KOMORA DO BADAŃ WSPÓŁCZYNNIKÓW EKSHALACJI RADONU

PRACE NAUKOWE GIG GÓRNICTWO I ŚRODOWISKO RESEARCH REPORTS MINING AND ENVIRONMENT Kwartalnik Quartrly 3/2003 Wojcich Koza, Jan Skowronk, Stanisław Chałupnik KOMORA DO BADAŃ WSPÓŁCZYNNIKÓW EKSHALACJI RADONU Strszczni Radon i jgo pochodn obcn w powitrzu w domach są źródłm ponad połowy rocznj dawki prominiowania jonizującgo, jaką przciętny człowik przyjmuj z otocznia [2]. Jst drugim co do znacznia, po tytoniu, czynnikim wywołującym raka płuc. W większości przypadków jgo źródłm są zawart w skorupi zimskij naturaln szrgi prominiotwórcz. W budynkach miszkalnych w wilu przypadkach mogą to być równiż matriały, z których są on zbudowan. Radon, będący gazm szlachtnym, dość łatwo kshaluj z nich do powitrza. W zamkniętych pomiszczniach jgo stężni moż wzrosnąć na tyl, by stanowić zagrożni dla zdrowia przbywających w nim osób. W clu ogranicznia zagrożnia z tgo źródła ważn jst wyznaczni współczynników kshalacji radonu z matriałów budowlanych i/lub surowców, z których t matriały zostały wykonan. Znajomość wartości współczynników kshalacji moż być takż użytczna do prognozowania zagrożnia na stanowiskach pracy, na których występują matriały zawirając rad, np. w kopalniach. Do badań współczynników kshalacji radonu buduj się spcjaln komory pomiarow, by unimożliwić kontakt z środowiskim zwnętrznym. W artykul przdstawiono budowę komory kshalacyjnj o zminnj objętości. Umożliwia to badani próbk o różnych rozmiarach. Przdstawiono równiż wyniki tstowania komory pod względm szczlności. Zaproponowano dwi mtody wyznaczania współczynnika kshalacji radonu, różniąc się sposobm prowadznia badań i zastosowanymi mtodami pomiaru stężnia radonu. Pirwszy sposób polga na pomiarz stężnia radonu w ciągu pirwszych kilkunastu godzin po rozpoczęciu badań. Można wtdy przyjąć, ż kshalacja radonu powoduj liniowy wzrost jgo stężnia w komorz, bowim rozpad prominiotwórczy radonu jst wówczas znikomo mały w porównaniu z szybkością kshalacji i można go zanidbać w obliczniach. Drugi sposób polga na pomiarz stężnia radonu w komorz po osiągnięciu równowagi dynamicznj między jgo kshalacją a rozpadm prominiotwórczym. Jst to sposób bardzij czasochłonny. Do pomiarów stężnia radonu zastosowano zarówno mtody czynn (pobór próbk powitrza do badań mtodą przpompowywania przz układ dtkcyjny), a takż birn. Stwirdzono, ż stosując mtody czynn nalży zwrócić szczgólną uwagę na szczlność układu pomiarowgo. W części dtkcyjnj zastosowano radiomtry z komórkami Lucasa lub sondy Barasol. Opisano podstawy tortyczn przdstawionych sposobów badania współczynnika kshalacji radonu. Na zakończni przdstawiono wyniki badania współczynnika kshalacji z kilku różnych matriałów. Dvlopmnt of th chambr for masurmnts of radon xhalation cofficints Abstract Radon and its progny concntrations in dwllings ar a sourc of significant ffctiv dos for inhabitants, usually mor than 50% of annual dos from all natural radionuclids in th nvironmnt. Radon, similarly as tobacco, is statd as on of th most important factors, inducing lung cancrs. In most of th cass, main sourcs of radon in dwllings ar natural sris of radionuclids in undrlying ground. But in som buildings, also construction matrials may b additional and important sourc of radon. Radon, as a nobl gas, rlativly asy can migrat through solid matrials and xhals from it to th air. In confind spacs, lik dwllings, cllars, cavrns or tunnls, radon concntration may grow to such lvl, to caus a halth hazard for inhabitants or workrs. 83

Mining and Environmnt Dtrmination of radon xhalation cofficints from building matrials or/and ingrdints of such matrials is important to rduc ngativ influnc of radon. Additionally, th knowldg of xhalation factors can b usful for th prdiction of radon hazard at workplacs, locatd in confind spacs, lik undrground gallris in mins or in tunnls. To nabl invstigations of radon xhalation cofficints, spcial chambrs ar constructd to sal sampls of diffrnt matrials insid, without contact with othr radon sourcs. In th papr a construction of xhalation chambr is dscribd, with a possibility to rgulat its volum. Such fatur nabls invstigations of xhalation from diffrnt sampls with a wid span of dimnsions. Rsults of laking tsts of xhalation chambr ar prsntd in th papr as wll. Two mthods of th assssmnt of radon xhalation factor hav bn dscribd, with application of diffrnt radon dtctors and tim rgims of masurmnts. First approach is basd on radon masurmnts in th chambr within first svral hours aftr saling of th chambr. In this cas a linar incras of radon concntration is takn into account, bcaus th dcay of this radionuclid in this priod can b nglctd. In th scond mthod, masurmnts ar don, whn th dynamic quilibrium in th chambr is stablishd (aftr at last 14 days). This mthod is a tim-consuming on, but oftn giving mor prcis rsults. For masurmnts of radon concntration in xhalation chambr diffrnt mthods hav bn applid, activ and passiv ons. In activ mthods air from th chambr has bn pumpd through dtction unit. W found, whn activ mthods hav bn applid, vry important issu was th propr saling of th systm to avoid any lakag, which can occur during pumping. Pylon AB-5 monitor and Barasol radon prob hav bn usd as radon monitors. Th thortical basis for both mthods of invstigation of radon xhalation cofficint is prsntd in th papr. Svral rsults of xprimnts for diffrnt matrials ar includd in th txt. 1. WSTĘP Badania, któr przprowadza się w wilu laboratoriach na świci dowodzą, ż radon oraz produkty jgo rozpadu wdychan z powitrzm zwiększają ryzyko zachorowań na choroby nowotworow wśród ludzi [1]. Radon i jgo pochodn obcn w powitrzu w domach są źródłm ponad połowy rocznj dawki prominiowania jonizującgo, jaką przciętny człowik przyjmuj z otocznia [2]. Uwarunkowania gologiczn, a czasami wpływ górnictwa [3, 4] powodują, ż w niktórych domach stężni radonu i jgo pochodnych moż być dzisiątki, a nawt stki razy większ niż w innych [5, 6]. Atomy radonu rozpadają się, wytwarzając radioaktywn produkty rozpadu. Pochodn rozpadu dalj sukcsywni rozpadają się mitując szkodliw dla zdrowia cząstki alfa. Enrgia cząstk alfa wymitowanych przz wchłonięt do płuc pochodn radonu absorbowana jst przz tkanki układu oddchowgo i moż w fkci spowodować rozwój choroby nowotworowj. Radon jst gazm szlachtnym i dlatgo łatwo kshaluj do powitrza. Zdolność przchodznia radonu z matriałów stałych lub ciczy do powitrza okrśla się przz pomiar współczynnika kshalacji: jst to aktywność radonu (w bkrlach) wydzilana do powitrza w jdnostc czasu (skundzi) z jdnostki powirzchni (1 mtra kwadratowgo) tgo matriału. 2. OPIS KOMORY EKSHALACYJNEJ I METOD BADAWCZYCH Do badań współczynnika kshalacji radonu zaprojktowano i zbudowano spcjalną komorę. Komora ta została wykonana z stalowj rury w postaci modułowj. 84

Górnictwo i Środowisko Składa się ona z trzch sgmntów, co pozwala uzyskać objętości: 14,7, 29,3 oraz 43,9 l (rys. 1). Rys. 1. Schmat komory radonowj Fig.1. A sktch plan of radon xhalation chambr W czasi wstępnych badań wykorzystano dwi różn mtody pomiaru radonu. W pirwszj mtodzi zastosowano radiomtr typu AB-5 firmy PYLON z komorami scyntylacyjnymi. Powitrz z komory kshalacyjnj zasysan było do komórki Lucasa, dołączonj do radiomtru. Całość tworzyła układ zamknięty, w którym obig powitrza był wymuszany za pomocą wbudowanj w radiomtr pompy lub tż powitrz dyfundowało do birnj komórki Lucasa. Dolny próg dtkcji (LLD) dla mtody scyntylacyjnj wynosił około 30 Bq/m 3 przy czasi pomiaru 30 minut. W drugij mtodzi wykorzystano sondę BARASOL wyposażoną w krzmowy dtktor półprzwodnikowy. Sonda ta zawira układy: dtkcji, obróbki sygnału, strowania i zarządzania danymi oraz układ zasilania. Służy ona przd wszystkim do okrślania stężnia radonu w powitrzu glbowym. Moż być dołączona do komory kshalacyjnj. Omawiana mtoda jst mtodą birną, radon dyfunduj do komory pomiarowj sondy poprzz mmbranę, Próg dtkcji tj mtody pomiarowj wynosi około 200 Bq/m 3, przy czasi pojdynczgo pomiaru 30 minut. 2.1. Badani szczlności komory kshalacyjnj przy użyciu komórk Lucasa Badania szczlności komory kshalacyjnj polgały na wytworzniu w nij atmosfry radonu, a następni śldzniu jgo rozpadu. Źródło atmosfry radonowj stanowiła komora radonowa o pojmności 7,25 m 3, w którj utrzymywan było stał stężni radonu wynosząc około 35 kbq/m 3. W komorz tj została umiszczona, na jdną dobę, otwarta komora kshalacyjna. Po tym czasi została ona zamknięta i wyciągnięta z komory. Badania jj szczlności prowadzono dwoma mtodami: czynną i birną. 85

Mining and Environmnt Mtoda birna W mtodzi birnj zastosowano komórkę scyntylacyjną typu PRD (Passiv Radon Dtctor), która była połączona na stał z radiomtrm AB 5. Umożliwiało to bzpośrdni śldzni zmian aktywności radonu w komorz. Komórkę PRD wprowadzono z jdnj strony do komory kshalacyjnj przz otwór montażowy sondy, co umożliwiało dyfuzję radonu z komory do komórki Lucasa. Jdnak z względu na nico mnijszą śrdnicę komórki PRD, koniczn było zastosowani dodatkowgo uszczlninia za pomocą uszczlk, wykonanych z gumy silikonowj. Poniważ radon jst gazm szlachtnym, podlgającym jdyni prawom rozpadu prominiotwórczgo, jgo ubytk w komorz spowodowany jst jgo rozpadm, al moż być powiększony niszczlnością układu. Porównując tortyczny ubytk radonu wynikający z prawa rozpadu oraz wyniki pomiarów można było wyznaczyć niszczlność układu (rys. 2). Rn 222, kbq/m 3 1 2 Rys. 2. Tst szczlności komory mtodą birną przy użyciu radiomtru AB-5: 1 krzywa tortyczna zaniku Rn, 2 wynik pomiaru mtodą birną Fig. 2. Rsults of a lakag tst of th chambr. Pylon AB-5 monitor was usd in a passiv mod. 1 thortical dcay curv of Rn-222, 2 rsults of xprimnt Doświadczalni wyznaczon stężni radonu było znaczni większ od tortyczngo spadku stężnia wynikającgo z prawa rozpadu. Pomiar jdnoznaczni wykazał niszczlność układu. Stwirdzono ż trudności z szczlnym zamocowanim komórki Lucasa w komorz kshalacyjnj wykluczają zastosowani tj mtody. Mtoda czynna Badania szczlności mtodą czynną zostały przprowadzon bzpośrdnio po zakończniu badania szczlności mtodą birną, dlatgo początkow stężni radonu w komorz kshalacyjnj wynosiło około 12 kbq/m 3 (rys.3). Pomiary wykonan zostały przy użyciu komórki Lucasa typu 300A, dołączonj do radiomtru AB-5. Komórka Lucasa podłączona była z jdnj strony do komory kshalacyjnj za pomocą przwodu z tworzywa sztuczngo zakończongo szybkozłączką gazową. Drugi t, h 86

Górnictwo i Środowisko konktor komórki połączony był przwodm z pompą powitrza, w jaką jst wyposażony radiomtr AB 5. Z koli wylot pompy, równiż za pomocą węża zakończongo szybkozłączką gazową, był połączony z komorą kshalacyjną, co zapwniało zamknięty obig powitrza w systmi. Komórka scyntylacyjna 300 A dołączona była w czasi pomiarów na stał do fotopowilacza radiomtru AB 5. Tak jak w przypadku stosowania mtody birnj, szczlność komory okrślono na podstawi porównania wartości stężnia radonu, wynikającgo z prawa rozpadu prominiotwórczgo, z wartościami otrzymanymi z pomiarów. Badania wykazały niszczlność układu. Uciczka radonu mogła zachodzić na drodz powitrza pomiędzy komorą kshalacyjną, komórką Lucasa i radiomtrm AB-5. Najprawdopodobnij niszczlna była pompa powitrza, wymuszająca jgo przpływ w układzi. Rn 222, Bq/m 3 1 2 Rys. 3. Tst szczlności komory mtodą aktywną przy pomocy urządznia Pylon-AB5: 1 krzywa tortyczna, 2 wynik pomiaru mtodą aktywną Fig.3. Rsults of a lakag tst of th chambr. Pylon AB-5 monitor was usd in th activ mod. 1 thortical dcay curv of Rn-222, 2 rsults of xprimnt Oba tsty wykazały, ż radiomtr typu AB-5 firmy PYLON ni moż być stosowany do pomiarów ciągłych stężnia radonu w komorz kshalacyjnj z względu na niszczlności w systmi pomiarowym. Możliw jst natomiast wykorzystani go do pomiarów chwilowych, co nijdnokrotni moż być koniczn. Rozwiązani moż stanowić wykonani dodatkowych pirścini uszczlniających, gdyż mtoda ta charaktryzuj się bowim niższym progim dtkcji niż sonda Barasol. 2.2 Tst szczlności komory dla radonu przy użyciu sondy Barasol Podobni jak w poprzdnich badaniach, otwarta komora kshalacyjna została umiszczona w dużj komorz radonowj o ustalonym stężniu radonu w powitrzu. Komorę pozostawiono w nij na czas jdnj doby, a następni zamknięto i wyjęto na zwnątrz w clu wykonani tstów szczlności z zastosowanim sondy Barasol. Stwirdzono, ż wykrślona na podstawi uzyskanych wyników krzywa doświadczalna zmian stężnia radonu w komorz miała nimal idntyczny przbig jak t, h 87

Mining and Environmnt tortyczna. Układ pomiarowy był więc dobrz przystosowany do ciągłgo pomiaru zmian stężnia radonu w komorz, a wyniki badań świadczyły o tym, ż systm pomiarowy jst szczlny. Aktywność, Bq/m 3 Rys. 4. Tst szczlności komory przy użyciu sondy BARASOL Fig. 4. Rsults of a lakag tst with application of Barasol radon prob 3. POMIARY EKSHALACJI RADONU 3.1. Mtoda wyznaczania współczynnika kshalacji radonu Współczynnik kshalacji można wyznaczać albo podczas liniowgo narastania stężnia radonu w komorz kshalacyjnj przz kilka lub kilkanaści godzin od rozpoczęcia badań, albo tż w stani ustalonym, po okrsi co najmnij 15 dni od umiszcznia próbki w komorz. W pirwszym przypadku, dla czasu ksprymntu dużo krótszgo od czasu połowiczngo zaniku radu (około 91 godzin), można przyjąć, ż stężni radonu w powitrzu wwnątrz komory jst proporcjonaln do współczynnika kshalacji radonu z okrślongo matriału i zalży liniowo od czasu kspozycji i powirzchni, z którj następuj kshalacja [7]. Rasumując powyższ można napisać wzór gdzi: Rn C Pt Rn V (1) 88

Górnictwo i Środowisko C Rn stężni radonu w komorz, Bq/m 3 ; Rn współczynnik kshalacji, Bq/hm 2 ; P powirzchnia, z którj następuj kshalacja, m 2 ; t czas trwania kshalacji, h; V objętość powitrza w komorz, m 3. W związku z tym, ż radon ulga rozpadowi, od wartości związanj z kshalacją radonu z badango matriału nalży odjąć wartość składowj związanj z rozpadm radonu. Wzór na stężni radonu w powitrzu w komorz kshalacyjnj będzi następujący czyli C Rn Rn RnP 1 Vλ CRnVλ P (1 Rozpatrując zalżność stężnia od kshalacji radonu oraz rozpadu prominiotwórczgo w czasi (rys. 5), można zauważyć, ż po pwnym okrsi, jst ona stała. 1 λt λt ) (2) (3) 60 stężni radonu, Bq/m 3 ] 50 40 30 20 10 0 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 Czas, h [h] Rys. 5. Tortyczny przbig zmian stężnia radonu w komorz radonowj Fig. 5. Thortical grow curv of radon concntration in th xhalation chambr Obszar oddzilony i zamknięty krzywą na rysunku 5 nazywa się obszarm równowagi dynamicznj między kshalacją a rozpadm prominiotwórczym, tzn., ż w tych samych przdziałach czasu tyl samo atomów pirwiastka prominiotwórczgo jst uwalnian z matriału, il się rozpada. Stan równowagi dynamicznj radonu jst osiągany po okrsi około 600 godzin. Stan tn można opisać następującymi równanim 89

Mining and Environmnt RnP Vλ RnPT1 Vln2 / 2 C Rn Jak wspomniano, dla krótkigo czasu badań t w porównaniu z czasm połowiczngo zaniku radonu T 1/2Rn (t << T 1/2Rn ) można zanidbać rozpad prominiotwórczy. Stężni radonu w tym przdzial zwiększa się liniowo z czasm, co opisuj poniższy wzór Rn C Pt Rn (5) V 3.2. Przbig pomiarów Badaną próbkę umiszcza się w szczlni zamkniętj komorz kshalacyjnj na okrślony czas i monitoruj stężni radonu w powitrzu za pomocą sondy Barasol. Na zakończni badań powitrz z komory wraz z radonm jst zasysan do komórki Lucasa w clu wykonania pomiarów chwilowych. Nalży dążyć do tgo, aby objętość badanj próbki jak najmnij różniła się od objętości komory, aby stężni radonu w komorz kshalacyjnj było wyższ. W przciwiństwi do mtody chwilowj, pomiar sondą Barasol wykonuj się w sposób ciągły od momntu zamknięcia układu pomiarowgo. Umocowana w spcjalnym kołnirzu dokręcanym do komory radonowj i odpowidnio uszczlniona sonda dokonuj pomiarów w intrwałach czasu wynoszących 15 lub 30 min. Po zakończniu pomiarów lub nawt w ich czasi wyniki mogą być przsyłan do zwnętrzngo komputra. Sonda Barasol została wykalibrowana przz producnta i wprowadzni wyników do programu obsługi sondy pozwala na bzpośrdni odczytani stężni radonu. 3.3. Wyniki pomiarów współczynnika kshalacji W badaniach zostały wyznaczon współczynniki kshalacji radonu z: cgły, kostk brukowych oraz osadów kopalnianych umiszczonych w pojmnikach typu Marinlli. Współczynniki kshalacji radonu oznaczono dwoma różnymi sposobami: 1. Pomiar wykonywano w krótkim czasi po umiszczniu próbki w komorz, kidy czas wykonania pomiaru był krótki w porównaniu z czasm połowiczngo rozpadu radonu, więc wzrost stężnia radonu w komorz był w przybliżniu liniowy. Powyższy fakt wskazuj, ż do oblicznia współczynnika kshalacji z cgły można posłużyć się wzorm gdzi: V = V ukł V p, Rn C RnV Pt (4) (6) 90

Górnictwo i Środowisko V ukł objętość powitrza w komorz, pompi próżniowj, komórc Lucasa oraz w przwodach gumowych łączących poszczgóln lmnty układu, m 3 ; V p objętość próbki, m 3 ; P powirzchnia, z którj następuj kshalacja, m 2 ; C Rn stężni radonu, Bq/m 3 ; t czas trwania kshalacji, h. 2. Pomiar wykonano po ustalniu równowagi między kshalacją a rozpadm prominiotwórczym radonu. Do oblicznia współczynnika kshalacji radonu użyto wzoru gdzi: λ stała rozpadu 222 Rn, 1/h. Rn C RnVλ P (7) 14000 12000 stężni radonu, Bq/m 3 10000 8000 6000 4000 2000 0 0 100 200 300 400 500 600 700 czas [h] Czas, h Rys. 6. Porównani wyników pomiarów stężń radonu kshalującgo z kostki brukowj wykonanych sondą BARASOL oraz urządznim PYLON Fig.6. A comparison of invstigation rsults of th radon xhalation from a granit cub, prformd with application of Barasol prob and Pylon AB-5 monitor Badania wykonano wykorzystując tylko jdn sgmnt komory kshalacyjnj o pojmności około 15 litrów. Pomiary z kostki brukowj oraz czrwonj cgły dokonan zostały, gdy stężni radonu w komorz rosło liniowo z czasm, natomiast pozostał pomiary przprowadzono, gdy w komorz panowała równowaga dynamiczna pomiędzy kshalacją radonu a jgo rozpadm. 91

Mining and Environmnt 10000000 1000000 BARASOL PYLON stężni stężni radonu radonu, [Bq/m^3] Bq/m 3 100000 10000 1000 100 10 1 0 50 100 150 200 250 czas, h Rys. 7. Porównani wyników pomiarów stężń radonu kshalującgo z próbki osadu wykonanych sondą BARASOL oraz urządznim PYLON Fig. 7. A comparison of xhalation cofficints for min sdimnt, Barasol and Pylon AB-5 hav bn usd. 10000000 1000000 100000 stężni radonu, Bq/m 3 10000 1000 100 10 BARASOL TEORIA 1 0 200 400 600 800 1000 1200 czas [h] Rys. 8. Porównani tortyczngo stężnia radonu w komorz kshalacyjnj z stężnim zarjstrowanym przz sondę BARASOL Fig. 8. A comparison of thortical changs of radon concntration in xhalation chambr with xprimntal rsults, obtaind from Barasol prob 92

Badany matriał Górnictwo i Środowisko Tablica 1. Wyniki pomiarów współczynnika kshalacji dla różnych matriałów CRn Bq/m 3 Vp m 3 P m 2 t h Rn Bq/hm 2 Czrwona cgła 35 ± 25 0,0014 0,0864 19 0,29 ± 0,23 Kostka brukowa Osad kopalniany próbka 1 Osad kopalniany próbka 2 680 ± 65 0,0032 0,176 144 0,32 ± 0,04 1140 ± 230 6870 ± 700 11740 ± 1200 9420 ± 900 8870 ± 1100 5950 ± 600 4390 ± 440 6110 ± 610 Uwagi Pomiar mtodą chwilową przyrządm firmy PYLON Pomiar mtodą chwilową przyrządm firmy PYLON 0,001 0,346 144 0,34 ± 0,07 Pomiar mtodą ciągłą sondą BARASOL 0,001 0,346 2,10 ± 0,22 Pomiar mtodą chwilową przyrządm firmy PYLON 0,001 0,346 3,44 ± 0,45 Pomiar mtodą ciągłą sondą BARASOL 0,001 0,346 2,86 ± 0,30 Powtórny pomiar mtodą chwilową przyrządm firmy PYLON 0,001 0,346 2,62 ± 0,30 Misięczny ciągły pomiar sondą BARASOL 0,001 0,346 1,81 ± 0,20 0,001 0,346 1,34 ± 21 0,001 0,346 1,80 ± 0,20 Pomiar mtodą chwilową przyrządm firmy PYLON Powtórny pomiar mtodą chwilową przyrządm firmy PYLON Powtórny pomiar mtodą chwilową przyrządm firmy PYLON 4. PODSUMOWANIE Skonstruowano i prztstowano komorę kshalacyjną do badania współczynnika kshalacji radonu z matriałów stałych. Badania wykonan dwoma mtodami wykazały, ż układ pomiarowy złożony z komory kshalacyjnj oraz radiomtru AB-5 firmy PYLON był niszczlny. Uciczka radonu zachodziła najprawdopodobnij w pompi wymuszającj przpływ powitrza w układzi. Stwirdzono, ż nalży do minimum skrócić czas pracy pompy, w związku z czym powyższy zstaw nadaj się wyłączni do chwilowgo pomiaru stężnia radonu. Szczlność układu, w skład którgo wchodziła sonda, wykazana podczas misięczngo tstu, dowiodła możliwości prowadznia długotrminowych ciągłych pomiarów. Jdnak próg dtkcji uzyskany tą mtodą był wyższy niż z zastosowanim komór Lucasa, dlatgo sonda BARASOL lpij sprawdza się dla wyższych stężń radonów w powitrzu. Przy niższych stężniach obsrwowany był duży rozrzut wyników pomiarowych. Dlatgo podczas przprowadzania ciągłych ksprymntów, objętości komory kshalacyjnj oraz próbk powinny być jak najbardzij zbliżon. Współczynniki kshalacji mirzon za pomocą zarówno sondy BARASOL, jak i radiomtru AB-5 firmy PYLON są bardzo zbliżon do sibi i ni różnią się od wartości podawanych w litraturz dla badanych typów matriałów [8, 9]. Skonstruowana komora kshalacyjna moż więc być wykorzystywana do pomiarów kshalacji radonu z próbk matriałów budowlanych, glb, osadów kopalnianych, a takż innych matriałów stałych. 93

Litratura Mining and Environmnt 1. Skowronk J.: Charaktrystyka zagrożnia krótkożyciowymi produktami rozpadu radonu w kopalniach węgla kaminngo. Komunikat nr 771. Prac Główngo Instytutu Górnictwa, Katowic 1992. 2. Miklaszwicz A.: Radon. Warszawa, PWN 1978. 3. Wysocka M.: Opracowani mtody długotrminowych pomiarów radonu przy pomocy dtktorów śladowych. Dokumntacja GIG, Katowic 1995. 4. Wysocka M., Milnikow A., Chałupnik S.: Radon in houss of th Uppr Silsian Coal Basin, Proc. of th 7 th Tohwa Univrsity Intrnational Symposium Radon and Thoron in th Human Environmnt, World Scintific, Singapor, 1998. 5. Kmski J., Klingl R.: Influnc of undrground mining on th gognic radon potntial: Proc. of Workshop Radon in th Living Environmnt. Athns, Grc, 1999. 6. Akrblom G: Invstigation on mapping of risk aras. Lula Swdn, Swdish Gol. Copm. Raport IRAP 86036., 1986. 7. Nazaroff W.W., Nro A.V. (ds): Radon and its dcay products in indoor air. Nw York, John Wily&Sons, Inc. 1988. 8. Fisnn I.: Radiation protction. Fifth Intrnational Symposium on th Natural Radiation Environmnt. Tutorial sssion, Salzburg 1993. 9. Coll R., Rubin R.J., Knab L.I., Hutchins T.M.R.: Radon transport through and xhalation from building matrials. National Burau of Standards Tchnical Not 1139 (National Tchnical Information Srvic, Springfild, Virginia), 1981. Artykuł został opracowany na podstawi badań przy ralizacji w Głównym Instytuci Górnictwa pracy magistrskij studnta Uniwrsyttu Śląskigo. Rcnznt: doc. dr hab. Kazimirz Lbcki 94