Charakterystyka fenotypowa bydła simentalskiego na terenie Pogórza Karpackiego w zależności od struktury wielkościowej stad

Transkrypt

1 Charakterystyka feotypowa bydła simetalskiego a tereie Pogórza Karpackiego Wiadomości Zootechicze, R. LIII (2015), 3: Charakterystyka feotypowa bydła simetalskiego a tereie Pogórza Karpackiego w zależości od struktury wielkościowej stad Agelia Czubska, Piotr Wójcik Istytut Zootechiki Państwowy Istytut Badawczy, Dział Hodowli i Geetyki Zwierząt, Balice k. Krakowa W edług historyczych źródeł bydło simetalskie zalicza się do jedych z ajstarszych ras europejskich, gdyż istieją o im wzmiaki już w XIII w. Niełatwe, górskie waruki środowiskowe i pastwiskowy sposób utrzymaia zwierząt dały podstawy jej mocej kostytucji, a tym samym zdrowia i zdolości do aklimatyzacji w różych strefach klimatyczych. Pierwsze prace hodowlae ad tą rasą prowadzoo prawdopodobie już około XV w. Obecie jest jedą z ajlicziejszych ras bydła a świecie, a jej populacja liczy około ml sztuk (Reklewski i Sakowski, 2002; Sakowski, 2013). W Europie odmiay bydła simetalskiego zajdują wysoką, drugą pozycję po bydle czaro-białym. Najszlachetiejszą odmiaą są simetale szwajcarskie, których używao i obecie wykorzystuje się do uszlachetiaia pozostałych odmia (Botto i i., 1988). W Polsce populacja bydła simetalskiego staowi około 1,5% pogłowia, przy czym kotrolą objęte jest poad 9 tysięcy krów (PFHBiPM, 2013). Zdaiem Pruskiego (1967), rasa ta pojawiła się w Polsce w końcu XVIII w., a a terey Galicji trafiła około 1906 r. Krowy rasy simetalskiej zadomowiły się a dobre w połudiowo-wschodiej Polsce, skąd wyparły bezpowrotie bydło miejscowe ie tylko w dużych gospodarstwach rolych, ale także w gospodarstwach chłopskich (Hetma, 1957). Zdaiem Trautmaa i i. (1990), rejo utrzymywaia simetali w Polsce moża podzielić a dwa podrejoy: górski, obejmujący gmiy położoe w Bieszczadach i Beskidzie Niskim; charakterystycze dla tych tereów są: duża ilość opadów, płytka gleba, krótki okres wegetacji, duży udział łąk i pastwisk; preferowaa jest tu hodowla bydła o typie mleczo-mięsym, z wyraźie zazaczoymi cechami mięsymi; podgórski, obejmujący gmiy Podgórza Karpackiego i Kotliy Jasielsko-Saockiej; są tu lepsze waruki przyrodiczo-glebowe i dłuższy okres wegetacji rośli; rejo te adaje się do wszechstroej produkcji roliczej, preferoway jest tu raczej mleczy typ bydła. W badaiach wykorzystao iformacje z tereów podgórskich. Celem pracy było przeaalizowaie zmieości feotypowej bydła rasy Simetal a tereie Pogórza Karpackiego w zależości od wielkości stad. Materiał i metody Materiał do badań staowiła grupa bydła rasy simetalskiej (671 szt.) z tereu województwa podkarpackiego, utrzymywaego w 7 gospodarstwach (stadach 1 7) o zróżicowaej strukturze agraro-hodowlaej. Każde gospodarstwo, biorące udział w badaiach, było objęte kotrolą użytkowości mleczej i mięsej, prowadzoą przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producetów Mleka. Wykoao podstawowe pomiary zoometrycze partii tułowia oraz wymieia przy użyciu laski zoometryczej, obejmujące wysokości w: krzyżu, kłębie, biodrach, kulszach; szerokości: klatki piersiowej, w biodrach, w kulszach, kłody mierzoe z boku Wyiki badań aukowych 103

2 A. Czubska i P. Wójcik za łopatkami, wymieia, a poadto: długość miedicy, obwód klatki piersiowej, położeie kłody (wysokość od podłoża do brzucha), długość strzyków przedich i tylych (od asady strzyka), położeie wymieia (wysokość od podłoża do da wymieia), zawieszeie tyle wymieia (odległość od stawu skokowego do zawieszeia wymieia). Strukturę ilościową krów, biorących udział w badaiach zaprezetowao w tabeli 1. Gospodarstwo Farm Tabela 1. Struktura ilościowa badaego materiału Table 1. Quatitative structure of the studied aimals Ilość osobików No. of aimals Wycieleie Calvig I II III IV V VI VII i dalsze VII ad further Łączie Total Aalizy rozwoju somatyczego poszczególych zwierząt prowadzoo zarówo pomiędzy gospodarstwami, jak i pomiędzy typami gospodarstw (małe, duże), tworząc w tym celu dwie grupy: I. gospodarstwa małe o liczebości do 100 szt. badaych krów (1 5); II. gospodarstwa duże o liczebości powyżej 100 szt. badaych krów (6 i 7). Wszystkie pomiary zoometrycze były wykoywae w zbliżoym czasie w przedziale od 15 do 180 di po wycieleiu. Pomiary wykoywała zawsze ta sama osoba. W oparciu o uzyskae wyiki wyliczoo wskaźiki, określające ogóly feotyp badaych zwierząt. Ideksy i wskaźiki pokroju: Wskaźik masywości WM = obwód klatki piersiowej/wysokość w kłębie x 100 Wskaźik wysokoożości WW = wys. w kłębie głębokość kl. piers./wysokość kłębie x 100 W opracowaiach statystyczych uzyskaych pomiarów zoometryczych, zaprezetowaych w tabelach 1 12, zastosowao astępujący model: gdzie: Y ijk = µ + a i + b j + c k + e ijkl Y ijk badaa cecha, µ średia ogóla, a i efekt czyika (gospodarstwo: 1 7) (grupa I, II), b j efekt czyika (kraj pochodzeia ojca: Austria, Niemcy, Polska), c k efekt czyika (umer wycieleia: I VI), e ijkl błąd losowy. Wyiki i ich omówieie Pomiary wysokościowe oraz obwód klatki piersiowej Zwierzęta, biorące udział w badaiach, poddao rutyowym pomiarom zoometryczym, opisaym w metodyce, których wybrae średie wartości zaprezetowao w zamieszczoych w pracy tabelach. Średi kaliber badaych zwierząt kształtował się a poziomie 139 cm w krzyżu, przy rozpiętości wymiaru dla poszczególych zwierząt cm i 136 cm w kłębie przy rozpiętości cm. Najiższym średim kalibrem charakteryzowały się zwierzęta z gospodarstwa 5 (138 i 134 cm), co zostało statystyczie potwierdzoe, atomiast ajwyższe pod wzglę- 104 Wyiki badań aukowych

3 Charakterystyka feotypowa bydła simetalskiego a tereie Pogórza Karpackiego dem wysokości w krzyżu przebywały w gospodarstwie 2, a w kłębie w gospodarstwie 4. Średia różica w wysokości krzyżu i kłębie pomiędzy poszczególymi gospodarstwami wyosiła odpowiedio 3,8 i 4,57 cm. Uzyskae wartości dla wysokości w kłębie (średie, miimale i maksymale) są wyższe od prezetowaych w badaiach Choroszy i i. (1999). Krowa rasy Simetal w okolicach Wróblika Szlacheckiego Simmetal cow i the viciity of Wróblik Szlachecki W badaiach Litwińczuka i i. (2006 a) średia wysokość wyosiła 135 cm przy obwodzie klatki piersiowej 199 cm. Dla porówaia, jak podaje Grodzki (2002) za Gypem, dla bydła mleczego cb x HF wyosiła w 1994 r. 132 cm, atomiast w 2002 (za Czareckim) 139 cm. We wszystkich gospodarstwach wartości miimale pomiarów były jedak a bardzo zbliżoym poziomie. Badaia Ziemińskiego i i. (1999) wykazały, że bydło czaro-białe wysokie i szerokie charakteryzuje się lepszą wydajością mleczą. Pomiary wysokościowe (tab. 2), określające położeie zadu (wysokość w biodrach i kulszach) względem podłoża wykazały, że zwierzęta z gospodarstwa 2 uzyskały ajwyższe wartości (rozpiętość wymiaru dla poszczególych zwierząt cm), zwłaszcza w stosuku do zwierząt z gospodarstwa 5 (rozpiętość wymiarów cm). Badae krowy rasy simetalskiej uzyskały średi wymiar obwodu klatki piersiowej a poziomie 207 cm, jedak ajwyższą wartość dla tej cechy miały krowy z gospodarstwa 1. Aaliza pomiarów zoometryczych (tab. 3), uwzględiająca wielkość gospodarstwa utrzymującego bydło rasy simetalskiej wykazała, że wysoko istotie wyższe w krzyżu i istotie w biodrach oraz kulszach są zwierzęta w gospodarstwach małych o obsadzie do 100 szt. (grupa I). Wymiary zwierząt były tam iezaczie wyższe iż w wielkostadych (grupa II), a poziomie zaledwie 0,22 2,06 cm dla badaych cech, za wyjątkiem obwodu klatki piersiowej, gdzie różica wyosiła 3,54 cm. Wyższym obwodem klatki piersiowej odzaczały się zwierzęta z gospodarstw o obsadzie wyższej iż 100 szt. (grupa II). Badaia Haggera i Hofera (1991), prowadzoe a bydle simetalskim ie potwierdziły, co prawda, współzależości obwodu i szerokości klatki piersiowej z wydajością mleczą, jedak wysoko istotie z wysokością w krzyżu, co potwierdzają wcześiejsze badaia Wójcika i i. (2000) oraz Nogalskiego (2006). Wyiki badań aukowych 105

4 A. Czubska i P. Wójcik Tabela 2. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) pomiarów wybraych cech pokroju krów rasy simetalskiej w poszczególych gospodarstwach Table 2. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for measuremets of selected coformatio traits of Simmetal cows i differet farms Gospodarstwo Farm () krzyż sacrum Wysokość Height kłąb biodra withers hips kulsze pis Obwód klatki piersiowej Chest circumferece ,58 ABa 4,14 137,47 AB 3,48 134,98 A 4,06 130,62 AB 4,06 212,01 ACDEab 6, ,12 CDEFG 4,51 134,29 ACD 5,90 137,10 ABCab 4,22 131,05 CF 3,85 200,03 A 23, ,52 C 5,42 136,57 5,18 134,90 a 5,78 130,04 DG 5,42 206,04 a 8, ,26 b 3,82 138,82 Cea 3,85 136,34 c 3,54 130,82 E 4,53 207,13 b 10, ,32 ADGb 4,27 134,25 BEF 3,91 133,27 BDcd ,67 ACDE 4,87 204,38 CF 9, ,21 Ea 5,12 135,79 ab 5,26 135,43 Db 5,33 128,42 BCH 5,62 209,36 DF 7, ,00 BF 5,44 136,89 DFb 5,49 134,78 Cd 5,35 126,71 BFGH 5,15 208,91 CE 7,89 Średio Average ,53 5,17 136,36 5,25 135,04 5,11 127,86 5,53 207,91 11,42 W obrębie kolumy pomiędzy gospodarstwami dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee farms for AA P 0.01, aa P Tabela 3. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) pomiarów wybraych cech pokroju krów rasy simetalskiej w poszczególych grupach Table 3. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for measuremets of selected coformatio traits of Simmetal cows i differet groups Grupa Group krzyż sacrum Wysokość Height kłąb biodra withers hips x / sd kulsze pis Obwód klatki piersiowej Chest circumferece I ,54 A / 4,63 135,92 a / 4,79 135,19 a / 4,56 129,27 A / 5,69 205,50 A / 16,64 II ,06 A / 5,34 136,57 a / 5,44 134,97 a / 5,35 127,21 A / 5,34 209,04 A / 7,63 W obrębie kolumy pomiędzy grupami dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee groups for AA P 0.01, aa P Wyiki badań aukowych

5 Charakterystyka feotypowa bydła simetalskiego a tereie Pogórza Karpackiego Podczas aalizowaia badaego materiału uwzględioo także rozkład pomiarów zoometryczych wybraych cech pokroju w zależości od wycieleia krowy (r wycieleia) (tab. 4). Jak wykazały badaia kalibru zwierząt, określaego przez dwie cechy (krzyż, kłąb), astępowały wyraźe zmiay wyrostowości w zależości od umeru kolejego wycieleia. Krowy ajmłodsze charakteryzowały się kalibrem a poziomie 139 cm i wraz z kolejymi wycieleiami wymiar te ulegał zwiększaiu do 140 cm. Dalsze użytkowaie zwierząt, tj. powyżej IV wycieleia, ie skutkowało już wzrostem kalibru. Jedocześie stwierdzoo, że ajwyższe różice w wysokości obserwuje się u krów po I i II wycieleiu, gdzie różice pomiędzy wartościami miimalymi i maksymalymi wahają się od 28 cm dla kłębu i bioder do 36 cm dla kulszy. Istote różice pomiędzy omawiaymi grupami w przypadku wysokości w krzyżu zostały odotowae w I, III, IV I VI wycieleiu. Tabela 4. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) pomiarów wybraych cech pokroju krów rasy simetalskiej w zależości od umeru wycieleia Table 4. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for measuremets of selected coformatio traits of Simmetal cows depedig o calvig umber Numer wycieleia Calvig umber krzyż sacrum Wysokość Height kłąb biodra withers hips kulsze pis Obwód klatki piersiowej Chest circumferece I ,29 a 5,02 136,01 a 5,15 134,86 a 5,02 127,63 A 5,39 206,28 Aa 8,73 II ,52 4,71 136,24 4,65 134,94 4,61 127,86 5,66 207,92 b 10,77 III ,15 ab 5,12 136,78 5,77 135,46 bc 4,82 127,61 5,09 209,30 a 12,19 IV ,48 ac 5,10 137,38 a 5,37 136,42 ABa 5,24 127,36 Aab 5,55 210,42 Ab 13,81 V ,84 5,85 136,08 6,06 134,06 Ab 5,77 127,62 a 5,71 208,28 14,90 VI ,47 bc 6,28 135,76 5,12 133,73 Bc 5,94 127,02 b 6,38 206,91 17,52 W obrębie kolumy pomiędzy umerem wycieleia dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee calvig umber for AA P 0.01, aa P W przypadku wysokości w kłębie istote różice stwierdzoo tylko pomiędzy grupami I i IV. Statystyczie istote różice pomiędzy wycieleiami (P 0,05) stwierdzoo także dla mierzoych cech: wysokości w biodrach i kulszach. Badaia wykazały, że wysokość w biodrach w zależości od r wycieleia zwierzęcia wyosiła cm przy rozpiętości cm. W przypadku wysokości w kulszach rozpiętość miar była zdecydowaie wyższa cm, przy czym ajwiększe różice w miarach odotowao w grupie krów po pierwszym wycieleiu 36 cm. Średi obwód klatki piersiowej w zależości od r wycieleia wahał się pomiędzy 206 a 210 cm. Podobie jak kaliber zwierząt, wzrastała wartość wymiaru obwodu wraz z kolejymi wycieleiami, aby astępie po IV wycieleiu stopiowo maleć. Różice statystycze istote zostały stwierdzoe pomiędzy krowami do IV wycieleia. Najwyższe zróżicowaie Wyiki badań aukowych 107

6 A. Czubska i P. Wójcik wymiaru stwierdzoo w grupie po IV wycieleiu 15 cm. Jak podają Przysucha i Grodzki (2007) a podstawie badań prowadzoych a bydle simetalskim, łatwość wycieleń związaa jest z budową cieląt, masą ciała, płcią i wymiarami, atomiast ze stroy matek, oprócz omawiaych wymiarów miedicy (Beyshek i Little, 1982), z ich gospodarką hormoalą, odpowiedzialą za podejmowaie wysiłku w czasie porodu. Istoty jest także związek pomiędzy wymiarami wysokościowymi i szerokością zadu a jakością porodu. Jak podają Nogalski i i. (2001), może wahać się od r = -0,32 do r = -0,32. Rodzaj porodu, jak wykazali Choroszy i i. (2006), ie jest uwarukoway systemem utrzymaia, gdyż w uwięziowym i wolostaowiskowym odsetek krów z łatwym porodem kształtował się a poziomie 76 77%. Na podstawie przeprowadzoych badań stwierdzoo, że wiek zwierzęcia przy kolejym wycieleiu istotie warukował wysokość w krzyżu, co potwierdzają badaia Litwińczuka i i. (2006 a). Odotowao także statystyczie istote różice w pomiarach wysokościowych pozostałych badaych cech w kolejych wycieleiach. Różice te były a bardzo iskim poziomie od 0,84 cm dla wysokości w kulszach do 2,69 dla bioder i 4,14 cm dla obwodu klatki piersiowej. Pomiary szerokościowe Średie pomiary szerokościowe badaych zwierząt w poszczególych gospodarstwach przedstawioo w tabeli 5. Najszersze zwierzęta w klatce piersiowej (34 cm) przebywały w dwóch gospodarstwach, atomiast ajwęższe (31 cm) w jedym. W czterech gospodarstwach zwierzęta uzyskały średi wymiar a poziomie 32 cm, co odpowiada średiej dla całej badaej grupy zwierząt. W większości przypadków stwierdzoo wysoko istote różice pomiędzy badaymi grupami krów w poszczególych gospodarstwach (P 0,01). Rozpiętość miar pomiędzy miimalym a maksymalym wymiarem badaych zwierząt wyosiła 16 cm. Pomiary szerokości zadu, wykoae w dwóch puktach: w biodrach i kulszach wskazują, że ajszerszą miedicą odzaczały się zwierzęta z gospodarstwa 3 (53 i 49 cm), atomiast ajwęższą z gospodarstwa 5 (50 i 46 cm). Aalizy statystycze prezetowae w tabeli wykazały wysoko istote (P 0,01) różice w wartościach omawiaych cech pomiędzy gospodarstwem 5 a pozostałymi aalizowaymi. Średie wymiary w obu cechach dla badaej grupy zwierząt wyosiły odpowiedio 52 i 49 cm, przy wahaiach od 43 do 60 cm dla szerokości w biodrach i cm w kulszach. Grupa zwierząt z gospodarstwa 5 odzaczała się ajwęższą kłodą mierzoą z boku a poziomie 75 cm i zwierzęta te wraz z krowami z gospodarstwa 6 uzyskały ajiższe wartości miimale tego pomiaru a poziomie 61 cm. Istotość różic pomiędzy badaymi grupami prezetuje tabela 5. Zaistiałe średie różice były uwarukowae liczebością poszczególych grup badawczych. W przypadku badaego bydła simetalskiego ie stwierdzoo jedak (jak dla rasy PHF) związku pomiędzy systemem utrzymaia a otrzymaymi wyikami rozwoju somatyczego zwierząt. Wójcik (2007) stwierdził, że bydło, utrzymywae w systemie uwięziowym, charakteryzuje się iższym kalibrem i szerokością klatki piersiowej. Także badaia bawarskie, prowadzoe a buhajkach rasy simetalskiej (Szarek i Adamczyk, 1997) wykazały, że buhajki utrzymywae w gospodarstwach idywidualych charakteryzowały się wyższym kalibrem i obwodem klatki piersiowej iż w stacjach ocey. Na uwagę zasługuje fakt, że ie stwierdzoo istotych różic w pomiarach wysokościowych oraz wybraych cechach szerokościowych (biodra, kulsze i kłoda z boku) pomiędzy badaymi zwierzętami w zależości od kraju pochodzeia ojca, co świadczy o bardzo wyrówaej geetyczie populacji bydła simetalskiego. Przy założeiu, jak podają Choroszy i i. (1999), że celem programu hodowlaego dla tej rasy jest utrzymaie typu kombiowaego bydła o dużym kalibrze i dobrym umięśieiu oraz długowieczości, istoty jest fakt, że buhaje używae w kraju, a pochodzące z hodowli europejskich, ie różią się obecie istotie pod względem kalibru (wysokość w kłębie) i obwodu klatki piersiowej (Wójcik i i., 1999). Dobór buhajów do kojarzeń musi być więc oparty o wzorce zawarte w programie. Pomimo zaczego podobieństwa pod względem eksterieru buhajów używaych do rozrodu i potomstwa po ich, Mroczek (2004) ie wykazał wysokiego współczyika pokrewieństwa dla buhajów używaych w kraju, zaledwie 1,08%. 108 Wyiki badań aukowych

7 Charakterystyka feotypowa bydła simetalskiego a tereie Pogórza Karpackiego Tabela 5. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) wybraych cech pokroju krów rasy simetalskiej w poszczególych gospodarstwach Table 5. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for selected coformatio traits of Simmetal cows i differet farms Gospodarstwo Farm klatka piersiowa chest ,39 Aab 3, ,57 ABac 1, ,52 BCDE 2, ,21 FGc 2, ,00 CFd 2, ,51 Dbd 2, ,41 EG 3,92 Średio Average ,46 3,32 Szerokość Width biodra kulsze hips pis 52,60 A 3,66 52,75 B 3,10 53,19 C 3,32 52,91 D 3,31 50,04 ABCDEF 3,30 52,73 E 3,19 52,96 F 3,23 52,6 3,34 48,19 AB 2,98 48,03 CD 2,13 49,38 Ea 2,31 49,08 Fb 2,84 46,46 ACEF 2,87 49,78 ACc 3,04 50,23 BDabc 3,69 49,39 3,46 kłoda z boku truk (side view) 79,17 ABa 4,90 77,84 ACDEbc 3,30 78,71 b 3,83 78,47 Cd 5,10 75,96 Bcde 4,65 82,02 Da 9,80 81,56Ee 4,87 80,48 6,35 W obrębie kolumy pomiędzy gospodarstwami dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee farms for AA P 0.01, aa P Tabela 6. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) wybraych cech pokroju krów rasy simetalskiej w poszczególych grupach Table 6. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for selected coformatio traits of Simmetal cows i differet groups Grupa Group klatka piersiowa chest X /sd Szerokość Width biodra hips kulsze pis X /sd X /sd kłoda z boku truk (side view) X /sd I II ,49 A/2,67 32,33 A/2,44 51,99 A/3,54 52,89 A/3,21 47,86 A/2,80 50,17 A/3,16 77,77 A/4,51 52,89 A/3,21 W obrębie kolumy pomiędzy gospodarstwami dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee farms for AA P 0.01, aa P Na podstawie przeprowadzoych badań własych stwierdzoo także, że zwierzęta utrzymywae w dużych gospodarstwach (grupa II) charakteryzowały się szerszą budową zadu, określaą poprzez pomiar szerokości w biodrach i kulszach (tab. 6). W stosuku do grupy I różice te zostały statystyczie potwierdzoe (P 0,01). Szersze w klatce piersiowej, a tym samym także w pomiarze szerokości kłody były jedak zwierzęta z gospodarstw małych, co tak- Wyiki badań aukowych 109

8 A. Czubska i P. Wójcik że zostało potwierdzoe statystyczie. Aaliza wyików pomiarów zoometryczych pod kątem kolejego wycieleia zwierząt (wiek) ie wykazała pod względem szerokości klatki piersiowej istotych różic pomiędzy grupami. Średi wymiar utrzymywał się a poziomie 32 cm, przy rozpiętości cm (tab. 7). Podoby brak istotych różic w wymiarach pomiędzy badaymi zwierzętami zaobserwowao dla pomiaru szerokości w kulszach oraz kłody z boku. Tabela 7. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) pomiarów wybraych cech pokroju krów rasy simetalskiej w zależości od umeru wycieleia Table 7. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for measuremets of selected coformatio traits of Simmetal cows depedig o calvig umber Numer wycieleia Calvig umber klatka piersiowa chest Szerokość Width biodra hips kulsze pis kłoda z boku truk (side view) I ,31 / 2,29 52,07 Aabc / 3,34 49,16 / 3,27 79,93 ab / 7,90 II ,80 / 5,65 52,65 a / 3,22 49,43 / 3,02 80,38 / 5,21 III 91 32,81 / 2,43 52,79 b / 3,08 49,09 / 4,67 80,80 a / 4,65 IV 68 32,45 / 2,76 53,33 c / 3,41 49,98 / 3,24 81,33 b / 5,61 V 50 31,96 / 2,86 52,78 / 3,21 49,20 / 3,34 80,90 / 4,60 VI 34 32,05 / 2,99 53,41 A / 3,90 49,88 / 3,48 80,94 / 4,74 W obrębie kolumy pomiędzy umerem wycieleia dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee calvig umber for AA P 0.01, aa P Pierwiastka rasy Simetal Wróblik Szlachecki Simmetal first calver Wróblik Szlachecki 110 Wyiki badań aukowych

9 Charakterystyka feotypowa bydła simetalskiego a tereie Pogórza Karpackiego W przypadku szerokości w biodrach stwierdzoo statystyczie istote i wysoko istote różice pomiędzy zwierzętami w różym wieku (r wycieleia). Szczegółowa aaliza wykazała, że dla pomiaru szerokości w biodrach rozpiętość miar w badaych grupach kształtowała się a poziomie 16 cm, atomiast dla szerokości w kulszach 19 cm. Zdecydowaie większe różice pomiędzy badaymi grupami odotowao dla pomiaru szerokości kłody z boku 29 cm, przy średim wymiarze tej cechy cm. Jak wykazali Brzozowski i Kaczmarek (1988) oraz Wójcik i Kruk (2008), śledzeie zmia szerokościowych miedicy (biodra, kulsze) ma istote zaczeie w przebiegu kolejych wycieleń u krów. Nogalski (2003) stwierdził, że wraz ze wzrostem wysokości w kłębie astępuje zwiększeie powierzchi miedicy oraz zmiejsza się kąt ustawieia zadu. W badaiach Wójcika (2006) średia szerokość w biodrach wyiosła cm, w krętarzach cm i kulszach cm; są to optymale wymiary krów, charakteryzujących się łatwymi porodami. Zmiejszaie się szerokości miedicy w trzech mierzoych puktach od 0,61 do 1,49 cm powodowało wzrost ilości porodów trudych. Łatwe porody występowały także u krów o optymalej długości miedicy 54,2 cm i skośej jej długości 60,4 cm. W badaiach Choroszy i Brejty (2008) wykazao, że bydło simetalskie charakteryzuje się lekkimi porodami, pomimo wysokiej masy urodzeiowej cieląt. Prawidłowo zbudoway zad i szeroka miedica pozwoliły w badaej grupie 223 krowom a odbycie 72% łatwych porodów i 26% z lekką pomocą; tylko 1,7% porodów zakwalifikowao jako trude. Z drugiej stroy, chcąc utrzymać charakterystyczą dla tej rasy długowieczość, koiecze jest określeie czyików warukujących te predyspozycje. Na drodze stoi jedak fudametaly problem, jakim jest iski poziom odziedziczalości długowieczości dla bydła. Jak podają Karras i i. (1985), dla bydła simetalskiego w Niemczech wyosi oa h 2 = 0,05 0,09, atomiast w Austrii h 2 = 0,1 (Solker i i., 2000). Budowa wymieia Bydło simetalskie ze względu a dwukierukowe użytkowaie w pracach selekcyjych jest także doskoaloe pod kątem poprawy parametrów jakościowych i ilościowych mleka oraz budowy samego wymieia. Jego budowa jest wysoko istotie współzależa z długowieczością fukcjoalą, określaą przez produkcyjość zwierząt (Strapak i i., 2005, 2010, 2011). Cechy budowy, jak wykazały badaia Wójcika i Czai (2000), są statystyczie wysoko istotie powiązae z wydajością mleczą; wartości tych korelacji przyjmują jedak iskie wartości. Rogers i Mc Daiel (1989) wskazali a wysoko istote ujeme korelacje pomiędzy wydajością mleczą a położeiem wymieia i ustawieiem strzyków a poziomie od r = -0,10 do r = - 0,20. W badaym materiale stwierdzoo zacze zróżicowaie budowy wymieia, określaej przez 5 cech mierzalych w obrębie poszczególych gospodarstw. Przy średiej szerokości wymieia krów, przebywających w poszczególych gospodarstwach (tab. 8), a poziomie 38 cm, ajszersze wymioa charakteryzowały bydło z gospodarstwa 1 (44,3 cm), atomiast ajwęższe z 2 (36,6 cm). Różice pomiędzy badaymi grupami były statystyczie wysoko istote. Najwyżej położoe względem podłoża wymię cechowało bydło z gospodarstwa 2 (63,8 cm), a ajiżej z 1 (53,4 cm). Stwierdzoo bardzo duże zróżicowaie w położeiu wymieia między badaymi osobikami, w graicach cm. Położeie wymieia jest ierozerwalie związae z cechą, określaą jako zawieszeie tyle wymieia. Na podstawie aaliz pomiarów odotowao wysoko istote różice pomiędzy gospodarstwami, utrzymującymi badae zwierzęta. Najwyżej zawieszoe wymioa miały krowy z gospodarstwa 1 (106,1 cm), a ajiżej z 5 (94,7 cm). Średia wysokość zawieszeia wymieia z tyłu wyosiła 103,2 cm, przy rozpiętości odotowaych miar cm. W badaej populacji krów, bez względu a gospodarstwo, w którym przebywały, strzyki przedie były dłuższe od tylych (odpowiedio 6,7 i 6,2 cm). W cechach tych odotowao wysoko istote różice pomiędzy gospodarstwami, w których badao zwierzęta. Najdłuższe występowały u krów z gospodarstwa 1, atomiast ajkrótsze z 2. W gospodarstwach małych (grupa I) badae zwierzęta uzyskały zdecydowaie lepsze wyiki ocey budowy wymieia pod względem szerokości i położeia (P 0,01) (tab. 9). Przewaga ta wyiosła od 2,45 cm dla szerokości do 3,72 dla położeia. Uzyskaie przez krowy z gospodarstw, utrzymujących do 100 sztuk lep- Wyiki badań aukowych 111

10 A. Czubska i P. Wójcik szych wyików z zakresie szerokości i położeia wymieia (domiujący system uwięziowy) potwierdzają podobe wcześiejsze wyiki badań Wójcika i Choroszego (2007), prowadzoe jedak a bydle PHF. Wyżej zawieszoe wymioa z tyłu, jak rówież krótsze strzyki charakteryzowały krowy z gospodarstw dużych (grupa II). Wraz z kolejym wycieleiem odotowao sukcesywy wzrost szerokości wymieia u krów rasy simetalskiej z 37,9 cm po I wycieleiu do 40,3 cm po VI (tab. 10). Jedocześie, im starsze były zwierzęta, tym iższe było u ich położeie wymieia (z 59,8 do 52,2 cm). Wraz z wiekiem badaych zwierząt systematyczie rosła długość badaych strzyków. Najkrótsze charakteryzowały krowy po I wycieleiu (5,9 i 5,5 cm), atomiast ajdłuższe po V (8,06 i 7,70 cm). Tym samym, wzrost długości strzyków wraz z kolejym wycieleiem wyosił dla przedich 1,74 cm i tylych 1,47 cm. Aaliza zmia długości oraz selekcja a długość strzyków są bardzo istote. Jak wykazali w badaiach prowadzoych a bydle holsztyńsko-fryzyjskim Puchajda i i. (1999), istieją związki pomiędzy imi a wydajością mleczą a poziomie r = 0,28 0,31. Litwińczuk i i. (2006 b) wskazują a fakt, że poad 54% badaej populacji bydła simetalskiego ma wady wymieia, w tym wymioa piętrowe oraz wady związae z budową strzyków (za grube, zbyt długie). W badaiach Kozaeckiego i i. (1985) w 23,5% badaych ćwiartek wymio o strzykach długości 6,6 8,0 cm zalezioo bakterie, atomiast w zakresie długości 5,6 6,5 cm i 3,0 4,5 cm odpowiedio 11,4 i 14,8%. Tabela 8. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) wybraych cech budowy wymieia krów rasy simetalskiej w poszczególych gospodarstwach Table 8. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for selected udder coformatio traits of Simmetal cows i differet farms Gospodarstwo Farm Szerokość wymieia Udder width Położeie wymieia Udder placemet Zawieszeie tyle wymieia Rear udder suspesio Długość strzyków przedich Frot teats legth Długość strzyków tylych Rear teats legth ,39ABCE 5,84 53,43ABCa 5,27 106,19AB 8,46 8,58ABCDE 2,69 6,98AB 1, ,63AFGa 3,87 63,85ADE 8,80 100,94BCD 7,02 5,84Bab 1,38 4,77ACDa 1, ,00FHIJKb 4,69 59,42AFb 4,69 99,95AEF 4,01 6,00AFGab 1,30 5,28BEF 0, ,86Gc 3,09 62,86BG 12,01 96,13BCG 5,85 6,60A 1,67 6,56CEG 1, ,37Babc 4,55 60,00CDH 7,64 94,79ADH 7,13 6,53Cb 1,85 5,45GHIa 1, ,03CHJ 6,04 55,82EFGHa 5,14 104,33CEH 7,66 6,92DFb 1,88 6,69DFH 1, ,15EIK 7,47 56,05BCDb 5,96 105,15DEG 6,97 6,55EG 1,60 6,39ABI 1,77 Średio Average ,90 6,71 57,17 7,06 103,28 7,90 6,70 1,86 6,24 1,73 W obrębie kolumy pomiędzy gospodarstwami dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee farms for AA P 0.01, aa P Wyiki badań aukowych

11 Charakterystyka feotypowa bydła simetalskiego a tereie Pogórza Karpackiego Tym samym, długość strzyków jest istotie związaa z poziomem zawartości komórek somatyczych w mleku. Badaia Sawy i i. (2008) wykazały, że 19% brakowaych krów w gospodarstwach wielkostadych, utrzymujących bydło wolostaowiskowo, jest brakowaych z powodu chorób wymieia. Autorzy sugerują, aby zwracać większą uwagę a sta zdrowoty wymio krów. Istoty wpływ budowy strzyków (długość, grubość oraz ustawieie) a długość produkcyją bydła simetalskiego odotowali także Strapak i i. ( 2011) w badaiach prowadzoych a tereie Słowacji. Z kolei, Vukasiovic i i. (1995) zwrócili uwagę a istote dodatie korelacje pomiędzy ogólą budową wymieia i strzyków a długowieczością krów a przykładzie rasy Brow Swiss. Badaia Eggera-Daera i i. (za Strapak i i., 2010) wyraźie wskazują, że bydło simetalskie w Austrii jest utrzymywae zbyt krótko, bo zaledwie przez 3,56 laktacji, co jest i tak dłużej iż w przypadku rasy HF 3,21 i Pizgau 3,53. W podobych badaiach a Słowacji dla bydła simetalskiego jest to 3,4 3,6 laktacji (Strapak i i., 2010). Grupa Group Tabela 9. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) wybraych cech budowy wymieia krów rasy simetalskiej w poszczególych grupach Table 9. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for selected udder coformatio traits of Simmetal cows i differet groups Szerokość wymieia Udder width Położeie wymieia Udder placemet Zawieszeie tyle wymieia Rear udder suspesio Długość strzyków przedich Frot teats legth Długość strzyków tylych Rear teats legth I ,57 A / 4,49 59,71 A / 8,78 99,79 A / 8,26 6,79 A / 2,17 5,73 A / 1,65 II ,12 A / 7,08 55,99 A / 5,73 104,91 A / 7,18 6,66 A / 1,69 6,48 A / 1,72 W obrębie kolumy pomiędzy grupami dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee groups for AA P 0.01, aa P Tabela 10. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) pomiarów wybraych cech budowy wymieia krów rasy simetalskiej w zależości od umeru wycieleia Table 10. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for selected udder coformatio traits of Simmetal cows depedig o calvig umber Numer wycieleia Calvig umber Szerokość wymieia Udder width I ,97Aab 5,74 II ,92A 6,74 III 91 38,65 7,23 IV 68 39,67a 7,55 V 50 38,16 8,37 VI 34 40,35b 6,83 Położeie wymieia Udder placemet 59,89ABCa 6,87 58,32DEFa 6,95 56,17ADb 5,96 54,50BEc 5,76 52,20ADc 5,36 53,32CFb 5,85 Zawieszeie tyle wymieia Rear udder suspesio 99,81ABCa 5,82 101,55DEa 6,94 104,59ADF 6,96 106,60BDG 6,57 109,82ABD 7,98 111,20CEFG 10,14 W obrębie kolumy pomiędzy umerem wycieleia dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee calvig umber for AA P 0.01, aa P Długość strzyków przedich Frot teats legth 5,90AB 1,39 6,41AB 1,87 7,02A 1,30 7,33Ba 1,64 8,06Aa 1,98 7,64 2,04 Długość strzyków tylych Rear teats legth 5,55ABC 1,37 6,02BDEFa 1,48 6,49Aab 1,55 7,00CDEb 1,86 7,40AF 1,66 7,02B 1,99 Wyiki badań aukowych 113

12 A. Czubska i P. Wójcik Wskaźiki charakteryzujące budowę bydła simetalskiego Na podstawie wskaźików, obejmujących wykoae pomiary zoometrycze (tab. 11), stwierdzoo statystyczie wysoko istote i istote różice pomiędzy gospodarstwami, w których utrzymywao zwierzęta. Stwierdzoo, określając masywość (wskaźik WM) badaych zwierząt, że ajwyższy wskaźik uzyskały krowy z gospodarstwa 1 (154,1), atomiast ajiższe wartości z 2 i 4 a poziomie 149. Średia wartość wskaźika dla badaych gospodarstw wyosiła 152,6 (tab. 11). Wskaźik masywości, jak wykazały badaia, jest u bydła simetalskiego wysoko istotie współzależy ie tylko z wysokością w krzyżu i kłębie, ale także w biodrach i kulszach i przyjmuje wartości ujeme. Średia wartość badaego wskaźika u bydła simetalskiego (152,6 była bardzo zbliżoa do uzyskaej u bydła czaro-białego i HF. Prezetowae przez Grodzkiego (2002) wartości a podstawie literatury z tego zakresu kształtowały się a poziomie Najwyższy wskaźik wysokoożości (WW) osiągęły krowy z gospodarstw 4 i 5 43, przy średiej dla badaej populacji krów a poziomie 40,9. Gospodarstwa 6 i 7 utrzymywały krowy o ajiższym wskaźiku (40,0). Różice w jego wartości w poszczególych gospodarstwach były statystycze istote i wysoko istote (tab. 11). Tabela 11. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) wybraych wskaźików budowy krów rasy simetalskiej w poszczególych gospodarstwach Table 11. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for selected coformatio idices of Simmetal cows i differet farms Gospodarstwo Farm Wskaźik Idex WM Idex of massiveess WW Idex of log-leggedess X /sd X /sd ,14 ABab / 10,44 42,40 ABa / 3, ,31 AC / 19,06 41,96 CDEb / 2, ,95 a / 5,83 42,32 FGc / 2, ,19 Bc / 6,13 43,42 Hib / 3, ,61 Dbd / 7,11 43,65 CJKac / 3, ,31 CDce / 5,93 40,13 ADFHJ / 3, ,70 de / 5,13 40,34 BEGIK / 2,73 Średio Average ,57 / 8,23 40,96 / 4,38 W obrębie kolumy pomiędzy gospodarstwami dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee farms for AA P 0.01, aa P Wielkość gospodarstwa bezpośredio wpływała a wartość wskaźika opisującego zwierzę. Jak wykazały aalizy statystycze, wysoko istoty był wpływ ojca badaych krów, bez względu a ich wiek i grupę. Wartość średia uzyskaego wskaźika wysokoożości była iższa iż prezetuje to Grodzki (2002) a podstawie literatury (44 46) dla bydła cb i HF. Badaia wykazały, że wiek zwierzęcia w iezaczym stopiu wpływa a wartość badaych wskaźików (tab. 13). W zakresie wskaźika WM stwierdzoo tylko istote różice pomiędzy zwierzętami wycieloymi po raz I i V. Tym samym, wiek zwierzęcia i wykoae w daym wycieleiu pomiary ie wpływały a wartość wyliczoych wskaźików. Na uwagę zasługuje jedak wpływ kolejego wycieleia badaych krów a wartość wskaźika wysokoożości (WW), gdyż stwierdzoo istote różice pomiędzy badaymi grupami. Najwyższy wskaźik odotowao po I wycieleiu i wraz z kolejym wycieleiem wartość jego malała do 40,37 w VI. 114 Wyiki badań aukowych

13 Charakterystyka feotypowa bydła simetalskiego a tereie Pogórza Karpackiego Tabela 12. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) wybraych wskaźików budowy krów rasy simetalskiej w poszczególych grupach Table 12. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for selected coformatio idices of Simmetal cows i differet groups Grupa Group Wskaźik Idex WM Idex of massiveess WW Idex of log-leggedess I ,27 A / 12,09 42,75 A / 3,25 II ,17 A / 5,41 40,28 A / 2,89 W obrębie kolumy pomiędzy grupami dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee groups for AA P 0.01, aa P Tabela 13. Średie ( X ) oraz odchyleie stadardowe (sd) wybraych wskaźików budowy krów rasy simetalskiej w zależości od umeru wycieleia Table 13. Meas ( X ) ad stadard deviatio (sd) for selected coformatio idices of Simmetal cows depedig o calvig umber Numer wycieleia Calvig umber Wskaźik Idex WM Idex of massiveess WW Idex of log-leggedess I ,75 a / 6,02 41,21 abc / 5,63 II ,66 / 7,27 41,00 / 3,20 III ,25 / 10,11 40,86 / 3,49 IV ,31 / 10,44 40,77 a / 3,74 V ,19 a / 10,78 40,52 b / 2,80 VI ,41 / 11,87 40,37 c / 2,87 W obrębie kolumy pomiędzy umerem wycieleia dla AA P 0,01, aa P 0,05. Withi colum betwee calvig umber for AA P 0.01, aa P Stado bydła simetalskiego w gospodarstwie u autorki Herd of Simmetal cattle (author s farm) Podsumowaie Na podstawie badań rozwoju somatyczego zwierząt ależy stwierdzić, że istotie wyższe w krzyżu, biodrach, kulszach oraz obwodzie klatki piersiowej są zwierzęta w gospodarstwach małych, o obsadzie do 100 osobików. W pomiarach zoometryczych, uwzględiając umer wycieleia badaych zwierząt (wiek) stwierdzoo wyraźe zmiay wyrostowości, atomiast pod względem szerokości klatki piersiowej oraz szerokości w kulszach oraz kłody z boku ie zaobserwowao istotych różic. Wraz z kolejym wycieleiem odotowao sukcesywy wzrost szerokości wymieia u krów rasy simetalskiej. Jedocześie stwierdzoo, że im starsze były zwierzęta, tym iższe było u ich położeie wymieia. Wykazao także bardzo duże zróżicowaie w położeiu wymieia między badaymi osobikami, w graicach cm, które jest ierozerwalie związae z cechą, określaą jako zawieszeie tyle wymieia, którego średia wysokość wyosiła 103,2 cm. W badaej populacji krów, bez względu a wielkość gospodarstwa, w którym przebywały, strzyki przedie Wyiki badań aukowych 115

14 A. Czubska i P. Wójcik były dłuższe od tylych (odpowiedio 6,7 i 6,2 cm). Na uwagę zasługuje fakt, że w gospodarstwach małych badae zwierzęta uzyskały zdecydowaie lepsze wyiki ocey budowy wymieia, a zwłaszcza szerokości i położeia wymio (P 0,01). Stwierdzoo także, że wiek zwierzęcia w iezaczym stopiu wpływa a wartość badaych wskaźików budowy. W zakresie wskaźika WM stwierdzoo istote różice tylko pomiędzy zwierzętami wycieloymi po raz I i V. Na uwagę zasługuje jedak wpływ kolejego wycieleia badaych krów a wartość wskaźika wysokoożości (WW), gdyż wystąpiły istote różice pomiędzy badaymi grupami. Literatura Beyshek L.L., Little D.E. (1982). Estimates of geetic ad pheotypic parameters associated with pelvic area i Simmetal cattle. J. Aim. Sci., 54, 2: Botto V., Koicek R., Pasek V., Zizlavsky J. (1988). Chov hovadzieho dobytka. Priroda Bratislava v spoluroci so SZN, Praha, ss Brzozowski P., Kaczmarek A. (1988). Zależość między wymiarami krów i cieląt a przebiegiem ocieleia. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 333: Choroszy B., Brejta W. (2008). Charakterystyka bydła rasy simetalskiej oraz zasady prowadzeia pracy hodowlaej ze szczególym uwzględieiem cech fukcjoalych zwierzęcia. Wyd. włase IZ PIB, ss Choroszy B., Choroszy Z., Czaja H., Trela J. (1999). Przebieg stacjoarej ocey wartości hodowlaej buhajów rasy simetalskiej w latach Rocz. Nauk. Zoot., 26, 3: Choroszy B., Wójcik P., Choroszy Z. (2006). Wybrae parametry płodości i zdrowotości u krów rasy simetalskiej w zależości od systemu utrzymaia. Mat. kof., LXXI Zjazd PTZ, 1, 8. Grodzki H. (2002). Zmiay w pokroju bydła czarobiałego w Polsce w ostatim 100-leciu. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 66: Hagger C., Hofer A. (1991). Pheotypic ad geetic relatioships betwee wither height, heart girth ad milk yield i the Swiss Brauvieh ad Simmetal breeds. Livest. Prod. Sci., 28: Hetma T. (1957). Simetale. Prz. Hod., 9: Karras K., Hoeschele I., Averduk G. (1985). Breedig o logevity. Der Tierzuchter, 37: Kozaecki M., Grabowski R., Sciubisz A., Długołęcki L. (1985). Określaie zależości między budową wymieia i zdolością wydojową krów a zapadalością a mastitis. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 300: Litwińczuk Z., Staek P., Sawicka W., Jakowski P., Chabuz W. (2006 a). Budowa i umaszczeie bydła simetalskiego. Mat. kof., LXXI Zjazd PTZ, 1, 24. Litwińczuk Z., Teter U., Teter W., Staek P., Łabuz W. (2006 b). Ocea wpływu iektórych czyików a wydajość i jakość mleka krów utrzymywaych w gospodarstwach farmerskich. Rocz. Nauk. PTZ, 2, 1: Mroczek J.R. (2004). Stopień pokrewieństwa między buhajami z krajowej hodowli bydła simetalskiego. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 72, 1: Nogalski Z. (2003). Wpływ udziału geów bydła holsztyńsko-fryzyjskiego a wybrae cechy budowy pierwiastek czaro-białych. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 68, 1: Nogalski Z. (2006). Typ budowy krów holsztyńskofryzyjskich a efektywość ich użytkowaia. J. Szarek (red.), Zastosowaie osiągięć auk podstawowych w hodowli bydła. AR Kraków, ss Nogalski Z., Klupczyński J., Miciński J. (2001). Próba określeia zależości między przebiegiem pierwszego porodu a wymiarami miedic u krów. Zesz. Nauk. PTZ, 59: Pruski W. (1967). Hodowla zwierząt gospodarskich w Królestwie Polskim w latach PWRiL, Warszawa. Przysucha T., Grodzki H. (2007). Wpływ wybraych czyików a przebieg porodów krów rasy simetal. Med. Wet., 63 (8): Puchajda Z., Czaplicka M., Szymańska A., Filipska A. (1999). Współzależość między cechami użytkowości mleczej a wymiarami wymieia pierwiastek holsztyńsko-fryzyjskich importowaych z Fracji i Niemiec. Rocz. Nauk. Zoot., 26, 3: Reklewski Z., Sakowski T. (2002). Zaczeie i perspektywa hodowli bydła simetalskiego. Zesz. Nauk. Prz. Hod., Zesz. spec., ss Rogers G.W., Mc Daiel B.T. (1989). The usefuless 116 Wyiki badań aukowych

15 Charakterystyka feotypowa bydła simetalskiego a tereie Pogórza Karpackiego of selectio for yield ad fuctioal type traits. J. Dairy Sci., 72: Sakowski T. (2013). Za co lubimy krowy simetalskie. Hod. Bydła, 10: Sawa A., Bogucki M., Jakowska M. (2008). Wpływ systemu utrzymaia krów a wyiki ich życiowej użytkowości. Rocz. Nauk. PTZ, 4, 4: Solker J., Solker J., Mieseberger J., Willam A., Fuerst C., Baumug R. (2000). Total merit idices i dual purpose cattle. Arch. Tierz., 43: Strapak P., Cadrak J., Auma J. (2005). Relatioship betwee logevity ad selected productio, reproductio ad type traits. Czech J. Aim. Sci., 50, 1: 1 6. Strapak P., Juhas P., Strapakova E., Halo M. (2010). Relatios of legth of productive life ad the body coformatio traits i Slovak Simmetal breed. Archiv Tierzucht, 53, 4: Strapak P., Juhas P., Strapakova E. (2011). The relatioship betwee the legth of productive life ad the body coformatio traits i cows. J. Cetr. Europ. Agricult., 12, 2: Szarek J., Adamczyk K. (1997). Rola rasy simetalskiej w hodowli bydła w Polsce i a świecie. Cz. II. Użytkowość mięsa. Prz. Hod., 9: Trautma J., Tarkowski J., Kamieiecki K., Gyp J. (1990). Charakterystyka pogłowia bydła rasy simetalskiej w Polsce. PWN, Warszawa, ss Vukasiovic N., Moll J., Kuzi N. (1995). Geetic relatioships amog logevity, milk productio ad type traits i Swiss Brow cattle. Livest. Prod. Sci., 41: Wójcik P. (2006). Przydatość wyików puktowej ocey budowy ciała i pomiarów zoometryczych miedicy w selekcji krów a łatwe porody. Rocz. Nauk. Zoot., Moogr. Rozpr., 35, 69 ss. Wójcik P. (2007). Wyiki ocey typu i budowy bydła mleczego w różych systemach utrzymaia w gospodarstwach wielkostadych. Rocz. Nauk. Zoot., Supl., 23: Wójcik P., Choroszy B. (2007). Zmiay wymiarów miedicy w kolejych wycieleiach i ich wpływ a przebieg porodu u krów rasy polskiej holsztyńskofryzyjskiej. Rocz. Nauk. PTZ, 3, 1: Wójcik P., Czaja H. (2000). Możliwości zastosowaia ocey pokroju w przewidywaiu przyszłej produkcyjości krów rasy czaro-białej. Rocz. Nauk. Zoot., 6: Wójcik P., Kruk M. (2008). Aaliza zmia kąta ustawieia zadu a podstawie pomiarów zoometryczych i ich wpływ a przebieg porodu u krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiay czaro-białej. Rocz. Nauk. PTZ, 4, 3: Wójcik P., Czaja H., Trela J. (1999). Porówaie wyików ocey osobiczej buhajów krajowych i zagraiczych. Zesz. Nauk. PTZ, Chów i Hodowla Bydła, 44: Wójcik P., Trela J., Majewska A. (2000). Wydajość mlecza a cechy ieprodukcyje w rasie czaro-białej. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 51: Ziemiński R., Juszczak J., Hiber A. (1999). Wpływ typu budowy krów a ich użytkowość mleczą Zesz. Nauk. PTZ, 44: PHENOTYPIC CHARACTERISTICS OF SIMMENTAL CATTLE IN THE CARPATHIAN FOOTHILLS DEPENDING ON HERD SIZE STRUCTURE Summary The study ivolved a group of Simmetal cattle (671 aimals) from the Podkarpackie voivodeship, which were kept i 7 farms with differet agraria ad breedig structure. After makig basic body measuremets, the body developmet of idividual aimals was aalysed ad compared amog both the farms ad farm types (small up to 100 aimals, large more tha 100 aimals). The study revealed that aimals from small farms (up to 100 aimals) show sigificatly higher values i the sacral regio, hips, pis ad chest circumferece. Marked chages i withers height were foud whe the body measuremets icluded calvig umber (age), whereas o sigificat chages were observed i chest width, width of pis, ad truk width (side view). With successive calvigs udder width gradually icreased, ad as the Simmetals grew older udder placemet became lower. It is worth otig that i small farms, the studied aimals had markedly better scores for udder coformatio, i particular udder width ad placemet (P 0.01). The age of aimals was foud to have slight effect o the coformatio idices. Fot. w art.: A. Czubska Wyiki badań aukowych 117