Grzegorz Janik. Instytut Kształtowania i Ochrony Środowiska, Akademia Rolnicza Pl. Grunwaldzki 24, Wrocław janik@miks.ar.wroc.

Transkrypt

1 Acta Agrophysca, 26, 8(), 3-7 DYNAMIKA WILGOTNOŚCI WIERZCHNIEJ WARSTWY GLEBY JAKO INFORMACJA O INTENSYWNOŚCI AROWANIA * Grzegorz Jank Instytut Kształtowana Ochrony Środowska, Akadema Rolncza l. Grunwaldzk 24, -363 Wrocław e-mal: jank@mks.ar.wroc.pl S t r e s z c z e n e. W pracy zaprezentowano metodę pozwalającą wyznaczyć ntensywność parowana z gleby bez rośln. Zaproponowana metoda wykorzystuję deę rozwązana zadana odwrotnego. olega to na wyznaczenu szukanej welkośc, w tym przypadku ntensywnośc parowana, znając jedyne dynamkę wlgotnośc werzchnch warstw gleby. Zastosowane technk TDR umoŝlwło cągły pomar wlgotnośc. ozwolło to na budowę blansu wodnego dla wydzelonej przestrzen glebowej dla dowolne krótkch kroków czasowych. Intensywność parowana stanowła jedyną newadomą blansu na tej podstawe była wyznaczana. rzeprowadzone w kolumnach glebowych badana laboratoryjne wykazały, Ŝe dokładność zaprezentowanej metody rośne wraz z długoścą przyjętego kroku czasowego, dla którego budowano blans wodny. Dla kroku dłuŝszego nŝ 8 godzn błąd względny jest mnejszy od 2%. Metodę zastosowano równeŝ do wyznaczena ntensywnośc parowana z powerzchn gleby bez rośln w warunkach polowych. S ł o wa k l u c z o w e : technka TDR, blans wodny werzchnej warstwy gleby, ntensywność parowana z powerzchn gleby bez rośln WSTĘ Obeg wody w przyrodze moŝlwy jest dzęk parowanu. W zagadnenach rolnczych najwększe znaczne odgrywa znajomość parowana z trzech rodzajów powerzchn: wody, ugoru oraz gleby pokrytej roślnnoścą. Wyznaczene ntensywnośc ruchu wody w układze gleba-atmosfera stanow podstawę rozumena procesów ruchu wody glebowej [3,8,2]. Do opsu tych procesów moŝna zastosować formuły matematyczne, np. równane Rchardsa. Rozwązane tego równana jest moŝ- * Badana laboratoryjne terenowe przeprowadzono przy udzale studentów z SKN Melorantów m. prof. S. Baca z Akadem Rolnczej we Wrocławu.

2 4 G. JANIK lwe przy znajomośc warunków panujących na brzegu opsywanej przestrzen. Jednym z takch warunków jest tzw. warunek II rodzaju (zagadnene Neumanna), w którym wymagana jest znajomość przepływu wody np. przez górny brzeg obszaru [3]. W przypadku braku opadów atmosferycznych braku roślnnośc wyznaczene tego warunku sprowadza sę do określena parowana z powerzchn gleby. Intensywność parowana gleby charakteryzuje sę zmennoścą czasową, zarówno w skal doby jak całego okresu wegetacyjnego. Występuje równeŝ zmenność powerzchnowa nawet dla newelkch obszarów. Zmenność ta wynka ze zróŝncowana właścwośc fzycznych gleby wpływających na welkość parowana [,4]. W zwązku z tym faktam chcąc wyznaczyć rzeczywstą czasową powerzchnową zmenność ntensywnośc parowana naleŝy przeprowadzć wele pracochłonnych pomarów za pomocą ewaporometrów lzymetrów. MoŜna równeŝ stosować metody pośredne np. metodę blansu ceplnego bądź metodę dyfuzj turbulencyjnej. Ich zastosowane sprowadza sę do wykorzystana formuł zawerających współczynnk empryczne, w zwązku z powyŝszym oblczane są jedyne szacunkowe wartośc parowana. Do metod pośrednch zalczyć naleŝy takŝe metodę blansu wodnego, której zastosowane wymaga m.n. wyznaczena dynamk wlgotnośc gleby w blansowanej przestrzen glebowej [6,7,, 7]. Reflektometra w domene czasu lub w domene częstotlwośc pozwala na montorowane statusu wody w sposób nenwazyjny praktyczne dla dowolne krótkch kroków czasowych [,4,,6]. I dla takch właśne kroków moŝna budować blans wody, który następne moŝna wykorzystać do wyznaczena ntensywnośc parowana. Celem pracy jest ocena przydatnośc technk TDR do wyznaczena parowana z powerzchn gleby bez rośln. Intensywność parowana zostane oblczona na podstawne równana blansu wodnego werzchnej warstwy gleby, budowanego dla dowolnych kroków czasowych. Zaprezentowaną metodę rozpatrzono dla przypadku płytko posadowonej warstwy neprzepuszczalnej. MATERIAŁ I METODA Do budowy blansu wodnego dla neustalonych warunków powetrznowodnych wymagane jest prowadzene cągłej obserwacj wlgotnośc welokrotne w tym samym punkce gleby. ozwala na to zastosowane aparatu D-LOG/mts wraz z czujnkam typu F/mts. omary prowadzone są wtedy w sposób nenwazyjny, dodatkowo współpraca z urządzenem rejestrującym umoŝlwa cągłe (np. co mn) zapsywane wynków do bazy danych. Na rysunku przedstawono sposób wyznaczena ntensywnośc parowana wody znając wlgotność w poszczególnych warstwach proflu glebowego. Mając do dyspozycj nformacje

3 DYNAMIKA WILGOTNOŚCI WIERZCHNIEJ WARSTWY GLEBY - t p -chwla początkowa, ntal moment parowane, evaporaton y ψ y ψ = x θ = V θ V = l l l warstwa -sza, layer st = n = ψ = x θ V = n n warstwa -ta, layer -th x warstwa n-ta, layer n- th - t k -chwla końcowa, fnal moment parowane, evaporaton y ψ y ψ = x θ k k = V θ V = k l l k l warstwa -sza, layer st k = n = k ψ = x θ V = k n n k warstwa -ta, layer -th x warstwa n-ta, layer n- th θ wlgotność w -tej warstwe ( p -początkowa, k -końcowa), mosture n the layer ( p - ntal, k - fnal), V objętość -tej warstwy, volume of the layer, lość wody w -tej warstwe ( p - początkowa, k - fnal), amount of water n the layer ( p - ntal, k - fnal), n = sumaryczna lość wody ( p - początkowa, k - końcowa) total amount of water ( p - ntal, k - fnal), Ψ potencjał wody glebowej, matrx potental Rys.. Zmany lośc wody w werzchnch warstwach proflu glebowego bez rośln wywołane parowanem Fg.. Changes of the amount of water n upper layers of bare sol profle caused by evaporaton

4 6 G. JANIK o zmanach wlgotnośc objętośc poszczególnych warstw moŝna oblczyć sumaryczną objętość wody w chwl początkowej p oraz w chwl końcowej k. JeŜel znana jest długość kroku czasowego t ( t = t p t k ) to moŝna wyznaczyć ntensywność zman objętośc wody w czase t. Tak wyznaczona welkość odpowada ntensywnośc parowana przy spełnenu dwóch warunków. o perwsze zmany wlgotnośc wynkają wyłączne z parowana z powerzchn gleby, a ne np. z przepływu przez ostatną warstwę bądź z przepływu pozomego. o druge, wlgotność zmerzona w centralnym punkce kaŝdej warstwy jest dla nej wlgotnoścą reprezentatywną. o spełnenu tych warunków moŝna zgodne z rysunkem oblczyć ntensywność parowana na podstawe zaleŝnośc [6]: E n n h l= = k p ( ) t, () gdze: n lczba warstw, na które podzelono całą przestrzeń glebową, h wysokość -tej warstwy, p końcowa objętość wody w -tej warstwe, k początkowa objętość wody w -tej warstwe, t krok czasowy, dla którego budowany jest blans wody, E n parowane z ugoru w blansowanym okrese. Korzystając z powyŝszej zaleŝnośc oblczono ntensywność parowana z powerzchn gleby bez rośln w warunkach laboratoryjnych oraz w warunkach polowych. Eksperyment laboratoryjny Badana laboratoryjne przeprowadzono w laboratorum Instytutu Kształtowana Ochrony Środowska. rzygotowano cylndryczną kolumnę o wymarach przedstawonych na rysunku 2. Wypełnono ją materałem glebowym o rozkładze granulometrycznym glny pylastej średnej []. W umownych warstwach kolumny zanstalowano centralne czujnk TDR. Tak przygotowaną kolumnę umejscowono na wadze. omar wlgotnośc wykonywano co godznę zaś ubytek wag próbk rejestrowano co 24 godzny o godzne 2. omary prowadzono przez 23 doby. W laboratorum panowała w przyblŝenu stała temperatura wynosła 2 o C. Górna powerzchna kolumny pozostała odsłonęta, w zwązku z powyŝszym zjawsko parowana z powerzchn odbywało sę w sposób nezakłócony.

5 DYNAMIKA WILGOTNOŚCI WIERZCHNIEJ WARSTWY GLEBY 7 Ø 6 cm parowane evaporaton kolumna cylndryczna cylndrcal column 2 4 cm h = 2 cm h 2 = 6 cm 4 cm materał glebowy sol materal 4 cm h 3 = cm 3 4 h 4 = 4 cm 4 cm 28 cm 4 cm h = 8 cm 6 h 6 = 22 cm 4 cm 4 cm h 7 = 27 cm przegroda barrer 7 waga scales 7 czujnk TDR, TDR sensor, h, h 6 odległość powerzchn monoltu glebowego od os symetr czujnka, dstance of the sol materal surface from the symmetry axs of sensor Rys. 2. Schemat eksperymentu laboratoryjnego Fg. 2. Scheme of the laboratory experment Eksperyment polowy Badana polowe przeprowadzono w mejscowośc Besadk w województwe małopolskm. Na poletku dośwadczalnym stanowącym uŝytek zelony wyodrębnono prostopadłoścenny monolt glebowy o kształce wymarach przedstawonych na rysunku 2. W celu wyelmnowana ruchu wody w kerunku pozomym,

6 8 G. JANIK na ścanach bocznych zanstalowano ponowe przegrody. Natomast pozoma przegroda w dne monoltu, wyelmnowała moŝlwość podsąku lub mgracj wody do głębej połoŝonych warstw. Zanstalowano równeŝ czujnków TDR w równych odległoścach w sposób przedstawony na rysunku 3. mernk wlgotnośc mosture meter D LOG/ms parowane evaporaton nenaruszony monolt glebowy undsturbed sol monolth h = 2, cm h 2 = 7, cm h 3 = 2, cm h 4 = 7, cm h = 22, cm h 6 = 27, cm przegroda, barrer d h h odległość powerzchn gleby od os symetr czujnka, dstance of the sol surface from the symmetry axs of sensor cm 6.. h 7 = 32, cm 7.. h 8 8 = 37, cm.. h 9 9 = 42, cm przegroda,.. barrer.. h = 47, cm cm d = cm d d d d d d d d d Rys. 3. Schemat eksperymentu polowego Fg. 3. Scheme of the feld experment W przypadku badań polowych częśc mneralne czynnej warstwy gleby wykazywały rozkład granulometrycznym glny pylastej średnej. Obserwacje prowadzono przez dn a wlgotność w kaŝdej warstwe odczytywano o godzne 2. Badane przeprowadzono w trzecej dekadze lpca 23 roku.

7 DYNAMIKA WILGOTNOŚCI WIERZCHNIEJ WARSTWY GLEBY 9 WYNIKI Na początek przeanalzowane zostaną wynk eksperymentu laboratoryjnego. Rysunek 4 przedstawa dynamkę wlgotnośc w poszczególnych warstwach kolumny glebowej. W kaŝdym przekroju zauwaŝono cągły spadek wlgotnośc Wlgotność Mosture (%) h = 2 cm h 3 = cm h = 8 cm h 7 = 26 cm h 2 = 6 cm h 4 = 4 cm h 6 = 22 cm Czas Tme (doby, days) Rys. 4. Dynamka wlgotnośc w warstwach cylndrycznej kolumny glebowej Fg. 4. Mosture dynamcs n the layers of cylndrcal sol column Śwadczy to o równomernym zmnejszanu sę objętośc wody we wszystkch warstwach. Ubytek z warstwy przypowerzchnowej (h = 2cm) spowodowany jest bezpośredno parowanem z powerzchn kolumny. Natomast zmany wlgotnośc w pozostałych warstwach wynkają z ponowego, skerowanego do góry ruchu wody wewnątrz monoltu glebowego. Spadk wlgotnośc w poszczególnych warstwach były neznaczne zróŝncowane wahały sę od 9,7% w warstwe przypowerzchnowej do 4,% w warstwe, na której środek znajduję sę na głębokośc 8 cm od powerzchn kolumny. ZróŜncowane to moŝe wynkać ze zmennego zagęszczena materału glebowego, z którego wykonano kolumnę glebową. onadto zaobserwowano czasową zmenność spadku wlgotnośc. W początkowym okrese spadk wlgotnośc we wszystkch warstwach były wększe w stosunku do spadków z końcowego okresu badań. rzykładowo w warstwe, której środek znajduję sę na głębokośc cm spadek wlgotnośc w perwszych pęcu dobach wynósł 4,% a w ostatnch pęcu dobach wynos zaledwe,9%. Następne, wykorzystując zaleŝność, oblczono ntensywność parowana z powerzchn kolumny. Oblcze-

8 G. JANIK na przeprowadzono w 6-cu serach. W kaŝdej, zmenano długość kroku czasowego, dla którego budowano równane blansu wodnego. Długośc kroków czasowych t wynosły kolejno h, 2 h, 4 h, 8 h, 2 h oraz 24 h. Wynk oblczeń przedstawono na rysunku (punkty koloru czarnego). Lną cągłą zaznaczono rzeczywste wartośc parowana z powerzchn kolumny uzyskane na podstawe pomarów ubytku wag próbk. Analza rysunku wskazuje, Ŝe gdy parowane wyznaczane na podstawe blansu oblczanego z krótkm krokem czasowym, to uzyskane wartośc są nezadowalające. rzykładowo dla kroku czasowego t = h oblczone wartośc parowana wahają sę w grancach od 8 do +2 mm doba -. Tak duŝe rozproszene uzyskanych wynków spowodowane jest nestablnoścą metody dla zbyt krótkch kroków czasowych. Dla dłuŝszych kroków, gdy t = np. 24 h wartośc uzyskane na podstawe oblczeń ze wzoru ubytku wag są w przyblŝenu ze sobą zgodne. otwerdza to równeŝ rysunek 6, na którym przedstawono porównane parowana oblczonego zmerzonego, przy czym wynk zaprezentowano w dokładnejszej skal nŝ na rysunku. W dalszej częśc pracy przeanalzowano w sposób loścowy dokładność metody wyznaczana parowana z powerzchn gleby bez rośln. Welkość błędu bezwzględnego B b średnego błędu kwadratowego B bk uzaleŝnono od długośc kroku czasowego t. Korzystając z zaleŝnośc 2 oblczono wartośc błędu bezwzględnego B b dla t =, 2, 4, 8, 2, godzn: B b = m m j= E u E u, r, (2) gdze: B b średn błąd bezwzględny dla wybranego kroku czasowego t, E u parowane z powerzchn gleby oblczone na podstawe zaleŝnośc, E u,r parowane rzeczywste oblczone na podstawe ubytku wag z próbk, m lość porównywanych par wartośc E u E u,r. Dla takch samych kroków czasowych oblczono wartość średnego błędu kwadratowego B bk (zaleŝność 3): m ( ) 2 B bk = Eu Eur, (3) m j= gdze: B bk średn błąd kwadratowy dla wybranego kroku czasowego T, pozostałe oznaczena jak w zaleŝnośc 2.

9 DYNAMIKA WILGOTNOŚCI WIERZCHNIEJ WARSTWY GLEBY (mm doba - ) t = h t (doby, days) (mm doba - ) t = 2 h - - t (doby, days) (mm doba - ) (mm doba - ) 3 t = 4 h t (doby, days) t = 8 h t (doby, days) (mm doba - ) t = 2 h t (doby, days) (mm doba - ) t = 24 h t (doby, days) parowane, evaporaton Rys.. orównane oblczonego zmerzonego parowana z powerzchn kolumny dla róŝnych kroków czasowych Fg.. Comparson of the calculated and measured evaporaton from the surface of the column for varous tme steps

10 2 G. JANIK 3, 3, parowane, evaporaton (mm doba - ) oblczone, calculated 2, 2,,,,, zmerzone, measured t (doby, days) Rys. 6. orównane oblczonego zmerzonego parowana z powerzchn kolumny dla kroku czasowego t = 2 h Fg. 6. Comparson of the calculated and measured evaporaton from the surface of the column for tme step t = 2 h Wartośc błędów przedstawono na rysunku 7. Wynka z nego, Ŝe dokładność zaprezentowanej metody rośne wraz z wydłuŝanem sę kroku czasowego na podstawe, którego budowano blans wodny. Dla kroku T>2 h wartośc błędów B b B bk stablzują sę. rzeprowadzene pełnej analzy dokładnośc wymaga wyznaczena wartośc średnego błędu względnego (B w ), który wylczono na podstawe zaleŝnośc 4: m Eu Eur B w = %, (4) m E l= gdze: B w średn błąd bezwzględny, pozostałe oznaczena jak w zaleŝnośc 2. ur Wartośc błędu B w przedstawono na rysunku 8. Z rysunku tego wynka, Ŝe gdy parowane wyznaczamy budując blans wodny dla kroku czasowego T>2 h, to błąd bezwzględny wynos ponŝej 3%. W zwązku z powyŝszym oblczena mające na celu wyznaczene parowana w warunkach polowych przeprowadzono z krokem czasowym T = 2 h. Z -co dobowego okresu badań wybrano dobę drugą, trzecą czwartą, ponewaŝ w perwszej ostatnej dobe wystąpł opad atmosferyczny o neznanym natęŝenu, co unemoŝlwło budowę blans wodnego.

11 DYNAMIKA WILGOTNOŚCI WIERZCHNIEJ WARSTWY GLEBY 3 B b (mm doba ) B bk (mm doba) - ) B b = 4,3 t,7 3 2 B bk = 38,3 t,4 2 2 t (h) t (h) B b średn błąd bezwzględny, mean absolute error B bk średn błąd kwadratowy, mean quadratc error Rys. 7. Dokładność metody w zaleŝnośc od długośc kroku czasowego Fg. 7. Accuracy of method dependng on the tme step length 3 B w błąd względny, relatve error (%) t (h) Rys. 8. Wartośc średnego błędu względnego B w w zaleŝnośc od przyjętego kroku czasowego Fg. 8. Values of the mean relatve error B w dependng on the tme step Na rysunku 9 przedstawono dynamkę wlgotnośc w kolejnych warstwach wydzelonego monoltu. Intensywny opad w perwszej dobe spowodował, Ŝe ruch wody w rozpatrywanej przestrzen glebowej w następnych trzech dobach odbywał sę w sposób neustalony. W trzech górnych warstwach (nr, nr 2, nr 3) zaobser-

12 4 G. JANIK wowano spadek wlgotnośc spowodowany mgracją wody w głąb proflu oraz parowanem. rzykładowo w warstwe nr wlgotność w cągu 3 dób spadła o 4% (z 3 do 7%). Natomast począwszy od warstwy -tej wlgotność w rozpatrywanym okrese rosła na skutek zaslana z górnych warstw. odobne jak w przypadku eksperymentu laboratoryjnego, korzystając z zaleŝnośc 2 oblczono ntensywność parowana z powerzchn gleby. Blans wodny budowano dla kroków 2-sto godznnych, które w okrese nocnym rozpoczynały sę o godzne 8 kończyły sę o godzne 6, a w okrese dzennym rozpoczynały sę o godzne 6 kończyły sę o godzne θ wlgotność, mosture(%) h h h 7 h 8 h9 23 h 4 h h 2 h 3 h 7 2-ga doba, 2 nd day 3-ca doba, 3 rd day 4-ta doba, 4 th day t (h) : 6: 2: 8: : 6: 2: 8: : 6: 2: 8: : Rys. 9. Dynamka wlgotnośc w wybranych warstwach monoltu Fg. 9. Mosture dynamcs n selected layers of sol monolth Wynk oblczeń przedstawono na rysunku. arowane w okresach dzennych wahało sę w grancach od 4 do prawe 8 mm doba -, a parowane w okrese nocnym wahało sę w grancach od około, do + mm doba -. Ujemne wartośc oblczonego parowana mogą wynkać z nedokładnośc metody, bądź teŝ mogą być spowodowane przenkanem wody z powetrza do werzchnej warstwy gleby w wynku kondensacj pary. Zjawsko take moŝe meć mejsce w przypadku napływu mas powe-

13 DYNAMIKA WILGOTNOŚCI WIERZCHNIEJ WARSTWY GLEBY trza o duŝej zawartośc wlgoc [2]. Wykorzystując zaleŝność oblczono takŝe średne dobowe parowane dla okresu, w którym prowadzono badana. Oblczona wartość wynosła 3, mm doba -. Średne parowane oblczono równeŝ na podstawe zaleŝnośc emprycznej opracowanej dla Karpat Wschodnch [9]. W zaleŝnośc tej średna mesęczna suma ewapotranspracj potencjalnej wg enmana jest uzaleŝnona od wysokośc ponad pozom morza rozpatrywanego okresu. Dla mesąca lpca zaleŝność ta przyjmuje postać: E p =,7h + 4,6, () gdze: E p średna mesęczna suma ewapotranspracj potencjalnej wg enmana, h wysokość ponad pozom morza (dla Besadek h = 3 m. n.p.m.). d - parowane evaporaton (mm*doba - ) dzeń day dzeń day dzeń day 2 noc nght noc nght noc nght noc nght -2-4 t (h) : 6: 2: 8: : 6: 2: 8: : 6: 2: 8: : Rys.. Intensywność parowana z powerzchn gleby bez rośln w warunkach polowych oblczona na podstawe dynamk wlgotnośc Fg.. Intensty of evaporaton from bare sol surface (wthout plants) under feld condtons calculated on the bass of the mosture dynamcs Oblczoną wg zal. wartość (E p = 9,7 mm) podzelono przez 3 uzyskując średne dobowe parowane. Oblczona wartość wynosła 3,4 mm doba -. Stosując wzór naleŝy pamętać, Ŝe za jego pomocą moŝna oblczyć jedyne średną mesęczną ewapotransprację. W zwązku z powyŝszym, oblczone tą zaleŝnoścą dobowe wartośc podane są w sposób szacunkowy.

14 6 G. JANIK WNIOSKI. rzeprowadzone eksperymenty laboratoryjne wykazały przydatność technk TDR do budowy blansu werzchnej warstwy gleby, który następne wykorzystano do oszacowana parowana z powerzchn gleby bez rośln. Stwerdzono, Ŝe gdy blans wodny budowany jest dla kroków czasowych T>2h to dokładność szacowana parowana z powerzchn gleby wyraŝona błędem względnym kształtuje sę na pozome mnejszym od 2%. 2. Zaprezentowaną metodę zweryfkowano w warunkach polowych. Wykazano, Ŝe dobowe wartośc parowana z gleby bez rośln oblczone zaproponowaną w pracy metodą są zblŝone do wartośc uzyskanych na podstawe zaleŝnośc emprycznej opracowanej dla zachodnej częśc Karpat Wschodnch. IŚMIENNICTWO. Bnak M.: Zmenność zasobów wodnych gleby pod powerzchną neporośnętą trawastą w okrese zmy 22/23. Acta Agrophysca, 3(), 3-9, Bryś K.: Rola czynnka radacyjnego w ewapotranspracj. Zesz. Nauk. AR we Wrocławu, sera: InŜynera Środowska, 3, 7-47, Fedes R.A., Kowalk., Zaradny H.: Smulaton of Fdel water USA and crop yeld, Wagenngen UDOM, 36-4, Gács Z., Rajka K., Hagyó A.: Dynamka zawartośc wody glebowej stanowsk leśnych w badanach metodą TDR oraz modelowana matematyczne. Acta Agrophysca, 4(), 43-, 24.. Jank G.: Spatal varablty of sol mosture n grassland. Int. Agrophyscs, 9(), 37-4, Jank G.: Badana nad zastosowanem reflektometr czasowej (TDR) do oceny opadu efektywnego. Acta Agrophysca, 4(2), , Jaworsk J.: Metody wyznaczana parowana terenowego ch zastosowane dla zlewn Wlg. Wad. IMGW, t. XIII (XXXIV), z. -4, 2-43, Komsarek J., Kozłowsk M.: Zastosowane modelu symulacyjnego SWA do oceny blansu wodnego gleby płowej zacekowej falstej moreny dennej ojezerza oznańskego. Roczn. Akad. Roln. w oznanu, CCCLXV, , Kowanetz L.: Zakres zmennośc parowana w zachodnej częśc Karpat polskch. Współczesne roblemy InŜyner Środowska, III. Blanse Wodne Ekosystemów Rolnczych, Wyd. AR, Wrocław, 63-78, 24.. Malck M.A.: Metodyczne zagadnena montorngu statusu wody w wybranych materałach bologcznych. Acta Agrophysca, 9, obłocka M.: Szacowane parowana terenowego w oparcu o rozwązane zadana odwrotnego pomary wlgotnośc gruntu metodą TDR. raca magsterska wykonana w Instytuce Kształtowana Ochrony Środowska AR. we Wrocławu (opekun pracy G. Jank), maszynops, Radomsk Cz.: Agrometeorologa. WN, Warszawa, Renhard A.: Regulacja matematyczne modelowane ruchu wody w glebe. Wyd. AR Wrocław, Rojek M.: Rozkład czasowy przestrzenny klmatycznych rolnczo-klmatycznych blansów wodnych na terene olsk. Zesz. Nauk. AR we Wrocławu, Rozprawy, 62, 987.

15 DYNAMIKA WILGOTNOŚCI WIERZCHNIEJ WARSTWY GLEBY 7. Somorowska U.: Ocena zapasów wody w strefe aeracj na podstawe pomarów metodą reflektometryczną (TDR). Acta Agrophysca, 4(), 69-76, Topp G.C., Davs J.L.: Tme-doman reflectometry (TDR) and t s applcaton to rrgaton schedulng. Advances n Irrgaton, 3, 42-44, śyromsk A.: Czynnk agrometeorologczne a kształtowane sę zasobów wodnych w glebe lekkej z podsąkem wód gruntowych w okrese wosennym, Zesz. Nauk. AR Wrocław, 44, rozprawy CLXXVIII, 2. DYNAMICS OF MOISTURE OF TO SOIL LAYER AS INFORMATION ABOUT EVAORATION INTENSITY Grzegorz Jank Insttute of Envronmental rotecton and Management, Agrcultural Unversty l. Grunwaldzk 24, -363 Wrocław e-mal: jank@mks.ar.wroc.pl Ab s t r a c t. The paper presents a method allowng to determne the ntensty of evaporaton from sol surface wthout plants. The method makes use of solvng the nverse task. It depends on determnng the search quantty, n ths case evaporaton ntensty, knowng only the dynamcs of mosture of the upper sol layers. Applyng the TDR method makes possble contnuous mosture measurements. It allows the formulaton of the water balance for detached sol space for any short tme steps. The evaporaton ntensty was the only unknown n the balance and on ths bass t was determned. The laboratory nvestgatons carred out on sol columns showed that accuracy of the presented method ascended wth the length of taken tme step for whch the water balance was formulated. For tme step longer then 8 hours the relatve error was smaller than 2%. Ths method was also used for determnng the evaporaton ntensty from sol surface wthout plants n feld condtons. K e y wo r d s : TDR technology, water balance of top sol layer, ntensty of evaporaton from sol surface wthout plants The experment was conducted wth partcpaton of students from rof. Stansław Bac Students Scence Organzaton