Rok akademicki Wykład z Prawa podatkowego

Transkrypt

1 Rok akademicki Wykład z Prawa podatkowego

2 Podatek aspekt ekonomiczny i prawny Podatek a danina pieniężne nieodpłatne przymusowe ponoszone na rzecz związków publicznoprawnych Podatek to świadczenie bezzwrotne wynikające z ustawy 2

3 Cecha stała podatku ustawowa regulacja podatku tylko ustawa, zgodnie z art. 84 i 217 Konstytucji RP, jest aktem prawnym, którym może być wprowadzony obowiązek płacenia podatków świadczenie pieniężne realizacja zobowiązań podatkowych następuje poprzez przeniesienie własności znaków pieniężnych świadczenie przymusowe realizacja zabezpieczona jest możliwością zastosowania środków egzekucyjnych przewidzianych w stosownych ustawach świadczenie bezzwrotne świadczenie nieodpłatne świadczenie na rzecz podmiotów publicznoprawnych zapłacony podatek nie jest podatnikowi zwracany świadczenie, którego uiszczenie nie uprawnia podatnika do jakichkolwiek żądań kierowanych do państwa lub samorządu przywilej pobierania podatków przynależy do Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego ( w chwili obecnej tylko gmin) 3

4 Nie ma definicji daniny publicznej, chociaż pojęcie występuje w art. 217 Konstytucji ( nakładanie podatków, innych danin publicznych ) Środki publiczne -Dochody publiczne : podatki, składki, opłaty, dopłaty Niepodatkowe należności budżetowe (wpłaty z zysku jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, NBP, kary i sankcje pieniężne, (zwrócone dotacje, wpłaty nadwyżek środków agencji wykonawczych i samorządowych zakładów budżetowych) Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 4

5 podatek świadczenie nieodpłatne opłata świadczenie odpłatne np. opłata za wydanie zezwolenia; koncesji dopłata świadczenie ponoszone przez określony podmiot jako udział w kosztach urządzeń państwowych (opłata melioracyjna, adiacencka, planistyczna) Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2015 r. 5

6 Składka świadczenie odpłatne PODATEK SKŁADKA UBEZPIECZENIOWA Opłacanie podatku nie wiąże się z powstaniem jakichkolwiek roszczeń po stronie podatnika Opłacanie składek wiąże się z uzyskaniem prawa do świadczeń emerytalnych, zdrowotnych lub rentowych 6

7 Świadczenie pieniężne o charakterze daninowym, którego nałożenie jest związane z faktem przywozu, wywozu lub przewozu przez obszar państwa ( unii celnej) Główny cel regulacja obrotu towarowego, Cła mają odrębną od podatków regulacje, a przede wszystkim: - Wspólnotowy Kodeks Celny - rozporządzenie Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. WE L 302 z ), - ustawa z dnia r. Prawo celne (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 858) - ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1404, z późn. zm.). Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 7

8 Konstrukcja wewnętrzna podatku cechy zmienne podatku Podmiot podatku Przedmiot podatku Tryb i warunki płatności Podstawa opodatkowania Ulgi i zwolnienia Stawki podatkowe 8

9 Kto i komu płaci podatek? Podmiot podatku każda ze stron stosunku podatkowego podatnik związek publicznoprawny podmiot bierny podmiot czynny 9

10 Podatnik Osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu Podatnik w sensie formalnympodatnik, który nie ponosi ekonomicznego ciężaru podatku (VAT, akcyza) Ustawy podatkowe mogą ustanowić podatnikami inne podmioty (np. podatkowa grupa kapitałowa) Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2014r. 10

11 Inne podmioty bierne płatnik inkasent następca prawny osoba trzecia przedstawiciel podatkowy 11

12 Państwowe organy podatkowe - Naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego I instancja - Dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej, minister finansów * Dyrektor Biura Krajowej Informacji Podatkowej Samorządowe organy podatkowe - wójt, burmistrz, prezydent - samorządowe kolegium odwoławcze Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 12

13 Stosunek podatkowoprawny stosunek zachodzący pomiędzy podmiotem czynnym (organem podatkowym) a podmiotem biernym (podatnikiem) na podstawie ustaw podatkowych Stosunek materialnoprawny Stosunek proceduralny Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 13

14 Od czego płaci się podatek? Definicja Przedmiotem podatku jest stan faktyczny lub prawny, z wystąpieniem którego ustawa łączy obowiązek podatkowy Np. dokonanie dostawy towaru opodatkowanej VAT; uzyskanie dochodu (przychodu) 14

15 Jest określony w normie podatkowej Podatkowy stan faktyczny 1 Przedmiot podatku STAN FAKTYCZNY (np. osiągnięcie dochodu) Podatkowy stan faktyczny 2 Przedmiot podatku STAN PRAWNY (np. nabycie własności nieruchomości) 15

16 Do czego odnosi się stawki podatkowe? ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot opodatkowania Podstawa opodatkowania, a podstawa obliczenia podatku Podstawa obliczenia podatku konkretna wielkość, przyjęta przez organ podatkowy w decyzji wymierzającej podatek lub przez podatnika zobowiązanego do samodzielnego obliczenia podatku w deklaracji, uwzględniająca wszystkie odliczenia i pomniejszenia podstawy opodatkowania 16

17 Taryfa podatkowa - skala podatkowa - stawka Stawki ze względu na formę kwotowe procentowe mieszane Z punktu widzenia stosunku stawki do podstawy opodatkowania wyróżnia się: stawki proporcjonalne stawki progresywne (progresja globalna lub skokowa oraz progresja szczeblowa ciągła) stawki regresywne (stawka rośnie a zmniejsza się podstawa) stawki degresywne (stawki zmniejszają się wraz ze zmniejszaniem podstawy) 17

18 Ulgi - zwolnienia - wyłączenie Ulga Zwolnienie Wyłączenie ulgi podatkowe nie dotyczą bezpośrednio podmiotu lub przedmiotu podatku (co charakteryzuje zwolnienia), ale innych elementów konstrukcji podatku, tj. podstawy opodatkowania, stawek podatkowych i kwoty podatku wyłączenie z zakresu podmiotowego danego podatku pewnej kategorii podmiotów (zwolnienie podmiotowe) lub z przedmiotu danego podatku pewnej kategorii sytuacji faktycznych lub prawnych (zwolnienia przedmiotowe) w przypadku wyłączenia, obowiązek podatkowy w ogóle nie obciąża danego podmiotu lub przedmiotu 18

19 Zwolnienie, a wyłączenie zakres opodatkowania wyłączenie zwolnienie 19

20 Kiedy, jak i gdzie trzeba zapłacić podatek? ustawowo określone reguły obowiązujące podatnika przy płaceniu podatku, dotyczące terminu jego uiszczenia, sposobu i formy zapłaty oraz miejsca jego uiszczenia Termin Forma Miejsce termin uiszczenia podatku wynosi 14 dni przy podatkach powstających w drodze doręczenia decyzji ustalającej podatek lub jest określony kalendarzowo przy podatkach powstających z mocy prawa. uzależniona od rodzaju prowadzonej przez podatnika działalności miejscem zapłaty podatku jest właściwy rzeczowo i miejscowo organ podatkowy 20

21 Funkcje podatków fiskalna redystrybucyjna stymulacyjna 21

22 Klasyfikacje podatków ze względu na: Przedmiot opodatkowania Sposób ustalenia podstawy opodatkowania Stosunek do źródła opodatkowania Rodzaj działalności prowadzonej przez podatnika Podział wpływów z podatków między poszczególne budżety dochodowe jednostkowe bezpośrednie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej stanowiące dochód państwa majątkowe konsumpcyjne od wydatków od wartości pośrednie pozostałe stanowiące dochód j.s.t. 22

23 System podatkowy System historyczny system podatkowy ukształtowany w określonych warunkach społeczno-gospodarczych całokształt podatków istniejących w danym miejscu i czasie Racjonalny system podatkowy pewien teoretycznie skonstruowany wzór systemu idealnego, do którego powinien dążyć ustawodawca, zmieniając obowiązujący w danym kraju system podatkowy Nie jest systemem podatkowym zespół przepisów unijnych regulujących problematykę podatkową!!! 23

24 System prawa podatkowego Prawo podatkowe ogół norm prawnych regulujących funkcjonowanie systemu podatkowego materialne prawo podatkowe proceduralne prawo podatkowe ustrojowe prawo podatkowe 24

25 Prawo podatkowe ogólne (normy prawne odnoszące się do wszystkich lub większości podatków tworzących system podatkowy) szczegółowe (normy prawne regulujące konstrukcję poszczególnych podatków) 25

26 Prawo podatkowe - charakterystyka administracyjnoprawna metoda regulacji polegająca na nierównorzędności podmiotów wyodrębnienie merytoryczne polegające na je szczególnym przedmiocie unormowań, budowie norm, cechach stosunków społecznych regulowanych przez te normy, sposobie regulacji tych stosunków, celach, w jakim zostały ustanowione, Cechy prawa podatkowego jako samodzielnej gałęzi prawa: specyficzne zasady wykładni oraz wyodrębnienie w sferze stosowania wyodrębnienie legislacyjne polegające na umiejscowieniu norm prawa podatkowego w odrębnych aktach prawnych, szczególny jest także tryb ich tworzenia i wprowadzania w życie 26

27 konstytucja ustawy ratyfikowane umowy międzynarodowe rozporządzenia akty prawa miejscowego 27

28 Źródła prawa podatkowego - konstytucja Regulacje konstytucyjne odnoszące się do systemu podatkowego podstawa prawna opodatkowania(art.84), określenie istotnych elementów konstrukcji podatku, które muszą być uregulowane w ustawie (art. 217), wprowadzenie specyficznego trybu uchwalania ustaw podatkowych (art. 123) Kompetencje organów samorządowych do tworzenia prawa podatkowego (w ograniczonym zakresie) (art. 168) 28

29 Źródła prawa podatkowego - konstytucja Zasady prawa podatkowego wynikające z konstytucji nakładanie podatków odbywa się wyłącznie w drodze ustawy, a więc przez parlament (zasada nullum tributum sine lege); najważniejsze elementy podatku muszą być określone w ustawie; projekty ustaw podatkowych nie mogą być traktowane jako pilne, a przez to uchwalane według przyspieszonego trybu; prawo jednostek samorządu terytorialnego do ustalania wysokości podatków i opłat samorządowych 29

30 Źródła prawa podatkowego - ustawy Ustawa jako źródło prawa podatkowego zasadnicze źródło prawa podatkowego; wszystkie istotne elementy konstrukcji podatku muszą być określone w ustawie; Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2014r. 30

31 Źródła prawa podatkowego normy prawa międzynarodowego i unijnego międzynarodowe prawo podatkowe akty prawa unijnego Ratyfikowane umowy międzynarodowe i konwencje prawo pierwotne (traktaty) oraz prawo wtórne (rozporządzenia,dyrektywy) 31

32 Ratyfikowane umowy międzynarodowe i konwencje Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania dwustronne i wielostronne. Polska zawarła ok. 110 takich umów Umowy te są oparte o wzorzec zawarty w Modelowej Konwencji OECD w sprawie podatku od dochodu i majątku ( wzór umowy i komentarz, który nie jest źródłem prawa) Umowy o wymianie informacji pomiędzy państwami np. FATCA z USA Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 32

33 Konwencje wielostronne umowy międzynarodowe dotyczące np.: - konwencja o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych sporządzoną w Strasburgu 25 stycznia 1988 r. - Konwencja wiedeńska z 1961 r. o stosunkach dyplomatycznych - konwencja wiedeńska z 1993 r. o stosunkach konsularnych Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 33

34 Traktaty prawo pierwotne Prawo wtórne wiążące (rozporządzenia, dyrektywy i decyzje) oraz niewiążące (zalecenia i opinie) Orzecznictwo TSUE w praktyce ma moc wiążących precedensów ale formalnie nie jest źródłem prawa Harmonizacja prawa podatkowego w ramach Unii Europejskiej - harmonizacja podatków pośrednich - harmonizacja podatków bezpośrednich Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 34

35 wydawane przez upoważnione ustawowo organy w celu wykonania ustaw podatkowych ich celem jest szczegółowe unormowanie kwestii wskazanych w ustawie na podstawie stosownych wytycznych tam zawartych największe znaczenie w prawie podatkowym mają rozporządzenia wydawane przez ministra finansów 35

36 Źródła prawa podatkowego akty prawa miejscowego Największe znaczenie dla lokalnego prawa podatkowego obok ustaw mają uchwały rad gmin, które regulują niektóre elementy konstrukcyjne podatku np. stawki. Zdecydowanie mniejsze znaczenie mają uchwały sejmiku województwa (przenoszenie gmin do innych okręgów podatkowych na potrzeby podatku rolnego) 36 MIEJSCOWE PRAWO PODATKOWE

37 orzecznictwo sądowe, w tym Trybunału Sprawiedliwości UE; ogólne i indywidualne interpretacje prawa podatkowego; pisma, okólniki i wyjaśnienia Ministra Finansów; 37

38 Zasady podatkowe - postulaty doktryny skierowane do twórców systemu podatkowego, określające, jak powinien on być zbudowany, aby optymalnie realizował swoje zadania Zasady podatkowe a zasady prawa podatkowego. Zasady dyrektywy interpretacyjne II stopnia Zasady prawa podatkowego wynikające: - bezpośrednio z aktu normatywnego - sformułowane w doktrynie - wynikające z orzecznictwa sądowego Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2015 r. 38

39 Zasady podatkowe zasady - postulaty zasady prawa podatkowego Zasady normatywne, doktrynalne, orzecznicze 39

40 Autorzy zasad podatkowych Adam Smith II poł. XVIII w. Adolf Wagner II poł. XIX w. Roman Rybarski I poł. XX w. współczesna doktryna prawa podatkowego Główne założenia zasady podatkowe -równość, pewność, dogodność, taniość opodatkowania; -proporcjonalne opodatkowanie dochodu -oddziaływanie państwa na procesy gospodarcze za pomocą systemu podatkowego; - wyróżniał cztery grupy zasad: społeczne, fiskalne, gospodarcze, techniczne -Progresywne opodatkowanie dochodu -autor wyodrębniał zasady skarbowe i ekonomiczne; - zasada sprawiedliwości podatkowej m.in. Andrzej Gomułowicz -1. Zasady techniki podatkowej -2. ekonomiczne zasady opodatkowania -3. zasady przerzucalności podatków -4. Zasady etyki opodatkowania 40

41 zasada legalizmu organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa zasada wyważania interesu podatnika i interesu publicznego stosowanie prawa z uwzględnieniem ochrony praw podatnika, ale i dobra publicznego zasada zaufania organy podatkowe działają w sposób budzący zaufanie, m.in. nie wykorzystują niewiedzy, braku doświadczenia i błędów podatnika zasada współdziałania współpraca podatnika z organem podatkowym w zakresie wynikającym z przepisów zakaz nadużywania prawa niedopuszczalność działania sprzecznego z celem przepisów prawa podatkowego Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2015 r. 41

42 zasada proporcjonalności podejmowanie przez organy podatkowe środków współmiernych do celu ustaw, zakaz sięgania do metod, które nie są niezbędne z uwagi na ten cel zasada ugodowego załatwiania spraw dążenie do załatwienia sprawy w porozumieniu z podatnikiem, z wykorzystaniem konsultacji i mediacji - uzupełnienie procesowej zasady przekonywania zasada pragmatyzmu zwolnienie organów z obowiązku działań nieracjonalnych ekonomicznie; możliwość odstąpienia od czynności wymaganej przez przepis, ale związanej z kosztami niewspółmiernymi do rezultatu, z zastrzeżeniem, że nie ogranicza to praw podatnika ani też nie prowadzi do nałożenia na niego obowiązków Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2015 r. 42

43 zasada ograniczonego stosowania analogii w razie stwierdzenia luki prawnej możliwość rozszerzenia zakresu stosowania normy na zbliżone stany faktyczne tymi normami nieobjęte; zakaz ustanawiania/poszerzania obowiązków lub ograniczania uprawnień podatników w drodze analogii nakaz stosowania przepisów uchylonych dla oceny zdarzeń, które miały miejsce pod ich rządami nakaz stosowania przepisów, które w momencie orzekania są już uchylone, do oceny zdarzeń, które miały miejsce pod ich rządami (chyba że przepis przejściowy stanowi inaczej) zasada rozstrzygania wątpliwości prawnych na korzyść podatnika nieprzenoszenie na podatnika negatywnych konsekwencji nieprecyzyjnych ustaw Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 43

44 1989 r. podatek dochodowy od osób prawnych, który nie różnicował podatników sektorowo. Po raz pierwszy wszystkie osoby prawne były opodatkowane jednym podatkiem 1991 r. wydzielenie podatków stanowiących dochód budżetu gminy; - ustawa o kontroli skarbowej - wprowadzono podatek leśny (zastąpiony ustawą z 2002 r.) i podatek od gier (zastąpiony ustawą z 2009 r. o grach hazardowych) 1992 r. reforma opodatkowania dochodu 1993 r. reforma opodatkowania obrotu podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy 1995 r. ustawa o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2015 r. 44

45 1996 r. ustawa o doradztwie podatkowym; - ustawa o urzędach i izbach skarbowych zastąpiona ustawą z 2015 r. o administracji podatkowej 1997 r. ustawa Ordynacja podatkowa 1998 r. Ustawa o ryczałtach podatkowych 2000 r. Nowa ustaw o opłacie skarbowej (zastąpioną ustawą z 2006 r.) i nowa ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych 2004 r. Nowa ustawa o podatku o towarów i usług i nowa ustawa o podatku akcyzowym (zastąpiona ustawą z 2008 r. obowiązującą do dziś) 2006 r. Podatek tonażowy Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 45

46 2009 r. podatek od gier w nowej ustawie o grach hazardowych 2012 r. ustawa o podatku od wydobycia niektórych kopalin 2015 r. ustawa o administracji podatkowej i ustawa o specjalnym podatku węglowodorowym Podatek bankowy Nie ma nowych ustaw regulujących: - podatek od spadków i darowizn 1983 r. - podatek rolny 1984 r. Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 46

47 Uporządkowanie ogólnego prawa podatkowego w formie nowej ordynacji podatkowej Zmiany zasad opodatkowania dochodu (podatek od dochodów z działalności gospodarczej i od dochodów osobistych oraz opodatkowanie rolnictwa) Zmiany zasad opodatkowania majątku nieruchomego wprowadzenie podatku od wartości nieruchomości (podatek katastralny) Copyright by Katedra Prawa Podatkowego W.P. UwB 2012 r. 47