MODELOWANIE PROCESU PODEJMOWANIA DECYZJI PRZEZ RADĘ POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Transkrypt

1 Ewa Dzwok Unwersytet Ekonomczny w Katowcach MODELOWANIE PROCESU PODEJMOWANIA DECYZJI PRZEZ RADĘ POLITYKI PIENIĘŻNEJ Wprowadzene Rozwój rynku fnansowego nese ze sobą koneczność jego sterowana nadzorowana poprzez bank centralny. Wększość państw przyjęła, że decyzje dotyczące ustalana stóp procentowych jest podejmowana ne jednoosobowo, lecz przez organ kolegalny (radę, komtet). Sposób dokonywana wyboru składu członkowskego, a także sama jego lczebność, czas kadencj oraz przebeg procesu decyzyjnego różn sę w zależnośc od kraju ma stotny wpływ na przebeg oraz wynk głosowana. Problematyka ta jest w głównej merze rozpatrywana ze względu na rolę, jaką odgrywa ona na rynkach fnansowych. Umejętność przewdywana decyzj monetarnych ma stotne znaczene zarówno dla zarządzających funduszam, przedsęborstwam, jak dla samych nwestorów ndywdualnych. Wedza na temat możlwych wynków głosowana jest nezwykle stotna dla nwestorów, którzy zakładając a pror pewen scenarusz, dokonują transakcj. W przypadku poprawnych przewdywań kerunku skal zman poltyk penężnej, możlwe jest osągnęce ponadprzecętnych zysków. Błędne prognozy prowadzą z kole do znaczących strat. Celem artykułu jest zbadane, jak wpływ na podejmowane decyzj w zakrese ustalana ofcjalnych stóp procentowych w Polsce ma skład Rady oraz przyjęte dzałana poprzedzające sam proces decyzyjny. Metodologa, jaka została wykorzystana w badanu obejmuje prawa teor ger dotyczące zasad podejmowana decyzj w warunkach kolegalnych oraz systemów głosowań. Wynk będą porównane do klasycznej metody opartej na narzędzach statystycznych. Zakres badań obejmuje funkcjonowane Rady Poltyk Penężnej w Polsce w latach

2 44 Ewa Dzwok 1. Sposób podejmowana decyzj w poltyce penężnej Od lat 70. XX w. można zaobserwować proces odchodzena od jednoosobowej (ndywdualnej) decyzj (najczęścej prezesa banku centralnego) na rzecz metody grupowej (kolegalnej). Zjawsko to wynka z faktu, że badana, główne z zakresu zachowań ludzkch (behaworalnych), dostarczyły wedzy na temat sposobu podejmowana decyzj w określonych warunkach. Okazało sę, że koneczność ndywdualnego podejmowana decyzj prowadz do zachowawczośc oraz konformzmu wynkającego z obawy przed oceną otoczena. Możlwość kolegalnego podejmowana decyzj pozwala unknąć bądź złagodzć poglądy skrajne poprzez system głosowana oparty na wększośc. System ten ne ma jednak wpływu na jakość (wedzę) osób wchodzących w skład rady. Blnder wyróżnł pęć podstawowych korzyśc wynkających z natury zachowań grupowych: wymana myśl, poglądów sprzyja lepszym decyzjom, odmenne dośwadczena członków grupy sprzyjają jej efektywnośc, struktura grupy nweluje osobste preferencje, struktura grupy zapobega decyzjom skrajnym, poltyka penężna tworzona przez grupę jest bardzej stablna [Blnder 2008]. Sam proces podejmowana decyzj poprzez grupę (komtet) można zarówno rozpatrywać jako zborowsko nezależnych jednostek (poszczególnych członków rady), jak traktować grupę jako całość. Groth Wheeler [2008] wykazal, że grupa ma skłonność do gradualzmu (dokonuje welu newelkch zman stóp procentowych zamast jednej wększej), a także wykazuje opóźnoną reakcję w przypadku konecznośc zmany trendu (po obnżkach późno podejmuje decyzję o podwyżce). Ta ostatna cecha wynka z obawy przed posądzenem o nekompetencję skłana radę do oczekwana na kolejne dane makroekonomczne zanm zapadne decyzja o zmane ofcjalnych stóp w kerunku przecwnym do dotychczasowego. Rozpatrując komtet jako zbór poszczególnych jednostek, Blnder [2000] dostrzegł, że przynależność do grupy prowadz do polaryzacj przekonań jej członków, zmnejszając bądź elmnując lczbę tych, którzy początkowo byl uznawan za osoby o nesprecyzowanych poglądach. Meon [2006] wykazał natomast, że zmenność decyzyjna poltyk penężnej jest odwrotne proporcjonalna do lczebnośc samej rady (m mnejsza grupa, tym wększa zmenność decyzyjna). W efekce za optymalny rozmar rady uznaje sę grupę 5-7 osób (neparzystą, w celu uzyskana prostej przewag w czase głosowana), składającą sę z 3-4 osób zwązanych z bankem centralnym (nsderów) oraz 2-3 ekspertów (doradców).

3 Modelowane procesu podejmowana decyzj przez Radę Poltyk Penężnej 45 Analzując strukturę polskej Rady Poltyk Penężnej (gremum odpowedzalne m.n. za ustalane pozomu ofcjalnych stóp procentowych), można stwerdzć, że o le lczebność polskej Rady Poltyk Penężnej ne odbega od standardów, o tyle sam dobór członków może uchodzć za netypowy. O le w wększośc krajów gros członków komtetu pochodz ze struktur samego banku centralnego, o tyle w przypadku polskej Rady proporcje układają sę zgoła odwrotne. Grupa podejmująca decyzję jest złożona z dzesęcu osób, przy czym dzewęć z nch to eksperc zewnętrzn, wybran przez Sejm, Senat oraz Prezydenta 1 reprezentujący w ten sposób podzał społeczno-poltyczny kraju w okrese elekcj 2. W procese decyzyjnym ne uczestnczą eksperc wewnętrzn banku, którzy w przypadku nnych krajów zwykle stanową wększość. Borąc nawet pod uwagę przewodnczącego Rady, którego stanowsko uznaje sę za wewnętrzne, sposób jego wyboru ne sprzyja apoltycznośc stablnośc (w cągu 14 lat funkcjonowana Rady było pęcu prezesów). Określając zatem charakter struktury Rady Poltyk Penężnej, można stwerdzć, że polską poltykę monetarną kształtują eksperc zewnętrzn o ukształtowanych poglądach. Podkreślena wymaga jednocześne fakt, że ch decyzja jest wspomagana przez sztab ekonomstów stale zatrudnonych w strukturze Narodowego Banku Polskego. Można zatem przyjąć, że na polskm rynku stotną rolę w procese decyzyjnym będą odgrywać cechy charakterologczne członków Rady, co będze mało stotne przełożene na możlwośc wpływana na ch proces decyzyjny. 2. Przewodnczący RPP oraz jego znaczene w strukturze Rady W przypadku polskej Rady rola przewodnczącego jest szczególna. Jako jedyny przedstawcel banku centralnego w strukturze jest jednocześne odpowedzalny za reprezentowane całej poltyk monetarnej. Będąc w zdecydowanej mnejszośc w grupe przeważne pracownków nauk, kluczową rolę odgrywa jego pozycja na tym właśne polu. Gerlach-Krsten [2008] potwerdza, że w kolegalnym sposobe podejmowana decyzj stotną rolę odgrywają zdolnośc personalne szefa banku centralnego, którego cechy charakterologczne mogą sprzyjać zbudowanu slnej pozycj wewnątrz grupy. Marą znaczena przewodnczącego RPP (prezesa NBP) wewnątrz rady jest procentowy udzał decyzj, 1 2 Zgodne z art. 227 ust. 2 Konstytucj Rzeczypospoltej Polskej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskm, Rada Poltyk Penężnej jest organem NBP. Brak możlwośc ubegana sę o reelekcję, krótk okres dzałana w strukturze (6 lat) oraz śwadomość tymczasowośc stanowska może prowadzć do konformzmu, który będze naslał sę wraz z upływem kadencj.

4 46 Ewa Dzwok w których prezes banku znalazł sę w wększośc podejmującej decyzję (z punktu wdzena teor ger obrał on stronę gracza wygrywającego). W czternastoletnej hstor funkcjonowana RPP, pozom mary sukcesu prezesa banku centralnego przedstawa tabela 1, przy czym została także uwzględnona sytuacja, w której prezes mał głos decydujący (gdy rozkład głosów był równomerny, głos decydujący należał do przewodnczącego Rady). Tabela 1 Procent decyzj, w których Prezes NBP podjął decyzję zgodną z decyzją wększośc (wygrana) Decyzja wększośc Głos decydujący Przegłosowany H. Gronkewcz-Waltz 96% 0% 4% L. Balcerowcz 70% 4% 26% S. Skrzypek 75% 14% 11% P. Wesołek 43% 14% 43% M. Belka 91% 9% 0% Źródło: Na podstawe wynków głosowań. Wynk pokazane w tabel 1 wskazują na fakt, że H. Gronkewcz-Waltz w zdecydowanej lczbe przypadków obrała stronę wygrywającego. Należy jednak podkreślć, że był to okres jedyne dwóch lat (luty 1998-grudzeń 2000), a dośwadczene w bankowośc centralnej ówczesnej prezes było znaczne wększe nż pozostałych członków Rady. Łatwejsza była droga do wypracowana pozycj ldera grupy. L. Balcerowcz przewodnczył dwóm radom, przy czym w perwszych trzech latach (I rada) jego pozycja była znaczne slnejsza nż w trakce kolejnych trzech (jego skuteczność spadła z 98% do 70% sumaryczne decyzja wększośc głos decydujący). Tabela 2 Procent decyzj, w których Prezes NBP Leszek Balcerowcz podjął decyzję zgodną z decyzją wększośc (w zależnośc od składu Rady) L. Balcerowcz Decyzja wększośc Głos decydujący Przegłosowany Rada I (I II.2004) 82% 16% 2% Rada II (II XII.2006) 66% 4% 30% Źródło: Na podstawe wynków głosowań. Do końca 2011 r. najlepsze wynk osągnął M. Belka, którego decyzje zawsze znajdowały sę po strone wygranej. Zgodne z modelem zachowań behaworalnych może to przyczynć sę do umocnena pozycj prezesa w Radze skłonnośc pozostałych członków do ulegana jego opnom.

5 Modelowane procesu podejmowana decyzj przez Radę Poltyk Penężnej Mary sukcesu członków Rady Analzując procentowy udzał głosowań, w których poszczególn członkowe Rady znaleźl sę w grupe przeważającej, można równeż zbadać skalę jednomyślnośc kolejnych kadencj na przestrzen czasu. W przypadku perwszej rady, która dzałała w latach , można mówć o slnej polaryzacj. Decyzje aż trzech członków oscylują w grancach 50%. Przyczyn nezgodnośc poszczególnych osób z grupą należy szukać w ch skrajnych poglądach, które nezależne od obegu nformacj wewnątrz grupy, ne mały wpływu na ndywdualną decyzję. Prowadzło to często, szczególne w momence równowag w głosach, do decyzj (bądź ch braku), które zaskakwały rynek, skutkując nską przejrzystoścą poltyk w tym okrese. W kolejnych latach sytuacja ulegała zmane, przy czym to drug zespół, który podejmował decyzje w latach może zostać uznany za najbardzej jednolty. Jednocześne jedyne w tym składze można wskazać osoby, które w ponad 90% przypadków znajdowały sę w grupe przeważającej podczas podejmowana decyzj. Procent decyzj, w których członkowe RPP podjęl decyzję zgodną z decyzją wększośc (wygrana) Tabela 3 I RPP ( ) II RPP ( ) III RPP ( ) Dąbrowsk 42% Czekaj 94% Bratkowsk 70% Grabowsk 69% Flar 68% Chojna-Duch 80% Józefak 69% Neckarz 91% Glowska 75% Krzyżewsk 73% Noga 73% Glapńsk 75% Łączkowsk 73% Owsak 96% Hausner 75% Prusk 65% Petrewcz 85% Kaźmerczak 75% Rosat 58% Sławńsk 88% Rzońca 59% Wójtowcz 63% Waslewska-Trenkner 71% Wneck 73% Zółkowska 57% Wojtyna 78% Zelńska-Głębocka 73% Źródło: Na podstawe wynków głosowań. Trzeca kadencja rady, jeszcze nezakończona, ne pozwala na jednoznaczne wskazane członków, którzy regularne stoją po strone wygrywającej. W przypadku tej grupy zdecydowanym lderem jest sam przewodnczący Rady, który w zdecydowanej wększośc opowedzał sę po strone decydującej o kerunku zman poltyk penężnej.

6 48 Ewa Dzwok 4. Model szacowana prawdopodobeństwa osądu członka Rady 3 Założena: model decyzyjny to proces Beyesa gra strategczna z nepełną nformacją, członkowe nterpretują uzyskane rekomendacje jako prywatny sygnał ne zawsze skorelowany z faktycznym stanem, w którym znajduje sę gospodarka, obserwowane są dwa stany gospodark: stan a wymagający zmany poltyk (decyzj A), b newymagający zmany (decyzj B), każdy z członków Rady ma swój ndywdualny osąd co do stanu gospodark, którego prawdopodobeństwo wynos q, P ( d = A a) = P( d = B b) = q P( d = B a) = P( d = Ab) = 1 q, gdze: d = A a oznacza, że -ty członek rady podjął decyzję A przy wystąpenu stanu a, przy czym racjonalny nwestor to tak, którego osąd: 1 q 2, czyl prawdopodobeństwo podjęca prawdłowej decyzj przekracza 50%. Celem jest modelowane średnego osądu członków rady q N (prawdopodobeństwa podjęca poprawnej decyzj przez grupę ekspertów zewnętrznych, n = 9 głosów) przy określonym pozome osądu prezesa NBP q M (NBP) (m = 2 głosy). Każdy z członków rady maksymalzuje swoją użyteczność poprzez chęć podjęca optymalnej z punktu wdzena stanu gospodark decyzj. Można wyróżnć trzy możlwe typy zachowań członków Rady pod wpływem przedstawonych uwag na początku spotkana: zachowane stadne wszyscy głosują zgodne z sugestam, tylko członkowe zwązan z bankem głosują z sugestam, każdy z członków głosuje zgodne z własnym przekonanam. Skład osobowy RPP jest netypowy (przedstawcel banku jest sam posada dwa głosy n = 2), dlatego można przyjąć, że każdy z członków głosuje zgodne z własnym przekonanam. Wówczas prawdopodobeństwo wspólnej decyzj (jednomyślność) jest możlwe, gdy zachodz relacja pomędzy pozomem osądu prezesa a pozomem osądu grupy objęta obszarem wyznaczonym na rysunku 1. Jeśl osąd ekspertów zewnętrznych (przeważających lczebne, m = 9) 3 Na podstawe: [Berk Berut 2009].

7 Modelowane procesu podejmowana decyzj przez Radę Poltyk Penężnej 49 wynos 65%, to aby podjąć decyzję zgodną wystarczy przekonane przewodnczącego powyżej 70%. Aby zdomnować Radę o pozome osądu równym 65% (być wygranym), potrzeba co najmnej 90% pewnośc decyzyjnej przewodnczącego. Rys. 1. Zależność osądu grupy od pozomu osądu prezesa NBP Źródło: Na podstawe wynków głosowań. Okazuje sę jednocześne, że najlepsze efekty decyzyjne można uzyskać wówczas, gdy prezes banku centralnego najperw ustal swoją decyzję w sprawe stóp, a następne będze ją prezentował (np. w forme raportu analtycznego) pozostałym członkom Rady. Podsumowane Dośwadczena ostatnch klkudzesęcu lat wskazują na koneczność kolegalnego sposobu podejmowana decyzj dotyczących poltyk monetarnej. Pozwala to unknąć zachowań skrajnych, które mogą towarzyszyć zachowanom jednostk. Budowa polskej Rady jest zdomnowana przez ekspertów zewnętrznych (9 ekspertów zewnętrznych), którzy przeważają nad osobam bezpośredno zwązanym z bankem (Prezes NBP), dlatego stneje wysoke prawdopodobeństwo podejmowana decyzj zgodne z ndywdualnym osądem grupy, a ne z osądem banku centralnego. Jednym z możlwych rozwązań jest zbadane sły oddzaływana Prezesa na grupę poprzez pomar adekwatnośc jego decyzj (procentowego udzału w wygranych głosowanach). Przy tak dużej dysproporcj kluczem do sukcesu

8 50 Ewa Dzwok jest charyzmatyczny przewodnczący Rady, którego autorytet może wpłynąć na przebeg głosowana. Umejętność wypracowywana czytelnych sygnałów może przekonać pozostałych członków Rady ustalć w ten sposób kerunek prowadzonej poltyk monetarnej. Lteratura Berk J.M., Berut B.K. (2009): Monetary Polcy Commttees. Meetngs and Outcomes. ECB Workng Paper Seres No 1070/July. Blnder A.S. (2008): Makng Monetary Polcy by Commttee. CEPS Workng Paper No 167, June. Blnder A.S., Morgan J. (2000): Are Two Heads Better than One? An Expermental Analyss of Group vs. Indvdual Decson-makng. NBER Workng Paper Seres 7909, September. Gerlach-Krsten P. (2008): The Role of the Charman n Settng Monetary Polcy: Indvdualstc vs Autocratlly Collegal MPCs. Internatonal Journal of Central Bankng, September. Groth C., Wheeler T. (2008): The Behavour of the MPC: Gradualsm, Inacton and Indvdual Votng Patterns. External MPC Unt Dscusson Paper No 21, Bank of England. Meon P-G. (2006): Majorty Votng wth Stochastc Preferences: The Whms of a Commttee are Smaller than the Whms of ts Members. DULBEA Workng Paper no 06-05, Unverste Lbre de Bruxelles. MODELING OF MONETARY POLICY COMMITTEE BEHAVIOR CONCERNING VOTING DECISIONS FOR OFFICIAL INTEREST RATES SETTING Summary Decson-makng process made by commttees are nowadays the most popular way of nterest rate settng. The commttee sze, length of tenure, and the organzaton of the nterest rate meetng could affect the votng behavor and nfluences the polcy outcome. Ths paper revews dfferent vews about the role of expectatons n monetary polcy how they are set up and how they evolve over tme. An mportant contrbuton of ths paper s to show two dfferent modelng approaches: collectve decson-makng process based on game theory and classcal statstcal one. The results are appled to the Natonal Bank of Poland decson makng process n