Wpływ zmiany organizacji doju na wydajność krów i jakość mleka

Transkrypt

1 Rocziki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechiczego, t. 7 (2011), r 1, Wpływ zmiay orgaizacji doju a wydajość krów i jakość mleka Mariusz Bogucki, Aa Sawa, Wojciech Neja Uiwersytet Techologiczo-Przyrodiczy w Bydgoszczy, Katedra Hodowli Bydła, ul. Mazowiecka 28, Bydgoszcz Celem pracy było określeie wpływu zmiay orgaizacji doju (wprowadzeie doju trzykrotego i predippigu) a wydajość dobową krów, jakość cytologiczą mleka i jego skład chemiczy. Wykazao, że zmiaa orgaizacji doju spowodowała potwierdzoy statystyczie (o około 12%) wzrost wydajości dobowej mleka z 26,9 do 30,2 kg oraz lepszą jakość mleka (średia wartość LNLKS uległa obiżeiu z 12,63 do 11,85). Korzyste zmiay dotyczyły każdej grupy wiekowej i laktacyjej krów. Zawartość tłuszczu i białka w mleku ie zmieiła się istotie. SŁOWA KLUCZOWE: krowy / mleko / dój trzykroty / predippig W ostatich latach obserwuje się w aszym kraju regulary wzrost wydajości mleczej krów. Według daych Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producetów Mleka, w latach wydajość krów zajdujących się pod kotrolą użytkowości mleczej (obecie 23,93%) wzrosła z 5597 kg do 6980 kg [16]. Wiele gospodarstw wyspecjalizowaych w produkcji mleka osiąga jedak wydajości zdecydowaie wyższe, w graicach 9-10 tys. i więcej [17]. Jest to bardzo wysoki poziom produkcyjy, dwu- i poad dwukrotie wyższy od średiej wydajości całego pogłowia krów mleczych w Polsce. W wielu gospodarstwach w ostatich latach obserwuje się zaczy postęp w zakresie mechaizacji żywieia, usuwaia odchodów, czy też czyości związaych z dojem i jego orgaizacją. Zmiay związae z orgaizacją doju dotyczą między iymi jego częstotliwości. W praktyce powszechie stosoway jest dój dwukroty. Hodowcy, którzy przechodzą z doju dwukrotego a trzykroty ie tylko zwiększają produkcję mleka, ale iekiedy polepszają jego jakość. Duże zaczeie mają w tej sytuacji rówież stadium i kolejość oraz poziom wydajości mleczej krów. Z dotychczas przeprowadzoych badań wyika, że wskutek zwiększeia częstotliwości doju moża uzyskać wzrost wydajości mleka od kilku do awet 30% [5, 6, 9]. Według Capuco i wsp. [7] zwiększeie częstości dojeia podczas pierwszych tygodi skutkuje wzrostem poziomu wydajości mleczej średio o 8% w całej, awet po późiejszym zmiejszeiu krotości doju. Wyiki badań i perspektywa pozyskiwaia większej ilości mleka zachęcają do doju trzykrotego. 29

2 M. Bogucki i wsp. Należy jedak pamiętać o uwzględieiu i przeaalizowaiu akładów fiasowych, jakie iesie ze sobą zwiększeie częstotliwości doju. W badaiach Wołkowskiego i wsp. [22] stwierdzoo miimalie wyższy koszt pozyskaia 1 kg mleka w przypadku doju trzykrotego w porówaiu z dwukrotym. Poiesioe koszty dodatkowe zostały jedak w pełi zrekompesowae wartością uzyskaych przychodów. W ostatich latach wprowadza się rówież zmiay dotyczące czyości przedudojowych włącza się do ich dezyfekcję przeddojową strzyków (predippig). Do przeddojowej dezyfekcji stosowae są iższe iż do dippigu stężeia tych samych preparatów. Predippig rekomedoway jest jako metoda szczególie efektywa w zapobiegaiu zakażeiom droboustrojami środowiskowymi [11, 18]. Preparat w postaci piay aoszoy jest a strzyki poprzez zaurzaie. Środek będący w te sposób w kotakcie z czystą skórą strzyka przez sekud prowadzi do elimiacji droboustrojów, które staowią potecjaly czyik etiologiczy. Z badań ad dezyfekcją przeddojową wyika, że częstotliwość owych ifekcji wywołaych przez paciorkowce środowiskowe i bakterie coli może spaść awet o 50%, zredukowaiu ulegają kliicze przypadki mastitis oraz obiża się częstotliwość ifekcji wywołaych bakteriami Staphylococcus aureus [15]. Celem pracy było określeie wpływu zmia w orgaizacji doju krów a ich wydajość, skład i jakość mleka. 30 Materiał i metody Aalizy przeprowadzoo w jedym z gospodarstw utrzymujących wysoko wydaje stado bydła mleczego rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej (279 sztuk). Krowy utrzymywae były w oborze wolostaowiskowej i żywioe mieszakami pełoporcjowymi TMR. odbywał się w hali udojowej typu rybia ość 2x10. Krowy zajdowały się pod oceą użytkowości mleczej metodą A4. Do czerwca 2009 roku krowy były dojoe dwukrotie w ciągu dia, a od lipca 2009 roku trzykrotie. Wraz ze zmiaą krotości doju wprowadzoo w zakres czyości przedudojowych predippig, do którego wykorzystywao chlorowy preparat piaowy. Aalizą objęto okres 8 miesięcy (marzec, kwiecień, maj, czerwiec przed wprowadzoymi zmiaami i lipiec, sierpień, wrzesień, paździerik po wprowadzeiu zmia w orgaizacji doju). Przeaalizowao 1987 próbek mleka, w tym 1015 w pierwszym i 972 w drugim okresie. W obu okresach aalizowao astępujące cechy użytkowości mleczej: wydajość dobowa, zawartość tłuszczu i białka, liczba komórek somatyczych w mleku oraz częstotliwość występowaia próbek mleka z określoym poziomem komórek somatyczych (do 100 tys./ml, tys./ml, tys./ml i >400 tys./ml). Poza zmiaą częstotliwości doju, a także wprowadzeiem w zakres czyości przedudojowych predipigu, w obliczeiach uwzględioo rówież wpływ iych czyików: umer (1., 2., 3. i dalsze) i okres (do 100 di, di, di i powyżej 300 di). W przypadku liczby komórek somatyczych (LKS) dokoao trasformacji daych fukcją logarytmiczą do logarytmu aturalego LKS LNLKS. Opracowaie statystycze zebraego materiału liczbowego wykoao przy użyciu programu SAS [19].

3 Wpływ zmiay orgaizacji doju a wydajość krów i jakość mleka Wyiki i dyskusja W tabeli 1 przedstawioo wpływ zmiay orgaizacji doju a wydajość dobową, liczbę komórek somatyczych (LNLKS) oraz skład chemiczy mleka krów. Stwierdzoo potwierdzoy statystyczie wzrost wydajości dobowej z 26,9 kg mleka przed wprowadzeiem zmia do 30,2 kg mleka po zmiaach. Wzrost dzieej wydajości mleka ależy uzać za zadowalający. Wcześiejsze badaia rówież wykazały wzrost mleczości po zwiększeiu krotości doju. W aalizach przeprowadzoych przez Kapczyka i wsp. [10] kształtował się o a poziomie około 7%, atomiast w opracowaiu Boguckiego i wsp. [5] a poziomie 10,7%. Według Camposa i wsp. [6] po wprowadzeiu doju trzykrotego krowy zwiększały od kilku do kilkuastu procet produkcję zarówo mleka, jak i tłuszczu oraz białka. Tabela 1 Table 1 Wpływ zmiay orgaizacji doju a wydajość dobową, jakość oraz skład mleka Effect of the chage i orgaizatio of milkig o milk yield, quality ad compositio Wydajość dobowa Daily milk yield (kg) LNLKS LNSCC Białko Protei Tłuszcz Fat LSM SE LSM SE LSM SE LSM SE ,9 A 11,1 12,63 B 1,55 3,48 0,51 3,99 0, ,2 A 12,5 11,85 B 1,41 3,40 0,47 4,14 0,84 Średie w kolumach ozaczoe tymi samymi literami różią się istotie: duże litery przy P 0,01 Meas withi the colums followed by the same letters differ sigificatly: capital letters at P 0.01 Stwierdzoo statystyczie istoty wpływ zmia orgaizacji doju a liczbę komórek somatyczych w mleku. Średia wartość logarytmu aturalego liczby komórek somatyczych uległa obiżeiu z 12,63 do 11,85. Wyższa jakość mleka oraz wzrost wydajości dobowej mogą świadczyć o poprawie stau zdrowotego wymio krów i związaą z tym miejszą częstotliwość zapadaia a mastitis. Wyiki badań potwierdzają zatem zasadość wprowadzeia predippigu do zakresu czyości przedudojowych. Moża wioskować, że zaprzestaie wykoywaia tego zabiegu mogłoby skutkować pogorszeiem jakości mleka pod względem zawartości w im komórek somatyczych. Taki sta obserwuje się szczególie wyraźie w przypadku zaprzestaia podojowej dezyfekcji strzyków. Brak dippigu powoduje zmiejszeie udziału próbek mleka świadczących o bardzo dobrej i dobrej zdrowotości wymieia [3, 12, 17]. W badaiach Watermaa i wsp. [21] ie stwierdzoo istotych różic w liczbie komórek somatyczych w mleku krów dojoych dwu- i trzykrotie, jedak zazaczoo, że liczba komórek somatyczych w mleku ma tedecję spadkową przy doju trzykrotym. Wprowadzoe modyfikacje doju krów ie wpłyęły istotie a kształtowaie się zawartości podstawowych składików mleka (tab. 1). Poziom białka w mleku uległ iezaczemu obiżeiu (o 0,08%), atomiast wzrosła zawartość tłuszczu (o 0,15%). Zbliżoe zależości wykazao rówież w badaiach Szuchsa i wsp. [20]. Po uwzględieiu zmia 31

4 32 M. Bogucki i wsp. orgaizacji doju, w każdej grupie wiekowej krowy w ciągu doby produkowały więcej mleka. Odotowao statystyczie istoty wzrost wydajości dobowej mleka u pierwiastek (z 26,1 do 29,9 kg) oraz u krów będących w drugiej (z 27,5 do 31,9 kg) tabela 2. W przypadku krów ajmłodszych zaotowao wzrost wydajości dobowej o około 14%, u krów w drugiej o 16%, a u krów ajstarszych o około 9%. Wyiki przytoczoe przez Amosa i wsp. [2] wykazują u krów będących w pierwszej i dojoych trzykrotie wzrost wydajości mleka o 25,2%, a u wieloródek o 18,5%, w porówaiu do krów dojoych dwukrotie. Z kolei badaia przeprowadzoe przez Allea i wsp. [1] dowodzą, że wpływ zwiększoej krotości doju jest bardziej widoczy u wieloródek. Tabela 2 Table 2 Wpływ zmiay orgaizacji doju a wydajość dobową, jakość oraz skład mleka z uwzględieiem kolejych Effect of the chage i orgaizatio of milkig o milk yield, quality ad compositio accordig to umber of lactatio Numer Number of lactatio Wydajość dobowa Daily milk yield (kg) LNLKS LNSCC Białko Protei Tłuszcz Fat LSM SE LSM SE LSM SE LSM SE ,1 A 8,6 12,44 A 1,11 3,39 0,52 4,01 0, ,5 B 9,9 12,29 B 1,23 3,44 0,38 3,87 0, ,9 10,3 13,01 1,26 3,49 0,44 4,12 0, ,9 A 7,9 11,61 A ,35 0,33 4,16 0, ,9 B 9,0 11,70 B 0,98 3,39 0,34 4,04 0, ,2 8,8 12,82 1,24 3,44 0,38 4,19 0,90 Średie w kolumach ozaczoe tymi samymi literami różią się istotie: duże litery przy P 0,01 Meas withi the colums followed by the same letters differ sigificatly: capital letters at P 0.01 Aalizując wpływ zmiay orgaizacji doju w obrębie grup wiekowych krów a jakość mleka odotowao podobe tedecje. Statystyczie istotie lepszą jakość cytologiczą mleka po wprowadzeiu zmia stwierdzoo u pierwiastek i krów w drugiej. W pierwszym przypadku wartość LNLKS obiżyła się z 12,44 do 11,61, atomiast w drugim z 12,29 do 11,70. U krów ajstarszych jakość mleka uległa iezaczej poprawie. We wcześiejszych badaiach Boguckiego i wsp. [4] rówież wykazao pozytywy wpływ zabiegu predippigu a jakość mleka. Autorzy wykazali, że poziom komórek somatyczych (LNLKS) po zastosowaiu predippigu zmiejszył się odpowiedio: u pierwiastek z 11,73 do 11,53, atomiast u wieloródek z 11,99 do 11,88. Według Olivera i wsp. [13] częstotliwość występowaia mastitis jest istotie iższa w ćwiartkach wymieia krów, u których stosuje się predippig i postdippig, w porówaiu z ćwiartkami wymieia u krów, u których stosuje się tylko podojową dezyfekcję strzyków. Rówież Pakey [14] stwierdził, że ifekcje wymieia wywołae przez patogey środowiskowe zostały zredukowae średio o około 50% u krów, u których przeprowadzao dobrą praktykę wymieia, łączie z predippigiem. W badaiach własych ie wykazao istotego wpływu zmiay krotości doju i wprowadzeia przedudojowej dezyfekcji strzyków a zawartość białka i tłuszczu w mleku. W

5 Wpływ zmiay orgaizacji doju a wydajość krów i jakość mleka poszczególych grupach wiekowych krów zawartość białka kształtowała się a wyższym poziomie (3,39-3,49%) przed wprowadzeiem zmia i iższym (3,35-3,44%) po ich wprowadzeiu. Odwrote tedecje wykazao w przypadku tłuszczu. Jego zawartość wyiosła odpowiedio: 4,01-4,12% i 4,16-4,19%. Zmiay orgaizacji doju wpłyęły statystyczie istotie a kształtowaie się wydajości dobowej i liczby komórek somatyczych w mleku w kolejych okresach (tab. 3). W przypadku krów rozpoczyających laktację dziea wydajość mleka wzrosła ajbardziej (o prawie 15%) z poziomu 32,1 kg do 36,9 kg. W kolejych okresach wzrost te kształtował się w graicach 11-13%. Wyiki badań własych ie potwierdzają spostrzeżeń Deptersa i wsp. [8], według których trzykrote dojeie krów zwiększa wydajość mleczą, a reakcja a zwiększoą krotość doju jest siliejsza w miarę zaawasowaia. Tabela 3 Table 3 Wpływ zmiay orgaizacji doju a wydajość dobową, jakość oraz skład mleka z uwzględieiem okresu Effect of the chage i orgaizatio of milkig o milk yield, quality ad compositio accordig to lactatio period Okres (di) Lactatio period (days) Wydajość dobowa Daily milk yield (kg) LNLKS LNSCC Białko Protei Tłuszcz Fat LSM SE LSM SE LSM SE LSM SE ,1 A 9,7 12,20 A 1,55 3,29 0,33 3,67 0, ,4 B 7,8 12,45 B 1,47 3,47 0,33 3,65 0, ,9 C 6,9 12,99 C 1,33 3,69 0,35 4,12 0,63 > ,5 D 6,7 13,89 D 1,11 3,83 0,41 4,29 0, ,9 A 8,3 11,35 A 1,43 3,28 0,23 4,10 0, ,5 B 7,2 11,59 B 1,36 3,49 0,28 4,08 0, ,0 C 6,9 12,18 C 1,23 3,45 0,32 4,22 0,55 > ,6 D 5,9 13,02 D 1,06 3,40 0,31 4,29 0,79 Średie w kolumach ozaczoe tymi samymi literami różią się istotie: duże litery przy P 0,01 Meas withi the colums followed by the same letters differ sigificatly: capital letters at P 0.01 Także po uwzględieiu stopia zaawasowaia została stwierdzoa poprawa jakości cytologiczej mleka pod wpływem zmia orgaizacyjych doju. Zarówo w początkowej, jak środkowej i końcowej fazie astąpiło statystyczie istote obiżeie się wartości LNLKS w każdej grupie laktacyjej o około 0,6-0,8 jedostki. Zwiększeie częstości doju i uwzględieie predippigu w przygotowywaiu strzyków do doju ie wpłyęło statystyczie istotie a kształtowaie się zawartości tłuszczu i białka w mleku w kolejych okresach. Zamieszczoa w tabeli 4 wartość testu χ 2 świadczy, że wpływ zmia orgaizacyjych doju, polegających a zwiększeiu jego częstości i wprowadzeiu zabiegu predippigu, a częstotliwość występowaia próbek mleka z określoą liczbą komórek somatyczych jest istoty statystyczie. Udział próbek mleka zawierającego do 100 tys. komórek somatyczych w 1 ml wzrósł o poad 5%, atomiast próbek mleka z liczbą komórek somatyczych 33

6 M. Bogucki i wsp. Tabela 4 Table 4 Wpływ zmiay orgaizacji doju a udział próbek mleka z określoym poziomem komórek somatyczych Effect of the chage i orgaizatio of milkig o proportio of milk samples with certai somatic cell cout level Udział próbek mleka z określoym poziomem komórek somatyczych (tys./ml) Proportio of milk samples with certai somatic cell cout level χ 2 =89,64 xx > ,27 20,67 28,98 29, ,28 28,11 27,54 18,07 xx Istotość przy P 0,01 Sigificace at P 0.01 od 101 do 200 tys. wzrósł o poad 7%. Frekwecja próbek mleka pozaklasowego (zawierającego powyżej 400 tys. komórek somatyczych w 1 ml) uległa obiżeiu o poad 11%. W podsumowaiu ależy zazaczyć, że wprowadzoe zmiay związae z dojem krów wpłyęły pozytywie zarówo a ich wydajość mleczą, powodując jej kilkuastoprocetowy wzrost, jak i a jakość cytologiczą produkowaego mleka, która uległa istotemu statystyczie polepszeiu. 34 PIŚMIENNICTWO 1. ALLEN D.B., DEPETERS E.J., LABEN R.C., 1986 Three times a day milkig: effects o productio, reproductio efficiecy ad udder health. Joural of Dairy Sciece 69, AMOS H.E., KISER T., LOEWENSTEIN M., 1985 Ifluece of milkig frequecy o productive ad reproductive efficiecies of dairy cows. Joural of Dairy Sciece 68, BOGUCKI M., SAWA A., NEJA W., KSOBIECH L., 2008 Wpływ preparatów dippigowych a jakość cytologiczą mleka. Medycya Weteryaryja 64 (4A), BOGUCKI M., SAWA A., KAMIŃSKI M., 2009 Wpływ predippigu a liczbę komórek somatyczych w mleku. Rocziki Naukowe PTZ, t. 5, r 3, BOGUCKI M., SAWA A., RYDUCHOWSKI F., 2009 Wpływ częstotliwości doju a wydajość, skład i jakość mleka. Rocziki Naukowe PTZ, t. 5, r 3, CAMPOS M.S., WILCOX C.J., HEAD H.H., WEEB D.W., HAYEN J., 1994 Effects o productio of milkig three times daily o first lactatio Holsteis ad Jerseys i Florida. Joural of Dairy Sciece 77, CAPUCO A.V., WOOD D.L., BALDWIN R., MCLEOD K., PAAPE M.J., 2001 Mammary cell umber, proliferatio, ad apoptosis durig a bovie lactatio: relatio to milk productio ad effect of BST. Joural of Dairy Sciece 84, DEPTERS E.J., SMITH N.E., ACEDO-RICO J., 1985 Three or two times daily milkig of older cows ad first lactatio cows for etire lactatios. Joural of Dairy Sciece 68, HALE S.A., CAPUCO A.V., ERDMAN R.A., 2003 Milk yield ad mammary growth effects due to icreased milkig frequecy durig early lactatio Joural of Dairy Sciece 86,

7 Wpływ zmiay orgaizacji doju a wydajość krów i jakość mleka 10. KNAPCZYK K., WOŁKOWSKI T., SZAREK J., ADAMCZYK K., 2007 Wpływ częstotliwości doju krów a wydajość mleczą, procetową zawartość białka i liczbę komórek somatyczych. Materiały LXXII Zjazdu PTZ, Warszawa. 11. MALINOWSKI E., 2000 Zaczeie dezyfekcji wymieia i rodzaje środków. Medycya Weteryaryja 56 (11), MALINOWSKI E., KŁOSSOWSKA A., KUŹMA K., KACZMAROWSKI M., 1999 Przydatość preparatu Teat do podojowej dezyfekcji strzyków u krów. Przegląd Mleczarski 7, OLIVER S.P., GILLESPIE B.E., LEWIS M.J., IVEY S.J., ALMEIDA R.A., LUTHER D.A., JOHNSON D.L., LAMAR K.C., MOOREHEAD H.D., DOWLEN H.H., 2001 Efficacy of a New Premilkig Teat Cotaiig a Pheolic Combiatio for the Prevetio of Mastitis. Joural of Dairy Sciece 84, 6, PANKEY J.W., 1989 Premilkig Udder Hygiee. Joural of Dairy Sciece 72, PHILPOT W.N., NICKERSON S.C., 2006 Zwyciężyć w walce z mastitis. Wydawictwo Westfalia Surge Polska Sp. z o.o. 16. PFHBiPM, 2010 Wyiki ocey wartości użytkowej bydła ras mleczych. Warszawa. 17. SAWA A., 2004 Waruki utrzymaia i doju krów oraz ich wpływ a liczbę komórek somatyczych w mleku. Medycya Weteryaryja 60 (4), SKRZYPEK R., 2002 Liczba komórek somatyczych w mleku zbiorczym w zależości od czyików orgaizacyjych i techologiczych. Medycya Weteryaryja 58 (8), SAS Istitute Ic., 2008 SAS/STAT(r) 9.1 User s Guide. Cary. NC: SAS Istitute Ic. 20. SZUCHS E., ACS I., UGRI K., SAS M., TOROK I., FODOR E., 1986 three times a day i a herd with high milk yields. Joural of Dairy Sciece 48, WATERMAN D.F., HARMON R.J., HEMKEN R.W., LANGLOIS B.E., 1983 frequecy as related tro udder health ad milk productio. Joural of Dairy Sciece 66, WOŁKOWSKI T., SZAREK J., ADAMCZYK K., 2007 Aaliza kosztów produkcji mleka w zależości od częstotliwości doju krów. Materiały LXXII Zjazdu PTZ, Warszawa. Mariusz Bogucki, Aa Sawa, Wojciech Neja Effect of chage i orgaizatio of milkig o yield of cows ad milk quality S u m m a r y The aim of this study was to compare daily milk yield, milk compositio ad somatic cell cout after chage i orgaizatio of milkig with regard to cows age ad lactatio period. The chage i milkig frequecy caused a marked (about 12.0%) icrease i daily milk yield, from 26.9 to 30.2 kg. The applicatio of predippig had a favourable effect o milk somatic cell cout, with mea LNSCC decreasig sigificatly from to Whe three times daily milkig was adopted, milk protei cotet decreased by 0.08% ad fat cotet icreased by 0.15%. KEY WORDS: cows / milk / three times milkig / preddipig 35