Czy ludz można traktować jak cząstk? Katarzyna Sznajd-Weron Instytut Fzyk Teoretycznej Unwersytet Wrocławsk, Maj 24 Śwat oczam fzyka Czy można tłumaczyć globalne zmany modelam mkroskopowym? Czy możemy traktować ludz jak cząstk? Przykłady eksperymentów. Psychologa społeczna czy socjologa? Model Sznajdów Zastosowana modelu To jest zbyt skomplkowane? Przeceż można naczej... ety to ne punkty materalne Seć krystalczna ne jest doskonała Drewnana belka składa to bardzo złożony twór (składa sę z cząstek, te z atomów td.) Różnokolorowe metalowe kulk magnes Cząstk mają ne tylko moment magnetyczny, ale... Badane korelacj: przyczyna - skutek D. Stauffer: W ostatnch latach spadła lczba bocanów w Nemczech. Jednocześne rodz sę coraz mnej dzec. Ten fakt pokazuje nam, że to jednak bocany przynoszą dzec. Fzyk chce zrozumeć, a ne tylko opsać zjawsko. Po co upraszczać? Mamy komputery... Fzycy lubą proste modele (przynajmnej jako punkt wyjśca) Oceplene domu: styropan na ścany, nowe okna, nowy system grzewczy pec. Co ma najwększy wpływ na oceplene domu? Czy można tłumaczyć globalne zmany modelam mkroskopowym? Czy możemy traktować ludz jak cząstk? Psychologa społeczna czy socjologa? Model Sznajdów Zastosowana modelu
Prawe sto lat temu fzycy zadal pytane Czy przejśca fazowe można tłumaczyć na grunce teor mkroskopowej? Cofnjmy sę do 92... Wlhelm Lenz zaproponował prosty model oddzałujących spnów M ferromagnet yk T* paramagnetyk T S = ± H = J J >, j S S j + h S Nadzeja matką głupców? Po dwudzestu latach sen stał sę jawą J SS + h H = + Spontanczna magnetyzacja ne pojawa sę w jednowymarowej wersj tego modelu S Onsager rozwązał dwuwymarowy model Isnga. Bardzo proste lokalne oddzaływana mogą prowadzć do drastycznych zman w skal makro. M T* T Nadzeja dla nnych Gwałtowne (drastyczne) zmany w układach bologcznych, socjalnych Zwykle te zmany są neprzewdywalne Często ne potrafmy podać wyraźnej przyczyny tych zman Czy możemy je tłumaczyć modelam mkroskopowym tak jak w fzyce? Czy można tłumaczyć globalne zmany modelam mkroskopowym? Czy możemy traktować ludz jak cząstk? Psychologa społeczna czy socjologa? Model Sznajdów Zastosowana modelu 2
Ludze jak cząstk psychologa społeczna Solomon E. Asch tak rodzła sę psychologa społeczna Każdy człowek jest nny? Zwykle przecenamy znaczene osobowośc Sytuacja jest często ważnejsza nż ndywdualne cechy Klasyczne eksperymenty psycholog społecznej Solomon E. Asch, urodzł sę w Warszawe w 97 roku, Wyjechał do US w 92 zrobł doktorat na Columba Unversty w 932. Eksperyment pośwęcony konformzmow, 956 Asch(95-955) jak postrzegamy? Wynk Asha: ulegamy presj społecznej 76% uległo chocaż raz. Ulegamy łatwej gdy grupa przecwnków jest wększa The tendency to conformty n our socety s so strong that reasonably ntellgent (...) people are wllng to call whte black /Asch/ Dopasuj lnę X Interesujące, że... Stanley Mllgram: Posłuszeństwo autorytetow (Yale, 96-62) 4% 3% błędy 2% % % 2 3 4 5 6 7 8 9 Lczba przecwnków 3
YES-NO Jak będze wynk eksperymentu? Wynk eksperymentu Mllgrama Przewdywana: wększość ne przekroczy 5 woltów (uczeń pros, żeby go wypuścć) Tylko 4% dojdze do 3 woltów Dewanc ( na ) dojdą do końca skal (opna psychatrów psychologów) Sła społecznego dowodu słusznośc Mlgram, Bckman & Berkowtz, 969 wynk: 4%, 5 8% Robert B. Caldn Wywerane wpływu na ludz. Teora praktyka Phlp Zmbardo: Węzene w Stanford (serpeń 97) Jak sytuacja może wpłynąć na osobowość? W cągu klku dn sytuacja całkowce ch zdomnowała stal sę węźnam strażnkam (Zmbardo) Eksperyment trzeba było przerwać Robert B. Caldn Wywerane wpływu na ludz. Teora praktyka wydawnctwo: Gdańske Wydawnctwo Psychologczne, Maj 2 Sera: Psychologa Społeczna ISBN: 83-87957-52-6 Socjologowe zadają pytana Czy można tłumaczyć globalne zmany modelam mkroskopowym? Czy możemy traktować ludz jak cząstk? Psychologa społeczna czy socjologa? Model Sznajdów Zastosowana modelu Czy czeka nas lepsza przyszłość?.5 -.5 9.97 6.98 4.99 2. Tme 4
Od psycholog społecznej do socjolog Jak to wygląda w fzyce? Psychologa społeczna osoba Socjologa grupa społeczna Fzyka statystyczna termodynamka Od skal mkro do makro... osoba = spn (element układu) Społeczny dowód słusznośc = oddzaływane mędzy elementam Opna społeczna = magnetyzacja Modele fzyczne Modele perkolacyjne (prof. Stauffer) Model Isnga z różnym dynamkam (lata 7-te dynamka Kawasakego) Rozszerzena modelu Isnga (prof. Hołyst, Teora wpływu społecznego - B. Latane, 98) 2 Szkoła Fzyk Teoretycznej: Egzotyczna fzyka statystyczna Model Isnga z różnym dynamkam Dynamka Glaubera modele konsensusu - + - + Dynamka Kawasakego modele konsensusu - + +2 - + +2 Czy można tłumaczyć globalne zmany modelam mkroskopowym? Czy możemy traktować ludz jak cząstk? Psychologa społeczna czy socjologa? Model Sznajdów Zastosowana modelu PROGRAM 5
Żart czy... Kto zaakceptuje ten wstęp? Detrch Stauffer (Kolona) The Isng spn system s undoubtedly one of the most frequently used models of statstcal mechancs. Recently, ths model has also become the most popular physcs export artcle to other branches of scence" such as bology, economy or socology.there are two man reasons for that: frst verbalzed by Nobel prze wnner Peter B. Medawar physcs envy", a syndrome appearng n some researchers who would lke to have such beautfuland relatvely smple models as physcsts have. On the other hand, some physcsts would lke to be better understandable by nonphyscsts and create theores whch could not be so unvocally vered or falsed lke n the classcal areas of physcs. It s rather obvous that Isng-type models cannot explan orgns of very complcated phenomena observed n complex systems. However, t s beleved that these knd of models could descrbe some unversal behavor connected, for example, wth selforganzaton of systems or n other words Edytor IJMP C Perwszy recenzent Twórca nazwy model Sznajdów Autor welu prac orygnalnych dwóch przeglądowych dotyczących naszego modelu Model Sznajdów Jak to dzała? TAK = + NIE = - Co otrzymamy na końcu? Konsensus Jak sę zmena opna? 5% 5% wygrana.5 Koncentracja początkowa m.5 m = N czas N = S Co sę stało? 6
Zastosowana modelu Czy można tłumaczyć globalne zmany modelam mkroskopowym? Czy możemy traktować ludz jak cząstk? Psychologa społeczna czy socjologa? Model Sznajdów Zastosowana modelu Model jako punkt wyjśca potrzebne modyfkacje Coca-Cola na każdym stole! To jest to Marketng Poltyka Rynek fnansowy Reklama na rynku duopolcznym Wojna Col Coca-Cola, 886: John Pemberton (lśce kokany, orzechy kol) Peps, 898: Caleb Bradham (nestrawność - dyspepsa) Nowa frma mus sę reklamować! Jak dużo wydać (czas penądze) na reklamę? h For h= - reklama: z prawdopodobeństwem h kup produkt sgn(h). Kto wygra? Prawdopodobeństwo zdobyca rynku Jak zarobć penądze?.8.6.4 c=.5 c=.5 c=.25.2.2.4 Sła reklamy (h).6.8 7
Wybory w Brazyl W Brazyl wększość wyborów jest proporcjonalna bezpośredna (ne głosuje sę na partę, ale na kandydata) Oddzaływana mędzy wyborcam Oddzaływane z zewnętrznym polem (kampana poltyczna, reklama) Costa nn stwerdzl, że rozkład głosów jest potęgowy z wykładnkem. Jak to wytłumaczyć? Adaptacja modelu Sznajdów dała wynk zgodny z rzeczywstoścą Stan początkowy kandydac przekonują z prawdopodobeństwem proporcjonalnym do ch sły (pole zewnętrzne) Każda osoba charakteryzowana teraz lczbą n=,...,n (lczba kandydatów), oznaczająca, na którego kandydata chce głosować dalej tradycyjne Jak to wygląda? Jak symulować rynek fnansowy? P=.48 P=.32 P=.2 Robmy wybory na przykład po perwszym kroku symulacj S= zamerza kupć S=- zamerza sprzedać Wększość to trend followers, którzy słuchają lokalnego guru (orygnalna reguła Sznajdów) Istneją też fundamentalśc wedzą dużo węcej o rynku Co to jest cena? Co robą trend followers? Wększa podaż nż popyt - cena spada Wększy popyt nż podaż - cena rośne Cena = różnca mędzy popytem podażą m = N N = S?? 8
Co robą fundamentalśc? Wykresy cen Sprzedaje z prawdopodobeństwem m.9.8.75.7.65.7.6 m.5 czas.6.5 Symulacja 5 5 2 Dn.55.5 USD/DEM 5 5 2 Dn..5 Zwroty.4.2 Zwroty Analza zależnośc długotermnowych -.5 -..999.99.9.5... 5 5 2 Dn CDF -.5.5 Zwroty -.2 -.4.999.99.9.5... 5 5 2 Dn CDF -.2.2 Zwroty Analza korelacj, czyl zależnośc dzsejszej ceny od ceny sprzed klku dn, tygodn Analzy R/S (Hursta) oraz DFA, które dają odpowedź na pytane czy dzsejszy wzrost ceny spowoduje kolejny wzrost, spadek czy też ne ma wpływu na przyszłe ruchy cen Funkcja opóźnonej korelacj Dla szeregu czasowego Zt wykreślamy funkcję autokorelacj acf(z,k) jako funkcję opóźnena k.8.6.4.2 ACF -.2 2 3 4 5 Opóźnene (dn).8.6.4.2 ACF -.2 2 3 4 5 Opóźnene (dn).8.6.4.2 ACF -.2 2 3 4 5 Opóźnene (dn).8.6.4.2 ACF -.2 2 3 4 5 Opóźnene (dn) 9
Analza DFA (Detrended Fluctuaton Analyss) Podzel szereg danych (zwrotów) o długośc N na d podprzedzałów o długośc n Dla każdego podprzedzału: - wyznacz trend lnowy z(t)=at+b - odejmj trend lnowy polcz odchylene std.: F( n) = n n t = ( y( t) z( t)) Polcz średną wartość F śr funkcj F(n) Wykreśl F śr jako funkcję n 2 Analza Hursta R/S Podzel szereg danych o długośc N na d podprzedzałów o długośc n Dla każdego podprzedzału: - oblcz średną odchylene std. (S) zwrotów - odejmj średną od zwrotów - zbuduj szereg skumulowanych zwrotów Y - oblcz zasęg (range) R=max{Y}-mn{Y} - przeskaluj (rescale) zasęg: R/S Czas sę pożegnać