METODA SZACOWANIA STOPNIA USZKODZENIA GŁOWY CZŁOWIEKA W WYPADKU DROGOWYM

Transkrypt

1 ADRIAN GILL*, AGATAZAŁĘSKA-FORNAL** METODA SZACOWANIA STOPNIA USZKODZENIA GŁOWY CZŁOWIEKA W WYPADKU DROGOWYM. Wstęp Ochrona głowy człoweka podczas wszelkego typu wypadków drogowych stanow nawększy problem. Obrażena głowy należą do naczęstszych nacęższych urazów występuących podczas wypadków drogowych[9]. W przeważaące częśc zdarzeń takch urazów est trwałe kalectwo lub śmerć uczestnków wypadku. Tylko newelka lość powstaące podczas uderzena energ, skoncentrowana na małe powerzchn, może wystarczyć by wywołać sły powoduące złamana kośc czaszk. Ponadto, w chwl kontaktu z przeszkodą powstae przecążene, które bardzo często prowadz do utraty przytomnośc wstrząśnena mózgu. U ofar wypadków drogowych perwsze mesce pod względem częstośc występowana zamuą obrażena głowy. Występuą one u około 4% poszkodowanych. Druge mesce zamuą obrażena kończyn dolnych występuą u około 34%, a kończyn górnych u około 4% ofar te grupy. Obrażena tułowa (klatk persowe, amy brzuszne medncy) występuą u około 5%, a obrażena kręgosłupa u około 6% ofar[3]. W tabel przedstawono wartośc prawdopodobeństwa wystąpena różnego typu uszkodzeń częśc cała człoweka w samochodach osobowych. Obrażena, akch mogą doznać użytkowncy ruchu drogowego, wyraża sę za pomocą różnych mar lub wskaźnków. Stosue sę przy tym wele skal: Prehosptal Index, Polytrauma-schlusel (PTS), Trauma Index (TI), Polytraumascore, Severty Indem, Abbrevated Inury Scale (AIS). W przypadku obrażeń głowy napopularneszym wskaźnkem, stosowanym m.n. przez Europesk Program Oceny Nowych Samochodów (European New Car Assessment Program - EuroNCAP) est Head Inury Crteron (HIC). Zgodne z wytycznym EuroNCAP wyznacza sę go z następuące zależnośc [, 7]: 5 t HIC max t t Adt () t t t

2 gdze: t chwla początku czasu trwana przecążena, t chwla końca czasu trwana przecążena, A wartość wypadkowego przyspeszena dzałaącego nagłowę peszego. Tabela Prawdopodobeństwa wystąpena różnego typu uszkodzeń częśc cała człoweka w samoch o- dach osobowych Częśc cała człow e- ka Prawdopodobeństwo doznana obrażeń podczas wypadku [%] Stopeń obrażeń w zależnośc od rodzau obrażena [%] Lekkego Cężkego Śmertelnego Głowa 45,3 53,3 40,8 3,7 Kończyny dolne 0,9 7,3 8,4 0,3 Kończyny górne,,6 73, 6,7 Klatka persowa 6,3 5,6 43,9 4,5 Bark 4,4 60,7 39,3 0,0 Plecy,4 60,7 38,7 0,6 Mednca bodra 7,5 5,0 48,5 0,5 Jama brzuszna 0,6 34, 59, 6,6 Gardło szya 0,5 54,8 34,3 0,9 Źródło[9] Istotną sprawą w wyznaczanu wartośc HIC est welkość przedzału czasut t. Według Internatonal Organzaton of Standardzaton (ISO) czas ten pownen wynosć ne węce nż 5 ms. Ogranczene zostało przyęte ze względu na pewne neścsłośc w nterpretacach wartośc HIC, ake poawaą sę na przykład, gdy przecążene równe g dzała w cągu 000 sekund. Wskaźnk HIC przymue wtedy wartość 000 ale dzałaące przecążene ne zagraża życu człoweka []. Stwerdzono ponadto, że odporność człoweka na dzałaące przecążene zależy w znacznym stopnu od własnośc osobnczych. Kolene modyfkace kryterum HIC uwzględnły zatem podeśce probablstyczne np. dla HIC=000 czasu trwana mpulsu ne przekraczaącego 5 ms uznano, że około 6% populac użytkownków samochodów ne przeżye takego uderzena. Grafczną nterpretacę wskaźnka HIC przedstawono na rys.. O probleme dokładne dentyfkac zakresu obrażeń cała człoweka na podstawe merzonych podczas prób zderzenowych parametrów śwadczą rozbeżnośc w wynkach eksperymentów chocażby lczba stosowanych skal. Problem wynka po perwsze z faktu, że nformaca wykorzystywana w ocene obrażeń cała człoweka est nformacą złożoną, zależną od welu czynnków. Jak wskazuą różne źródła lteraturowe, np. [, 9], czynnkam tym są mędzy nnym: rodza wypadku drogowego ego parametry (prędkość w chwl zderzena, kąt uderzena, marka samochodu, kerunek, rozkład czas trwana fal uderzenowe). Trzeba także brać pod uwagę rodza uboru ofary wypadku, wartość współczynn - ka tarca podeszwy butów o podłoże, tp. Po druge nformacą neprecyzyną rozpatrywany est system bologczny wartośc parametrów zależą w znacznym stopnu od właścwośc fzologcznych człoweka: masy, wzrostu, weku, płc, budowy głowy, grubośc

3 3 podskórne tkank tłuszczowe. W opse rekonstrukc wypadków drogowych, nedokładna nformaca est często edyną dostępną nformacą o przebegu zdarzena. Oczywstą est ednak koneczność e przetwarzana, gromadzena tp. Jednym z rozwązań tego problemu może być wykorzystane do opsu następstw wypadków drogowych metod wn o- skowana rozmytego. HIC HIC P HIC P HIC t t Czas [s] t t Ryc.. Grafczna nterpretaca welkośc kryterum obrażeń mózgowo-czaszkowych (HIC) [5] Fg.. The graphcal nterpretaton of the Head Inury Crteron (HIC) value Czas [s] Celem pracy est prezentaca metody szacowana stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym wykorzystuące zbory rozmyte. Dale przedstawono ogólny ops założena metody szacowana stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym oraz sposób uzyskana rozwązana nerozmytego w postac wskaźnka stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym.. Ops metody szacowana stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym.. Wprowadzene Podstawowym parametrem bomechancznym oceny obrażeń głowy człoweka podczas wypadku est wartość dzałaącego na ną przez określony czas przyspeszena (opóźnena) oraz przyrost tego przyspeszena w czase. Ponadto według [4] przy ocene kontuz głowy berze sę pod uwagę lokalne odkształcene czaszk w mescu kontuz. Take odkształcene powodue uszkodzene tkank mózgu ma zwązek ze wzrostem cśnena śródczaszkowego występuącego poza reonem uderzena w czaszkę. Aby określć powagę skutków obrażeń głowy człoweka należy wyznaczyć odporność bomechanczną głowy człoweka. Wykres obrazuący granczne wartośc odpornośc głowy w zależnośc od czasu trwana przyspeszena tzw. Wayne State Tolerance Curve (WSTC) przedstawono na rysunku.

4 4 Rys.. Krzywa WSTC obrazuąca dopuszczalne przyspeszene przenoszone przez głowę w zależnośc od czasu trwana tego przyspeszena [4] Fg.. The Wayne State Tolerance Curve presentng the admssble acceleraton value transmtted by the pedestran s head dependent on the tme of acceleraton Borąc pod uwagę wartośc przyrostu w czase dzałaącego na głowę przyspeszena stwerdzono [9], że wstrząśnena mózgu następuą od uderzena głową w przeszkodę w czase około ms przecążenu 5 g lub w czase 0 ms przecążenu 00 g. Wartośc tych parametrów zależą w znacznym stopnu od budowy głowy, grubośc podskórne tkank tłuszczowe, mesca uderzena nnych czynnków. Uderzene odpowadaące wartośc 3040g trwaące 040 ms mogą wywołać utratę przytomnośc. Cężke wstrząśnene mózgu bez naruszena kośc czaszk może nastąpć przy przecążenach około 350g. Istotną sprawą est także kerunek dzałana przyspeszena. Według Regulamnu Europeske Koms Gospodarcze (ECE nr 94) wypadkowe przyspeszene dzałaące na głowę człoweka podczas wypadku pownno być merzone w trzech wzaemne prostopadłych kerunkach sumowane geometryczne... Założena metody W proponowane metodze szacowana stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym przyęto, że stopeń uszkodzeń głowy może być określony przez dwa wskaźnk: wskaźnk ( W ) wskaźnk obrażeń czaszkowo-mózgowych HIC 5, wskaźnk ( W ) wartość wypadkowego przyspeszena dzałaącego przez 3ms od chwl rozpoczęca uderzena A ( 3ms). przyęta zgodne z dyrektywą FMVSS Nr 08 (Federal Motor Vehcle Safety Standards) wartość kryterum HIC wyznaczona w przedzale czasu 5 ms

5 5 Dla każde wartośc x wskaźnków W (,) można uzyskać ocenę ze skończonego zboru lngwstycznych ocen uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym:,,, (), 3 4 lekke, średne, cężke, bardzo cężke (3) Każde ocene l, l,,3, 4 przypsue sę marę punktowa stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym. W celu wyznaczana te mary można zastosować lngwstyczne modele wnoskowana zaprezentowane m.n. przez [0]. Strukturę tych model tworzą odpowedno zapsane reguły wnoskowana. Podstawowa reguła wnoskowana typu: eżel to est zwana równeż mplkacą rozmytą, przymuącą następuącą postać [6] eżel x est A, to y est B (4) gdze A, B są wartoścam lngwstycznym, zdefnowanym w sposób rozmyty przez odpowedne funkce przynależnośc zmennych x y. Część x est A nazywa sę przesłanką (poprzednkem), a y est B konkluzą (następnkem). Rozumowane rozmyte est procedurą, która pozwala określć konkluzę wynkaącą ze zboru reguł: eżel to. Zbór tak przy n zmennych x może przyąć postać Zmenne eżel x est A x est A... x,..., przesłank, w które przynależnośc ) x n est A n to y est B. (5), x x tworzą n n -wymarowy wektor weścowy x, stanowący argument A, A,..., A oraz B oznaczaą wartośc odpowednego współczynnka n A ( x oraz (y B ). Wypadkowa wartość funkc przynależnośc (x A ), x [ x, x,..., xn] dotycząca przesłank mplkac (pozomu zapłonu reguły), mus być następne znterpretowana zgodne z operacam rozmytym zdefnowanym wcześne. Możlwa est nterpretaca w postac loczynu logcznego zborów: ( A A A A n,,..., n A x ) ( x ) ( x ) ( x ) mn { ( x )} (6) albo w postac loczynu algebracznego: A(x) A( x ). (7) n Przypsane edne wartośc funkc przynależnośc opsuące welowymarową przesłankę nazywa sę agregacą poprzednka. Przypsane edne wartośc funkc przynależnośc całe mplkac nazywa sę procedurą agregac na pozome mplkac. W naszych rozważanach, eżel przez U r (r =,) oznaczymy zmenną weścową do modelu, przez V zmenną wyścowa z modelu, a przez D (y) zbór rozmyty na pewnym zborze bazowym Y, to każdą z reguł można ogólne przedstawć w postac: R : Jeżel U est B U est B to V est D (8)

6 6 gdze B (,,3,...,,) D są zboram rozmytym (parametram modelu) określonym na przestrzen X Y. Przestrzeń W W X est prostą rzeczywstą dla =, dzedzną odpowedno wskaźnków W W. Na podstawe prac [6, ] można przyąć, że pęcostopnowa skala mar punktowych ψ będze odpowedna do oszacowana stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym. Nech zatem przestrzeń Y est przestrzeną skończoną o wymarze q = 5: Y {,,3,4,5}. (9) Zbory rozmyte B są zwązane z termnam lngwstycznym mały, średn, duży, bardzo duży określonym na przestrzenach X. Przyęto, że funkce W przynależnośc zborów rozmytych B maą następuącą postać: a) dla etykety lngwstyczne duży trókątną daną równanem 0 x a x a a x b x b a B ( ) (0) c x b x c c b 0 x c b) dla etykety lngwstyczne średn trapezową daną równanem 0 x a x a a x b b a b x c B ( x ) () d x c x d d c 0 x d gdze a, b, c, d, są wartoścam z przestrzen X charakteryzuącym zbory rozmyte B. W Dla etykety lngwstyczne mały rozpatrywany będze tylko przypadek trapezowe lewe zewnętrzne funkc przynależnośc [3] tzn. a = b = 0 dla etykety lngwstyczne bardzo duży prawe zewnętrzne funkc przynależnośc (c = d = 0). Zbory rozmyte B (,,3,...,,) są normalnym wypukłym zboram rozmytym o ogranczonym wartoścam a, b, c, d nośnku. Normalność zborów [5] B (,,3,...,,) oznacza, że co namne eden z ch elementów ma współczynnk przynależnośc równy. Wypukłość zborów [5] należy rozumeć w ten sposób, że zbór B (,,3,...,,) est wypukły wtedy tylko wtedy, gdy ( x ( ) x ) ( x ) ( x ) mn( ( x ), ( x )),. () B B B B B x, xxw [0,]

7 7 Zbory rozmyte D są zwązane z ocenam stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym określone na przestrzen Y. Przyęto, że funkce przynależnośc tych zborów maą następuącą postać wektorową: D ( y) D ( y) D3 ( y ) D4 ( y), 0., 0,0,0 0, 0, 0, 0,6,, 0.3, 0 0, 0.7,, 0.5 0, 0, 0.8, W prezentowanym modelu każda reguła est zwązana z relacą rozmytą R traktowaną ako loczyn rozmyty zborów rozmytych następnka odnesena: Relaca rozmyta X W X W Y: R (3) B B D. (4) R est zatem określona na loczyne kartezańskm przestrzen x XW x, x, y: X X Y 0,,,, R W W (5) xxw yy o wartośc funkc przynależnośc: ( y R B B D B B D x, x, y) ( x ) ( x ) ( y) mn( ( x ), ( x ), ( )) (6) Wyśce modelu est skonstruowane przez superpozycę wyść poszczególnych reguł wnoskowana. Naszym zadanem est wyznaczene, na podstawe reguł R, odwzorowana welkośc wyścowe V. W celu określena lczbowe wartośc lczbowe V, dla każde wartośc weśca U musmy przyąć pewną metodę wyostrzana (defuzzfcaton) [5]. Naperw dla danych weścowych ( x, x ) połączymy przesłank (poprzednk) -te reguły rozmyte, korzystaąc z operac loczynu. W ten sposób określmy stopeń zapłonu (aktywnośc) -te reguły. Poneważ weśca są wartoścam nerozmytym, stopeń zapłonu wyznaczymy z następuącego wzoru x ) ( ). (7) ( x B B Kolenym krokem est wyznaczene zborów rozmytych F wyprowadzonych przez -tą regułę. Zbory F są określone na przestrzen Y w następuący sposób: ( y) ( y) (8) F Przeprowadzaąc agregacę zborów F można otrzymać wartość F dla wartośc wyścowe V ako relacę przy czym F est podzborem rozmytym przestrzen Y. D V est F (9)

8 8 Agregacę zborów rozmytych F można przeprowadzć na wele sposobów. W prezentowane metodze szacowana stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym użyto operac sumy [5] m F F, (0) m F m ( y) F ( y) max[ ( y), F F ( y),, Fm ( y)] ().3. Wyznaczene nerozmytego wskaźnka stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym W celu lczbowego określena szacowanego stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym wyznaczono wskaźnk SUG stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym. Wskaźnk ten można wyznaczyć stosuąc różne krytera []. W prezentowane metodze szacowana uszkodzeń głowy wyznaczene wskaźnka SUG rozpoczyna sę od wyprowadzena nerozmyte wartośc wyścowe y* modelu wnoskowana (defuzyfkac). Defuzyfkator dokonue transformac zboru rozmytego w ścśle zdetermnowany punkt rozwązana y*. Przetworzene tego zboru w edną wartość rozwązana est możlwe na klka sposobów. Naczęśce stosowaną metodą defuzyfkac est metoda Środka Obszaru (Center Of Area -COA). Zaletą metody COA est to, że gwarantue ona wększą nż nne metody, czułość modelu rozmytego na zmany ego weść [3]. Korzystaąc z metody COA nerozmytą wartość wyścową modelu wnoskowana (stopeń uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym) dla skończone przestrzen Y można wyznaczyć z zależnośc [6]: q ( y ) y F k k k y*. () q ( y ) k Jeśl tak otrzymaną wartość y* odnese sę do e wartośc maksymalne to uzyska sę wskaźnk stopna uszkodzena głowy (SUG) człoweka w wypadku drogowym: F * max k y* SUG. (3) y W przypadku szacowana obrażeń cała człoweka w wypadku drogowym, wyostrzane rozwązana końcowego można stosować wtedy, gdy wyznaczona wartość lngwstyc zna uznana est za newystarczaącą. 3. Przykład szacowana stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym Wyznaczany est stopeń uszkodzena głowy kerowcy na skutek czołowego uderzena wybranego modelu samochodu osobowego klasy małe w odkształcalną przeszkodę. Prędkość samochodu w chwl zderzena est równa 64 km/h. Powerzchna kontaktu poazdu z przeszkodą wynos 40% powerzchn czołowe samochodu.

9 9 Keruąc sę wynkam badań odpornośc bomechanczne człoweka zaprezentowanych m.n. przez [, 9], przyęto wartośc a, b, c, d, charakteryzuące zbory rozmyte B (tabela ). Tabela Wartośc zmennych charakteryzuących zbory rozmyte poszczególnych ocen lngwstyc znych stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym Ocena lngwstyczna Wartośc zmennych charakteryzuących zbory rozmyte Zbory rozmyte na przestrzen X W Zbory rozmyte na przestrzen a b c d a b c d Mały Średna Duży Bardzo duży Źródło: opracowane własne Jako zmenne weścowe U do modelu wnoskowana posłużyły wynk testów zderzenowych samochodów osobowych klasy małe (tabela3) zaprezentowane przez [8]. Zgodne z założenam prezentowane metody wybrano dwe z dostępnych welkośc: wskaźnk obrażeń czaszkowo-mózgowych (HIC 5 ) oraz wartość wypadkowego przysp e- szena dzałaącego przez 3 ms od chwl rozpoczęca uderzena ( A ). ( 3ms) X W Tabela 3 Wartośc wskaźnków obrażeń głowy kerowcy w wypadku drogowym w wybranych samochodach klasy małe Lp. Marka samochodu Wartość wskaźnka obrażeń głowy HIC 5 A (3ms) Alfa Romeo ,8 50,6 BMW Mn (LHD) 38,0 47,4 3 Daewoo Kalos 38,0 45,9 4 Ford Focus 500, 53,0 5 Hyunda Elantra 63,8 60,0 6 Hyunda Getz 383,0 5, 7 Mazda 98,0 77,8 8 Mazda 36, 4,4 9 Mtsubsh Lancer 493,0 5, 0 Peugeot ,3 39,3 Renault Megane 306,7 48,3 Smart Cty 395,8 46,0 3 Toyota Corolla 8,0 36,4 4 VW Polo 384, 47,5 Źródło: [8] Dla każde wartośc wskaźnków stopna uszkodzena głowy kerowcy w wynku czołowe-

10 0 go zderzena poazdów można wyznaczyć, zgodne z zależnoścam (0 ), stopeń przynależnośc do zborów zwązanych z poszczególnym etyketam lngwstycznym. Wartośc otrzymanych funkc przynależnośc przedstawono w tabel 4. Na podstawe tych danych otrzymano wartośc wyścowe modelu wnoskowana w postac zborów rozmytych F a następne zgodne z zależnoścą () wyznaczono ch wartośc nerozmyte (tabela 5). Tabela 4 Wartośc funkc przynależnośc ocen stopna uszkodzena głowy kerowcy w wypadku drog o- wym w wybranych samochodach klasy małe Lp. Wartośc funkc przynależnośc według wskaźnków obrażeń głowy W W x B (x ) B (x ) B3 (x ) B4 (x ) x B (x ) B (x ) B3 (x ) B4 (x ) 340,8 0,660 0,000 0,000 0,000 50,6 0,66,000 0,000 0,000 38,0 0,536 0,390 0,000 0,000 47,4 0,69,000 0,000 0, ,0 0,536 0,390 0,000 0,000 45,9 0,706,000 0,000 0, , 0,80,000 0,000 0,000 53,0 0,638,000 0,000 0, ,8 0,000,000 0,000 0,000 60,0 0,57,000 0,000 0, ,0 0,533 0,40 0,000 0,000 5, 0,647,000 0,000 0, ,0 0,000 0,000 0,547 0,000 77,8 0,40 0,000 0,780 0, , 0,976 0,000 0,000 0,000 4,4 0,749,000 0,000 0, ,0 0,0,000 0,000 0,000 5, 0,647,000 0,000 0, ,3 0,993 0,000 0,000 0,000 39,3 0,769 0,860 0,000 0, ,7 0,763 0,000 0,000 0,000 48,3 0,683,000 0,000 0, ,8 0,495 0,559 0,000 0,000 46,0 0,705,000 0,000 0, ,0,000 0,000 0,000 0,000 36,4 0,796 0,80 0,000 0, , 0,530 0,46 0,000 0,000 47,5 0,690,000 0,000 0,000 Źródło: opracowane własne Tabela 5 Wartośc wyścowe modelu wnoskowana dla wskaźnków obrażeń cała człoweka w wybr a- nych samochodów klasy małe Lp. Marka samochodu Wartość wskaźnków obrażeń głowy Wartość funkc przynależnośc zborów F dla kolenych elementów przestrzen Y Wartość wyścowa modelu wnoskowana y* A (3ms) HIC Alfa Romeo 47 50,6 340,8 0,660 0,00 0,000 0,000 0,000,3 BMW Mn (LHD) 47,4 38,0 0,536 0,390 0,390 0,300 0,000,8 3 Daewoo Kalos 45,9 38,0 0,536 0,390 0,390 0,300 0,000,8

11 Tabela 5 c.d. 4 Ford Focus 53,0 500, 0,80 0,600,000 0,300 0,000,683 5 Hyunda Elantra 60,0 63,8 0,000 0,600,000 0,300 0,000,84 6 Hyunda Getz 5, 383,0 0,533 0,40 0,40 0,300 0,000,87 7 Mazda 77,8 98,0 0,000 0,000 0,547 0,547 0,500 3,97 8 Mazda 4,4 36, 0,749 0,00 0,000 0,000 0,000, 9 Mtsubsh Lancer 5, 493,0 0,0 0,600,000 0,300 0,000,665 0 Peugeot ,3 30,3 0,769 0,00 0,000 0,000 0,000,06 Renault Megane 48,3 306,7 0,683 0,00 0,000 0,000 0,000,7 Smart Cty 46,0 395,8 0,495 0,559 0,559 0,300 0,000,347 3 Toyota Corolla 36,4 8,0 0,796 0,00 0,000 0,000 0,000,0 4 VW Polo 47,5 384, 0,530 0,46 0,46 0,300 0,000,93 Źródło: opracowane własne Maksymalna wartość y* zależy od przyętych wartośc funkc przynależnośc zborów F. W prezentowanym przykładze wynosła ona 4,56. Wynk szacowana stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym, dla wybrane klasy samochodów, przedstawono w postac wskaźnka SUG na rysunku3. VW Polo Toyota Corolla Smart Cty Renault Megane Peugeot 307 Mtsubsh Lancer Mazda Mazda Hyunda Getz Hyunda Elantra Ford Focus Daewoo Kalos BMW Mn (LHD) Alfa Romeo 47 0,000 0,00 0,400 0,600 0,800,000 Wartość wskaźnka stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym SUG Rys. 3. Wartośc wskaźnka stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym dla samochodów klasy małe [opracowane własne] Fg. 3. The values of the head nury grade ndex durng the small cars accdence

12 3. Uwag końcowe Przedstawona metoda szacowana stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym może być zastosowana do wyznaczana stopna uszkodzena nnych nż głowa częśc cała człoweka w różnych rodzaach wypadów. Istotną sprawą est dobór welkośc charakteryzuących zbory rozmyte. Do wyznaczena tych welkośc mogą służyć wynk badań odpornośc bomechanczne człoweka na różnego typu urazy. Interesuącym zagadnenem przy ch doborze może być uwzględnene struktury weku poszkodowanych w wypadku. Przykładowo w wypadkach drogowych z udzałem peszych, według analz przeprowadzonych przez [4], nawęce gne osób starszych t. powyże 65 roku życa (wskaźnk zgonów na 00 tys. ludz w roku 00 wynosł 3,0) a następne osób pomędzy 3564 rokem życa (,9). Przydatność metody szacowana stopna obrażeń głowy człoweka w wypadku drogowym wykorzystuące zbory rozmyte wynka z możlwośc łatwego uchwycena złożonych zależnośc występuących mędzy parametram wypadku powstaącym obrażenam. Uzyskano dużą zgodność wynków modelu ze stopnem obrażeń opsanym w wynkach testów zderzenowych. Lteratura [] Assessment Protocol and Bomechancal Lmts. European New Car Assessment Programme Papers, Verson 3., 00. [] Cory C.Z., Jones M.D., James D.S., Leadbeatter S., Nokes L.D.M., The potental and lmtatons of tlzng head mpact nury models to assess the lkehood of sgnfcant head nury n nfants after a fall. Forensc Scence Internatonal Papers, nr 3/00, s [3] Dudzak M., Proces hamowana samochodu a bezpeczeństwo w ruchu drogowym. Wydawnctwo Zakład Polgraf Instytutu Technolog Eksploatac, Poznań-Radom 00, s [4] Fatalty facts pedestrans 00. Insurance Insttute for Hghway Safety, 00. [5] Frontal Offset Crashworthness Evaluaton. Gudelnes for Ratng Inury Measures. Insurance Insttute for Hghway Safety, 00. [6] Gll A., Kadzńsk A., Ocena ryzyka utraty zdrowa peszych w wypadkach drogowych. Problemy Eksploatac, 003, nr (49), s [7] Improved test methods to evaluate pedestran protecton afforded by passenger cars. EEVC Workng Group 7 Report. European Enhanced Vehcle-Safety Commttee, 998. [8] Internet: strona [9] Iwanow W.N., Laln W.A., Berne bezpeczeństwo samochodu. WkŁ, Warszawa 984. [0] Jager R., Flev D., Podstawy modelowana sterowana rozmytego. Wydawnctwa Naukowo-Technczne, Warszawa, 995. [] Kadzńsk A., Gll A., Metoda badana ryzyka utraty zdrowa ludz w wynku zderzeń samochodów. Problemy Eksploatac, 00, nr (44), s. 3.

13 3 [] Łozowcka Stupncka T., Ocena ryzyka zagrożeń w złożonych systemach człowek obekt technczny środowsko. Monografa, Sera Inżynera Santarna Wodna, Wydawnctwo Poltechnk Krakowske, Kraków 000. [3] Pegat A., Modelowane sterowane rozmyte. Akademcka Ofcyna Wydawncza EXIT, Warszawa, 003. [4] Wcher J., Bezpeczeństwo samochodów ruchu drogowego. WkŁ, Warszawa 00. [5] Rutkowska D., Plńsk M., Rutkowsk L., Sec neuronowe, algorytmy genetyczne systemy rozmyte. PWN, Warszawa-Łódź 997. [6] Osowsk S., Sec neuronowe do przetwarzana nformac. Ofcyna Wydawncza Poltechnk Warszawske, Warszawa 000. Streszczene W pracy przedstawono wybrane zagadnena oceny uszkodzeń głowy człoweka w wypadku drogowym. Wskazano nektóre problemy występuące podczas tworzena tego typu ocen. Jedną z przyczyn występowana tych problemów est neprecyzyność złożoność dostępnych nformac. Przedstawono metodę szacowana stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym wykorzystuącą zbory rozmyte. Zdefnowano wskaźnk stopna uszkodzena głowy człoweka w wypadku drogowym. Podano przykład oblczeń wartośc tego wskaźnka dla wybrane klasy samochodów osobowych. Słowa kluczowe: badana zderzenowe samochodów, modele wnoskowana rozmytego, zbory rozmyte THE METHOD OF HUMAN S HEAD INJURY GRADE ESTIMATION IN THE CAR ACCIDENT Abstract The selected problems of the assessment of human s head nury n the car accdent are presented n ths work. There are ndcated some problems, whch occur n creatng the assessment of that type. One of the causes of the nury assessment problems s unprecsless and complexty of the crash nformaton. Therefore the method of human s head nury grade estmaton based on fuzzy sets theory s appled here. The ndex of human s head nury grade durng the car accdent s defned and the example of computng a value of the ndex for a chosen car class s also presented. Key words: car collson testng, models of fuzzy nferences, fuzzy sets