Podsumowanie wyników wizytacji przeprowadzonych

Transkrypt

1 Podsumowanie wyników przeprowadzonych w szkołach i placówkach województwa lubelskiego w roku szkolnym 2006/2007 A. przeprowadzonych w roku szkolnym 2006/2007 i ich zgodność z procedurą Tab. 1 przeprowadzonych w roku 2006/20007 przez poszczególne wydziały i delegatury KO Typ placówki WKO WKZiU WES WPDN Del. B.P. Del. Zamość Del. Chełm RAZEM zaplanowanych zrealizowanych zaplanowanych zrealizowanych zaplanowanych zrealizowanych zaplanowanych zrealizowanych zaplanowanych zrealizowanych zaplanowanych zrealizowanych zaplanowanych zrealizowanych zaplanowanych zrealizowanych przedszkola SP gimnazja zespoły szkół (SP+G) LO zespoły szkół zawodowych szkoły ponadg niepubl. szkoły specjalne (w SOSW) poradnie pp bursy szkolne SSM biblioteki ped niepubl. plac. doskonalenia RAZEM

2 Przyczyny niezrealizowania zaplanowanych. Na 79 zaplanowanych na rok szkolny 2006/2007 zrealizowano 72 wizytacje. W przypadku 4 zaplanowanych odstąpiono od ich przeprowadzania ze względu na brak wizytatorów w wydziałach i ich długotrwałe zwolnienia lekarskie; 3 spośród zaplanowanych odłożono na lata następne ze względu na umotywowane prośby dyrektorów (przejście dyrektorów na emeryturę w czasie roku szkolnego 2 szkoły - i długotrwałe zwolnienie lekarskie dyrektora 1 szkoła). Zmiany terminów. W przypadku 15 zaplanowanych przesunięto o tydzień lub dwa termin ich realizacji (8 zaplanowanych przez Wydział Kształcenia Ogólnego, 2 w Wydziale Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego, 3 w Delegaturze w Białej Podlaskiej, 2 w Delegaturze w Zamościu). Przyczyny zmiany terminów leżące po stronie KO (łącznie odnoszące się do 10 zaplanowanych ): w przypadku 7 powodem było nałożenie się innych zadań wizytatora na planowany termin (4 wizytacje w WKO, 2 wizytacje w Delegaturze w Białej Podlaskiej, 1 w Delegaturze w Zamościu); w przypadku 1 (WKZiU) była to konieczność jej przeprowadzenia przez nowo zatrudnionego wizytatora; a w przypadku 2 długotrwałe zwolnienie lekarskie wizytatora (WKO). Przyczyny zmiany terminów leżące po stronie dyrektorów szkół: termin 5 przesunięto (na wniosek dyrektorów) ze względu na zwolnienia lekarskie (2 wizytacje w WKO, 1 wizytacja w WKZiU, 1 wizytacja w Delegaturze w Białej Podlaskiej, 1 wizytacja w Delegaturze w Zamościu). Zgodność prowadzenia z procedurą. Wszystkie czynności proceduralne zrealizowano terminowo w przypadku 50. W odniesieniu do 16 stwierdzono kilkudniowe opóźnienia w przekazaniu wyników radom pedagogicznym (10 w WKO, 6 w Delegaturze w Zamościu), w odniesieniu do 22 stwierdzono opóźnienia tygodniowe lub miesięczne w przesłaniu dyrektorowi i organowi prowadzącemu wniosków i zaleceń powizytacyjnych (10 w WKO, 3 w WKZiU, 3 w Delegaturze w Białej Podlaskiej, 6 w Delegaturze w Zamościu). Wszystkie wizytacje przeprowadzone zostały zgodnie z zaplanowanymi harmonogramami czynności. Zgłoszone przez wydziały i delegatury KO propozycje zmian do procedury i planowania tej procedury: 1/ wizytacje nie powinny być prowadzone razem z badaniami problemowymi (Delegatura Zamość); 2/ należy zgłosić do MEN wniosek o wydłużenie terminu przedstawiania wyników do 14 dni (Delagatura Zamość; - do 21 dni (Delagatura Biała Podlaska); 3/ należy uzależnić liczbę planowanych od liczby zadań zleconych przez MEN na dany rok szkolny (Delagatura Zamość); 4/ w procedurze należy umieścić zapis o możliwości przesunięcia terminu w szczególnie uzasadnionych przypadkach, np. zwolnienia lekarskiego dyrektora lub wizytatora, bądź realizacji przez wizytatora innych terminowych zadań (WKO, WKZiU); 5/ skrócić czas powiadamiania dyrektora i rady pedagogicznej o terminie z miesiąca do 14 dni przez wizytacją (WKO); 6/ zrezygnować z ustalania z dyrektorem szczegółowego harmonogramy czynności hospitacyjnych (WKO); 7/ wyłączyć z programu hospitację zajęć dydaktycznych prowadzonych przez dyrektora (Delegatura Zamość); 8/ ustalenie terminów hospitacji powinno wynikać z planu hospitacji dyrektora (WKO); 9/ włączyć do programu obserwację zajęć nauczycieli (przynajmniej 4 różne zajęcia) (Delegatura Zamość); 10/ nie określać w procedurze rodzaju hospitowanych zajęć i poziomu klas, ponieważ nie badamy procesu nauczania (WKO); 11/ do czynności wizytacyjnych dołączyć jako obligatoryjne spotkanie z radą pedagogiczną (Delegatura Zamość); 12/ zatwierdzenie programu przez LKO powinno być poprzedzone analizą dokumentacji szkoły dostępną w KO (wypełniony arkusz diagnostyczny do wglądu) (Delegatura Zamość).

3 B. Przedszkola i szkoły wizytowane w roku szkolnym 2006/2007 wyniki I. Stan i warunki działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły/placówki Tab. 2 Ocena organizacji pracy szkoły/placówki Zakres pracy szkoły uwzględniony w diagnozie badanych szkół, w przypadku których stwierdzono prawidłowość działań w danym zakresie RAZEM Zgodność funkcjonowania szkoły/placówki z zatwierdzonym arkuszem organizacji pracy szkoły/placówki Przedszkola podstawowe 8 37 Gimnazja i zespół szkół (SP+G) 7 ponadgimnazjalne (LO, zespoły szkół zawodowych, szkoła niepubliczna) 13 funkcjonują ce w SOSW /67 Niezależnie od przeprowadzono kontrole zgodności funkcjonowania szkół z 1931/ arkuszem organizacji; kontrolami i wizytacjami objęto łącznie 2138 szkół i /67 Zgodność zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami Niezależnie od przeprowadzono kontrole zgodności zatrudniania nauczycieli z kwalifikacjami ; kontrolami i wizytacjami objęto łącznie 678 szkól i Prawidłowy nadzór dyrektora nad spełnieniem obowiązku szkolnego przez uczniów Planowanie i organizacja doskonalenia zawodowego nauczycieli 4 Dane uzyskano z 4 przedszkoli / nie dotyczy 2 50/50 Wyniki przeprowadzonej diagnozy przedstawiono w sprawozdaniu z realizacji priorytetu LKO (w realizacji badań uwzględniono 20 % próbę badawczą, tj. 398 )

4 Tab. 3 Ocena warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły/placówki Zakres pracy szkoły uwzględniony w diagnozie badanych szkół, w przypadku których stwierdzono prawidłowość Przedszkola podstawowe działań w danym zakresie RAZEM 8 37 Gimnazja i zespół szkół (SP+G) 7 ponadgimnazjalne (LO, zespoły szkół zawodowych, szkoła niepubliczna) 13 funkcjonuj ące w SOSW 2 Zapewnione są właściwe warunki i baza dydaktyczno-wychowawcza /67 szkoły/placówki Prowadzone są uzasadnione działania w zakresie poprawy warunków /67 i bazy dydaktyczno-wychowawczej szkoły/placówki Szkoła/placówka dba o właściwe wyposażenie w środki dydaktyczne /67 Uczniowie mają zapewnione bezpieczne i higieniczne warunki nauki /68 Pracownicy szkoły/placówki mają zapewnione bezpieczne i /67 higieniczne warunki pracy 67

5 Ocena stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół/ Prawidłowość działania wszystkich szkół w zakresie organizacji pracy stwierdzono jedynie w przypadku nadzoru dyrektora nad spełnianiem obowiązku szkolnego przez uczniów. Nie zauważono uchybień w żadnej placówce, której praca w tym zakresie była diagnozowana. W przypadku pozostałych aspektów pracy szkoły, uwzględnionych przy ocenie organizacji stwierdzono następujące problemy: 1/ Mimo wnikliwego opiniowania arkuszy organizacyjnych szkół i i informowania, zarówno organów prowadzących, jak i dyrektorów szkół i o konieczności organizacji pracy zgodnej z przepisami prawa, wciąż stwierdza się niezgodność funkcjonowania szkół z arkuszami organizacyjnymi. Na 2138 i kontrolowanych szkół problemy stwierdzono w 207 szkołach (w tym: 55 przedszkolach, 95 szkołach podstawowych, 20 gimnazjach, 36 szkołach ponadgimnazjalnych, 1 SOSW). Do uchybień szczególnie rażących w tym zakresie, stwierdzonych podczas i przeprowadzonych kontroli należy zaliczyć: a) przekroczoną liczba dzieci w oddziałach (53 przedszkola); b) niezgodność realizowanego wymiaru godzin z ramowym planem w oddziałach przedszkolnych (2 szkoły podstawowe); c) za mało dziennego czasu na realizację podstawy programowej w oddziałach 0 (6 szkół podstawowych); d) brak wymaganego podziału na grupy na lekcjach języków obcych i informatyki (łącznie 42 szkoły, w tym: 17 szkół podstawowych, 20 szkół ponadgimnazjalnych i 5 gimnazjów); e) przekroczenie tygodniowego wymiaru godzin dla uczniów (łącznie 26 szkół, w tym: 13 szkół podstawowych, 9 gimnazjów, 4 szkoły ponadgimnazjalne); f) realizację zaniżonej liczby godzin rewalidacji indywidualnej (1 SOSW) i nauczania indywidualnego (2 szkoły podstawowe) g) przekroczoną liczbę uczniów niepełnosprawnych w oddziale integracyjnych (1 ponadgimnazjalna szkoła zawodowa). Ponadto istotnym problemem organizacji pracy szkół wydaje się także odpowiednie (przede wszystkim zgodne z zasadami higieny pracy umysłowej i bezpieczeństwa) projektowanie planów zajęć dla uczniów. Niedopuszczalna jest realizacja planów z tzw. okienkami dla uczniów (uchybienia stwierdzono w 11 placówkach, w tym 7 szkołach podstawowych, 3 gimnazjach), łączenie przedmiotów w kilkugodzinne bloki (problem wystąpił w 11 szkołach podstawowych i 1 gimnazjum), nierównomierne rozłożenie godzin w tygodniowych planach zajęć (problem dotyczył 9 szkół 5 szkół podstawowych, 1 gimnazjum, 3 szkół ponadgimnazjalnych). Jakkolwiek ogólna liczba szkół, w których stwierdzono powyższe uchybienia w stosunku do ogółu badanych stanowi zaledwie 2 %, nie można ich bagatelizować ze względu na istotny wpływ warunków pracy uczniów na ich rozwój i bezpieczeństwo. Dyrektorzy i rady pedagogiczne szkół, w których zdiagnozowano powyższe problemy wydają się tej zależności nie rozumieć lub też świadomie lekceważyć przedkładając nad interes uczniów interes nauczycieli, o czym dodatkowo świadczą stwierdzone w 7 szkołach przypadki takiego układania planu zajęć, by nauczycieli przewidziane dla nich godziny dydaktyczne realizowali w ciągu czterech dni w tygodniu.

6 Istotnym problemem wpływającym na ocenę działalności szkół w zakresie organizacji pracy są także zaniedbania formalne organów prowadzących, polegające na wprowadzaniu zmian w zaopiniowanych pozytywnie przez organ nadzoru arkuszach organizacyjnych bez sporządzania stosownych aneksów i informowania o zmianach organu nadzoru (uchybienia stwierdzono w przypadku 5 ). 2/ Analiza zgodności zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami, przeprowadzona podczas i kontroli, wykazała, że problemem nierozwiązanym nadal pozostaje w szkołach przydział zajęć. Brak nauczycieli, których przygotowanie merytoryczne w pełni gwarantowałoby realizację zajęć zgodną z ich kwalifikacjami, skutkuje przydziałami przypadkowymi i niezgodnymi z prawem. Jak pokazują uzyskane wyniki problem ten, z wyjątkiem przedszkoli, dotyczy wszystkich typów szkół; najbardziej nasilony jest jednak w wiejskich szkołach podstawowych. Problemy związane z zatrudnianiem i przydziałami czynności nauczycieli zauważono w 107 szkołach na 678 badanych. Niezgodność przydziałów czynności z kwalifikacjami nauczycieli stwierdzono łącznie w 102 szkołach (75 szkół podstawowych, 25 gimnazjów, 2 szkoły ponadgimnazjalne); w przypadku szkół podstawowych stwierdzono ponadto, w odniesieniu do 5, zatrudnianie nauczycieli języka angielskiego bez wymaganych kwalifikacji, przy jednoczesnym braku zgody kuratora na ich zatrudnienie Wydaje się, że w pewnej mierze stwierdzone problemy są wypadkową niewłaściwej polityki kadrowej dyrektorów szkół, zwłaszcza zaś ich decyzji dotyczących uzupełniania kwalifikacji i dofinansowywania studiów nauczycieli, w których uwidacznia się przypadkowość działania, a nie przemyślana koncepcja rozwoju kadry placówki. 3/ Przeprowadzone diagnozy i kontrole wskazują na problemy związane z realizacją doskonalenia w województwie lubelskim, których źródłem jest między innymi planowanie i realizacja doskonalenia nauczycieli w szkołach i placówkach,. Za najistotniejsze problemy należy uznać: a) oparcie tzw. diagnozowania potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia na zbieraniu indywidualnych oczekiwań nauczycieli, nie zawsze skorelowanych z rzeczywistymi potrzebami danej szkoły/placówki; b) postrzeganie przez szkoły planów doskonalenia nie jako narzędzia służącego podnoszeniu jakości kształcenia, ale jako niezbędną do uzyskania wsparcia finansowego formalność, co, w powiązaniu z nieprecyzyjnością kryteriów dofinansowywania doskonalenia, skutkuje m.in. dofinansowywaniem form doskonalenia nie wynikających bezpośrednio z potrzeb placówki (np. szkoleń o charakterze instruktażowym dotyczącym gromadzenia dokumentacji awansowej, planowania zadań w ramach stażów awansowych); c) brak nadzoru dyrektorów szkół i nad wykorzystaniem przez nauczycieli w ich pracy dydaktycznej i wychowawczej wiedzy i umiejętności uzyskanych w procesie doskonalenia. Wyniki przeprowadzonych wskazują jednocześnie, że zdecydowana większość badanych szkół pracuje w warunkach umożliwiających właściwą realizację zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Składa się na to praca dyrektorów, rad pedagogicznych i rad rodziców, które jako organy szkoły podejmują uzasadnione działania w zakresie poprawy warunków i bazy szkół oraz dbają o właściwe wyposażenie w środki dydaktyczne. Istotnie wpływają na taki stan rzeczy także starania organów prowadzących. W

7 nielicznych placówkach stwierdzono w tym zakresie uchybienia polegające na: braku sal gimnastycznych (2 szkoły ponadgimnazjalne), braku czytelni dla uczniów przy pomieszczeniu biblioteki szkolnej (3 szkoły podstawowe), braku właściwego wyposażenia pracowni przedmiotowych (2 szkoły ponadgimnazjalne). Obszarem pracy szkół, który wymaga od dyrektorów i rad pedagogicznych starannego przeanalizowania i poprawy jest, w świetle uzyskanych wyników, zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki. Przeprowadzona diagnoza wskazała na istotne problemy w tym zakresie w szkołach podstawowych i ponadgimnazjalnych. Polegają one przede wszystkim na niewłaściwej organizacji pracy uczniów, a ich bezpośrednią przyczyną wydają się z jednej strony zaniedbania dyrektorów, z drugiej zaś przykładanie szczególnej wagi do zapewnienia nauczycielom optymalnych godzin pracy. Stwierdzone w tym zakresie uchybienia dotyczyły bowiem łączenia godzin jednego przedmiotu w kilkugodzinne bloki (5 szkół podstawowych), stosowania krótkich pięciominutowych przerw międzylekcyjnych (2 szkoły podstawowe). Ponadto odnotowano przypadki braku zastępstw za nieobecnych nauczycieli uczniowie pozostawali bez opieki (1 szkoła ponadgimnazjalna), a także niewystarczającej opieki nad uczniami na przerwach (3 szkoły podstawowe). Diagnozę tę potwierdzają dane uzyskane z kontroli zgodności działań szkół z arkuszami organizacyjnymi (zob. wyżej). Odnosząc się do organizacji pracy szkół i oraz zapewnienia im właściwych warunków działalności należy podkreślić istotną ich zależność od działań organów prowadzących. Wyniki prowadzonych w kolejnych latach kontroli szkół i wskazują, że polityka oświatowa organów prowadzących ukierunkowana jest przede wszystkim na rozwiązywanie problemów finansowych (głównie związanych z budynkiem placówki i jego utrzymaniem), rzadziej natomiast na projektowanie perspektywiczne mające na celu stworzenie optymalnych warunków organizacyjnych funkcjonowania szkół i, w tym zapewnienie im właściwej obsady kadrowej oraz organizacji pracy zgodnej z wymaganiami prawa.

8 II. Realizacja zadań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych oraz innej działalności statutowej Tab. 4 Ocena realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych szkoły/placówki Zakres pracy szkoły uwzględniony w diagnozie badanych szkół, w przypadku których stwierdzono prawidłowość Przedszkola podstawowe działań w danym zakresie RAZ EM Planowanie działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej Realizacja podstaw programowych Przestrzeganie statutu szkoły/placów ki 8 37 Gimnazja i zespół szkół (SP+G) 7 ponadgimnazjalne 13 funkcjonując e w SOSW 2 W szkole/placówce opracowano szkolny zestaw programów nauczania /67 W szkole/placówce opracowano program wychowawczy Nie dotyczy /59 W szkole/placówce opracowano programy wychowawcze dla Nie dotyczy /59 poszczególnych oddziałów W szkole/placówce opracowano program profilaktyczny Nie dotyczy /59 Plany pracy nauczycieli opracowywane prawidłowo / /67 W szkole/placówce przestrzega się procedur opiniowania i zatwierdzania programów pracy Dyrektor nadzoruje realizację podstaw programowych 2 Dane uzyskano z 5 Realizowane w szkole/placówce programy nauczania są zgodne z podstawą programową Zgodność zapisów statutowych z prawem 19 Dane uzyskano z 27 SP 2 Dane uzyskano z 2 gimn. 9 Dane uzyskano z 9 szkół / Brak danych 63/ /67 8/29 Dodatkowo przeprowadzono w Delegaturze w Białej Podlaskiej kontrolę w 29 szkołach (poza wizytacjami) Przestrzeganie zasad oceniania. klasyfikowania i promowania uczniów Nie dotyczy /59 Udzielanie uczniom pomocy psych.- pedag. W szkole udzielana jest uczniom pomoc psych.-ped /67 W szkole/plac. udzielana jest uczniom pomoc materialna W szkole/plac. przyznawane są uczniom stypendia za wyniki w nauce i osiągnięcia sportowe Włączanie rodziców do planowania i realizacji zadań statutowych szkoły/placówki Nie dotyczy /59 Nie dotyczy Nie dotyczy 57/57 Wyniki przeprowadzonej diagnozy i wnioski przedstawiono w sprawozdaniu z realizacji priorytetu Ministra Edukacji Narodowej

9 Ocena realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w szkołach i placówkach Wyniki diagnozy potwierdzają, że badane placówki i szkoły wywiązały się z obowiązku opracowania szkolnego zestawu programów nauczania, programu wychowawczego oraz programu profilaktyki. Tylko w jednym liceum ogólnokształcącym stwierdzono brak opracowanego programu i planu realizacji ścieżek edukacyjnych, natomiast w jednej szkole specjalnej nie dla wszystkich uczniów opracowano obowiązujące w tego rodzaju placówkach indywidualne programy edukacyjne. Poza wskazanymi jednostkowymi problemami stwierdzono także w 2 szkołach specjalnych oraz 3 szkołach podstawowych uchybienia o charakterze czysto technicznym polegające na niewłączeniu programów ścieżek do zestawu programów nauczania obowiązujących w placówce. Mankamentem planowania działalności szkół i okazała się natomiast merytoryczna weryfikacja treści programów planowanych do realizacji. W czasie przeprowadzonych zwrócono uwagę na brak kryteriów doboru programów (w większości badanych szkół), a także wewnętrzną niespójność dokumentów programowych, zwłaszcza zaś niespójność zapisów programów wychowawczych i profilaktycznych z zapisami statutów. Niewystarczające ukierunkowanie pracy szkół na rzetelną ocenę programów ujawnia się także w lekceważeniu procedur ich opiniowania. W 4 badanych placówkach stwierdzono przypadki przyjmowania do realizacji zestawu programów nauczania oraz programu wychowawczego i profilaktyki bez wymaganej opinii rady rodziców (w 2 przypadkach bez opinii samorządu uczniowskiego w szkołach ponadgimnazjalnych), natomiast 7 badanych szkół przyjmując programy autorskie nauczycieli pominęło wymóg zaopiniowania takiego programu przez innego nauczyciela mianowanego. Należy jednak zauważyć, że problemem jest nie tyle formalny brak wymaganych opinii, w tym zakresie bowiem obserwujemy poprawę pracy szkół, ile ich merytoryczna wartość i rzeczywisty wpływ na kształt działań programowych. Opiniowanie wciąż jeszcze w większości szkół traktowane jest wyłącznie jako formalny wymóg, który należy spełnić, ponieważ podlega ocenie organu nadzoru pedagogicznego. Niechęć do refleksyjnego podejścia w projektowaniu pracy dydaktycznej i wychowawczej ujawnia się także w planach pracy nauczycieli. Problem ten wydaje się dotyczyć w równym stopniu wszystkich badanych typów szkół i. W trakcie w odniesieniu do 11 szkół stwierdzono ogólnikowość planów, brak ujednoliconego sposobu planowania w danej placówce. Istotnym uzupełnieniem uzyskanych w tym zakresie wyników jest diagnoza pracy nauczycieli przeprowadzona po realizowanym w roku 2006 szkoleniu grantowym dotyczącym wymagań edukacyjnych i ich roli w procesie nauczania. Traktując grupę 111 uczestników kursu (rekrutujących się z 57 szkół różnych typów) jako swoistą próbę badawczą, można za organizatorem szkolenia stwierdzić, że zmiana w planowaniu dydaktycznym, polegająca na myśleniu koncepcją kształcenia i celami jest w chwili obecnej dużym problemem W pracy nauczycieli dominuje planowanie od działań do celu, zdecydowanie unikają alternatywnej postaci planowania. Widoczne jest ponadto korzystanie przez nauczycieli z gotowych, obecnych na rynku wydawniczym propozycji planów i brak motywacji nauczycieli do podejmowania samodzielnych działań w zakresie planowania dydaktycznego. Badając realizację podstaw programowych w szkołach i placówkach odniesiono się przede wszystkim do dwóch wskaźników, tj. nadzoru dyrektora nad realizacją podstaw programowych oraz zgodności realizowanych programów z podstawą. Analiza uzyskanych wyników wskazuje, że realizowane w szkołach programy są zgodne z podstawą programową dla danego etapu kształcenia (przeważają programy dopuszczone do użytku przez MEN). Wyłącznie w przypadku jednego przedszkola stwierdzono, że w realizowanych programach nie uwzględnia się wszystkich celów z podstawy programowej. Nadzór dyrektora nad realizacją podstawy programowej oceniano w 45 badanych placówkach. Spośród nich tylko w 32 stwierdzono, że dyrektor takie działania podejmuje. Jednak i tych szkołach działania dyrektorów oceniono jako wybiórcze i przypadkowe (oceny realizacji podstawy dokonywano wyłącznie przy okazji hospitacji nauczycieli), a zatem nie dające dostatecznego oglądu realizacji podstawy. Większość dyrektorów ponadto opierała swoje sądy o stopniu realizacji treści podstawy programowej na deklaracjach wpisanych w sprawozdania nauczycieli.

10 Analiza przestrzegania statutów szkół i została zogniskowana na czterech zasadniczych aspektach pracy szkół: zgodności zapisów statutów z prawem, przestrzeganiu zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, udzielaniu uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej i materialnej oraz włączaniu rodziców do planowania i realizacji zadań statutowych szkoły/placówki. Przeprowadzone podczas analizy zgodności zapisów statutowych z wymaganiami prawa, wsparte wynikami dodatkowej kontroli przeprowadzonej w 29 szkołach rejonu bialskiego, wskazują na katastrofalny stan zapisów wewnątrzszkolnego prawa, a tym samym na bezradność dyrektorów szkół, jak również organu nadzoru pedagogicznego wobec tego problemu. Stan ten, jak się wydaje, nie ulega poprawie, na co wskazują wyniki kontroli lat poprzednich, w których także stwierdzano w tym zakresie istotne uchybienia w pracy szkół. Stwierdzone w roku szkolnym 2006/2007 nieprawidłowości podobnie jak w latach ubiegłych dotyczą: 1/ braku w statutach uregulowań wymaganych statutami ramowymi (przede wszystkim zasad przeprowadzania egzaminów klasyfikacyjnych; poprawkowych, warunków i sposobu przekazywania rodzicom informacji o postępach ucznia, zasad współdziałania organów szkoły; zasad odwoływania się uczniów od kar, trybu składania skarg w przypadku naruszania praw ucznia) braki stwierdzono w 53 i kontrolowanych placówkach; 2/ nieprecyzyjności zapisów statutowych (zapisy wewnętrznie sprzeczne bądź ogólnikowe dotyczące głównie terminów i form informowania ucznia i rodziców o przewidywanych ocenach rocznych, warunków i trybu ustalania oceny śródrocznej i końcoworocznej, szczegółowych kompetencji organów szkoły) nieprecyzyjność zapisów stwierdzono w 11 i kontrolowanych placówkach; 3/ nieaktualności zapisów statutowych (przede wszystkim dotyczących zasad oceniania uczniów) nieaktualność zapisów, a tym samym ich niezgodność z przepisami prawa wyższego rzędu stwierdzono w 8 i kontrolowanych szkołach; 4/ wewnętrznego nieuporządkowania statutów (brak wewnętrznego podziału na jasno wydzielone tematyczne części, powtarzanie niektórych zapisów) nieprawidłowe ustrukturowanie statutów stwierdzono w 8 i kontrolowanych placówkach. W zakresie realizacji statutowych zadań i zapisów (zgodnych z prawem), wyniki przeprowadzonej diagnozy wskazują na rzetelne wywiązywanie się badanych szkół i z obowiązku udzielania uczniom stosownej do potrzeb pomocy psychologiczno-pedagogicznej, pomocy materialnej. W badanych szkołach przyznawane są także stypendia za wyniki w nauce i osiągnięcia sportowe. Zasady przyznawania stypendiów ich realizacja nie budzą zastrzeżeń. Mniej korzystny obraz pracy szkół wyłania z analizy przestrzegania statutowych zasad oceniania i klasyfikowania uczniów. Jak pokazują wyniki nie przestrzegano ich w 6 szkołach (2 szkoły podstawowe, 1 gimnazjum, 2 szkoły ponadgimnazjalne, 1 szkoła specjalna). Głównym problemem wydaje się w tym zakresie ocenianie niezgodne z wymaganiami programowymi oraz stosowanie zasad niezapisanych w statutach (oceny cząstkowe plus i minus ). Przeprowadzone wizytacje wskazują na istotne niedomagania działań szkół w zakresie włączania rodziców w realizację zadań statutowych szkół i. Problemem wymagającym szczególnej uwagi jest przestrzeganie prawa rodziców do wnioskowania w sprawie działalności szkoły. O ile rodzice z coraz większą odwagą korzystają z przysługującego im prawa do informacji i opinii, o tyle ich realny wpływ na podejmowane przez szkołę działania dotyczące uczniów jest niewielki. Głos rodziców przy projektowaniu pracy dydaktycznej jest praktycznie nieobecny. Istotne wydaje się tutaj zwrócenie uwagi na postawę samych rodziców i trudności w przełamywaniu barier tradycyjnego modelu kontaktów szkoły z rodzicami, w którym aktywność inicjowania i określania zakresu wzajemnych relacji leżała wyłącznie po stronie szkoły. Brak tradycji autentycznej współpracy utrudnia rodzicom wychodzenie z inicjatywą zmiany obowiązującej praktyki, co więcej powoduje, że podejmowane przez szkoły próby włączania ich w działania dydaktyczne i wychowawcze często okazują się nieskuteczne. Trudności w przełamywaniu dotychczasowego modelu współpracy szkoły z rodzicami obserwuje się także po stronie samych nauczycieli. Jednocześnie niepokoi brak motywacji do zmiany tego stanu rzeczy, który przejawia się m.in. wyraźną niechęcią do podejmowania przez nauczycieli i dyrektorów doskonalenia w zakresie współpracy z rodzicami. Oferta ośrodków doskonalenia, dotycząca kreowania tej współpracy, nie spotkała się, zarówno w roku 2006, jak i 2007 z zainteresowaniem nauczycieli.

11 III. Efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły/placówki Tab. 5 Ocena efektów pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły/placówki Zakres pracy szkoły uwzględniony w diagnozie badanych szkół, w przypadku których stwierdzono prawidłowość Przedszkola podstawowe działań w danym zakresie RAZEM Analizowanie przez szkołę/placówkę osiągnięć edukacyjnych uczniów Analizowane są wyniki szkolnych badań osiągnięć edukacyjnych uczniów Analizowane są wyniki klasyfikacji i promocji uczniów Analizowane są wyniki sprawdzianu i egzaminów zewnętrznych Analizowany jest udział uczniów w konkursach itd. 37 Gimnazja i zespół szkół (SP+G) 7 ponadgimnazjalne (LO, zespoły szkół zawodowych, szkoła niepubliczna) 13 funkcjonując e w SOSW /67 Nie dotyczy /59 Nie dotyczy / /67 Wykorzystywanie wniosków z analiz do poprawy efektywności kształcenia i wychowania Wykorzystywanie wniosków z analizy osiągnięć edukacyjnych uczniów Wykorzystywanie wniosków z oceny sytuacji wychowawczej Wykorzystywanie wniosków z oceny stanu opieki / /67 4 Dane z 4 20 Dane z 20 szkół 4 Dane z 4 szkół 4 Dane z 4 szkół 22 34/34 /placówki skutecznie rozwiązują problemy wychowawcze /67

12 Ocena efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i Efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oceniono w badanych szkołach i placówkach jako zadowalające. Wyłącznie w przypadku jednej szkoły podstawowej stwierdzono bowiem niedostateczne efekty kształcenia, zalecając jednocześnie szkole opracowanie programu poprawy efektywności kształcenia. Wydaje się jednak, że w przypadku wielu szkół poddanych badaniu uzyskane efekty pracy nie zawsze były efektami optymalnymi w odniesieniu do kontekstu ich funkcjonowania. Do takiego spostrzeżenia skłaniają rezultaty przeprowadzonej diagnozy dotyczącej procesów analizowania w szkołach i placówkach osiągnięć edukacyjnych uczniów, sytuacji wychowawczej i stanu opieki oraz wykorzystywania płynących z nich wniosków do poprawy efektywności pracy szkół i. Analizy osiągnięć edukacyjnych uczniów (na które składają się analizy wyników szkolnych badań osiągnięć uczniów, analizy wyników klasyfikacji i promocji, wyników sprawdzianu i egzaminów zewnętrznych oraz udziału uczniów w konkursach, olimpiadach i zawodach) prowadzone są co prawda we wszystkich badanych szkołach, jednak w odniesieniu do przeważającej większości badanych stwierdzono przewagę analiz ilościowych nad jakościowymi, ogólnikowość formułowanych na ich podstawie wniosków i nieumiejętność przełożenia ich na konkretne wskazania do dalszej pracy, przede wszystkim dydaktycznej. Nadto, w odniesieniu do 5 badanych szkół (2 szkoły podstawowe, 2 szkoły ponadgimnazjalne, 1 gimnazjum), zwrócono uwagę na fakt niewykorzystywania sformułowanych wniosków do poprawy efektywności kształcenia. Zdiagnozowana sytuacja wskazuje, że stwierdzone w badaniach kuratoryjnych poprzednich lat problemy związane z procesem analizy wyników kształcenia nadal pozostają istotną trudnością, w przezwyciężeniu której szkoły radzą sobie wciąż niedostatecznie. Z drugiej jednak strony należy odnotować przykłady dobrej praktyki pracy szkół w tym zakresie. Obserwuje się bowiem większą aktywność szkół w wykorzystywaniu funduszy unijnych na rozwój oferty edukacyjnej. Istotnym bodźcem do podejmowania starań o pozyskiwanie takiego wsparcia finansowego coraz częściej są wyniki szkolnych diagnoz efektów kształcenia i wychowania.

13 IV. Sprawowanie nadzoru pedagogicznego przez dyrektora szkoły/placówki Tab. 6 Ocena realizacji zadań w zakresie sprawowanego nadzoru pedagogicznego przez dyrektora szkoły/placówki Zakres pracy szkoły uwzględniony w diagnozie badanych szkół, w przypadku których stwierdzono Przedszkola podstawowe prawidłowość działań w danym zakresie RAZE M Gimnazja i zespół szkół (SP+G) ponadgimna zjalne funkcjonują ce w SOSW Planowanie nadzoru pedagogicznego przez dyrektora Realizacja i dokumentowanie zadań z zakresu nadzoru, ze szczególnym uwzględnieniem Opracowano plan nadzoru pedagogicznego /67 Plan nadzoru zawiera wszystkie wymagane elementy /67 określone w rozporządzeniu W planowaniu dyrektor uwzględnił wyniki nadzoru z lat poprzednich /67 Dyrektor realizuje zadania nadzoru pedagogicznego /67 Realizacja nadzoru, w tym jego różnych form, jest /67 form nadzoru właściwie dokumentowana Przedstawianie radzie pedagogicznej wniosków ze sprawowanego nadzoru /67 67 Ocena pracy nauczycieli Dyrektorzy systematycznie gromadzą informacje o pracy nauczycieli /67 Zgromadzone informacje wykorzystywane są do oceny pracy /67 nauczycieli W szkole/placówce opracowano kryteria oceny nauczycieli / /67 Oceny pracy nauczycieli dokonywane są zgodnie z potrzebami nauczycieli i zgodnie z prawem Dyrektor realizuje zalecenia i wnioski wydane w toku sprawowanego nad szkołą /67 nadzoru pedagogicznego Dodatkowo przeprowadzano, jako odrębną czynność nadzoru rekontrole 267/ wydanych szkołom i placówkom zaleceń; przeprowadzono 267 rekontroli 267

14 Ocena nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektorów szkół i Żadnych uchybień w zakresie badanych aspektów nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektora nad pracą nauczycieli nie stwierdzono w badanych przedszkolach, gimnazjach oraz placówkach kształcenia specjalnego. W placówkach tych planowanie nadzoru spełniło wymagania nowego rozporządzenia w sprawie zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, a jednocześnie realizowane było zgodnie z ustalonymi planami i właściwie dokumentowane. Wnioski z nadzoru dyrektorzy przedstawiali radom pedagogicznym i jednocześnie wykorzystywali w dalszej pracy szkół. Stwierdzone w szkołach podstawowych i ponadgimnazjalnych problemy dotyczyły treści opracowanych przez dyrektorów planów nadzoru (w 1 szkole ponadgimnazjalnej w planie nadzoru znalazły się zadania spoza nadzoru, w 3 szkołach podstawowych nie uwzględniono wyników nadzoru z lat poprzednich oraz nie opracowano tematyki hospitacji), a także realizacji nadzoru i jego dokumentowania (w 3 szkołach podstawowych stwierdzono brak pełnej dokumentacji prowadzonego przez dyrektora nadzoru, podobnie w 2 dwóch szkołach ponadgimnazjalnych). Ponadto w 1 szkole podstawowej stwierdzono, że dyrektor nie prowadzi hospitacji, mimo opracowania ich harmonogramu. Istotnym mankamentem okazało się w szkołach podstawowych samo formułowanie przez dyrektorów wniosków z nadzoru. Analiza sprawozdań dyrektorów wskazała bądź na brak takich wniosków (prezentowano jedynie wyniki), bądź na ich ogólnikowość, a także na znikome wykorzystywanie wyników z prowadzonego nad nauczycielami nadzoru do działań naprawczych w szkołach. Jednocześnie zwrócono uwagę na niewłaściwe dokumentowanie nadzoru w protokołach rad pedagogicznych (brak dokładnych zapisów dotyczących wyników i wniosków). W zakresie oceniania pracy nauczycieli stwierdzono (w odniesieniu do wszystkich badanych szkół) systematyczne gromadzenie przez dyrektorów informacji o pracy nauczycieli i ich wykorzystywanie przy sporządzaniu ocen. We wszystkich badanych placówkach opracowane zostały kryteria oceny nauczycieli. W większości badanych oceny przeprowadzane były zgodnie z potrzebami nauczycieli i zgodnie z przepisami prawa. Poważniejsze uchybienia formalne w tym zakresie miały miejsce w 3 szkołach podstawowych (dyrektorzy nie przedstawiali nauczycielom projektu oceny pracy), a także w przypadku 2 szkół ponadgimnazjalnych, w których stwierdzono nierespektowanie przyjętych kryteriów oceny i zawyżanie ocen pracy nauczycieli. Zauważyć należy także, że dyrektorzy badanych szkół w ogóle nie korzystają z możliwości oceny pracy nauczyciela z własnej inicjatywy. We wszystkich badanych placówkach dyrektorzy oceniali nauczycieli wyłącznie na złożony przez nich wniosek. Zdiagnozowany brak inicjatywy dyrektorów skutkuje brakiem aktualnych ocen pracy nauczycieli (przerwy między kolejnymi ocenami są dłuższe niż pięć lat), co w wielu przypadkach stanowi dla nauczycieli formalną przeszkodę w ubieganiu się np. o stanowiska kierownicze w szkołach i placówkach oświatowych. Można także przypuszczać, że w wielu przypadkach nauczyciele zasługujący na docenienie w postaci nagród i odznaczeń są pomijani w typowaniach ze względu na brak rzetelnej, całościowej, podsumowującej analizy gromadzonych przez dyrektorów informacji o ich pracy.

15 V. wydanych zaleceń powizytacyjnych dotyczących obszarów badanych w roku szkolnych 2006/2007 w przedszkolach i szkołach Tab. 7 zaleceń powizytacyjnych wydanych poszczególnym typom szkół i w roku szkolnym 2006/2007 wydanych zaleceń RA ZE M Wydział/delegatura KO Przedszkola podstawowe Gimnazja i zespół szkół ponadgimnazjalne funkcjonujące w SOSW WKO Delegatura Chełm Delagatura Zamość Delegatura B. Podlaska WES WZKZiU RAZEM Tab. 8 Zakres zaleceń powizytacyjnych wydanych w badanych przedszkolach i szkołach roku szkolnym 2006/2007 Zakres pracy szkoły uwzględniony w diagnozie, w którym stwierdzono uchybienia wydanych zaleceń Stan i warunki działalności wychowawczej, dydaktycznej i opiekuńczej Planowanie działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej Nieprawidłowości w zakresie planowania i organizacji doskonalenia zawodowego nauczycieli 11 Niezgodność zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami 16 Niezgodność pracy szkoły/przedszkola z arkuszem organizacji placówki 9 Niezapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy 3 Nieprawidłowości w zakresie projektowania zestawu programów nauczania oraz planowania pracy nauczycieli 21 Nieprzestrzeganie zasad oceniania 6 Brak nadzoru dyrektora nad realizacją podstaw programowych; brak realizacji wszystkich celów z podstawy programowej 4 Niezgodności zapisów statutowych z prawem (w tym w zapisach dotyczących oceniania i pomocy pp) 44 Niewłaściwe protokołowanie posiedzeń rad pedagogicznych 5 Błędy w dokumentacji przebiegu nauczania 5 Efekty pracy Niedostateczne efekty kształcenia w szkole podstawowej (zalecenie wydane w trybie art. 34 ust. 2 USO) 1 1 Sprawowanie Niewłaściwe planowanie nadzoru pedagogicznego (niedostosowanie planu do wymagań nowego rozporządzenia) 2 nadzoru Brak realizacji zaplanowanych zadań z zakresu nadzoru, niesystematyczna realizacja zadań nadzoru 9 pedagogicznego Niewłaściwie prowadzona dokumentacja awansu zawidiwego nauczycieli 1 18 przez dyrektora Uchybienia formalne w procesie oceniania pracy nauczycieli 2 szkoły/placówki Brak zapisu wniosków z nadzoru w protokołach rad pedagogicznych Żaden z dyrektorów nie odwoływał się od wydanych zaleceń.

16 C. Inne typy w roku szkolnym 2006/2007 Poza 67 przedszkolami i szkołami w roku szkolnym 2006/2007 wizytowano także inne placówki oświatowe, w tym: 1/ 2 poradnie psychologiczno-pedagogiczne; 2/ 1 szkolne schronisko młodzieżowe 3/ 1 bibliotekę pedagogiczną 4/ 1 niepubliczną placówkę doskonalenia nauczycieli W przypadku badanej Biblioteki Pedagogicznej w Lublinie oceniając stan i warunki statutowej działalności Biblioteki, działania dyrektora w zakresie doskonalenia warunków pracy Biblioteki; realizację zadań statutowych Biblioteki, efekty realizacji tych zadań oraz nadzór pedagogiczny dyrektora Biblioteki stwierdzono, że placówka wzorowo wywiązuje się ze wszystkich nałożonych na nią zadań. Zwrócono jedynie uwagę na potrzebę zwiększenia liczby prenumerowanych czasopism spoza dziedziny pedagogiki i psychologii, a także na zgłaszane w filiach potrzeby uzupełnienia ich zbiorów o nowe pozycje z zakresu rehabilitacji, zarządzania oświatą, socjologii i terapii rodzin, jak również potrzebę zwiększenia liczby egzemplarzy jednego tytułu, utworzenia stron www filii i rozbudowy komputerowej bazy. Zaakcentowano ponadto potrzebę poprawy warunków lokalowych filii w Bełżycach, Bychawie, Opolu Lubelskim. Nie wydano zaleceń. W odniesieniu do 2 poradni stwierdzono następujące uchybienia ich pracy, które znalazły odzwierciedlenie w wydanych poradniom 11 zaleceniach (dotyczących wszystkich badanych obszarów): 1/ W ocenie stanu i warunków działalności statutowej poradni zwrócono uwagę na uchybienia dotyczące organizacji doskonalenia zawodowego pracowników poradni (brak zatwierdzenia przez RP organizacji doskonalenia oraz brak wystarczających środków na doskonalenie przekazywanych przez organ prowadzący), niewystarczające warunki bezpieczeństwa i higieny dla pracowników i klientów, jak również zbyt małe środki na wyposażenie poradni w niezbędne pomoce i testy diagnostyczne; 2/ Ocena realizacji zadań statutowych poradni wskazała na niedostateczne wykorzystanie w poradniach standardowych metod badania uczniów z różnego rodzaju problemami oraz niedostosowanie się do wymogów sporządzania różnych rodzajów opinii i orzeczeń. Stwierdzono ponadto, iż praca poradni nie jest unormowana wewnętrznymi procedurami w tych obszarach, w których nie ma jasno określonych zasad w przepisach prawa. Zauważono także brak wypracowanego wzorca kontaktów z dorosłymi klientami poradni. Ponadto, odnosząc się do planowania i organizacji pracy terapeutycznej, zwrócono uwagę na niedostateczne działania w zakresie wspomagania małych dzieci (niepełnosprawnych) i ich rodziców, wnioskując jednocześnie poszerzenie tej sfery działania poradni. Stwierdzono uchybienia formalne polegające na niezgodności prowadzonej dokumentacji działań terapeutycznych z wymaganiami rozporządzenia w sprawie prowadzenia dokumentacji. Analiza statutów poradni wykazała niezgodność ich zapisów z obowiązującym prawem, stwierdzono także nieprzestrzeganie wszystkich kompetencji stanowiących i opiniujących rad pedagogicznych obu ;

17 3/ Pozytywnie oceniono efekty pracy obu stwierdzając dobre i bardzo dobre efekty ilościowe. Zwrócono jedynie uwagę na potrzebę takiego usprawnienia pracy poradni, by maksymalnie zminimalizować czas oczekiwania klientów na wnioskowane formy pomocy i diagnozy; 4/ Uchybienia związane z planowaniem i realizacją nadzoru pedagogicznego przez dyrektorów poradni dotyczyły realizacji hospitacji niezgodnie z przyjętym planem oraz nieprzestrzegania obowiązku przedstawiania radzie pedagogicznej nie rzadziej niż dwa razy do roku wniosków z nadzoru. Wizytacja przeprowadzona w Szkolnym Schronisku Młodzieżowym w Międzyrzecu Podlaskim wykazała niespełnienie przez schronisko wymogów organizacyjnych i bazowych, jakie są niezbędne do funkcjonowania tego typu jako całorocznych (stwierdzono m.in. brak dyrektora placówki, brak wymaganych przepisami dokumentów, tj. statutu placówki i regulaminu; placówka funkcjonowała jako część Zespołu Szkół w Międzyrzeczy Podlaskim, a jej działalnością kierował kierownik kuchni w ww. zespole). W związku ze stwierdzonym stanem rzeczy złożono do organu prowadzącego wniosek o likwidację schroniska jako placówki całorocznej i utworzenie w to miejsce schroniska sezonowego. Wizytacja niepublicznej placówki doskonalenia ukierunkowana na ocenę stanu i warunków działalności statutowej placówki, zgodności realizowanych zadań z zapisami statutu wskazała na stworzenie dorosłym słuchaczom dobrych warunków doskonalenia i pełną zgodność faktycznej działalności ośrodka z zapisami statutowymi. Zaleceń nie wydano.