OCENA ROZWIZA KSZTAŁTUJCYCH ODPOWIEDZIALNO ZARZDU SPÓŁKI KAPITAŁOWEJ

Transkrypt

1 Z E S Z Y T Y N A U K O W E P O L I T E C H N I K I Ł Ó D Z K I E J Nr 989 ORGANIZACJA I ZARZDZANIE, z MAREK MATEJUN Katedra Zarzdzania Politechniki Łódzkiej OCENA ROZWIZA KSZTAŁTUJCYCH ODPOWIEDZIALNO ZARZDU SPÓŁKI KAPITAŁOWEJ Opiniodawca: prof. dr hab. Marek Lisiski Wzrost znaczenia gospodarczego spółek kapitałowych wie si z istotn kwesti rozdziału sfery własnoci od zarzdzania w takich podmiotach. Sytuacja ta implikuje wiele konsekwencji dla sprawowania władzy, organizacji i zarzdzania oraz kwestii ponoszenia odpowiedzialnoci za losy przedsibiorstwa. W artykule przedstawiono opinie menederów najwyszego szczebla na temat oceny rozwiza zabezpieczajcych przed niekorzystnymi skutkami w zakresie odpowiedzialnoci zarzdu spółki kapitałowej. 1. Władza i odpowiedzialno w spółkach kapitałowych Rozwój gospodarczy wiata i bdca jego konsekwencj ewolucja form organizacyjno-prawnych przedsibiorstw wie si z przechodzeniem od własnoci jednoosobowej do form korporacyjnych, b dcych własnoci wielu akcjonariuszy lub udziałowców, których podstawowym przejawem jest forma spółki kapitałowej. Rozwizanie takie zmniejsza skal ryzyka indywidualnego właciciela, umoliwiajc jednoczenie znaczne zasilenie kapitałowe przedsibiorstwa. Naley podkreli i dominacja spółek kapitałowych w wielu gospodarkach wiata nie ma charakteru ilociowego, lecz dotyczy takich obszarów jak na przykład udział w całkowitych utargach czy zyskach netto [por. np. 4, s. 36]. Rozwoju znaczenia spółek kapitałowych towarzyszy zjawisko rozdziału funkcji włacicielskich od sfery zarzdzania przedsibiorstwem. Wynika ono przede wszystkim z trudnoci w zapewnieniu sprawnego zarzdzania

2 6 Marek Matejun spółk przez rozproszony akcjonariat, jak równie wzrostu znaczenia profesjonalnej wiedzy i umiejtnoci menederskich w zarzdzaniu przedsibiorstwem. Powszechne zatem staje si zatrudnianie najemnych menederów do prowadzenia spraw spółki w imieniu i na rzecz włacicieli, co implikuje wiele konsekwencji dla systemu sprawowania władzy i zarzdzania, jak równie ponoszenia odpowiedzialnoci za działalno przedsibiorstwa. Jedn z najwaniejszych konsekwencji rozdziału własnoci od zarzdzania jest wzrost zakresu władzy najemnych menederów, co w konsekwencji moe prowadzi do powstania rónorodnych przejawów rozbienoci pomidzy celami i oczekiwaniami włacicieli, kadr zarzdzajc oraz innymi grupami interesów (stakeholders). Profesjonalna kadra kierownicza posiada zazwyczaj w takich warunkach znaczn swobod działania i dysponowania własnoci udziałowców. Profesjonalni menederowie odpowiedzialni bezporednio za operatywne kierowanie firm przejmuj bowiem stopniowo coraz wiksze uprawnienia do podejmowania decyzji, równie o charakterze strategicznym, dotyczce rónorodnych sfer działalnoci przedsibiorstwa, dysponuj równie zyskami spółki nierozdzielonymi pomidzy inwestorów. Menederowie ci, mimo znaczcej władzy faktycznej, nigdy nie byli jednak załoycielami firmy, a tylko kierujcymi podmiotem s wic wynajmowani i mog by usunici z przedsibiorstwa [6, s.151]. Najwysz władz w organizacji dysponuj zawsze właciciele. Na nich w ostatecznym rozrachunku odbij si wyniki finansowe uzyskiwane przez zarzd spółki. D oni zatem do zapewnienia efektywnego zarzdzania i ochrony swoich interesów powierzajc radzie nadzorczej nadzór nad zarzdem. Menederowie prowadzcy sprawy spółki posiadaj jednak specjalistyczn wiedz, infrastruktur, czas i kompetencje do prowadzenia i kontrolowania przedsibiorstwa, co powoduje, e posiadaj oni niezwykle istotny wpływ na zarzdzanie i decyzje w organizacji. Obok wymienionych aspektów, ze wzgldu na bezporednie sprawowanie władzy, obecno w firmie i czynne uczestnictwo w sprawach spółki, posiadaj oni równie szeroki zakres nieformalnych informacji dotyczcych danej organizacji. W praktyce zarzdzania przedsibiorstwem czsto pojawia si zatem problem dotyczcy faktycznego sprawowania władzy w organizacji i ponoszenia odpowiedzialnoci za losy i rozwój firmy. W obiegowym rozumieniu odpowiedzialno wyst puje jako kategoria etyczna bd prawna. Jest zawsze zrelatywizowana do pojcia obowizku, tj. zespołu norm przyjtych zwyczajowo lub ustanowionych prawnie w danym społeczestwie (lub organizacji), które to normy przyporzdkowuj okrelonym sytuacjom yciowym człowieka okrelone powinnoci i wzory postpowania. W tym znaczeniu przesłank odpowiedzialnoci jest zachowanie niezgodne z przyj tymi wzorcami post powania, nakładajcymi na człowieka w okrelonych sytuacjach społecznych obowizek podjcia lub zaniechania pewnych działa [5, s.117]. W zalenoci od kryterium przyjtego dla ustalenia odpowiedzialnoci rozrónia si szereg jej rodzajów. Ze

3 Ocena rozwiza kształtujcych odpowiedzialno... 7 wzgldu na gał prawa wyrónia si odpowiedzialno cywiln, karn, administracyjn, konstytucyjn itd. Pod wzgldem tytułu odpowiedzialnoci odrónia si odpowiedzialno z tytułu winy i z tytułu ryzyka. Przyjmujc za kryterium stosunki, jakich dotyczy odpowiedzialno dzieli si na słubow, porzdkow, dyscyplinarn. Mona te mówi o odpowiedzialnoci jednostkowej i zbiorowej [11, s. 5]. Pojcie odpowiedzialnoci wystpuje równie na gruncie nauki organizacji i zarzdzania. W klasycznym ujciu przyjmuje si na przykład, e kierownikiem w organizacji jest ten, kto midzy innymi jest odpowiedzialny za wicej pracy, ni sam jest w stanie wykona oraz ten, kto jest odpowiedzialny za przydzielenie czci pracy swoim podwładnym [2, s. 7]. Wiele uwagi powica si tu równie odpowiedzialnoci społecznej organizacji i jej kierownictwa [zob. np. 12, s ]. Wydaje si zatem, e pojcie odpowiedzialnoci jest bardzo blisko zwizane z prac menederów w organizacji, szczególnie za kierowników naczelnego szczebla, którzy w szczególny sposób ponosz odpowiedzialno za całokształt zarzdzania organizacj [17, s. 32]. W literaturze zwraca si uwag, e praca tej kategorii menederów jest przedsiwziciem niezwykle odpowiedzialnym, stresujcym oraz wyczerpujcym psychicznie i fizycznie [10 s. 305]. Do grupy mened erów naczelnego szczebla (top management) zalicza si najczciej członków zarzdu przedsibiorstwa. W niektórych wikszych i bardziej złoonych organizacjach, o rozbudowanych strukturach organizacyjnych (np. strukturach sektorowych, dywizjonalnych) do tej kategorii zaliczana jest równie dyrekcja zakładów, filii czy oddziałów przedsibiorstwa [13, s. 81]. Uczestniczc w procesie zarzdzania przedsibiorstwem menederowie musz liczy si z pocigniciem do odpowiedzialnoci w przypadku popełnienia błdów. Wród rodzajów odpowiedzialnoci z którymi stykaj si członkowie zarzdu spółki kapitałowej mona wymieni midzy innymi: Odpowiedzialno cywiln. Regulowana na gruncie przepisów kodeksu spółek handlowych obejmuje odpowiedzialno wobec samej spółki jak równie wobec jej wierzycieli. Członkowie zarzdu odpowiadaj wobec spółki midzy innymi za kad szkod wyrzdzon działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki (statutu), chyba e nie ponosz winy, przy czym zasad jest, e osoby te powinny przy wykonywaniu swoich obowizków dołoy starannoci wynikajcej z zawodowego charakteru ich działalnoci [18, art. 293 i 483]. Członkowie zarzdu ponosz odpowiedzialno wobec wierzycieli spółki, w przypadku gdy umylnie lub przez niedbalstwo podali fałszywe dane w owiadczeniu składanym sdowi rejestrowemu o wniesieniu do spółki wkładów na pokrycie kapitału zakładowego w wymaganej przez prawo wysokoci. Dodatkowo, w spółce z o.o. członkowie zarzdu odpowiadaj solidarnie za zobowizania spółki, w przypadku gdy egzekucja przeciwko spółce okazała si

4 8 Marek Matejun bezskuteczna, a zatem w sytuacji, gdy spółka nie jest w stanie sama spłaci swoich zobowiza [18, art. 299]. Odpowiedzialno za zobowizania podatkowe i publicznoprawne spółki. Jest uzupełnieniem odpowiedzialnoci cywilnej, uregulowanym przepisami ordynacji podatkowej. Co do zasady, za zaległoci podatkowe spółek handlowych odpowiadaj solidarnie całym swoim majtkiem członkowie zarzdu, jeeli egzekucja z majtku spółki okazała si w całoci lub w czci bezskuteczna [19, art. 116]. Członkowie zarzdu odpowiadaj tu za zaległo- ci podatkowe spółki, za podatki pobrane i nie wpłacone, za odsetki za zwłok od zaległoci podatkowych oraz za koszty postpowania egzekucyjnego [9, s. 30]. Odpowiedzialno karn. Ten zakres odpowiedzialnoci regulowany jest równie w kodeksie spółek handlowych. Członkowie zarzdu mog odpowiada karnie midzy innymi za działanie na szkod spółki, niezgłoszenie upadłoci spółki, ogłaszanie nieprawdziwych danych o spółce, czy dopuszczenie do nabywania przez spółk własnych udziałów lub akcji [18, art ]. Odpowiedzialno za prowadzenie ksig rachunkowych spółki ponosi co do zasady kierownik jednostki, którym w przypadku spółki kapitałowej jest zarzd. Jeli nie została wskazana osoba osobicie odpowiedzialna, odpowiedzialno ponosz wszyscy członkowie tego organu. Obowizki z tego zakresu odnosz si do wszystkich przepisów ustawy o rachunkowoci w sensie wykonania, kontroli i nadzoru, nawet w przypadku, gdy okrelone obowizki zostan powierzone innej osobie za jej zgod (np. głównemu ksigowemu) [16, s. 27]. Odpowiedzialno słubow i dyscyplinarn. Wynikajc z przepisów prawa pracy lub zapisów kontraktu zawartego z członkiem zarzdu przedsibiorstwa. Odpowiedzialno etyczn i społeczn, wynikajc midzy innymi z koncepcji społecznej odpowiedzialnoci biznesu. Ten rodzaj odpowiedzialnoci nie jest regulowany normami prawnymi, a jedynie normami moralnymi lub artykułowany w koncepcjach i załoeniach społecznie zorientowanego biznesu i słuebnoci przedsibiorstwa, czego przykładem moe by manifest z Davos z 1973 roku [15, s. 173]. Zakres ponoszonej odpowiedzialnoci zwizany z zajmowaniem okre- lonego stanowiska w hierarchii słubowej przedsibiorstwa warunkuje uzyskiwanie odpowiednio wysokiego poziomu wynagrodzenia przez menedera, co wymienia si wród najczstszych motywów zarzdu do pełnienia swoich funkcji [14, s. 114]. Wzmoone poczucie odpowiedzialnoci moe by jednak elementem stresogennym w yciu zawodowym menedera. Stres jako reakcja organizmu na stawiane mu danie, mobilizujca prac całego aparatu fizjologicznego i psychicznego wywiera silny, negatywny wpływ na funkcjonowanie

5 Ocena rozwiza kształtujcych odpowiedzialno... 9 człowieka. Skutkami stresu mog by rónego rodzaju choroby, na przykład choroby wiecowe, gastryczne, czy układu miniowo-szkieletowego. Moe on wywoływa zmiany w psychice człowieka powodujc depresj, lki czy niezadowolenie z pracy [20, s. 16]. Uwzgldniajc zrónicowanie i szeroki zakres odpowiedzialnoci zdarza si, e przedstawiciele zarzdów i rad nadzorczych chroni si przed skutkami swoich chybionych decyzji stosujc rónorodne zabezpieczenia przed niekorzystnymi skutkami i sytuacjami w sferze odpowiedzialnoci ponoszonej z tytułu zarzdzania przedsibiorstwem. Na rynku ubezpieczeniowym znajduje si bogata oferta ubezpiecze od odpowiedzialnoci cywilnej członków zarzdu przedsi biorstwa. W razie powstania szkody odpowiedzialno za ni przejmuje na siebie towarzystwo ubezpieczeniowe i ono wypłaca odszkodowanie [1, s. 50]. Menederowie mog uczestniczy równie w rónorodnych kursach i szkoleniach, które słuy maj zmniejszeniu ryzyka, bdcego nieodłczn czci decyzji zapadajcych na najwyszym szczeblu. Istotne uwarunkowania odpowiedzialnoci zarzdu mog wynika równie z umowy pomidzy menederem i wła- cicielami przedsibiorstwa. Kontrakt zawarty pomidzy pryncypałem i agentem powinien okrela zasady i wytyczne działania menederów, charakter ich relacji z akcjonariuszami oraz zakres odpowiedzialnoci. Chodzi tu o zapewnienie wysokiej efektywnoci w procesie zarzdzania oraz eliminacj przedkładania przez menederów własnych korzyci oraz niechci do podejmowania ryzyka. Korzystne zapisy w kontrakcie menederskim równie mog ogranicza zakres odpowiedzialnoci członków zarzdu. Ponadto naczelne kierownictwo moe korzysta z opinii doradców i specjalistów z komórek sztabowych przed podjciem okrelonych decyzji rodzcych skutki w zakresie odpowiedzialnoci. Ostateczna odpowiedzialno spoczywa wówczas i tak na menederach, jednak specjalistyczne spojrzenie pozwala zminimalizowa ryzyko i zakres popełnianych błdów. Niepowodzenie rónorodnych inwestycji czy projektów moe zakoczy karier menederów ponoszcych odpowiedzialno za ich nieudoln realizacj. Dlatego te naczelne kierownictwo moe w sposób ograniczony angaowa si w odpowiedzialne projekty i preferowa decyzje i działania, które minimalizuj ryzyko. Przykładem takiego działania jest finansowanie działalnoci z wypracowanego zysku, nie za z zacignitych kredytów. Taka postawa moe sprawia, e spółka osiga przecitnie gorsze wyniki, niby uzyskiwał sam właciciel-przedsibiorca [7, s. 31]. W aspekcie ustalenia czynników władzy wpływajcych na faktyczn odpowiedzialno za losy firmy pomidzy zarzdem a rad naley wzi pod uwag szereg elementów, takich jak osobiste wpływy członków zarzdu i rady, udział w kształtowaniu strategii, udział w doborze dyrektora generalnego i najwyszego kierownictwa, czy problem sprawowania kontroli postpu realizacji celów [3, s. 125]. S one zwizane z hierarchi i powizaniami w organizacji, wiedz i kompetencjami członków tych organów, czy te ró-

6 10 Marek Matejun nego rodzaju zobowizaniami i zalenociami. Naley przy tym pamita, e w strukturze organizacyjnej przedsibiorstwa rada nadzorcza znajduje si nad zarzdem. Posiada ona przy tym kompetencje w zakresie powoływania i odwoływania zarzdu, co nadaje jej duy zakres władzy w stosunku do tego organu. Uwzgldniajc powysze rozwaania w 2003 roku w Instytucie Zarzdzania Politechniki Łódzkiej podjto wstpne badania ankietowe na temat kształtowania si relacji pomi dzy sfer własnoci i zarzdzania w spółkach kapitałowych. Podstawowym celem bada było okrelenie kształtu i kierunków relacji zachodzcych pomidzy kadr zarzdzajc w spółkach kapitałowych, a udziałowcami i organami nadzoru tych podmiotów oraz uzyskanie opinii kadry kierowniczej najwyszego szczebla na temat wpływu tych relacji na sprawno zarzdzania, sytuacj zawodow menederów oraz na efektywno funkcjonowania i rozwój tych spółek. W niniejszym artykule zaprezentowano opinie menederów najwyszego szczebla na temat oceny rozwiza zmierzajcych do zabezpieczenia przed niekorzystnymi skutkami w zakresie odpowiedzialnoci z tytułu pełnienia funkcji członka zarzdu spółki kapitałowej. 2. Charakterystyka respondentów Jako narzdzie badawcze zastosowano obszerny kwestionariusz ankietowy, który przekazano drog elektroniczn lub pocztow do około 500 spółek kapitałowych. Respondentami ankiety byli prezesi lub członkowie zarzdów badanych podmiotów gospodarczych. Uzyskano zwrot 58 kwestionariuszy, z czego do ostatecznego opracowania zakwalifikowano 43 ankiety. Badania objły kadr kierownicz najwyszego szczebla w 43 spółkach kapitałowych, w tym 17 spółkach z ograniczon odpowiedzialnoci (40% respondentów) oraz 26 spółkach akcyjnych (60% respondentów). Wikszo spółek posiada swoj siedzib w województwie łódzkim (47%) oraz w województwie lskim (12%). W próbie dominuj spółki zajmujce si działalnoci usługow (47%) oraz handlow (23%). Pozostał cz stanowi firmy produkcyjne i budowlane. Analiza wielkoci podmiotów na podstawie liczebnoci zatrudnienia wskazuje, e wikszo spółek to firmy małe, zatrudniajce do 49 osób (40%), 35% firm zatrudnia do 249 osób, a due przedsibiorstwa, zatrudniajce powyej 250 osób stanowi 21% próby. Rada nadzorcza wystpuje w 67% badanych podmiotów. W zdecydowanej wikszoci podmiotów (72%) badani członkowie zarzdu s jednoczenie wspólnikami/akcjonariuszami przedsibiorstwa. Identyfikacja funkcji włacicielskich i menederskich jest zdecydowanie silniejsza w spółkach mniejszych. W podmiotach zatrudniajcych wicej pracowników czciej zauway wikszy zakres odrbnoci własnoci od zarzdzania, co przedstawiono w tabeli 1.

7 Ocena rozwiza kształtujcych odpowiedzialno Tabela 1 Identyfikacja funkcji włacicielskich i menederskich w analizowanych spółkach Liczebno zatrudnienia Identyfikacja funkcji włacicielskich i menederskich Rozdział własnoci od zarzdzania do 49 osób 76% 24% od 50 do % 27% powyej % 44% ródło: Opracowanie własne na podstawie wyników bada Rozdział funkcji włacicielskich i menederskich umoliwia zachowanie klarownych relacji w układzie własno - zarzdzanie. Moe jednak wywoływa szereg konsekwencji i zagroe właciwych dla spółek kapitałowych o rozproszonej własnoci, takich jak przesunicie kontroli nad spółk w stron zawodowych menederów, nieporozumienia w sferze dysponowania majtkiem spółki dla celów osobistych, rónice w zakresie kształtowania kierunków rozwoju spółki itd. [8, s. 508]. 3. Prezentacja wyników bada W ankiecie respondenci dokonali subiektywnej oceny swojej sytuacji zawodowej midzy innymi z punktu widzenia poziomu ponoszonej odpowiedzialnoci. Cecha była oceniana w skali od 1 (niska ocena) do 5 (bardzo wysoka ocena). Zdecydowana wikszo menederów wysoko i bardzo wysoko oceniła poziom swojej odpowiedzialnoci w przedsibiorstwie. Szczegółowe wyniki przedstawiono na rysunku 1. 60% 56% % wskaza 50% 40% 30% 20% 10% 0% 35% 0% 2% 5% 2% brak opinii ocena poziomu odpowiedzialnoci Rys. 1. Ocena sytuacji zawodowej menederów naczelnego szczebla z punktu widzenia poziomu ponoszonej odpowiedzialnoci ródło: Opracowanie własne na podstawie bada.

8 12 Marek Matejun Tak wysoka ocena potwierdza, i praca menederów najwyszego szczebla przebiega w warunkach znacznej odpowiedzialnoci za rónorodne obszary funkcjonowania oraz wyniki osigane przez przedsibiorstwo. Rozpatrujc ten problem w aspekcie konfiguracji w zakresie własnoci i zarzdzania wyniki wskazuj, i menederowie najemni nieco wyej oceniaj poziom swojej odpowiedzialnoci. 67% z nich wskazuje bowiem na bardzo wysoki jej zakres (wskazanie siły 5), przy czym na ten sam poziom wskazuje 53% menederów-włacicieli. Prawdopodobnie jest to zwizane z wikszym zakresem odpowiedzialnoci menederów najemnych, którzy w wikszym stopniu odpowiadaj słubowo i dyscyplinarnie przed włacicielami przedsibiorstwa. W przypadku niepowodze właciciele oraz organy nadzoru dysponuj szeregiem instrumentów dyscyplinujcych członków zarzdu, łcznie z moliwoci odwołania ich ze sprawowanej funkcji. Z drugiej strony menederowie właciciele w wikszym stopniu odpowiadaj bezporednio zaangaowanym w przedsiwzicie kapitałem, prawdopodobnie jednak odczuwaj wiksz pewno zatrudnienia w swojej firmie. W ankiecie respondenci zostali poproszeni o wyraenie zdania na temat skutecznoci rónych rozwiza, które mog zapewni im najlepsze zabezpieczenie przed niekorzystnymi konsekwencjami w sferze odpowiedzialnoci. Zaproponowano katalog piciu rozwiza, uzupełniono go jednak o moliwo wskazania przez menederów innego rozwizania zapewniajcego ograniczenie niekorzystnych skutków odpowiedzialnoci. Poszczególne propozycje zostały subiektywnie ocenione przez respondentów w skali od 1 (bardzo mała skuteczno rozwizania) do 5 (bardzo wysoka skuteczno). Na rysunku 2 przedstawiono wyniki oceny dokonanej przez respondentów. kursy i szkolenia korzystne zapisy w kontrakcie opinie doradców z komórek sztabowych ubezpieczenie OC ograniczone angaowanie si w odpowiedzialne projekty 1 2,03 3,60 4 3,15 3 3,07 3 2, Dominanta rednie wskazanie Rys. 2. Ocena skutecznoci rozwiza zabezpieczajcych przed niekorzystnymi skutkami w sferze odpowiedzialnoci zarzdu ródło: Opracowanie własne na podstawie bada

9 Ocena rozwiza kształtujcych odpowiedzialno Respondenci najwyej ocenili kursy, szkolenia i wzrost wiedzy na temat ródeł i sposobów minimalizowania negatywnych skutków odpowiedzialno- ci członków zarzdu. Wydaje si równie, e aspekty odpowiedzialnoci s czstym przedmiotem negocjacji podczas konstruowania umów i kontraktów na zarzdzanie przedsibiorstwem. Stosunkowo nisko została oceniona komercyjna oferta ubezpiecze odpowiedzialnoci cywilnej członków zarzdu proponowana przez towarzystwa ubezpieczeniowe. Wynika to moe ze zbyt skomplikowanych i rónorodnych sytuacji, w których zarzd ponosi odpowiedzialno, co moe skutkowa trudnociami w dochodzeniu póniejszych roszcze z tego tytułu wobec ubezpieczyciela. Pozytywnie naley odebra tu nisk ocen ograniczonego angaowania si w odpowiedzialne projekty. wiadczy to o potencjalnie duej aktywnoci w procesie zarzdzania, co szczególnie w przypadku menederów najemnych jest wanym miernikiem ich profesjonalizmu w oczach inwestorów. Jednoczenie respondenci w ankiecie nie zaproponowali dodatkowo innych rozwiza ograniczajcych negatywne skutki odpowiedzialnoci. Na podstawie udzielonych odpowiedzi podjto prób okrelenia preferencji w rozwizaniach ograniczajcych niekorzystne skutki w sferze odpowiedzialnoci zarzdu z punktu widzenia menederów najemnych oraz menederów-włacicieli. Udzielone odpowiedzi wskazuj, e menederowie najemni nieco wyej oceniaj skuteczno proponowanych rozwiza. rednia wskaza ze wszystkich udzielonych odpowiedzi wynosi w ich przypadku 3,17, wobec 2,84 menederów włacicieli. Moe to wynika z wikszego poczucia odpowiedzialnoci grupy najemnych respondentów, a co za tym idzie wikszej potrzeby i bardziej wiadomego regulowania sfery ograniczajcej negatywne skutki w tym zakresie. Na rysunku 3 przedstawiono preferencje obu grup respondentów w odniesieniu do poszczególnych rozwiza ograniczajcych negatywne skutki w sferze odpowiedzialnoci. Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, menederowie najemni zdecydowanie wyej oceniaj korzystne zapisy w kontrakcie menederskim, które pozwalaj zmniejszy negatywne konsekwencje ponoszonej przez nich odpowiedzialnoci (rónica siły wskaza wynosi w tym przypadku 20,8%). Znacznie lepiej oceniaj oni równie skuteczno ubezpieczenia OC członków zarzdu spółki (rónica siły wskaza wynosi w tym przypadku 17,7%). Wynika z tego, i komercyjna oferta z tego zakresu raczej zainteresuje najemnych menederów ni członków zarzdu bdcych jednoczenie udziałowcami-załoycielami przedsibiorstwa. Z przegldu literatury oraz przeprowadzonych analiz empirycznych wynika, e wysokie poczucie odpowiedzialnoci jest nieodłcznym elementem pracy menedera naczelnego szczebla spółki kapitałowej. Z drugiej strony jednak 72% respondentów nie oczekuje wi kszej współodpowiedzialnoci ze strony organów nadzoru włacicielskiego (wspólników czy rady nadzorczej) za wyniki ekonomiczno-finansowe i inne obszary działalnoci spółki.

10 14 Marek Matejun Taka postawa moe wiadczy o wysokim poczuciu samodzielnoci, profesjonalizmu i pewnoci w działaniu menederów naczelnego szczebla w badanych podmiotach. kursy i szkolenia korzystne zapisy w kontrakcie opinie doradców z komórek sztabowych ubezpieczenie OC ograniczone angaowanie si w odpowiedzialne projekty 2,00 2,09 3,54 3,75 2,97 3,58 3,00 3,25 2,69 3,17 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 menederowie najemni menederowie-właciciele Rys. 3. Ocena skutecznoci rozwiza zabezpieczajcych przed niekorzystnymi skutkami w sferze odpowiedzialnoci zarzdu dokonana przez menederów najemnych oraz menederów-włacicieli ródło: Opracowanie własne na podstawie bada 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 92% 69% 21% 10% 8% 0% brak opinii Nie Tak menederowie-właciciele menederowie najemni Rys. 4. Oczekiwania wikszej współodpowiedzialnoci ze strony włacicieli i rady nadzorczej przez obie grupy respondentów ródło: Opracowanie własne na podstawie bada

11 Ocena rozwiza kształtujcych odpowiedzialno Analiza preferencji w tym zakresie w aspekcie identyfikacji funkcji wła- cicielskich i menederskich ukazuje jednak pewne zrónicowanie w odniesieniu do obu grup respondentów, co pokazano na rysunku 4. Jak wynika z rysunku 4 menederowie-właciciele zdecydowanie cz- ciej oczekuj wikszej współodpowiedzialnoci ze strony wspólników czy rady nadzorczej za konsekwencje swoich decyzji. Wydaje si, e ta grupa respondentów współpracuje bliej z pozostałymi organami spółki, oczekuje akceptacji swoich działa i jest bardziej ostrona w odniesieniu do swoich decyzji. Natomiast ponad 90% menederów najemnych nie oczekuje zwikszonej współodpowiedzialnoci w tym zakresie. wiadczy to o wikszej potrzebie samodzielnoci działania tej grupy respondentów, co bardziej odpowiada wizerunkowi menedera-profesjonalisty i stanowi duy atut na rynku pracy najemnych menederów. Wród obszarów i działa, których powinna dotyczy wiksza współodpowiedzialno ze strony organów nadzoru włacicielskiego respondenci wymieniali kwesti podejmowanych uchwał dotyczcych spraw spółki, czy decyzji strategicznych dotyczcych długofalowych kierunków rozwoju firmy. Oczekiwania w tym zakresie dotyczyły równie pozyskiwania zlece przez przedsibiorstwo oraz kształtowania pozytywnego wizerunku firmy na rynku. Zwracano równie uwag na konieczno dokładnej analizy planowanych przedsiwzi oraz uwane branie pod uwag argumentów przedstawionych przez osoby z duym dowiadczeniem i kierunkowym wykształceniem. 4. Podsumowanie Praca członka zarzdu spółki kapitałowej jest aktywnoci niezwykle złoon i wielowymiarow. Oprócz prestiu z zajmowanego stanowiska, profitów w postaci wysokiego uposaenia, innych przywilejów pozapłacowych, czy moliwoci profesjonalnego rozwoju zawodowego funkcja ta obarczona jest bardzo duym zakresem odpowiedzialnoci. Wynika ona zarówno z przepisów prawa, jak równie z umowy-kontraktu o zarzdzanie firm. Obecnie podkrela si dodatkowo znaczenie społecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstwa. Zbyt due poczucie i zagroenie negatywnymi skutkami w zakresie odpowiedzialnoci moe jednak negatywnie wpływa na efektywno zarzdzania. Dlatego te menederowie mog stosowa rónorodne rozwizania zmierzajce do zabezpieczenia przed niekorzystnymi skutkami w sferze odpowiedzialnoci zarzdu. Wród zaproponowanych rozwiza respondenci najwyej ocenili kursy, szkolenia oraz wzrost wiedzy na temat uwarunkowa odpowiedzialnoci menederskiej. Stosunkowo nisko została oceniona skuteczno ubezpieczenia OC, a take wybieg, polegajcy na ograniczonym angaowaniu si w zbyt ryzykowne projekty.

12 16 Marek Matejun Mimo wysokiej oceny ponoszonej odpowiedzialnoci, wikszo respondentów nie oczekuje jednak wikszego zakresu współodpowiedzialnoci ze strony organów nadzoru włacicielskiego za prowadzenie spraw spółki. Wyniki wskazuj zatem, i menederowie raczej akceptuj wysoki poziom swojej odpowiedzialnoci, traktujc go jako nieodłczny, a nawet konieczny element pracy kierowniczej. Niewtpliwie kwestia ponoszenia odpowiedzialnoci za rozwój i losy organizacji jest spraw niezwykle złoon. Szczególnego znaczenia nabiera ona w spółkach kapitałowych, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie wszyscy właciciele bior czynny udział w zarzdzaniu przedsibiorstwem. Sytuacja komplikuje si dodatkowo, gdy sprawy spółki prowadz menederowie najemni, wybrani spoza grona wspólników. Wydaje si, e podział i zakres ponoszonej odpowiedzialnoci w tych warunkach moe w znacznym stopniu warunkowa sprawno zarzdzania takimi organizacjami. Literatura [1] Bombała R., Brzeziski T.: Polowanie na małe i rednie, Businessman, nr 1/2002. [2] Brown W., Jaques E.: Glacier Project Papers, Heinemann, Londyn 1965, s. 19 [za:] Lachiewicz S. (red.), Organizacja pracy kierowniczej, Absolwent, Łód [3] Demb A., Neubauer F.: Rada nadzorcza czym jest i jaka jest jej odpowiedzialno, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa [4] Domaska E.: Kapitalizm menederski, Pastwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa [5] Gintowt-Jankowicz M.: Odpowiedzialno podatkowa w obowizujcym prawie polskim, Studia Prawnicze, zeszyt 35/1973. [6] Gruszecki T.: Współczesne teorie przedsibiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa [7] Hessel M. (red.): W Poszukiwaniu skutecznej rady czyli o kontroli spółek akcyjnych w gospodarce rynkowej, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków [8] Lachiewicz S., Matejun M.: Zakres i skutki identyfikacji funkcji włacicielskich i menederskich w spółkach z ograniczon odpowiedzialnoci, [w:] Rudolf S. (red.), Ekonomiczne i społeczne problemy nadzoru korporacyjnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łód [9] Markowski W.: ABC small business u, Wydawnictwo Marcus, Łód [10] Nogalski B., niadecki J.: Umiejtnoci menederskie w zarzdzaniu przedsibiorstwem, Oficyna Wydawnicza OPO, Bydgoszcz [11] Olesiska A.: Odpowiedzialno osób trzecich za zobowizania podatkowe, Lubelskie Wydawnictwa Prawnicze, Lublin [12] Penc J.: Przedsibiorstwa w burzliwym otoczeniu, cz 1, Oficyna Wydawnicza OPO, Bydgoszcz [13] Penc J.: Zarzdzanie dla przyszłoci, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1998.

13 Ocena rozwiza kształtujcych odpowiedzialno [14] Rudolf S. (red.): Efektywno nadzoru włacicielskiego w spółkach kapitałowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łód [15] Rudolf S.: Nadzór włacicielski w spółkach prawa handlowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa [16] Sasin W.: Zakładowy plan kont dla spółki z o.o., Wydawnictwo Sigma, Skierniewice 2003 [N]. [17] Stoner J., Freeman R, Gilbert D.: Kierowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa [18] Ustawa z dnia 15 wrzenia 2000 r. Kodeks spółek handlowych, Dz.U r. Nr 94, poz. 1037, z pon. zmianami. [19] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, Dz.U. z 1997 r. Nr 137, poz. 926, z pon. zmianami. [20] Wachowiak P.: Profesjonalny meneder, Wydawnictwo Difin, Warszawa THE ASSESSMENT OF SOLUTIONS CREATING RESPONSIBILITY OF MANAGEMENT OF ASSET VENTURES Summary The increase of the importance of asset ventures is connected with quite an important matter such as seperating property areafrom management. Such a situation implies a lot of consequences for controlling, organizing and managing as well as for taking responsibility for the way company goes. In the article there are top managers` opinions presented about the assessment of solutions whose aim is to secure the management of asset ventures from some unfavourable consequences as far as their responsibility is concerned.

14 Źródło: Matejun M., Ocena rozwiązań kształtujących odpowiedzialność zarządu spółki kapitałowej, Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej, seria: Organizacja i Zarządzanie, nr 42/2006, s