoczynkowe/ Mini-CEX (mini clinical examination) Realizacja zleconego zadania Projekt, prezentacja Metody weryfikacji efektów kształcenia w zakresie kompetencji społecznych / postaw: Esej refleksyjny Przedłużona obserwacja przez opiekuna / nauczyciela prowadzącego Ocena 360 (opinie nauczycieli, kolegów/koleżanek, pacjentów, innych współpracowników) Samoocena ( w tym portfolio) ***PRZYKŁADY METOD FORMUJĄCYCH Obserwacja pracy studenta Test wstępny Bieżąca informacja zwrotna Ocena aktywności studenta w czasie zajęć Obserwacja pracy na ćwiczeniach Zaliczenie poszczególnych czynności Zaliczenie każdego ćwiczenia Kolokwium praktyczne ocena w systemie punktowym Ocena przygotowania do zajęć Dyskusja w czasie ćwiczeń Wejściówki na ćwiczeniach Sprawdzanie wiedzy w trakcie ćwiczeń Zaliczenia cząstkowe Ocena wyciąganych wniosków z eksperymentów Zaliczenie wstępne Opis przypadku Próba pracy TREŚCI PROGRAMOWE POSZCZEGÓLNYCH ZAJĘĆ Liczba godzin WYKŁADY Klinika 1. Choroba serca i naczyń krwiotwórczych Objawy zaburzeń czynności sercowo-naczyniowych: bóle wieńcowe, duszność, sinica, obrzęki, zaburzenia rytmu serca, utrata przytomności. Choroba niedokrwienna serca: objawy i postępowanie w zawale mięśnia sercowego, stabilna i niestabilna choroba wieńcowa. Zaburzenia rytmu serca. Nadciśnienie tętnicze- diagnostyka i leczenie, przełom nadciśnieniowy. Niewydolność krążenia prawo i lewo komorowa objawy i leczenie. 5h
Ostre stany w kardiologii: wstrząs kardiogenny, zatorowość płucna, tętniak rozwarstwiający aorty. 2. Diabetologia i endokrynologia Rodzaje, diagnostyka i leczenie różnych typów cukrzycy. Otyłość. Choroby tarczycy - diagnostyka i leczenie: wole proste i guzowate, choroba Gravesa -Basedowa, choroba Hashimoto patogeneza, diagnostyka i leczenie. Choroby przysadki: akromegalia, prolaktynoma, moczówka prosta patogeneza, diagnostyka i leczenie. Choroby nadnerczy: Choroba Addisona, choroba Cushinga - patogeneza, diagnostyka i leczenie. Ostre stany w diabetologii i chorobach endokrynologicznych: śpiączka ketonowa, hipoglikemia, hiperosmolarna, przełom nadnerczowy, tarczycowy, hiperkalemiczny 3. Choroby układu pokarmowego Symptomatologia choroby układu pokarmowego. Choroby przełyku: achalazja, oparzenia, przepuklina rozworu przełykowego, nowotwory przełyku Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy symptomatologia, diagnostyka i leczenie. Nowotwory żołądka- różnicowanie z chorobami zapalnymi. Choroby jelita grubego: zaburzenia czynnościowe, Choroba Leśniowskiego-Crohn, wrzodziejące zapalenie j. grubego. Choroby wątroby: ostre i przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby, rola alkoholu, nowotwory wątroby. Choroby dróg żółciowych: kamica żółciowa, nowotwory dróg żółciowych. Choroby trzustki (ostre i przewlekłe zapalenie trzustki, nowotwory trzustki. 4.Choroby układu oddechowego Symptomatologia chorób płuc, różnicowanie duszności spowodowanej chorobą górnych i dolnych dróg oddechowych Ostre i przewlekłe zapalenie oskrzeli. Astma oskrzelowa klinika i różnicowanie. Gruźlica płuc i sarkoidoza Zapalenia płuc podział etiologiczny i symptomatologia kliniczna Choroby nowotworowe płuc profilaktyka, wczesna diagnostyka i leczenie. 5h 5h 4h 5.Choroby nerek i dróg moczowych Wczesna symptomatologia, diagnostyka nowotworów układu moczowego (rak nerki, rak pęcherza moczowego). Symptomatologia i leczenie zapaleń pęcherza moczowego. 4h
Odmiedniczkowe zapalenie nerek Ostra i przewlekła niewydolność nerek objawy kliniczne i postępowanie terapeutyczne. Diagnostyka i leczenie kamicy nerkowej. 6.Choroby układu ruchu i tkanki łącznej Choroba zwyrodnieniowa stawów profilaktyka i diagnostyka różnicowa. Reumatoidalne zapalenie stawów współczesne metody terapii. Reaktywne zapalenia stawów. Toczeń trzewny układowy diagnostyka i leczenie. Twardzina i inne kolagenozy symptomatologia i diagnostyka rόżnicowa. 7.Choroby układu krwiotwórczego i skazy krwotoczne Niedokrwistości. Ostre i przewlekłe białaczki limfoblastyczne i szpikowe symptomatologia, diagnostyka i leczenie. Ziarnica złośliwa obraz kliniczny i leczenie Szpiczak plazmocytowy rozpoznanie rόżnicowe, leczenie podstawowe i wspomagające Wrodzone i nabyte zaburzenia krzepnięcia krwi diagnostyka rόżnicowa i postępowanie terapeutyczne. Pielęgniarstwo 1. Zadania pielęgniarki wobec pacjenta z chorobą niedokrwienną serca, w zaburzeniach rytmu serca i nadciśnieniu tętniczym. 2. Rola pielęgniarki w opiece nad chorym we wstrząsie kardiogennym, w zatorowości płucnej i tętniaku rozwarstwiającym aorty. 3. Zalecenia dietetyczne w chorobach tarczycy i przytarczycrola edukacyjna pielęgniarki. 4. Udział pielęgniarki w opiece i leczeniu chorych w ostrych stanach w diabetologii i chorobach endokrynologicznych (śpiączka ketonowa, hipoglikemia, hiperosmolarna, przełom nadnerczowy, tarczycowy, hiperkalemiczny). 5. Badania diagnostyczne w chorobach układu oddechowegoudział pielęgniarki. 6. Zadania pielęgniarki wobec chorego z niewydolnością oddechową. Rehabilitacja w chorobach układu oddechowego. 7. Udział pielęgniarki w diagnostyce, opiece, i leczeniu chorych ze schorzeniami alergologicznymi. 3h 4h 3h
8. Zadania pielęgniarki pełniącej opiekę nad chorym z niedokrwistością i skaza krwotoczną. 9. Problemy pielęgnacyjne w opiece nad chorym z ostrą i przewlekłą białaczką. 10. Diagnostyka chorób nerek: badanie moczu, badania biochemiczne i obrazowe. 11. Podstawowe schorzenia w nefrologii i leczenie nerkozastępcze. 12. Problemy pielęgnacyjne wynikające z opieki nad chorym z ostrą niewydolnością nerek. 13. Opieka pielęgniarska nad chorym z zespołem nerczycowym. 14. Udział pielęgniarki w badaniach diagnostycznych przewodu pokarmowego. 3h ĆWICZENIA SEMINARIA 1. Udział pielęgniarki w leczeniu cukrzycy. 2. Zadania pielęgniarki wynikające z kompleksowego postępowania wobec pacjentów z chorobami układowymi tkanki łącznej (RZS, toczeń rumieniowaty, twardzina układowa). 3. Pielęgnowanie chorego w wybranych chorobach układu oddechowego (choroby dróg oddechowych, zapalenie płuc, gruźlica, nowotwory płuc). 4. Zadania opiekuńcze i edukacyjne pielęgniarki wobec chorego z chorobą przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, chorobami trzustki i dróg żółciowych i marskością wątroby). 5h 5h 5h 5h ZAJĘCIA PRAKTYCZE 1. Zapoznanie z topografią oddziału, zadania pielęgniarki w procesie diagnozowania, leczenia i pielęgnowania chorych w oddziale internistycznym. 2. Edukacja chorego z nadciśnieniem tętniczym.
3. Rola pielęgniarki w opiece nad chorym z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa(zzsk), osteoporozą i dną moczanową. 4. Problemy pielęgnacyjne chorych leczonych hematologicznie. 5. Udział pielęgniarki w specjalistycznych badaniach diagnostycznych wykonywanych w chorobach krążenia. 6. Edukacja pacjenta z cukrzycą. 7. Problemy pielęgnacyjne chorego z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc( POChP). 8. Zadania pielęgniarki w przygotowaniu pacjentów do specjalistycznych badań diagnostycznych układu oddechowego, asystowanie w czasie badań i opieka nad pacjentem po badaniu. 9. Pielęgnowanie pacjenta z chorobą chorobami trzustki, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego i chorobą Leśniowskiego- Crohna. 10. Zadania pielęgniarki w przygotowaniu pacjentów do specjalistycznych badań diagnostycznych układu pokarmowego, asystowanie w czasie badań i opieka nad pacjentem po badaniu. 11. Problemy pacjenta z ostrą niewydolnością nerek, z mocznicą, z chorobą zapalną nerek i dróg moczowych. 12. Zadania pielęgniarki w wykonaniu specjalistycznych badań diagnostycznych w chorobach układu moczowego oraz zadania opiekuńczo- lecznicze w dializoterapii. PRAKTYKI ZAWODOWE 1. Nawiązywanie właściwego kontaktu z chorymi hospitalizowanymi na oddziale internistycznym (pacjenci geriatryczni, chorzy przewlekle, terminalnie, ze schorzeniami wielonarządowymi). 2. Obserwacja chorych pod kątem występowania objawów świadczących o nieprawidłowym funkcjonowaniu poszczególnych układów. 3. Przeprowadzanie wywiadu z chorymi w celu zebrania informacji niezbędnych do przygotowania i prowadzenia zindywidualizowanego procesu pielęgnowania. 4. Dokonywanie pomiarów podstawowych parametrów życiowych chorych ze szczególnym uwzględnieniem ich cech świadczących o pogorszeniu stanu zdrowia pacjenta. Kontrola 160h
i interpretacja wyników rutynowych badań diagnostycznych wykonywanych u pacjentów. 5. Gromadzenie i dokumentowanie pozyskiwanych informacji i danych w celu określenia sylwetki psychofizycznej wybranych pacjentów. 6. Wykonywanie zadań opiekuńczych umożliwiających choremu hospitalizowanemu funkcjonowanie w nowych warunkach i nowej sytuacji życiowej. 7. Ocena sprawności i wydolności funkcjonowania pacjenta w celu określenia deficytu samoopieki i zaplanowania zakresu świadczonej opieki. 8. Działania umożliwiające pacjentowi hospitalizowanemu poczucie bezpieczeństwa i właściwa opiekę psychiczną (nawiązywanie niewerbalnego kontaktu, udzielanie wsparcia psychicznego, poświęcanie czasu). 9. Wykonywanie zabiegów pielęgniarskich umożliwiających pacjentowi prawidłowe oddychanie, przebywanie w wygodnej pozycji, zapobieganie powikłaniom długotrwałego leżenia (stosowanie udogodnień, gimnastyka oddechowa, oklepywanie, zmiany pozycji ułożeniowych). 10. Wykonywanie działań opiekuńczych w stosunku do chorych w określonych stanach chorych nieprzytomnych, chorych pobudzonych, chorych terminalnie, chorych umierających. 11. Pobieranie materiału do badań diagnostycznych według określonych procedur i obowiązujących norm i zasad (pobieranie krwi, moczu, plwociny, do badania, pobieranie wymazów). 12. Realizacja zadań leczniczych wykonywanych na zlecenie lekarza. 13. Podawanie leków różnymi drogami. 14. Uczestnictwo w badaniach diagnostycznych. 15. Wykorzystywanie i obsługa nowoczesnego sprzętu używanego w realizacji zadań leczniczych (pompy infuzyjne, PENY, glukometry, strzykawki nowej generacji). 16. Sprawowanie właściwej opieki i nadzoru podczas badań diagnostycznych pacjentów, konsultacji i zabiegów leczniczych. 17. Udział i pomoc w prowadzeniu rehabilitacji pacjentów ze schorzeniami kardiologicznymi, oddechowymi oraz u pacjentów z ograniczeniami sprawności ruchowej. 18. Planowanie zadań pielęgniarskich w stosunku do wybranych pacjentów z określonymi jednostkami chorobowymi i wdrażanie ich do własnych działań. 19. Realizowanie przygotowanego samodzielnie procesu pielęgnowania u wybranych chorych. 20. Tworzenie programu edukacji dla chorych ze schorzeniami uwarunkowanymi nieprawidłowym trybem życia i uzależnionymi od złej diety i nałogów (zawał mięśnia sercowego, nadciśnienie tętnicze) oraz dla chorych z cukrzycą.
21. Promowanie postaw prozdrowotnych wśród pacjentów przebywających na oddziale ze szczególnym uwzględnieniem postaw w zakresie prowadzenia prawidłowego trybu życia, właściwego odżywiania oraz uwalniania się od szkodliwych dla zdrowia nałogów. Prowadzenie dokumentacji pielęgniarskiej potwierdzającej zakres wykonywanych zabiegów, czynności opiekuńczych i działań pielęgnacyjnych. SAMOKSZTAŁ - CENIE LITERATURA PODSTAWOWA 1. Szczeklik A (red.): Choroby Wewnętrzne. Wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2005. 2. Gabrylewicza A.(red.): Gastroenterologia w praktyce. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2002. 3. Kułakowski A., Skowrońska - Gardas A. (red.): Onkologia. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2003. 4. Jeziorski A.(red.): Onkologia. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2003. 5. Dmoszyńska A.: Leczenie rozrostowych chorób hematologicznych. Medycyna Praktyczna, Kraków 2011. 6. Kózka M., Płaszewska-Żywko L.: Diagnozy i interwencje pielęgniarskie. Podręcznik dla studiów medycznych. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008. 7. Harrison T.: Podstawy medycyny wewnętrznej Harrisona : kompendium dla lekarzy i studentów. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2000. 8. Kokot F.: Choroby wewnętrzne. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2002. 9. Pączek L., Mucha K., Foroncewicz B.(red.): Choroby wewnętrzne podręcznik dla studentów pielęgniarstwa i położnictwa. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2004. 10. Kózka M(red.): Stany zagrożenia życia : wybrane standardy opieki i procedury postępowania pielęgniarskiego. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004. 11. Allan M.A., Marsh J.: Wywiad i badanie przedmiotowe. Red. wydania polskiego Kokot F., Wyd. Urban & Partner, Wrocław 2004. 12. Ciechaniewicz W. (red.): Pielęgniarstwo: ćwiczenia. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2001. LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA 1. Porro G.B.(red.): Gastroenterologia i hepatologia. Wyd. Czelej, Lublin 2003. 2. Block B., Schachschal G., Schmidt H.: Endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego. Redaktor naukowy wydania polskiego Nowak A., Copyright by Medi Page, Warszawa 2007. 3. Kordek R., Jassem J., Krzakowski M., Jeziorski A.(red.): Onkologia. Wyd. Via Medica, Gdańsk 2004. 4. Nowicki A.: Pielęgniarstwo onkologiczne. Wyd. Medyczne Termedia,
Poznań 2009.