1. Identyfikacja problemu.

Opracowała Monika Światłoń SP 107 Kraków OPIS I ANALIZA PRZYPADKU ROZPOZNAWANIA I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU EDUKACYJNO-WYCHOWAWCZEGO POTRZEBA OMÓWIENIA TEMATYKI ZWIĄZANEJ Z OKRESEM DOJRZEWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY wraz ze scenariuszem 1. Identyfikacja problemu. W trakcie pełnienia funkcji wychowawcy w klasie IV i na początku V zaobserwowałam następujące zjawiska: natężenia zainteresowania płcią przeciwną zarówno u chłopców jak i dziewcząt przejawiające się: -komentowaniem, często w wulgarnej formie zmian fizycznych, szczególnie u dziewcząt; -tworzenie się par, które chodziły ze sobą, przy czym zauważalna była tendencja publicznego proponowania chodzenia i komentowania wydarzeń; -czytanie i pokazywanie sobie artykułów i listów w prasie młodzieżowej dotyczącej dojrzewania i relacji chłopcy dziewczyny; - zwiększone zainteresowanie modą; sygnalizowanie w rozmowach indywidualnych z rodzicami problemów emocjonalnych i wychowawczych z dziećmi, związanymi z okresem dorastania oraz potrzeby szerszego omówienia tych problemów; nasilenie przezwisk oraz wulgaryzmów dotyczących życia seksualnego ludzi, obserwowane przeze mnie i sygnalizowane przez nauczycieli nieodpowiednie zachowania na lekcji, m.in. krnąbrność, braku szacunku dla uczących oraz brak koncentracji. 2. Geneza i dynamika zjawiska Opisane zachowania nasiliły się pod koniec klasy IV i na początku V, o czym wnioskowałam w oparciu przede wszystkim o własne obserwacje, rozmowy z uczniami, na podstawie rozmów z nauczycielami i ich uwag ustnych i pisemnych oraz wielokrotnych rozmów z rodzicami. Wobec tych faktów doszłam do przekonania, że celowe będzie rozpoznanie u rodziców i uczniów potrzeby zgłębienia tematyki dojrzewania i ewentualne zrealizowanie cyklu lekcji wychowawczych podejmujących tych temat. 3. Znaczenie Przemiany fizyczne i psychiczna uczniów szkół podstawowych mogą przebiegać w sposób nierównomierny i odmienny od rówieśników. Młodzi ludzie mają ogromną potrzebę porównywania się i identyfikowania z grupą, stąd te dysharmonie mogą być źródłem kompleksów i poczucia niższości. Często ich reakcje emocjonalne są dla nich niezrozumiałe, nie potrafią racjonalnie wytłumaczyć swoich gwałtownych reakcji, zniechęcenia, zmęczenia bądź rozdrażnienia. Te niepokoje wydają się przybierać poważne rozmiary w przypadku braku rzetelnej wiedzy o specyfice dojrzewania, co utrudnia zaakceptowanie i zrozumienie przemian fizycznych i psychicznych. Uczniowie nadrabiają braki wiedzy udając rzekomą

znajomość tematu za pomocą wulgaryzmów i słownictwa świadczącego o lekceważeniu czy wykpiwaniu kontaktów seksualnych. Dodatkową cechą tego okresu jest skłonność do przekory, krnąbrności i nieposłuszeństwa wobec rodziców, nauczycieli i innych osób dorosłych. Duże znaczenie w tym okresie ma wiedza o dojrzewaniu i relacjach w związku oraz postawy wyniesione z domu, a ta sfera życia rodzinnego pozostawia często wiele do życzenia. Obserwowane zachowania wpływały negatywnie na zachowania pojedynczych uczniów jak i całej klasy, generując wiele konfliktów, a czasami i agresję słowną lub/i fizyczną. Wzajemne relacje między dziewczętami i chłopcami w bardzo wyraźny sposób rzutowały na integrację zespołu klasowego, stąd ważne stało się lepsze zrozumienie przez uczniów zmian fizycznych i psychicznych okresu dojrzewania. Duże znaczenie dla mnie miało też oczekiwanie rodziców na moją reakcję jako wychowawcy klasy. Tematyka dojrzewania i rozmnażania omawiana jest szczegółowiej na lekcjach przyrody dopiero w klasie VI, co wobec zaawansowanych objawów dojrzewania uczniów wydaje się nieco spóźnione. 4. Prognoza szczegółowa -prognoza negatywna: pogłębienie problemów wychowawczych w klasie (agresja, krnąbrność, wulgaryzmy, konflikty, problemy psychiczne związane z okresem dojrzewania, przyswajanie błędnej, wypaczonej lub niekompletnej wiedzy lub w sytuacji, gdy tematyka ta jest w centrum zainteresowania uczniów; -prognoza pozytywna: po zapoznaniu uczniów w formie skonsultowanej i zaakceptowanej przez rodziców ze specyfiką okresu dojrzewania uczniowie będą czuli się spokojniejsi wiedząc, czego mogą się spodziewać w tym czasie, chętniej będą szukali odpowiedzi na swoje pytania u rodziców i dorosłych ogólnie. W dalszej perspektywie ich zachowania ulegną poprawie wynikającej z większej kompetencji w tym temacie i zrozumienia przemian u siebie i kolegów. 5. Propozycja rozwiązania po przeprowadzeniu rozpoznania oczekiwań uczniów oraz rodziców wypracowanie formy i przeprowadzenie cyklu lekcji wychowawczych dotyczących okresu dojrzewania. 6. Wdrażanie oddziaływań i analiza wyników a) Dyskusja z rodzicami na zebraniu na temat tej propozycji b) Opracowanie i przeprowadzenie ankiety nr 1 wśród uczniów na temat potrzeby omówienia opisanej tematyki na lekcjach wychowawczych c) Analiza ankiety d) Przeprowadzenie cyklu lekcji wg mojego scenariusza e) Dyskusja na zebraniu rodziców podsumowująca cykl lekcji oraz pedagogizacja rodziców f) Opracowanie i przeprowadzenie ankiety wśród uczniów (nr 2) i rodziców (nr 3) oceniających ten cykl Ad.a) Na zebraniu z rodzicami przedstawiłam swoją propozycję oraz przeczytałam scenariusz cyklu lekcji i poprosiłam rodziców o wyrażenie swojej opinii. Reakcja, z którą się spotkałam, była bardzo żywa w porównaniu z atmosferą na innych zebraniach, wielu rodziców się wypowiadało, często odnosząc się do swoich doświadczeń z okresu

dorastania i znaczenia w tym czasie kompetentnych informacji. Rodzice poparli moją propozycję, często szczegółowo komentując lub proponując rozszerzenie niektórych treści. Istotnym punktem dyskusji było też wypracowanie stanowiska, w jaki sposób mam odpowiadać na ewentualne pytania dotyczące życia seksualnego ludzie. Postanowiliśmy, mam udzielać odpowiedzi na pytania uczniów, o ile uznam, że nie wykraczają one poza dyktowane rozsądkiem treści odpowiednie dla tego wieku rozwojowego. Ad.b) Ankieta nr 1została przeprowadzona wśród 20 uczniów klasy VB, której jestem wychowawcą. Przed przeprowadzeniem ankiety poinformowałam uczniów o swoim pomyśle przeprowadzenia cyklu lekcji o dojrzewaniu i poprosiłam o anonimowe odpowiedzi tak lub nie na pytania zawarte w ankiecie: Treść ankiety i zbiorcze wyniki: Treść pytania Odpowiedzi Odpowiedzi TAK NIE 1.Czy interesuje cię tematyka związana z dojrzewaniem 13 6 płciowym chłopców i dziewcząt? 2. Czy rozmawiałeś/-aś na ten temat z 10 9 rodzicami/rodzicem? 3. Czy rozmawiałeś/-aś na ten temat z rówieśnikami? 9 10 4. Czy czytałeś/-łaś artykuły lub książki dotyczące tej 5 14 tematyki? 5. Czy jesteś zadowolony/-a, że problemy związane z 14 5 okresem dorastania zostaną poruszone w cyklu lekcji wychowawczych? 6. Czy zauważyłeś/-łaś u siebie jakieś oznaki dojrzewania? 12 7 Ad.c) Wyniki ankiety pokazały, ze większość klasy, około 68% jest zainteresowana tematyką dojrzewania, co, wraz z wynikami odpowiedzi na pytanie 5, gdzie 73% uczniów wyraziło zadowolenie z propozycji przeprowadzenia cyklu lekcji i poparciu rodziców, stanowiło wystarczającą motywację do wcielenia tego pomysłu w życie. Dane pokazują też, że, że tylko około 50% uczniów miało okazję rozmawiać na ten temat z rodzicami, co potwierdza stereotyp o trudnościach nawiązywania rozmowy na tematy dojrzewania płciowego i ogólnie życia intymnego. W podobnej proporcji rozmowy miały miejsce z rówieśnikami, co może wynikać z wielu przyczyn, m.in. nieśmiałości, czy różnicy w rozwoju fizycznym. Niewielu uczniów czytało artykuły czy książki na ten temat, co może być związane z faktem, że niewiele osób kupuje czasopisma młodzieżowe oraz nieśmiałości (w bibliotece czy księgarni trzeba sformułować, o jaką książkę chodzi). Aż 63% uczniów zauważyło już u siebie oznaki dojrzewania, tak więc temat ten jest niezwykle na czasie, jeśli nawet nie poruszany zbyt późno Ad. d) Lekcje wychowawcze zostały przeprowadzone na podstawie scenariusza, niektóre zagadnienia zostały jednak potraktowane bardziej szczegółowo, co było spowodowane dużym zainteresowaniem uczniów i potrzebą powtórzenia trudniejszych treści. Ad. e) Na zebraniu rodziców przedstawiłam swoje refleksje dotyczące nastawienia i reakcji uczniów na przedstawiane treści, problemów, które szczególnie ich zainteresowały, pytań, jakie zadawały jak i moich osobistych obserwacji i wniosków. Rodzice podzielili się swoimi komentarzami i uwagami dotyczącymi relacji dzieci o lekcjach. Istotną częścią

zebrania była pedagogizacja dotycząca trudności wychowawczych w okresie dorastania. Każdy rodzic otrzymał streszczenie tego tematu na odbitce ksero. Ad.f) Ostatnim etapem było podsumowanie opinii rodziców i dzieci (ankieta 2 i 3). Oto treść ankiet i analiza wyników: Lp Treść pytania Ilość odp. TAK Ilość odp. NIE Inne odpowiedzi Czy po ukończonym cyklu lekcji wychowawczych na temat dojrzewania uważasz, że: 1. Uzasadnione było przeprowadzenie lekcji o tej tematyce? 19 1 0 2. Czy materiał prezentowany był zbyt szczegółowo, obszernie? 3. Czy wiadomości podawane były w przystępny/zrozumiały sposób? 4. Czy nauczyciel zachowywał się we właściwy sposób, stwarzał właściwą atmosferę pracy? 5. Czy temat był dla ciebie interesujący? 2 18 0 19 0 1 19 1 0 13 2 Nie wiem, a skąd mam wiedzieć, częściowo, a bo ja wiem, trochę, 20 0 0 6. Czy uczniowie mieli możliwość zadawania pytań? 7. Czy znalazłeś odpowiedzi na 13 3 Niektóre, czasem, nie swoje pytania? miałem takich, nie wiem 8. Czy materiały pomocnicze 20 0 0 (filmy, plansze ćwiczenia, ) były zrozumiałe? 9. Czy materiały pomocnicze były 11 4 Trudno określić, czasami, interesujące/ciekawe? nie wiem, częściowo 10. Czy uważasz, że ta tematyka 18 1 obojętnie powinna być omawiana na lekcjach wychowawczych? 11. Jeżeli tak, to w której klasie najwięcej wskazań na kl. IV 12. Czy rozmawiałeś z rodzicami o 12 6 dwa razy odp. czasem tych lekcjach? 13. Czy czujesz się spokojniejszy, 14 6 wiedząc jakich zmian możesz oczekiwać w okresie dojrzewania po tym cyklu lekcji? 14. Stosując oceny szkolne, oceń cały cykl lekcji. 15. Czy masz propozycje tematów na lekcje wychowawcze? śr. 4.95 Środowisko szkolne, hobby, zwierzęta, ulubione gry, przyjaźń, ludzie źli, narkotyki Analizując wyniki ankiety można powiedzieć, że uczniowie zdecydowanie: Uważają, że uzasadnione było przeprowadzenie cyklu lekcji ona temat dojrzewania

materiał nie był przedstawiony zbyt obszernie wiadomości podawane były w przystępny sposób nauczyciel stwarzał właściwą atmosferę pracy uczniowie mieli możliwość zadawania pytań materiały pomocnicze były zrozumiałe tematyka ta powinna być omawiana na lekcjach wychowawczych. 65% uczniów uważało temat za interesujący, 10% przeciwnie, natomiast 3 uczniów uważało, że temat był częściowo interesujący. Zadziwiające na to pytanie są odpowiedzi typu: a skąd mam wiedzieć, a bo ja wiem, nie wiem. Dla większości uczniów prezentowane materiały pomocnicze (filmy, plansze, środki higieniczne) były ciekawe. Cieszy fakt, że 12 uczniów (60%) rozmawiało z rodzicami o treściach lekcji w tym cyklu w domu, co znalazło też potwierdzenie w wynikach ankiety z rodzicami. Mam nadzieję, ze było to początkiem długofalowego dialogu rodzice- dzieci na tematy seksualności ludzi, a w niektórych przypadkach bodźcem do podjęcia takich rozmów. Wyniki dotyczące pytania 13 bardzo mnie satysfakcjonują, bo aż 70% uczniów odpowiedziało, że czują się spokojniejsi wiedząc, jakich zmian oczekiwać w okresie dorastania. Wynik ten pokazuje, że osiągnęłam jeden z założonych celów tego projektu. Prosiłam też dzieci o wskazanie, w których klasach ta tematyka powinna być omawiana. Ich odpowiedzi ilustruje wykres kołowy: Najwięcej jest wskazań na klasę IV, co jest uzasadnione wynikami ankiety nr 1, gdzie aż 63% dzieci zauważyło już u siebie pierwsze oznaki dojrzewania. Oceny wystawione przez uczniów cyklowi lekcji kształtują się następująco: Srednia:4.95. Myślę, że ocena mówi sama za siebie i przyznam, że sprawiła mi dużą satysfakcję. Odpowiadając na pyt.15 uczniowie proponowali kilka tematów, m.in. środowisko szkolne, źli ludzie, nasze hobby, zwierzęta, narkotyki Ankieta nr 3: Ankieta skierowana do rodziców dotycząca cyklu lekcji wychowawczych o dojrzewaniu płciowym. Lp. Treść pytania 1. Czy uważa Pan/Pani, że te lekcje były udanym pomysłem do realizowania na godzinach wychowawczych? 2. Czy tematyka dotycząca dojrzewania płciowego nie została poruszona zbyt późno? 3. Czy uczniowie byli zadowoleni, że mogą uczestniczyć w lekcjach? 4. Czy uczniowie akceptowali sposób przeprowadzenia lekcji i podejście nauczyciela do tej R A Z E M odpowiedzi TAK NIE NIE WIEM 18 0 2 0 17 3 15 1 4 18 0 2

tematyki? 5. Czy uczniowie dzielili się z Państwem informacjami o treściach realizowanych na lekcjach? 6. Czy prosili o dodatkowe informacje bądź rozmawiali z Państwem chcąc pogłębić swoje wiadomości? 7. Czy istnieje konieczność pogłębiania tej tematyki w klasie VI? 18 2 0 10 8 2 8 3 9 Na podstawie wyników ankiety można wnioskować, że rodzice uważali te lekcje za udany pomysł (90%) i że tematyka lekcji nie była podjęta zbyt późno (85%). Jest to nieco zaskakujące, wobec odp. Uczniów, gdzie 63% przyznaje się do zaobserwowania pierwszych oznak dojrzewania. W ocenie rodziców dzieci zadowolone były z uczestnictwa w lekcjach (75%) i akceptowali moje podejście do tego tematu(90%). Aż 90% rodziców twierdzi, że dzieci rozmawiały z nimi o treściach realizowanych na lekcjach, co daje o 20% wyższy wynik niż podawany przez dzieci. 50% uczniów prosiło rodziców o dodatkowe wyjaśnienia. Analiza odpowiedzi na pytanie 7 nie daje jednoznacznej odpowiedzi, czy należy kontynuować ta tematykę w klasie VI. 7. Efekty Analiza ankiet potwierdziła żywe zainteresowanie uczniów i rodziców pogłębieniem tematyki dojrzewania seksualnego i satysfakcjonującej większości dzieci dostarczyła odpowiedzi na interesujące ich zagadnienia. Mam nadzieję, że mój otwarty stosunek do omawianych treści i udzielanie odpowiedzi na pytania uczniów przyczyniły się do traktowania go z mniejszym napięciem i większą naturalnością, mam na myśli kontynuację rozmów z rodzicami i dorosłymi, zainteresowanie pogłębienia wiadomości z literatury i czasopism.. Należałoby się zastanowić w projektowaniu tematów do realizacji w klasie VI nad nieco innym, aczkolwiek rozszerzającym to zagadnienie podejściem do tematyki dojrzewania p[od kątem problemów emocjonalnych i relacji dziewczętachłopcy. Długofalowe efekty lekcji są trudno mierzalne, mam nadzieję, że cykl ten wpłynie na poprawę zachowań uczniów wynikających z nadrabiania niepewności i braku wiadomości wulgaryzmem, agresją i popisywaniem się. SCENARIUSZ CYKLU LEKCJI WYCHOWAWCZYCH DOTYCZĄCYCH OKRESU WZRASTANIA I DOJRZEWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY pt CZAS PRZEMIAN przewidziany do realizacji w klasie V Scenariusz konsultowany był z nauczycielem prowadzącym lekcje przyrody, panią Aliną Piątosą Cel ogólny: pogłębienie i usystematyzowanie wiadomości na temat okresu wzrastania i dojrzewania Cele operacyjne: Uczeń: 1. potrafi opisać przemiany fizyczne i emocjonalne zachodzące w okresie dojrzewania i traktuje je jako etap prawidłowo toczącego się procesu wzrastania i rozwijania się,

2. przyswoił sobie właściwą terminologię dotyczącą części ciała, wzrastania i rozwoju 3. rozumie, że wraz z dojrzewaniem wzrasta odpowiedzialność za dbałość o swoje ciało i postępowanie, 4. uświadamia sobie konieczność wzajemnego poszanowania zmian związanych z dojrzewaniem seksualnym, 5. szuka odpowiedzi na interesujące go zagadnienia zadając pytania na lekcji, w domu oraz czytając literaturę i czasopisma. Techniki pracy: dyskusja, wykład, praca indywidualna, praca w grupach, projekcja filmu dydaktycznego. Materiały: poradniki dla dziewcząt i chłopców, ksero ćwiczeń, ksero kwizu, filmy edukacyjne, plansze poglądowe, czasopisma młodzieżowe, materiały higieniczne Scenariusz oparty został o program Czas przemian : zeszyt ćwiczeń dla nauczyciela, poradnik metodyczny, poradniki dla dziewcząt i chłopców. Skróty: N nauczyciel, UU uczniowie Lekcja 1: Okres wzrastania, wzorce rozwoju. a) wstęp zapoznający UU z celami cyklu i tematyką poszczególnych lekcji b) UU proszeni są o wypracowanie definicji dojrzewania. N uściśla ją i podkreśla konieczność pozytywnego podejścia do nieuniknionych przemian swojego ciała w okresie dojrzewania c) UU wymieniają zmiany w wyglądzie ciała u dziewcząt i chłopców w tym okresie, N uzupełnia je i wypisuje w kolejności pojawiania się, krótkie omówienie d) N rozdaje wzorce rozwoju odbite na ksero e) N omawia następujące zagadnienia związane z rozwojem Wzrost ciała Owłosienie i problem przetłuszczania się włosów Wypryski Aktywność gruczołów potowych (m.in. zwracając uwagę na higienę) Zmiany nastroju f) UU wklejają do zeszytu ćwiczenie utrwalające wiadomości o wzorcach rozwoju i rozwiązują je na lekcji, wspólne sprawdzenie g) N rozdaje osobno przygotowane dla dziewcząt i chłopców poradniki do przeczytania w domu, co potraktowane jest jako zadania domowe Lekcja 2 : Dieta i ruch. Dobre samopoczucie. Omówienie podstawowych zasad zachowania prawidłowej diety jako warunku dobrego samopoczucia (m.in.. poruszenie problemu otyłości, mody na szczupłą sylwetkę, nieprawidłowych nawyków żywieniowych obserwowanych u UU na terenie szkoły oraz w czasie wyjść i wyjazdów). Chętni UU podają swój wczorajszy jadłospis, reszta komentuje. Omówienie możliwości częstej zmiany nastroju i napięcia jako nieuniknionej strony dojrzewania. UU wypowiadają się na temat własnych odczuć. Wymienienie symptomów ostrzegawczych stresu i sposobów radzenia sobie z nimi N podkreśla też konieczność uprawiania ćwiczeń fizycznych jako warunku dobrego samopoczucia. UU proszeni są o podanie ilości czasu, jaki poświęcają ćwiczeniom fizycznym w swoim wolnym czasie oraz nawyków w rodzinie, nawiązanie do mody na szczupłą i wysportowaną sylwetkę na podstawie artykułów i listów w prasie młodzieżowej i dla dorosłych. Dyskusja.

Kwiz sprawdzający wiadomości na temat zbilansowanej diety ( jako ćw. do rozwiązania na lekcji bądź zadanie domowe) Lekcja 3. Budowa żeńskiego układu rozrodczego. Cykl menstruacyjny. Higiena w czasie okresu. Na omówienie tego tematu można przeznaczyć 2 jednostki lekcyjne przy dużym zainteresowaniu UU oraz konieczności utrwalenia terminologii omawianej na lekcji. Omówienie budowy żeńskiego układu rozrodczego na podstawie tablicy poglądowej UU rozwiązują ćwiczenie odbite na ksero: podpisanie części żeńskiego układu rozrodczego Omówienie cyklu menstruacyjnego u kobiet Ksero ćwiczenia obliczanie długości cyklu menstruacyjnego ( jako ćw. do rozwiązania na lekcji bądź zadanie domowe) Rozmowa na temat konieczności zachowania szczególnej higieny w czasie menstruacji oraz dostępnych środków higienicznych. Prezentacja tych środków oraz ich właściwości. ( wkładki, różne rodzaje podpasek, tampony) Lekcja 4. Budowa męskiego układu płciowego. Powtórzenie wiadomości. Omówienie budowy męskiego układu płciowego na podstawie tablicy poglądowej Rozwiązanie ćwiczenia odbitego na ksero utrwalającego terminologię wprowadzoną na lekcji. Omówienie zagadnień : wzwód, polucja/wytrysk Prezentacja filmu video pt. Układ rozrodczy celem utrwalenia i powtórzenia budowy żeńskiego i męskiego układu rozrodczego. Lekcja 5. Przemiany wieku dojrzewania. Lekcja poświęcona problemom związanym z okresem dojrzewania dziewcząt i chłopców na podstawie prezentacji filmu edukacyjnego: a) Dziewczęta przemiany wieku dorastania: czas 19 minut; b) Chłopcy przemiany wieku dorastania: czas 19 minut; Lekcja 6. Rozwój płodu Podsumowanie. Prezentacja filmu edukacyjnego Widziane z ukrycia 25 minut : zapłodnienie, kolejne fazy rozwoju płodu na podstawie badań ultrasonograficznych Podsumowanie i sprawdzenie zdobytych umiejętności i wiadomości na lekcjach z tego cyklu na podstawie kwizu podsumowującego Omówienie wyników Podsumowanie cyklu lekcji, ankieta anonimowa, wolne wypowiedzi UU Literatura: 1. Papis W., 1993, Wzrastam w mądrości, Warszawa: wydawnictwo TRAWERS. 2. Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klas V-VI szkoły podstawowej. Praca zbiorowa pod redakcją Teresy Król. 1999. Kraków: wydawnictwo Rubikon. 3. Król T., Maśnik K., Węglarczyk G., 1999. Wychowanie do życia w rodzinie. Program nauczania dla klas V-VI szkoły podstawowej. Kraków: wydawnictwo Rubikon.

4. Braun _ Gałkowska M., 1994, Książka dla nauczycieli o wychowaniu i lekcjach wychowawczych. Warszawa: wydawnictwo Krupski i S-ka.