Rachunkowość zarządcza ćwiczenia 1

Transkrypt

1 Rachunkowość zarządcza ćwiczenia 1 1 Zbiór zadań opracowany na podstawie materiałów własnych oraz zbiorów zadań z rachunkowości zarządczej autorów: M.Ossowski, J.Wermut, P.Lech. Strona 1

2 Informacje o prowadzącym: Prowadząca Lokalizacja i godziny konsultacji dr Aleksandra Wiercińska aleksandra.wiercinska@ug.edu.pl Wydział Zarządzania, p. 204 wtorek 13:00 15:00 Informacje o przedmiocie Opis Na zajęciach zostaną zaprezentowane zagadnienia dotyczące wykorzystania systemu rachunkowości w przedsiębiorstwie do podejmowania decyzji. Studenci nabędą wiedzę i umiejętności w zakresie stosowania podstawowych narzędzi rachunkowości zarządczej oraz zapoznają się z problematyką decyzyjnych i kontrolnych aspektów rachunkowości. Program zajęć: 1. Klasyfikacja kosztów na potrzeby rachunkowości zarządczej 2. Metody podziału kosztów na stałe i zmienne 3. Rachunek kosztów pełnych a rachunek kosztów zmiennych 4. Wieloblokowy i wielostopniowy rachunek wyników 5. Analiza progu rentowności 6. Krótkookresowe problemy decyzyjne 7. Rachunek kosztów działań Literatura : 1. M. Ossowski, Rachunkowość zarządcza, WSFIR, Sopot S. Sojak, Rachunkowość zarządcza, TNOIK, Toruń J. Wermut, Rachunkowość zarządcza podręcznik ze zbiorem przykładów, ODDK, Gdańsk Rachunkowość zarządcza i rachunek kosztów, praca zbiorowa pod redakcją K. G. Świderskiej, t. I i II, Difin, Warszawa 2002 Zasady zaliczenia : Ocenie podlegać będzie : 1) aktywność i przygotowanie do zajęć (0-6), 2) prezentacja (0-4 pkt) 3) kolokwium (40 pkt) Zaliczenie uzyska osoba, która uzyska minimum 25 punktów. Strona 2

3 1. Rachunkowość finansowa a rachunkowość zarządcza. Klasyfikacja kosztów na potrzeby rachunkowości zarządczej Zadanie 1. Przyporządkuj stwierdzenia do odpowiedniego miejsca w tabeli. Płaszczyzna porównań Rachunkowość finansowa Rachunkowość zarządcza Cele Odbiorcy Uregulowania Horyzont czasu Wycena Częstotliwość raportowania Priorytety Metody 1. Dostarczanie danych dla planowania i kontroli. 2. Brak regulacji prawnych. 3. Ściśle określone okresy (rok, miesiąc). 4. Użytkownicy wewnętrzni. 5. Różne metody, stosowane wg. potrzeb 6. Przedstawienie sytuacji finansowo-majątkowej podmiotu w sposób jasny i rzetelny. 7. Uregulowania ustawowe, rozporządzenia, regulacje międzynarodowe. 8. Bierna rejestracja zdarzeń minionych. 9. Waluta danego kraju. 10. Zorientowana na przyszłość. 11. Dokładność, prawidłowość i sprawdzalność. 12. Mierniki wartościowe i naturalne. 13. Użytkownicy zewnętrzni. 14. Jednolite i ściśle określone. 15. Szybkość, efektywność i istotność. 16. Elastyczna w zależności od potrzeb. Zadanie 2. Uzupełnij: Rachunkowość finansowa to system.... odzwierciedlającej w formie.. zjawiska i procesy gospodarcze oraz.. oraz podmiotów gospodarczych, obejmujący swym zasięgiem następujące części: 1).., 2)., 3)., 4)., 5), 6).., 7).. Rachunkowość zarządcza - jest to swobodnie kształtowany.., gdzie procesy opisywane w formie, która służy dla celów... Wynika stąd, że rachunkowość zarządcza wykorzystywana Strona 3

4 jest przede wszystkim w.. i.., i obsługuje głównie użytkowników informacji. Rachunkowość zarządcza obejmuje.. i, które mają za zadanie ułatwić zarządzającym i wykonawcom.. oraz koordynację i współdziałanie, a dzięki temu osiąganie celów organizacji w sposób efektywny. Zadanie 3. Wyjaśnij pojęcia: Koszt Wydatek Przychód Wpływ Zadanie 4. Określ charakter poniższych zdarzeń oraz ustal wartość przychodów, kosztów, zysków, strat, wpływów i wydatków. lp. zdarzenie kwota 1. Wypłacono wynagrodzenia pracownikom Naliczono planową amortyzację środków trwałych Wystawiono fakturę za sprzedane wyroby Otrzymano przelew od kontrahenta z tytułu zapłaty za fakturę Spłacono ratę kredytu bankowego Sporządzono listę płac za dany miesiąc Naliczono odsetki od środków pieniężnych na rachunku bankowym Wydano do zużycia w produkcji materiały Wypłacono pracownikowi zaliczkę Otrzymano fakturę za wynajem pomieszczeń służbowych Urząd skarbowy zwrócił na rachunek przedsiębiorstwa nadpłatę podatku dochodowego 700 lp. charakter zdarzenia 1. PRZYCHODY 2. KOSZTY 3. WPŁYWY 4. WYDATKI kwota Strona 4

5 Zadanie 5. Źródło: M. Ossowski, Rachunkowość Zarządcza, 2004r., s. 31 Zadanie 6. Przedsiębiorstwo produkcyjne wytwarzające obuwie sportowe poniosło w danym okresie następujące koszty: lp. koszt kwota 1. Energia elektryczna zużyta w hali produkcyjnej Amortyzacja maszyn służących do obróbki wyrobów Wynagrodzenie pracowników bezpośrednio produkcyjnych Składki ubezpieczeń społecznych pracowników bezpośrednio produkcyjnych opłacane przez pracodawcę 5. Spłacono ratę kredytu bankowego Wynagrodzenie kierownika wydziału produkcyjnego Podatek od nieruchomości (hala produkcyjna) Zużyte do produkcji obuwia materiały Polecenie: 1. Ustal wartość pośrednich i bezpośrednich kosztów wytwarzania. lp. koszty wytwarzania: 1. pośrednie 2. bezpośrednie kwota Strona 5

6 Zadanie 7. Przyporządkuj kategorie kosztów występujące w przedsiębiorstwie produkcyjnym Bucik, do odpowiednich zespołów kont: zespołu 4 koszty według rodzaju oraz do zespołu 5 koszty wg. typów działalności i ich rozliczenie 1. Materiały biurowe przekazane do zużycia 2. Wynagrodzenia brutto kierownictwa wydziału produkcyjnego 3. Woda zużyta w wydziale produkcyjnym 4. Obciążające pracodawcę składki na ubezpieczenia społeczne naliczone od wynagrodzeń pracowników bezpośrednio produkcyjnych 5. Materiały wydane do zużycia przy produkcji wyrobów 6. Transport materiałów podstawowych faktura od dostawcy 7. Odpis amortyzacyjny maszyn w hali produkcyjnej 8. Wypłacone ryczałty za używanie do celów służbowych własnych samochodów 9. Sprzątanie pomieszczeń biurowych faktura od wykonawcy 10. Energia elektryczna zużyta w wydziale produkcyjnym zespół 4 pozycje Zespół 5 koszty wg typów pozycje koszty według rodzaju działalności i ich rozliczenie Zadanie 10. Zdolność produkcyjna przedsiębiorstwa Kotylion to szt. W ciągu roku ponosi ono koszty stałe w wysokości zł, oraz koszty zmienne wynoszące 800 zł na 1 produkt K. Ustal jednostkowe koszty własne dla trzech rozmiarów produkcji: 6000, 8000 i szt., z wyodrębnieniem kosztów stałych i koszów zmiennych. Skomentuj wyniki. KOSZTY jkz jks jkc Rozmiary produkcji Zadanie 11. Na podstawie poniższych danych o kosztach całkowitych ustal dla każdego wariantu typ zmienności kosztów metodą graficzną. Wielkość produkcji w szt. Koszty całkowite poszczególnych wariantów I II III IV V Strona 6

7 2. Metody podziału kosztów na stałe i zmienne I. Analiza księgowa Polega na przeglądzie kosztów pod względem reagowania na wielkość produkcji i umownym zakwalifikowaniu ich do stałych bądź zmiennych. II. Analiza inżynieryjna Polega na pomiarze zużycia czynników produkcji na podst. analizy technicznej produktu, technologii i procesu produkcyjnego. III. Metody statystyczne Opierają się na danych liczbowych z przeszłości, za pomocą których szacuje się funkcję wyrażającą zależności pomiędzy produkcją a kosztami. Metody 1-4 opisują liniową zależność, natomiast metoda 5 zależność nieliniową 1. Prezentacja graficzna (wykres) Na osi X wyznaczamy rozmiary produkcji, na osi Y odpowiadające im koszty. Zaznaczamy punkty przecięcia wielkości produkcji i kosztów oraz wizualnie dopasowujemy do nich linie tak, by odchylenia od poszczególnych punktów były jak najmniejsze. Linia ta przedstawia tendencje zachowania kosztów. Nachylenie linii wyraża koszty zmienne, natomiast przesilcie linii osi Y poziom kosztów stałych. Naniesione na płaszczyźnie punkty przecięcia wielkości produkcji i odpowiadających im kosztów, są podstawą do przeprowadzenia linii kosztów w taki sposób, aby odchylenia poszczególnych punktów od wyznaczonej linii były jak najmniejsze. Nakreślona linia przedstawia tendencję zachowania się kosztów względem rozmiarów produkcji. Nachylenie tej linii determinuje poziom kosztów zmiennych, natomiast przecięcie się jej z osią Y wyznacza poziom kosztów stałych. Relacje te zaprezentowane zostały na wykresie. Koszty całkowite w zł (Y) Poziom kosztów zmiennych Poziom kosztów stałych (q1) (q2) (q3) (q4) (q5) Wielkość produkcji w sztukach (X) 2. Metoda wielkości krańcowych Polega na wybraniu z szeregu danych wielkości najniższych oraz najwyższych wielkości produkcji oraz odpowiadających im kosztom. Jeżeli funkcję kosztów możemy określić jako y = kjz *x +KS to: koszty max x koszty min x kjz = KS = koszty max x (min x) kjz * max x (min x) max x min x gdzie x rozmiar produkcji Strona 7

8 3. Metoda średnich podokresów Jest rozszerzeniem metody wielkości krańcowych. Dane liczbowe porządkujemy od najniższych do najwyższych i dzielimy na 2 równe grupy. W przypadku gdy liczba danych w szeregu jest nieparzysta możliwe jest zrezygnowanie z jednej skrajnej wielkości i wówczas dane można podzielić na dwie równe części, lub też podzielić je tak, że jedna z grup będzie miała o jedną pozycje więcej. Następnie obliczamy średnie wartości kosztów i produkcji dla obu grup. Dalej postępujemy jak w przypadku metody wielkości krańcowych. 4. Metoda regresji Istotą metody regresji jest jak najlepsze dopasowanie linii kosztów do kosztów rzeczywistych. Stosuję się tego najczęściej metodę najmniejszych kwadratów. Polega ona na znalezieniu takiego równania linii prostej kosztów, aby suma kwadratów pionowych odległości pomiędzy tą linią, a danymi rzeczywistymi była mniejsza niż suma kwadratów odległości miedzy danymi empirycznymi, a jakąkolwiek inną krzywą. W pierwszym etapie wylicza się średnią wielkość produkcji ( śr q) i średnią wartość kosztów ( śr y) w badanym okresie. Następnie określa się różnice pomiędzy wielkościami produkcji i kosztów w poszczególnych okresach sprawozdawczych, a przeciętnymi wielkościami wyznaczonymi w pierwszym etapie. W kolejnych etapach na podstawie przeprowadzonych obliczeń odchyleń wylicza się: sumę kwadratów odchyleń wielkości produkcji czyli (q i śr q) 2 sumę iloczynów odchyleń wielkości produkcji i odchyleń kosztów czyli (q i śr q)(y i śr y) Na zakończenie wyznacza się parametry linii regresji: kj z = (q i śr q) (y i śr y) (q i śr q) 2 KS = śr y i kj z śr q 5. Krzywa doświadczenia produkcyjnego Opisuje zależność nieliniową występującą najczęściej w odniesieniu do nowej produkcji lub technologii, w okresie zdobywania doświadczeń i uczenia się. W miarę opanowywania procesu produkcyjnego niektóre pozycje kosztów zmiennych wykazuję tendencje spadkową na jednostkę produkcji (robocizna bezpośrednia, materiałów itp.). Zadanie 1. Koszty produkcji kalkulatorów są kosztami mieszanymi. Dane dotyczące wielkości produkcji i kosztów za kilka ostatnich miesięcy są następujące: Miesiące Jednostki produkcji Koszty w zł I II III IV V VI Polecenie: Ustalić funkcję kosztów oraz podać wartość kosztów produkcji kalkulatorów stosując metodę: a) wielkości krańcowych, b) średnich podokresów, c) najmniejszych kwadratów. Strona 8

9 Zadanie 2. Źródło: M. Ossowski, Rachunkowość zarządcza, 2004r., s. 48 Zadanie 3. Źródło: op.cit s. 49 Polecenie: Dokonaj podziału kosztów na stałe i zmienne zgodnie z metodą: a) wielkości krańcowych, b) średnich podokresów, c) najmniejszych kwadratów. Strona 9

10 3. Rachunek kosztów pełnych a rachunek kosztów zmiennych Rachunek kosztów zmiennych produktom przypisuje się tylko koszty zmienne wytwarzania natomiast koszty stałe wytwarzania traktowane są jako koszty okresu. Produkcję zakończoną oraz w toku wycenia się tylko wg kosztów zmiennych (materiały bezpośr., robocizna bezpośr., zmienne koszty wydziałowe). Przychody za sprzedaży - Koszty zmienne sprzedanej produkcji Nadwyżka cenowa Nadwyżka cenowa - Koszty stałe(wydziałowe, ogólnozakładowe, sprzedaży) Zysk (strata) na sprzedaży Nc = x*(c-kjz) lub Nc = P-K Rachunek kosztów pełnych produktom przypisuje się zarówno koszty zmienne jak i stałe. Koszty produkcji obciążają zarówno produkty zakończone jak i niezakończone. Koszty ogólnozakładowe i koszty sprzedaży w całości obciążają rachunek zysków i strat danego okresu. Zadanie 1. Przedsiębiorstwo Juna wyprodukowała i sprzedała niżej podaną liczbę produktów J w latach : 2010 rok 2011 rok Stan początkowy zapasów Produkcja bieżącego okresu Sprzedaż bieżącego okresu Stan końcowy zapasów Pozostałe dane finansowe: Jednostkowe koszty zmienne: 2010r. 2011r - materiały bezpośrednie 2 zł 2 zł - robocizna bezpośrednia 1,5 zł 1 zł - zmienne koszty wydziałowe 1 zł 1 zł 4,5 zł 4 zł Stałe koszty wydziałowe Stale koszty zarządu i sprzedaży zł zł Cena produktu J 8 zł Polecenia: 1. Ustalić wynik finansowy oraz dokonać wyceny zapasu końcowego produkcji stosując rachunek kosztów pełnych a następnie rachunek kosztów zmiennych wyceniając produkcję sprzedaną wg. zasady: a) FIFO b) LIFO c) wg przeciętnego kosztu wytworzenia Strona 10

11 Strona 11

12 Wielostopniowy i wieloblokowy rachunek kosztów i wyników - rachunek kosztów zmiennych produkcji wieloasortymentowej, - koszty stałe przypisuje się indywidualnie do poszczególnych asortymentów produktów nie stanowią one jednego bloku, lecz składają się z wielu segmentów, -ustala się tyle stopni marż brutto, ile jest wyodrębnionych obiektów kosztów, -marże brutto służą do oceny rentowności obiektów kosztów. Przychody ze sprzedaży poszczególnych wyrobów - koszty zmienne wytworzenia i sprzedaży poszczególnych wyrobów = Marża brutto I (rentowność pojedynczego produktu) - koszty stałe indywidualne produktów (np. opłaty licencyjne, koszty reklamy) = Marża brutto II (rentowność pojedynczego produktu na poz. ind. kosztu wytw.) Suma marż brutto II - Koszty stałe produktów (np. energia elektryczne, amortyzacja maszyn) = Marża brutto III (rentowność grup asortymentowych) Suma marż brutto III - Koszty stałe wydziałów produkcyjnych =Marża brutto IV (rentowność poszczególnych wydziałów produkcyjnych) Suma marż brutto IV - Koszty stałe zarządu i sprzedaży =Wynik operacyjny przedsiębiorstwa. Zadanie 2. Przedsiębiorstwo produkuje 6 rodzajów rowerów (Alfa, Beta, Citron, Delfa, Miki, Gufi)) w ramach 3 grup asortymentowych (Rowery miejskie, Rowery Górskie, Rowery dziecięce). Wyroby są wytwarzane w 3 wydziałach produkcyjnych X,Y i Z. Koszty stałe grupy Rowery miejskie wytwarzanej wyłącznie w wydziale X wynoszą zł. Koszty stałe grupy Rowery Górskie, które wytwarzane są w wydziale Y wynoszą zł. Koszty stałe Rowerów dziecięcych wytwarzanych w wydziale Z wynoszą zł. Część kosztów stałych wydziału X i Y dotyczą jedynie Rowerów miejskich i górskich i wynoszą zł. Pozostałe dane znajdują się w poniższej tabeli. Założenia Rowery miejskie Rowery górskie Rowery dziecięce Alfa Beta Citron Delfa Miki Gufi Sprzedaż w szt Cena w zł Kjz w zł Koszty stałe indywidualne Koszty stałe zarządu Koszty stałe sprzedaży Polecenie: Sporządź rachunek wyników zgodnie z założeniami wielostopniowego i wieloblokowego rachunku kosztów zmiennych. Strona 12

13 treść Rowery Rowery Rowery miejskie Razem Razem Razem górskie dziecięce Rm Rg Rd Alfa Beta Citron Delfa Miki Gufi Razem (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) 1. Przychody netto ze sprzedaży 2. Koszty zmienne 3. Marża brutto I 4. Koszty stałe indywidualne 5. Marża brutto II 6. Koszty stałe wg. Asortymentów 7. Marża brutto III 8. Suma marż III 9. Koszty stałe wydziału X i Y 10. Marża brutto IV 11. Koszty stałe zarządu 12. Koszty stałe sprzedaży 13. Wynik operacyjny przedsiębiorstwa Strona 13

14 4. Analiza zależności produkcja-koszt-zysk -to badanie relacji pomiędzy kosztami a rozmiarami produkcji oraz ich wpływu na zysk, opiera się na równaniach: a) kosztów: K= kjz x +KS b) zysku na sprzedaży Z= c x kjz x KS =(c-kjz) x KS Przychody i koszty w tym modelu są zależne od wielkości produkcji. Koszty stałe, w tym stałe koszty wytwarzania, koszty stałe ogólnozakładowe i koszty stałe sprzedaży, zgodnie z modelem kosztów zmiennych traktowane sa jako koszty okresu. Przekształcając powyższy wzór zysku otrzymujemy formuły wyznaczające inne wielkości tj. wielkości produkcji, przy której osiągnie się planowany zysk (x), ceny sprzedaży, która zapewni osiągnięcie planowego zysku, przy określonych rozmiarach produkcji (c), poziomu kosztów, które zapewniłyby osiągnięcie planowego zysku przy określonej cenie i rozmiarze produkcji : KS + Z KS + Z KS+Z X = c = kjz KS= (c - kjz) x Z kjz = c c kjz x x Próg rentowności produkcji jednorodnej a) ilościowy ile produktów musimy sprzedać aby przychody wystarczyły na pokrycie kosztów zmiennych oraz stałych KS PR il = c kjz b) wartościowy jaki przychód ze sprzedaży musimy osiągnąć by wystarczył on na pokrycie kosztów KS PR w = PRw = PRil c 1- kjz/c Wskaźnik pokrycia jaka część przychodu(ceny jednostkowej) pozostaje po odjęciu kosztów zmiennych (jednostkowego kosztu zmiennego) sprzedanej produkcji na pokrycie kosztów stałych okresu i na zysk. kjz KZ Wpo = = c P Wskaźnik pewności o jaką część można zmniejszyć maksymalne lub normalne rozmiary produkcji pozostając nadal w strefie zysków PRil PRw Wpe = = xmax c xmax Próg rentowności produkcji złożonej z różnych asortymentów W warunkach produkcji złożonej istnieje wiele możliwych struktur ilościowych produkcji, zapewniających znalezienie się w progu rentowności. Stąd jest oczywiste, że próg rentowności warunkach produkcji mieszanej można wyznaczyć tylko dla określonej jej struktury, ponieważ zmiana tej struktury zmienia miejsce progu. KS kjz x PR w = gdzie śr. Wpo = śrwpo c x Strona 14

15 Zadanie1. Firma produkcyjna sprzedaje produkt L za 15 zł/szt. Planuje ona uzyskać zysk w przyszłym roku na kwotę Stałe koszty firmy wynoszą 5400 a koszty zmienne wytworzenia produktu L wynoszą 6 zł. Polecenia: 1. Ile produktów należy sprzedać by firma znalazła się w progu rentowności? 2. Ile produktów należy sprzedać by firma uzyskała planowany zysk? 3. Zakładając 15 % wzrost kosztów stałych i 20 % wzrost zmiennych, ile produktów należy sprzedać by osiągnąć planowany zysk? Zadanie 2. Firma produkcyjno-handlowa planuje otwarcie kolejnego punktu sprzedaży. Na początku można by sprzedawać w nim jeden rodzaj produktu według ceny za szt. 20 zł. Zdolność punktu wynosiłaby 3000 szt. miesięcznie. Przewidywane koszty zmienne na 1 produkt: Koszt produktu 10 zł Koszt dostawy 1 zł Przewidywane koszty stałe miesięcznie: Wynajem pomieszczenia 1000 zł Wynagrodzenia pracowników 4000 zł Energia 1000 zł Pozostałe 2500 zł Polecenia: 1. Ustalić miesięczny próg rentowności wyrażony w ilości produktów i w wartości sprzedaży dla: a) według podanych danych b) zakładając wzrost kosztów o 20 % c) zakładając prowizję dla pracowników od sprzedaży 1 produktu wynoszącą 1 zł 2. Ustalić wielkość sprzedaży wg założeń pkt.1 a, 1b, 1c by firma osiągnęła zysk zł/m-c 3. Obliczyć wskaźniki: pokrycia i pewności dla wszystkich wariantów oraz je zinterpretować. Zadanie 3. Firma MARKO produkuje trzy rodzaje wyrobów: A, B i C. Dane o ilości produkcji, cenach i kosztach prezentują się następująco: Produkt x c kjz w tys. szt. w zł A B C Roczne koszty stałe : Polecenia: 1. Obliczyć próg rentowności wyrażony wartością sprzedaży 2. Ustalić ilość poszczególnych produktów, których sprzedaż zapewni firmie znalezienie się w progu rentowności. Zadanie 4. Firma ABC producent odbiorników telewizyjnych- produkuje i sprzedaje 3 rodzaje telewizorów: 21, 25 i 28. Miesięczne zdolności produkcyjne pozwalają na wytworzenie szt. odbiorników, z czego to odbiorniki 21, 1000 szt 25 oraz 3000 szt 28.Całkowite miesięczne koszty stałe wynoszą zł, a aktualne ceny sprzedaży i zmienne jednostkowe koszty wytworzenia poszczególnych odbiorników prezentuje poniższe zestawienie: Rodzaj odbiornika c (zł) kjz (zł) Polecenia: 1. Obliczyć próg rentowności wyrażony wartością sprzedaży 2. Ustalić ilość poszczególnych produktów, których sprzedaż zapewni firmie znalezienie się w progu rentowności. Strona 15

16 5. Problemy krótkoterminowe Zarząd przedsiębiorstwa kierując jednostką napotyka na wiele problemów decyzyjnych, które mają bezpośredni wpływ na zyskowność spółki. Badając zależności pomiędzy rozmiarami produkcji, kosztami i zyskiem zarządzający mogą sprawdzać opłacalność różnych wariantów decyzyjnych, głównie poprzez rachunek krótkookresowy. Decyzje te mogą w głównej mierze dotyczyć: - doboru przedmiotu produkcji, - rezygnacji z produktu przynoszącego stratę, - wytwarzania bądź zakupienie składnika niezbędnego do produkcji wyrobów, - wyboru wariantu technologicznego produkcji, - przyjęcia specjalnego zamówienie według niższych cen. 1. Dobór przedmiotu produkcji Planowanie produkcji jest jednym z ważniejszych zadań mających na celu maksymalizację zysku przedsiębiorstwa. Co i ile wytwarzać należy do powszechnie podejmowanych w przedsiębiorstwach decyzji. Należy się tu kierować przede wszystkim nadwyżką cenową produktu, która jest stałą na jednostkę i najlepiej obrazuje opłacalność produkcji danego wyrobu. Przy doborze struktury produkcji możemy mieć do czynienia z dwoma sytuacjami: a) nie występują czynniki ograniczające co jest rzadko spotykane, można się tu kierować nadwyżką cenową produktu, bez dodatkowych utrudnień. b) występują czynniki ograniczające w postaci rzadkich zasobów, gdzie wyróżnić można kilka wariantów: Wariant I występuje 1 czynnik ograniczający W tym przypadku ustalamy wielkość nadwyżki cenowej na jednostkę czynnika ograniczającego produkcję im ona wyższa, tym produkcja danego wyrobu jest bardziej opłacalna. Wariant II występują 2 lub więcej ograniczenia, z których jedno najbardziej ogranicza produkcje wszystkich wyrobów Przeprowadzamy analizę czynników w celu wyróżnienia tego, który najbardziej ogranicza produkcję wszystkich wyrobów jest to możliwe w przypadku niewielkiej liczby produktów oraz czynników ograniczających. Wariant III występuje wiele różnych ograniczeń, które mają różne znaczenie dla poszczególnych produktów Optymalna struktura produkcji jest możliwa do ustalenia poprzez zbadanie wszystkich możliwych wariantów produkcji z uwzględnieniem najkorzystniejszego wykorzystania rzadkich zasobów stosuje się do tego metodę simplex (programowanie liniowe). 2. Rezygnacji z produktu przynoszącego stratę Kształtując strukturę produkcji zarządzający często stają przed problemem rezygnacji z wyrobu, który w rachunku wyników wykazuje stratę. Warto jednak zauważyć, że wyeliminowanie danego wyrobu (usługi) może pociągnąć za sobą negatywne skutki, w postaci zmniejszenia zysku wypracowanego przez przedsiębiorstwo. Podejmując decyzję dotyczącą eliminacji produktu, powinniśmy opierać się na porównaniu dotychczasowej stratna produkcie z kosztami stałymi, jakimi dany wyrób jest obciążony. Jeżeli strata jest mniejsza, to należy kontynuować nierentowną na pierwszy rzut oka produkcję, jeżeli mniejsza zaprzestać wytwarzania. 3. Wytworzyć czy kupić? W przypadku, w którym zarządzający przedsiębiorstwem mają możliwość zakupienia elementu potrzebnego do wytworzenia danego produktu, mając jednocześnie możliwość jego wyprodukowania, stają przed decyzją wytworzyć czy kupić?. Należy tu rozważyć różnicę pomiędzy ceną jaką musimy za daną część składową zapłacić, z kosztami, których można uniknąć nie produkując jej we własnej firmie. Jeżeli cena okaże się wyższa, należy podjąć produkcję, jeżeli niższa to opłaca się dokonać zakupu. Istotne jest pamiętanie o kosztach stałych, które mogą być zaabsorbowane przez rozważaną produkcję (o ile nie wykorzystujemy w pełni zdolności produkcyjnej). Strona 16

17 Dobór przedmiotu produkcji. Zadanie1. Przedsiębiorstwo produkcyjne wytwarza 3 rodzaje wyrobów. Uzupełnij poniższe zestawienie, ustal kolejność produktów z punktu widzenia ich opłacalności oraz sprawdź poprawność rozwiązania. Produkty F G H Cena (zł) Koszty zmienne(zł) Nadwyżka cenowa (zł/szt) Zużycie surowca (kg/szt) 2,5 5,6 2 Nadwyżka cenowa (zł/kg) Zasób ograniczony: surowiec kg Zadanie 2. Przedsiębiorstwo produkcyjne produkuje dwa rodzaje wyrobów: M i P, które wytwarzane są z tego samego surowca i na tych samych maszynach. Produkowanie, którego z produktów jest bardziej opłacalne? Planowane dane dla tych produktów przedstawiają się następująco: Produkty M P Cena (zł) Koszty zmienne(zł) Nadwyżka cenowa (zł/szt) Maszynochłonność (mgodz../szt) 0,5 2 Surowcochłonność (kg/szt) 2 1,25 Zdolność produkcyjna (mgodz.) Dostępne surowce (kg) Koszty stałe (zł) Zadanie 3 2. Spółka Tercet wytwarza i sprzedaje 3 rodzaje produktów. Obecnie spółka przygotowuje plan produkcji i sprzedaży na przyszły rok. Dane dotyczące działalności spółki są następujące Produkty X Y Z Jednostkowe koszty zmienne (zł) Materiały bezpośrednie Robocizna bezpośrednia Zmienne wydziałowe Cena sprzedaży (zł) Oczekiwany popyt (szt.) Zużycie materiałów bezpośrednich (kg/szt.) Liczba sztuk wytworzonych w czasie 100 godzin Dyspozycyjny czas pracy godz. Dostępne materiały kg. Polecenie: Ustal optymalną, ze względu na kwotę pokrycia, strukturę produkcji. 2 Wermut J., Eljasiak E. Zbiór zadań z rachunkowości zarządczej, s.44, Wyd.UG 2000r. Strona 17

18 Zadanie 4. Firma ABC wytwarza i sprzedaje 3 rodzaje produktów. Obecnie spółka przygotowuje plan produkcji i sprzedaży na przyszły rok. Dane dotyczące działalności spółki są następujące Produkty Piłki Płaszcze Pontony Jednostkowe koszty zmienne (zł) Cena sprzedaży (zł) Oczekiwany popyt (szt.) Zużycie materiałów bezpośrednich (kg/szt.) 0, Koszty stałe zł Polecenia: 1. Oblicz próg rentowności wartościowy i ilościowy przy założeniu, że nie występuje ograniczenie produkcyjne, a rozmiary produkcji (sprzedaży) będą równe popytowi 2. Ustal optymalną, ze względu na kwotę pokrycia, strukturę produkcji, zakładając ograniczenie dostępności materiałów w ilości kg. Zadanie 5. Przedsiębiorstwo produkuje dwa rodzaje drukarek laserowych: X111 i Y222, wykorzystując do tego te same maszyny i te same materiały produkcyjne. Dane o produktach przedstawia tabela: Produkty X111 Y222 Cena (zł) Koszty zmienne (zł) Maszynochłonność (mgodz./szt) 0,5 2 Surowcochłonność (kg/szt) 2 1,25 Popyt (szt) Zdolność produkcyjna (mgodz.) Dostępne surowce (kg) Polecenia: 1. Wskazać optymalną strukturę produkcji Zadanie 6 3. Przedsiębiorstwo ZTP wytwarza 2 rodzaje łożysk: X i Y. Proces wytwarzania obu typów łożysk obejmuje dwie podstawowe fazy: obróbkę maszynową i obróbkę laserową. Obecny park maszynowy determinuje maksymalną dzienną dostępność obrabiarek maszynowych na poziomie 2400 maszynogodzin i obrabiarek laserowych na poziomie 1600 maszynogodzin. Poniżej zaprezentowano podstawowe informacje o obu typach łożysk: X Y Cena za szt. w zł Jednostkowy koszt zmienny w zł Czas obróbki maszynowej w mg/.szt. 0,6 0,4 Czas obróbki laserowej w mg/szt 0,2 0,8 Polecenia: 1. Wskazać optymalną dzienną strukturę produkcji wiedząc, że obecny popyt w przeliczeniu na jeden dzień nie przekracza 3000 szt. dla łożysk typu X i 4000 szt. łożysk typu Y. 3 Świderska G.K.(red),Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza, SKwP, 2008, s. 221 Strona 18

19 Rezygnacja z produktu przynoszącego stratę. Zadanie 7 4. Apteka leków gotowych Lekoland oferuje 3 rodzaje artykułów: leki, kosmetyki oraz dopiero od trzech miesięcy- produkty spożywcze zdrowa żywność. Dane o przychodach i kosztach poszczególnych asortymentów, według zestawienia sporządzonego przez właścicielkę apteki za ubiegły kwartał, są następujące: Leki Kosmetyki Produkty spożywcze Przychody ze sprzedaży Koszty zmienne Kwota pokrycia Koszty stałe reklama czynsz Koszty stałe razem Wynik na sprzedaży Polecenie: 1. Ustalić wynik na sprzedaży poszczególnych asortymentów oraz zysk apteki osiągnięty w ubiegłym kwartale 2. Sporządzić zestawienie uzasadniające decyzję o rezygnacji lub kontynuacji sprzedaży asortymentu przynoszącego stratę. Zadanie 8 5. Rachunek wyniku na sprzedaży nart w spółce Podhale za miniony okres sprawozdawczy przedstawia się następująco: Rysy Alpy Himalaje Przychody ze sprzedaży Koszty zmienne Kwota pokrycia Rozliczone koszty stałę Zysk (strata) na sprzedaży Kierownictwo spółki zastanawia się na zaniechaniem produkcji nart typu Alpy przynoszącej, zgodnie z podanym rachunkiem, straty. Analityk kosztów stwierdził, że rezygnacja z tego produktu obniży koszty stałe spółki o 10 %. Polecenie: Sporządź sprawozdanie uzasadniające decyzję o rezygnacji lub dalszej produkcji nart Alpy. Wytworzyć czy kupić. Zadanie 9 6. Producent lamp elektrycznych potrzebuje w ciągu roku 5 000szt. przełączników do zmontowania produktu finalnego. Kalkulacja kosztów produkcji przełączników w zł na szt: Materiały bezpośrednie 8 Robocizna bezpośrednia 10 Zmienne koszty wydziałowe 4 Stałe koszty wydziałowe 6 Jednostkowe koszty stałe wydziałowe wynikają z planowanych rocznych stałych kosztów wydziałowych zł oraz planowanej wielkości produkcji szt. Na rynku można nabyć odpowiednie przełączniki w cenie 25 zł/szt. Jeśli przedsiębiorstwo zrezygnuje z produkcji we własnym zakresie na rzecz kupna, może zlikwidować kilka urządzeń, których utrzymanie kosztuje rocznie zł. Polecenie: 1. Czy firma powinna produkować przełączniki, czy dokonać ich zakupu? 2. Przy jakiej wielkości produkcji nie będzie stanowiło różnicy dla przedsiębiorstwa czy produkuje czy kupuje przełączniki? 4 Tamże, s.52 5 Tamże, s 53 6 Tamże, s. 47 Strona 19

20 Zadanie Zakłady produkcji odbiorników radiowych Telfa wytwarzają podzespół P40, który jest montowany we wszystkich rodzajach odbiorników. Jednostkowy koszt wytworzenia podzespołu P 40, przy produkcji szt., jest następujący (w zł): Materiały bezpośrednie 3 Robocizna bezpośrednia 15 Zmienne koszty pośrednie 6 Stałe koszty pośrednie 8* *koszty stałe okresu dla produkcji szt. wynoszą zł. Zakłady Radex złożyły ofertę dostarczania szt podzespołów P40 po 30 zł/szt. Ustalono, że jeśli Zakłady Telfa przyjmą ofertę, to 50% stałych kosztów pośrednich, przypisanych podzespołowi, będzie można wyeliminować. Pozostałe 50 % kosztów stałych będzie tak czy inaczej ponoszone bez względu na decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu oferty. Polecenia: 1. Czy zakłady Telfa powinny przyjąć ofertę Zakładów Radex? 2. Przy jakiej wielkości oferty Zakładom Telfa nie będzie stanowiło różnicy jej przyjęcie lub odrzucenie? Wybór wariantu technologicznego Zadanie 11. Przedsiębiorstwo Karo producent krzeseł chce rozpocząć produkcję nowego wyrobu typu Barok. Miesięczne zdolności produkcyjne pozwalają na wytworzenie1000 szt. nowych produktów. Firma zastanawia się nad doborem wariantu technologicznego produkcji, mając zamówienie na 300 szt. krzeseł od przedsiębiorstwa Radek. Dane finansowe na temat dwóch wariantów technologicznych przedstawiają się następująco: Wariant A - ręcznie Wariant B - automatycznie Koszty jednostkowe zmienne (zł/szt) materiały bezpośrednie robocizna bezpośrednia Koszty stałe dzierżawa pomieszczeń amortyzacja narzędzi leasing maszyny Polecenia: 1. Ustal korzystniejszy wariant technologiczny, zakładając: a) sprzedaż miesięczną na poziomie zamówienia od firmy Radek b) podpisanie kolejnego zamówienia na kolejne 400 szt. krzeseł od firmy Hanka 2. Ustal rozmiary sprzedaży (produkcji), przy których zrównuje się opłacalność obu wariantów Przyjęcie dodatkowego zamówienia Zadanie 12. Przedsiębiorstwo produkuje wyrób, którego dane kosztowe znajdują się w poniższej tabeli: Cena 160 zł Materiały bezpośrednie 50 zł Robocizna bezp. z narzutami 40 zł Zmienne koszty pośrednie 60 zł Koszty stałe zł Wielkość popytu 3000szt. Możliwości produkcyjne 4000szt. Czy opłaca się przyjąć dodatkowe zamówienie na 500 szt. po obniżonej cenie 155 zł za sztukę, przy założeniu że: a) cena dotychczas sprzedawanych wyrobów nie ulegnie zmianie b) cena dotychczas sprzedawanych wyrobów również obniży się do 155 zł. Jaki będzie wpływ przyjęcia zamówienia na wynik przedsiębiorstwa w obu przypadkach? 7 Tamże, s. 48 Strona 20

21 6 Rachunek kosztów działań Istota rachunku kosztów działań Koszty pośrednie rozliczane są na produkty w oparciu o wiele różnych podstaw rozliczania. Niektóre z nich mogą być proporcjonalne do wielkości produkcji, inne zaś nie muszą pozostawać w bezpośrednim związku przyczynowo - skutkowym z ilością wytworzonych produktów. Podstawy rozliczenia kosztów służą do rozdzielenia na produkty kosztów pośrednich spowodowanych różnymi wewnętrznymi działaniami lub procesami niezbędnymi do wytworzenia i sprzedaży określonych produktów. Podstawy te służą do pomiaru rozmiarów określonych działań. Etapy ABC I. Określenie procesów np.: proces zaopatrzenia, magazynowanie, przygotowanie produkcji, kontrola, obsługa, procedury sprzedaży, wysyłka, itp. II. Wyznaczenie charakterystyk procesów (wielkości charakteryzujących procesy), np.: liczba faktur, liczba dostaw, ilość kontroli, ilość stanowisk, ilość zamówień, itp. III. Kalkulacja kosztów procesów a następnie kosztów produktów. Zadanie 1. Przedsiębiorstwo przemysłowe wytwarza, korzystając z tej samej linii produkcyjnej trzy typy rowerów: Alan, Maron, Linda. Dane związane z ich produkcją i kosztami poniesionymi w ciągu miesiąca przedstawia tabela 1. Tabela1. lp Wyszczególnienie Ogółem Alan Maron Linda 1. Rozmiary produkcji 900 szt 300 szt 400 szt 200 szt 2. Koszty materiałów bezpośrednich zł zł zł zł 3. Koszty robocizny bezpośrednich zł zł zł zł 4. Koszty pośrednie w tym: dostaw materiałów zł technicznego przygotowania produkcji zł Obsługi zł Kontroli zł 5. Liczba dostaw materiałów Ilość serii produkcyjnych Liczba konserwacji Ilość operacji kontrolnych Polecenia: 1. Ustal jednostkowe stawki procesów Rodzaj procesu Dostawy materiałów Techniczne przygotowanie produkcji Obsługa Kontrola Koszty procesu (zł) Rozmiary procesu (ilość miernika) Stawka jednostkowa (zł) Strona 21

22 2. Rozlicz koszty pośrednie według typów rowerów Pozycja kosztów Koszty dostaw materiałów Koszty technicznego przygotowania produkcji Koszty obsługi Koszty kontroli Stawka jednostkowa (zł) ilość miernika Alan Maron Linda koszty ilość koszty ilość miernika miernika miernika miernika koszty miernika 3. Skalkuluj koszty jednostkowe wyrobu Pozycja kosztów Alan Maron Linda koszty całkowite koszty jednostkowe koszty całkowite koszty jednostkowe koszty całkowite Materiały bezpośrednie Robocizna bezpośrednia Koszty pośrednie w tym: dostaw materiałów techn. przygotowania produkcji obsługi kontroli razem: koszty jednostkowe Zadanie 2. 8 Przedsiębiorstwo Multisport zajmuje się produkcją piłek na jednym wydziale produkcyjnym. Wielkość produkcji w bieżącym okresie i związane z nią koszty bezpośrednie pokazuje tabela: Piłki do nogi Piłki do siatki Piłki do kosza Ilość sztuk Materiały bezpośrednie Robocizna bezpośrednia Koszty pośrednie, poniesione na wydziale produkcyjnym wyniosły w okresie PLN. 1) Dokonaj kalkulacji kosztu jednostkowego poszczególnych produktów używając jako klucza rozliczeniowego kosztów pośrednich robocizny bezpośredniej, 2) Dokonaj kalkulacji kosztu jednostkowego produktów według rachunku ABC. Działania wykonywane na wydziale produkcyjnym oraz ich przypisanie do produktów pokazuje tabela: 8 Zadanie : P. Lech, Zadania z rachunkowości zarządczej, www. przemyslawlech.info.pl Strona 22

23 Działanie Miara działania Koszty Piłki do nogi Piłki do siatki Piłki do kosza 1) Zaopatrzenie Liczba partii ) Przygotowanie Czas h 10h 10h produkcji przygotowania maszyn 3)Kontrola jakości Liczba skontrolowanych szt Zadanie 3 9. Przedsiębiorstwo wytwarza 2 produkty: X i Y na tych samych maszynach w jednym wydziale produkcyjnym. Dane dotyczące produkcji w bieżącym okresie przedstawia tabela: Wyrób X Wyrób Y Rozmiary produkcji Materiały bezpośrednie Robocizna bezpośrednia Pośrednie koszty produkcji (koszty wydziałowe) wyniosły w bieżącym okresie PLN. 1) Dokonaj rozliczenia kosztów pośredni i kalkulacji kosztu jednostkowego za pomocą tradycyjnego rachunku kosztów pełnych przyjmując za klucz rozliczeniowy kosztów pośrednich robociznę bezpośrednią. 2) Dokonaj rozliczenia kosztów pośrednich i kalkulacji kosztu jednostkowego za pomocą rachunku kosztów działań, wiedząc, że w wydziale produkcyjnym mają miejsce następujące działania: Działanie Miara działania Koszty działania Zużycie działania na X Zużycie działania na Y Zaopatrzenie i Liczba dostaw magazynowanie Techniczne Liczba serii przygotowanie produkcji produkcyjnych Pakowanie Liczba sztuk Przygotowanie do sprzedaży i wysyłka Liczba wysyłek (równa liczbie serii) Jw. Strona 23