Marcin Piąkowski 1 Technologie informayczne dźwignią rozwou Polski? Sreszczenie Technologie informayczne i elekomunikacyne (TIT) miały znaczący wpływ na wzros PKB i wydaności pracy w Polsce i w kilku wybranych kraach posocalisycznych. W laach 1995-2001 TIT poprzez wzros warości kapiału TIT oraz wzros TFP w sekorze produkuącym TIT przyniosły 070 punku procenowego czyli 14% średniego wzrosu PKB w ym okresie w Polsce. TIT były również ednym ze źródeł wzrosu wydaności pracy: przysporzyły one 072 punku procenowego wzrosu wydaności (16% wzrosu). Wskazue o na fak że TIT przyczyniły się do przyspieszenia procesu konwergenci Polski z kraami UE a więc do nadrobienia części zaległości w rozwou. Przyszły rozwó polskie gospodarki będzie w dużym sopniu zależny od wielkości inwesyci w TIT i od umieęności produkywnego wykorzysania nowych echnologii. Inwesyce w nowe echnologie daą szanse znalezienie nowych bardzie produkywnych zasosowań dla TIT kóre przyniosłyby szybszy wzros produkywności gospodarki a więc i szybszy wzros PKB. TIT poprzez zw. efeky zewnęrzne maą eż duży poencał symulowania wzrosu produkywności w branżach nie produkuących TIT. Jednak TIT nie uda się efekywnie wykorzysać bez odpowiednich zmian w modelach gospodarowania w organizaci i sposobie działania firm oraz bez podniesienia kwalifikaci pracowników. W skali całe gospodarki ak wskazue na o Indeks Nowe Gospodarki nie uda się wykorzysać TIT bez posępu w budowie ekonomiczne insyuconalne i regulacyne infrasrukury gospodarki oraz bez właściwe poliyki gospodarcze symuluące produkywne wykorzysanie TIT w sekorze prywanym i pańswowym. Słowa kluczowe: wzros gospodarczy krae posocalisyczne echnologie informayczne. JEL: O3 O4 O5 1 Dyrekor ds. Naukowych Cenrum Badawcze Transformaci Inegraci i Globalizaci TIGER Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego w Warszawie ul. Jagiellońska 59 03-301 Warszawa. E-mail: mpiaek@iger.edu.pl; srona inerneowa: hp://www.iger.edu.pl. Tel. +48 22 5192108 fax. +48 22 8140870.
1. Wprowadzenie Technologie informayczne i elekomunikacyne (TIT) przyczyniły się w laach 90-ych do znacznego przyspieszenia sopy wzrosu gospodarczego i wydaności pracy w wielu kraach wysokorozwinięych w ym w szczególności w USA. Świadczą o ym wyniki wielu badań na ema ekonomicznego wpływu TIT na poziomie makro mezzo i mikro. 2 Pomimo pęknięcia balona giełdowego oraz niespełnienia się oczekiwań co do nadeścia nowe gospodarki zn. gospodarki charakeryzuące się wysoką sopą wzrosu PKB i wydaności pracy przy równoczesnym zachowaniu niskie inflaci i niskiego bezrobocia (Piąkowski 2004b) posęp echniczny napędzany przez TIT wydae się nie zwalniać empa. Świadczy o ym urzymuące się wysokie empo wzrosu wydaności w USA kóre wyniosło średnio 34% rocznie w laach 2000-02 w porównaniu do średnie dla la 1995-2000 doychczas uważanych za nalepsze w niedawne hisorii amerykańskie gospodarki wynoszące ylko 25% rocznie (Economis 2003). W laach 1998-2002 wydaność pracy w USA wzrasała w średnim empie prawie 3% rocznie ponad dwukronie wyższym niż średnia dla poprzednich dwudziesu la. Podobne rendy można również zaobserwować w innych kraach wysokorozwinięych (np. Irlandia Holandia Ausralia Dania Wielka Bryania; OECD 2004 2003 i van Ark i Piąkowski 2004). Brakue ednak badań i dowodów na wpływ TIT na rozwó kraów mnie gospodarczo zaawansowanych w ym kraów posocalisycznych. Wśród nielicznych publikaci wyróżnić można m. in. Opracowanie MFW (2001) w kórym wskazue się na pozyywny wkład produkci TIT do wzrosu gospodarczego w końcu la 90-ych w kraach Azi Południowo- 2 Badania na poziomie makro doyczące USA: Jorgenson (2001) Jorgenson i Siroh (2000) Oliner i Sichel (2000) Siroh (2002a); badania na ema UE: Colecchia i Schreyer (2001) van Ark e. al. (2002) Daveri (2002) Jalava i Pohola (2002). Na poziomie branż w USA i w UE waro zwrócić uwagę na publikace Siroha (2002b) Timmera e. al. (2003) i OECD (2003). Na poziomie mikro ineresuące badania na ema firm w USA przeprowadzili Brynolfsson i Hi (1996 2000).
Wschodnie oraz arykuł Lee i Khari (2003) kórzy zmierzyli warość zwrou na kapiale TIT w kilku kraach e same części świaa. 3 Badania nad wpływem TIT na rozwó kraów posocalisyczne ransformaci miały do e pory dość ograniczony zakres. Wyróżnić można głównie publikace Kołodko (2001) Kołodko i Piąkowski (2002) oraz prace ego samego auora (Piąkowski 2003a 2003b 2003c) w kórych opublikowano pierwsze szacunki wkładu inwesyci w TIT we wzros gospodarczy i zmiany wydaności pracy w Polsce i w siedmiu pozosałych kraach posocalisycznych. Celem ninieszego arykułu es rozszerzenie powyższych badań i oszacowanie całościowego wkładu TIT do wzrosu gospodarczego i wydaności pracy w Polsce w laach 1995-2001. Dodakowo zanalizowana zosanie rola TIT w nadrabianiu zaległości rozwoowych Polski w sosunku do kraów UE oraz ekonomiczne insyuconalne i regulacyne uwarunkowania dyfuzi i produkywnego wykorzysania TIT w procesach gospodarczych. 2. Model kalkulaci wpływu TIT na wzros gospodarczy i zmiany wydaności pracy Meodologia mierzenia udziału TIT we wzroście i wydaności pracy opara es na oryginalne pracy Solowa (1957) oraz Jorgensona i Grilichesa (1968) rozszerzone późnie m. in. przez Olinera i Sichela (2002) oraz Jorgensona i Siroha (2000). Jako że produky i usługi TIT sanowią zarówno produk sekora TIT ak i wkład wykorzysywany przez branże użykuące TIT o TIT mogą oddziaływać na wzros gospodarczy poprzez czery główne kanały: 1. produkcę owarów i usług TIT kóra bezpośrednio przyczynia się do łączne warości dodane generowane w gospodarce (PKB); 3 Przegląd lieraury na en ema można znaleźć w pracy Zhen-Wei i Pia (2003).
2. wzros wydaności produkci w sekorze TIT kóry przyczynia się do wzrosu ogólne wydaności w gospodarce mierzone ako łączna produkywność czynników produkci (ang. oal facor produciviy TFP); 3. inwesyce w TIT ako wkład przy wywarzaniu innych owarów i usług; 4. wzros TFP w branżach nie produkuących TIT spowodowany produkcą i wykorzysaniem TIT poprzez zw. efeky zewnęrzne (ang. spillover effecs). Aby zmierzyć ogólny wpływ TIT na wzros gospodarczy nalepie wyrazić funkcę łączne produkci w nasępuące formie: ICT 0 Y = Y( Y Y ) = A F( C K L ) (1) gdzie zakłada się że w każdym dowolnym czasie łączna warość dodana Y składa się z owarów i usług TIT Y TIT ak również z inne produkci Y 0. Obydwie warości są z kolei łącznym produkem wkładu kapiału TIT C innego (. nie sanowiącego TIT) kapiału rwałego K oraz siły robocze L. TFP es ua przedsawione w formie neuralne Hicksa przez paramer A kóry sanowi warość rezydualną reprezenuącą zmiany w TFP maące swoe źródło w zmianach TFP w branżach produkuących TIT użykuących TIT i branżach nie użykuących TIT. Zakładaąc sałe przychody ze skali w produkci i konkurencyne rynki na kórych firmy maksymalizuą swoe krańcowe przychody równanie (1) można zapisać w nasępuące formie: Yˆ = w TIT Yˆ TIT w Yˆ 0 + vtit C v Kˆ vllˆ 0 = + 0 0 + + Aˆ (2) gdzie symbol wskazue na empo zmian a wskaźnik czasu zosał ukryy dla uproszczenia równania. Wagi w ICT i w 0 oznaczaą odpowiednio nominalne udziały produkci TIT i pozosałe produkci w całości produkci. Wagi e sumuą się do ednego. Podobnie do
ednego sumuą się wagi v ICT v 0 i v L kóre sanowią odpowiednio nominalny udział kapiału TIT pozosałego kapiału TIT oraz siły robocze. Oznaczaąc całkowie zarudnienie przez H() i wydaność pracy przez Y()/H() równanie (2) może zosać przeformułowane ak aby zmierzyć wkład inwesyci w TIT do zmian wydaności pracy: Yˆ Hˆ = v ICT ( C Hˆ ) + v ( Kˆ Hˆ ) 0 0 + Aˆ (3) Z równania 3 wynika że zmiana wydaności pracy ma swoe źródła we wzroście warości kapiału TIT na zarudnionego (ang. capial deepening) wzroście warości pozosałego kapiału rwałego oraz egzogenicznym wzroście TFP kórego źródłem są zmiany w wydaności na poziomie branż produkuących TIT użykuących TIT i w branżach nie użykuących TIT. 3. Czy TIT pomogły Polsce w nadrabianiu zaległości rozwoowych? Wkład TIT w nadrabianie zaległości (ang. caching-up) czy inacze mówiąc ich wkład do procesu konwergenci dochodowe pomiędzy Polską a kraami UE i USA można prześledzić z perspekywy wszyskich czerech kanałów przez kóre TIT wpływa na wzros i wydaność pracy. Poniższe sekce po kolei analizuą wszyskie czery kanały wpływu TIT. 3.1 Wkład produkci w sekorze TIT Bezpośredni wkład produkci owarów i usług TIT co wynika z lewe srony równania (2) można oszacować przez pomnożenie nominalnego udziału produkci TIT ICT (w ICT ) w PKB przez realną sopę wzrosu warości produkci TIT ( Ŷ ): ˆ ˆ ICT Y = w Y w Y (4) ICT + 0 ˆ 0 gdzie wagi w ICT i w 0 oznaczaą nominalne udziały w PKB produkci sekora TIT i pozosałych branż niezwiązanych z TIT.
Tabela 1 pokazue średni wkład produkci TIT do wzrosu gospodarczego Polski Czech Węgier i Słowaci w laach 1995-2001 w porównaniu do UE i do USA. 4 Produkca TIT w warościach absolunych miała nawiększy wkład do wzrosu PKB na Węgrzech w USA i Czechach. Wkład sekora TIT do wzrosu PKB w Polsce i na Słowaci był o wiele mnieszy. Wydae się że główną przyczyną ych dużych różnic w obrębie czerech kraów EŚW es rozmiar bezpośrednich inwesyci zagranicznych w sekorze TIT kóre w dużym sopniu zosały skoncenrowane na Węgrzech i w Czechach. Tabela 1: Wkład produkci sekora TIT sekora inensywnie użykuącego TIT i sekora nie użykuącego TIT do wzrosu PKB w Polsce i wybranych kraach średnia dla la 1995-2001 UE-15 USA Czechy Węgry Polska Słowaca Sekor TIT 069 101 092 138 056 047 % wzrosu PKB 244 271 412 513 124 149 Sekor użykuący TIT 093 183 155 020 156 131 Sekor nie użykuący TIT 120 089-025 089 237 136 Wzros PKB 282 373 222 269 449 314 Wkład sekora TIT: delaor po 051 101 075 099 028 037 wyłączeniu półprzewodników i kompuerów % wzrosu PKB 182 271 339 370 63 117 Wkład sekora TIT: oficalny deflaor 053 101 074 127 040 036 % wzrosu PKB 187 271 335 471 90 114 Uwagi: Sopy wzrosu PKB pochodzą z bazy danych GGDC. Z PKB wyłączono sekor nieruchomości. PKB na zarudnionego. Źródło: obliczenia własne na podsawie bazy danych GGDC hp://www.ggdc.ne/dseries/ W kaegoriach relaywnych. ako procenowy udział we wzroście PKB wkład produkci TIT do wzrosu był nawyższy w przypadku Węgier i Czech gdzie osiągnął on poziom większy nawe od średnie dla UE i dla USA. Można z ego wyciągnąć wniosek że produkca TIT w przypadku obydwu kraów przyczyniła się do ich konwergenci z kraami wyże rozwinięymi. Nie sało się o ednak udziałem Polski i Słowaci gdzie udział produkci TIT we wzroście był znacznie niższy niż w innych kraach. 4 Dane doyczące warości dodane w cenach sałych i bieżących oraz zmian deflaorów dla produkci TIT pochodzą z bazy danych 60 Indusry Daabase of he Groningen Growh and Developmen Cenre dosępne na
Jako że żaden z kraów UE ani żaden z kraów posocalisycznych nie publikue deflaorów cen dla produkci TIT uwzględniaących zmiany ich akości (są o zw. hedoniczne deflaory cen) kóre właściwie odzwierciedlałyby szybkie spadki cen produków TIT połączone z ich ciągłą poprawa akości wyniki z Tabeli 1 opare są o deflaory hedoniczne dla produkci sekora TIT w USA skorygowane o poziom inflaci w poszczególnych kraach w oparciu o meodę harmonizaci cen opracowaną przez Schreyera (2000). 5 Biorąc pod uwagę znaczne różnice w srukurze sekora TIT w poszczególnych kraach powyże opisane założenie es dosyć śmiałe w szczególności eśli chodzi o sekor TIT w kraach posocalisycznych gdzie produkca TIT składa się głównie z elekroniki użykowe a nie półprzewodników i mikroprocesorów. Dlaego eż wyniki opare o deflaory cen dla USA sanowić muszą górny limi dla wkładu produkci TIT do wzrosu. Pozosałe dwa deflaory opare o oficalne dane (deflaory niehedoniczne) i o deflaor cen dla USA nie uwzględniaący zmian cen półprzewodników i mikroprocesorów reprezenować będą dolny limi. W oparciu o e deflaory wkład produkci TIT do wzrosu produkci w Polsce i pozosałych kraach posocalisycznych es niższy (Tabela 1). Pomimo ego ednak wkład produkci TIT do wzrosu PKB na Węgrzech i w Czechach dale pozosae na poziomie znacznie wyższym niż w Polsce. Trochę inny obraz procesu konwergenci wynika z porównania wkładu sekora TIT do zmian wydaności pracy (Tabela 2). Chociaż ponownie absoluny wkład TIT do wydaności pracy es nawyższy na Węgrzech w USA i w Czechach relaywny wkład TIT do wzrosu wydaności pracy w Polsce na Słowaci i w Czechach es mnieszy niż średnia dla UE i dla USA. 6 sronie hp://www.ggdc.ne/dseries/. Sekor TIT es zdefiniowany na podsawie klasyfikaci OECD (2001b). Definice branż użykuących i nie użykuących ICT opare są na pracy van Arka Inklaara i McGuckina (2002). 5 Szczegółowe informace na ema e meody można znaleźć w Piąkowski (2004b). 6 Waro u ednak wspomnieć że wzros wydaności pracy w sekorze TIT i w sekorze użykuącym TIT w Polsce i pozosałych rzech kraach EŚW był w laach 1993-2001 znacząco wyższy niż w sekorze nie
Tabela 2: Wkład produkci sekora TIT sekora użykuącego TIT i sekora nie użykuącego TIT do wzrosu wydaności pracy w Polsce i wybranych kraach średnia dla la 1995-2001 UE-15 USA Czechy Węgry Polska Słowaca Wzros PKB 1.51 2.19 2.97 2.87 3.94 2.20 Sekor TIT 0.68 0.95 0.85 1.35 0.52 0.18 % wzrosu PKB 450 434 286 470 132 82 Sekor użykuący TIT 0.51 1.31 1.53 0.36 1.56 0.64 Sekor nie użykuący TIT 0.32-0.07 0.59 1.17 1.86 1.38 Sekor wywórczy TIT (bez usług) Deflaor TIT z USA 0.29 0.63 0.33 0.92 0.36 0.13 Deflaor TIT z USA po wyłączeniu 0.09-0.16-0.02 0.20-0.98 półprzewodników i kompuerów Oficalny deflaor 0.07-0.15 0.42 0.04 0.07 Uwagi: z PKB wyłączono sekor nieruchomości. PKB na zarudnionego. UE-15 i USA: średnia dla la 1995-2001. Czechy Polska Słowaca Węgry: średnia dla la 1993-2001. Źródło: van Ark i Piąkowski (2004) abela 8. Niski relaywny wkład TIT es głównie spowodowany wysoką sopą zmian wydaności pracy kóra es wynikiem głębokie resrukuryzaci gospodarek kraów posocalisycznych w ym Polski w laach 90-ych. Resrukuryzaca a opara była na reformach srukuralnych ransferze echnologii lepszym wykorzysaniu isnieącego maąku rwałego podniesieniu akości zarządzania i akości kapiału ludzkiego oraz makroekonomiczne sabilizaci. Jeśli można byłoby oszacować wzros wydaności pracy spowodowany ednorazowymi pozyywnymi efekami wynikaącymi z reform srukuralnych (prywayzaci likwidaci nierenownych przedsiębiorsw pańswowych i weścia na rynek nowo powsałych firm) oraz cyklicznych efeków wyścia z ransformacyne recesi (Kołodko 1999) rola TIT w zmianie wydaności pracy w Polsce i innych kraach posocalisycznych byłaby znacząco wyższa. Mimo ego ednak z wyąkiem Czech i Węgier efek en nie byłby wysarczaąco silny w przypadku Polski i Słowaci by wkład TIT w ych kraach dorównał średnie dla kraów UE. Można na e podsawie swierdzić że różnice w użykuącym TIT. Wskazue o na poencalnie ważną rolę TIT w podniesieniu wydaności pracy na poziomie
wielkości produkci TIT wpłynęły na dekonwergencę czyli zwiększenie się dysansu w rozwou pomiędzy Polską i Słowacą a UE. 3.2 Wkład wzrosu TFP w sekorze TIT do zagregowanego wzrosu TFP Meodologia mierzenia wzrosu TFP na poziomie branż opara es o pracę Jorgensona i in. (2002). Meodologia a bazue na funkci produkci w nasępuące posaci: ) ( T X L K f Y = (5) gdzie Y oznacza wielkość produkci bruo dane branży K oznacza wkład kapiału L wkład siły robocze X reprezenue wkład pośrednich czynników produkci a T es wskaźnikiem efekywności. Wszyskie zmienne odnoszą się do dane branży. P Y P K P L i P H wyznaczaą w koleności ceny produkci bruo i ceny poszczególnych czynników produkci. Wszyskie zmienne są zindeksowane czynnikiem czasu ednak zosał on usunięy dla zachowania przerzysości równania. Przy założeniu sałych przychodów do skali oraz konkurencynych rynków indeks ranslogarymiczny wzrosu TFP można zdefiniować ako: X L K T X v L v K v Y v = _ ln ln ln (6) gdzie _ v es średnią dwóch okresów dla udziału danego czynnika produkci w całości nominalne warości produkci bruo. Zgodnie z równaniem (5) warość udziału kapiału miałoby nasępuącą posać: + = 1 1 1 1 _ 2 1 Y K Y K K Y P K P Y P K P v (7) Równanie (6) służy również do oszacowania warości wkładu siły robocze i pośrednich czynników produkci. Waro zaznaczyć że założenia modelu oznaczaą że warość produkci bruo es równa sumie nakładów na wszyskie czynniki produkci. Wynika z ego że: X L K Y X P L P K P Y P + + = (8) branż. Więce na en ema van Ark i Piąkowski (2004).
Dzięki ak policzonym sopom wzrosu TFP w dane branży możliwe es oszacowanie wkładu poszczególne branży do wzrosu zagregowanego TFP na poziomie całe gospodarki. Można ego dokonać w oparciu o model Domara ważąc sopę wzrosu TFP dla dane branży przez zw. wagi Domara. iloraz produkci bruo dane branży do zagregowanego PKB (Domar 1961). Wagi Domara można policzyć na posawie danych doyczących wielkości produkci bruo dane branży i odęciu na podsawie ablic nakładów i wyników (ang. inpuoupu ables) warości produkci sprzedane w ramach e same branży. Lieraura na ema wkładu wzrosu TFP w sekorze TIT do wzrosu TFP w skali całe gospodarki es uż relaywnie bogaa w szczególności dla USA (Jorgenson 2001 Oliner i Sichel 2002 Jorgenson Ho i Siroh 2002). Timmer e. al. (2003) przedsawia pierwsze szacunki dla kraów UE. Jednak z powodu braku dokładnych danych na ema warości wkładów poszczególnych czynników produkci na poziomie branż oraz braku cen produkci bruo i cen czynników produkci szacunki e opare są o założenie że sopy wzrosu TFP w branży TIT w UE są akie same ak w USA. 7 Alernaywna meodologia mierzenia wkładu wzrosu TFP na poziomie branż do zagregowanego TFP es opara o zmiany w warości dodane w poszczególnych branżach. Według e meodologii wzros TFP można zmierzyć ako różnicę pomiędzy realnym wzrosem warości dodane a realnym wzrosem warości czynników produkci: TFPi vai ln ln = + α i ln( li ) + (1 α i )ln( ki ) α i 1 ln( li 1 ) (1 α i 1)ln( ki 1) (9) TFPi. 1 vai 1 7 Jes o dosyć daleko idące założenie. Opare es ono na argumenaci że maąc na uwadze bardzo wysoki poziom globalne konkurenci na rynku TIT w szczególności w odniesieniu do produkci sprzęu kompuerowego i elekomunikacynego nie ma wysarczaąco silnego argumenu aby odrzucić ezę iż wzros TFP w branży TIT w UE odbiega od sopy wzrosu dla e same branży w USA. Takie podeście umożliwia ponado porównanie wpływu sekora TIT na zagregowane TFP związane z różną wielkością sekora TIT w poszczególnych kraach. Jako że w większości kraów UE (z wyąkiem Irlandii Finlandii i Szweci) sekor TIT es wyraźnie mnieszy niż w USA wkład ego sekora o TFP musi być proporconalnie mnie znaczący. Timmer i in. (ibid.) mierzy wkład rzech branż: produkci maszyn i urządzeń biurowych (30) produkci komponenów elekronicznych (321) i urządzeń elekomunikacynych (322). Z powodu braku danych sekor
gdzie VA oznacza warość dodaną l i i k i oznaczaą siłę roboczą i kapiał a α reprezenue udział wynagrodzeń w PKB. W porównaniu z wcześnie przedsawioną meodologią oparą o wielkość produkci bruo i wagi Domara szacunki TFP opare na meodologii warości dodane nie biorą pod uwagę roli we wzroście TFP pośrednich czynników produkci akich ak półprzewodniki kórych szybki spadek cen w znaczącym sopniu wpływa na wzros TFP w sekorze TFP. Dlaego eż meodologia opara o wagi Domara es bardzie adekwana dla mierzenia zmian produkywności w produkci TIT. Z powodu braku wysarczaących danych z ablic nakładów i wyników na ema wielkości produkci branży TIT kóra es sprzedawana w ramach e same branży TIT (do ego porzebna es ablica nakładów i wyników opara o klasyfikacę branżową) nie es możliwe wykonanie dla Polski i innych kraów EŚW akich samych obliczeń ak e dokonane przez Timmera i in. (2003) dla kraów UE i dla USA. Można ednak skorzysać z upraszczaących założeń. Zakładaąc że sosunek udziału warości dodane sekora TIT w Polsce Czechach na Słowaci i Węgrzech do wag Domara es aki sam ak en sosunek dla średnie UE i korzysaąc z ego samego założenia co Timmer że sopa wzrosu TFP w branży TIT es aka sama ak w USA można dokonać bardzo przybliżonych szacunków wkładu TIT do zagregowanego wzrosu TFP w Polsce i pozosałych kraach EŚW. 8 Zaleą akiego podeścia es możliwość porównania wkładu sekora TIT do TFP w Polsce z innymi kraami EŚW i UE. Wadą es bardzo przybliżony charaker uzyskanych wyników kóre rzeba inerpreować z dużą dozą osrożności. Z czasem ednak wraz z lepszą dosępnością danych możliwe będzie dokonanie bardzie dokładnych obliczeń. produkci oprogramowania i usług nie es wzięy pod uwagę. Sopy wzrosu TFP dla produkci w dziale 30 i 321 są opare o opracowanie Jorgensona Ho i Siroha (2002 abela 18) a dla działu (322) na Timmer i in. (2003). 8 Ponieważ żaden z kraów EŚW nie produkue półprzewodników ani mikroprocesorów przyęo dodakowe założenie że wzros TFP dla grupy 321 komponeny elekroniczne będzie aki sam ak dla grupy 322 urządzenia elekomunikacyne. Takie założenie lepie odzwierciedla srukurę produkci TIT w kraach EŚW w kórych przeważa produkci elekroniki użykowe (elewizorów moniorów sprzęu video ip.).
Tabela 3 przedsawia szacunki wkładu wzrosu TFP w sekorze TIT w Polsce i w wybranych kraach. Wynika z nie że w warościach absolunych sekor TIT na Węgrzech miał nawiększy wkład do wzrosu TFP wśród badanych gospodarek. W Polsce udział wzrosu TFP w branży TIT w zagregowanym wzroście TFP był o wiele niższy i osiągnął warość ylko 014 punku procenowego. Głównym powodem ak niskiego wpływu TIT na całkowiy wzros TFP es mały rozmiar sekora produkci TIT w Polsce: średnio w laach 1995-2001 wywarzał on ylko 052% całkowie warości dodane. W kaegoriach relaywnych wzros TFP w sekorze TIT był odpowiedzialny za ylko 7% całości wzrosu TFP. Tabela 3. Wkład wzrosu TFP w sekorze TIT do zagregowanego wzrosu TFP w Polsce i w wybranych kraach średnia 1995-2001 Udział w całości warości dodane (w %) UE-15 USA Czechy Węgry Polska Słowaca Produkca IT (suma) 068 148 052 145 052 031 Maszyny i urządzenia biurowe (30) 023 041 009 077 009 007 Komponeny elekroniczne (321) 017 065 025 038-014 Urządzenia elekomunikacyne (322) 028 041 018 029 043 010 Wagi Domara (w %) Produkca IT (suma) 207 30 14 45 15 09 Maszyny i urządzenia biurowe 08 09 031 274 033 026 Komponeny elekroniczne 04 13 059 089 0 032 Urządzenia elekomunikacyne 08 08 051 083 122 028 Wzros TFP (w %) Maszyny i urządzenia biurowe 168 168 168 168 168 168 Komponeny elekroniczne 18 18 72 72 72 72 Urządzenia elekomunikacyne 72 72 72 72 72 72 Wkład do zagregowanego wzrosu TFP (w punkach procenowych) Produkca IT (suma) 026 044 013 058 014 009 Maszyny i urządzenia biurowe 013 015 005 046 006 004 Komponeny elekroniczne 007 023 004 006 002 Urządzenia elekomunikacyne 006 006 004 006 009 002 Zagregowany wzros TFP 031 105 062 238 205 275 Udział IT we wzroście zagregowanego TFP 85% 42% 21% 25% 7% 3% Uwagi: dla grupy Komponeny elekroniczne w kraach EŚW założono wzros TFP aki sam ak dla grupy Urządzenia elekomunikacyne. Źródło: Timmer i in. (2003) dla sóp wzrosu TFP na poziomie branż. Van Ark i Piąkowski (2004) dla sóp wzrosu zagregowanego TFP. Baza danych GGDC dla udziału warości dodane poszczególnych branż i grup w całości warości dodane dla la 1995-2001.
Waro również oszacować wkład sekora TIT do wzrosu TFP w oparciu o alernaywną meodologię warości dodane. Problemem ednak es ua brak dosaeczne wiarygodnych i porównywalnych danych na ema warości kapiału rwałego na poziomie branż. Brakue również porównywalnych danych dla warości nakładów na środki rwałe na podsawie kórego możliwe byłoby samodzielne oszacowanie warości zakumulowanego kapiału rwałego na poziomie branż. Możliwe es ednak policzenie wzrosu TFP w branży TIT w Polsce w oparciu o równanie (9) i na podsawie danych dosępnych z Roczników Saysycznych Przemysłu publikowanych przez GUS. Tabela 4 przedsawia wyniki ych obliczeń kóre wskazuą na bardzo wysoki wzros TFP w sekorze TIT w porównaniu ze średnią dla całego przemysłu. Podobne wyniki dla Polski orzymali również Kolasa i Żółkiewski (2003). Korzysaąc z danych z Tabeli 3 na ema udziału sekora TIT w całości warości dodane w polskie gospodarce i ze sóp wzrosu TFP pokazanych w Tabeli 4 (dla działu 30 i 32) wkład wzrosu TFP w sekorze TIT do zagregowanego TFP w Polsce wyniósłby 012 punku procenowego czyli bardzo blisko wyniku oparego na meodologii wag Domara (gdzie wkład sekora TIT do zagregowanego TFP wyniósł 014 punku procenowego). 9 Obliczenia opare o obydwie meodologie ednoznacznie wskazuą na wysokie sopy wzrosu TFP w sekorze TIT. Oznacza o że zwiększanie się rozmiarów ego sekora w gospodarce miałoby silnie pozyywne skuki dla wzrosu TFP na poziomie całe gospodarki a ym samym przyczyniłoby się do przyspieszenia wzrosu wydaności pracy i PKB. 9 Przedsawione w Tabeli 4 sopy wzrosu TFP budzą ednak wąpliwości w szczególności w zesawieniu z niskimi sopami wzrosu warości kapiału rwałego. Wydae się o mało prawdopodobne aby ak wysokie sopy wzrosu TFP w branży TIT w ciągu całego okresu 1995-2001 można było osiągnąć ylko dzięki zmianom organizacynym prywayzaci i lepszemu wykorzysaniu maąku rwałego związanego głównie z dużym napływem bezpośrednich inwesyci zagranicznych (Thomson Philips LG i in.). Waro eż dodać ze dane GUSu w przeciwieńswie do danych doyczących USA nie uwzględniaą zmian akości w warości produkci sekora TIT. Zasosowanie delaora hedonicznego spowodowałoby znaczne podwyższenie szacowane sopy wzrosu TFP w sekorze TIT. Tak wysokie sopy wzrosu rudno by ednak wyaśnić. W dalszych badaniach byłoby więc wskazane uściślenie meodologii sosowane przez GUS do szacowania warości maąku rwałego bądź zbudowanie własnych miar warości maąku rwałego w oparciu o dane na ema nakładów na środki rwałe w przemyśle.
Tabela 4. Wzros TFP warości kapiału rwałego i siły robocze w sekorze TIT w Polsce średnia dla la 1995-2001 w % Kapiał rwały Siła robocza TFP Przewórswo przemysłowe 437-199 682 Produkca maszyn biurowych i kompuerów 763 558 2018 Produkca maszyn i aparaury elekryczne 549-037 855 Produkca sprzęu i urządzeń radiowych i elewizynych 004-661 1787 Produkca insrumenów medycznych 299 046 1187 Źródło: opracowanie własne na podsawie różnych wydań Roczników Saysycznych Przemysłu. 3.3 Wkład kapiału TIT do wzrosu PKB i wydaności pracy Zgodnie z prawą sroną równania (2) wzros PKB można zdefiniować ako sumę udziałów kapiału TIT ( C ) pozosałego kapiału rwałego ( ˆK 0 ) oraz siły robocze ( Lˆ ) gdzie wagi v ICT v 0 i v L sanowią odpowiednio nominalne udziały kapiału TIT pozosałego kapiału oraz siły robocze i sumuą się do ednego. TFP es przedsawione w formie neuralne Hicksa przez paramer A. Symbol wskazue na empo zmian. Wkład zmian warości kapiału TIT do wzrosu wydaności pracy można z kolei oszacować w oparciu o równanie (3). Kapiał TIT wpływa na wzros PKB i wydaność pracy ednak nie ylko poprzez zwiększenie warości kapiału dosępnego w gospodarce. Kapiał TIT dodakowo podnosi akość kapiału dzięki emu że przychody krańcowe z kapiału TIT z powodu szybkie amoryzaci i duże uray warości rynkowe są o wiele większe niż przychody krańcowe z pozosałego kapiału nie związanego z TIT. Dlaego eż kapiał TIT pozyywnie wpływa na wzros ponieważ dzięki wzrosowi udziału kapiału TIT w całości kapiału rwałego w gospodarce akikolwiek wzros warości całego zasobu kapiału wpływa na podniesienie sopy wzrosu PKB (Jorgenson 2001). Vu (2004 s. 11) w swoim sudium analizuącym wkład kapiału TIT do wzrosu w 50 kraach zauważa że dla danego wzrosu warości zasobu kapiału rwałego (mierzonego w dolarach) i siły robocze 10% wzros
relaci pomiędzy kapiałem TIT a pozosałym kapiałem przysparza od 04 do 06 punku procenowego dodakowego wzrosu PKB. Z ego punku widzenia inwesyce w TIT są bardzie użyeczne od innych rodzaów inwesyci (w nieruchomości maszyny ec.) w przyspieszaniu wzrosu PKB. Tabele 5 i 6 przedsawiaą wielkość wkładu wzrosu warości kapiału TIT do wzrosu PKB i wydaności pracy w Polsce w wybranych kraach EŚW w UE i w USA w laach 1995-2001. 10 Wyniki dla Polski i dla pozosałych kraów EŚW są opare na bazie danych opisane w Piąkowski (2003b) z ą różnicą że wszędzie gdzie o możliwe dodakowo skorzysano z bazy danych Banku Świaowego World Developmen Indicaors 2000. Ponado warości pozosałego nie związanego z TIT kapiału doyczą ylko kapiału poza sekorem mieszkalnym (z danych o nakładach na środki rwałe w laach 1960-90 odęo corocznie 10% ako inwesyce w sekor mieszkalny) oraz rozszerzono wyniki również o rok 2001. W laach 1995-2001 wkład kapiału TIT do wzrosu i wydaności w Polsce i w pozosałych kraach EŚW mimo znacznie niższego poziomu PKB i wydaności pracy per capia był w kaegoriach absolunych ylko nieznacznie niższy od średnie dla UE. Wysoki wkład TIT do wzrosu w Polsce był spowodowany bardzo szybkim realnym wzrosem inwesyci w TIT empie laach 1993-2001 w średnim empie 39% rocznie (Piąkowski 2003b). Tempo o było znacząco wyższe od sóp wzrosu inwesyci w TIT w UE i w USA kóre wyniosły odpowiednio 185% i 193% (van Ark i Piąkowski 2004). Szybki wzros inwesyci w TIT znacząco wpłynął na wzros mimo ciągle niskiego udziału przychodów z kapiału TIT (ang. capial services) w całości dochodu kóry w Polsce wynosił ylko 162% w porównaniu do 333% w UE i 572% w USA. 10 Ze względu na brak oficalnych danych doyczących warości kapiału TIT i pozosałego kapiału w Polsce oraz w pozosałych kraach posocalisycznych i związaną z ym konieczność przeprowadzania własnych szacunków przedsawione wyniki powinny być inerpreowane z pewną dozą osrożności. Więce na ema danych van Ark i Piąkowski (2004).
Tabela 5: Wkład kapiału TIT do wzrosu PKB (na zarudnionego) w Polsce w wybranych kraach EŚW w UE i w USA średnia dla la 1995-2001 w punkach procenowych Wzros PKB Pozosały kapiał Kapiał TIT Siła robocza TFP Udział kapiału TIT we wzroście PKB EŚW 267 047 048-027 198 180% Bułgaria 051-089 045-060 155 884% Czechy 227 120 073-028 062 322% Węgry 364 037 071 018 238 194% Polska 481 198 055 023 205 115% Rumunia 079 008 022-135 184 283% Rosa 112-097 009-017 217 83% Słowaca 410 115 055-035 275 135% Słowenia 410 087 054 020 249 131% USA 352 075 082 090 082 232% UE 242 081 046 084 046 188% Irlandia 888 258 077 279 361 87% Finlandia 452 016 072 143 267 159% Hiszpania 367 124 028 276-062 76% Greca 364 121 050 026 167 138% Porugalia 343 162 037 138 050 108% Holandia 334 086 055 191-006 165% Szweca 283 069 082 072 068 290% Wlk. Bryania 281 090 065 086 047 233% Franca 257 083 035 100 086 136% Belgia 248 058 066 078 114 268% Dania 247 111 066 054 029 269% Ausria 242 093 036 009 132 150% Włochy 193 088 042 067 014 216% Niemcy 154 044 036 025 087 234% Źródło: Timmer e. al. (2003) dla UE i USA. Obliczenia własne dla kraów EŚW. Średnia nieważona dla kraów EŚW. Tabela 6: Wkład kapiału TIT do wzrosu wydaności pracy (na zarudnionego) w Polsce w wybranych kraach EŚW w UE i w USA średnia dla la 1995-2001 w punkach Wzros wydaności pracy procenowych Udział kapiału TIT we wzroście wydaności Pozosały kapiał Kapiał TIT TFP EŚW 327 078 050 198 16% Bułgaria 191-013 049 155 26%
Republika Czeska 280 143 075 062 27% Węgry 325 017 071 238 22% Polska 445 182 058 205 13% Rumunia 355 145 026 184 7% Rosa 166-064 013 217 8% Słowaca 476 144 057 275 12% Słowenia 375 073 054 249 14% UE 113 041 041 031 36% Irlandia 395 060 061 274 15% Greca 324 108 049 167 15% Ausria 226 088 036 103 16% Finlandia 225-059 063 221 28% Belgia 135 028 062 046 46% Szweca 182 045 077 060 42% Dania 164 085 063 016 38% Wlk. Bryania 154 055 060 039 39% Porugalia 146 109 031 006 21% Niemcy 116 033 035 049 30% Franca 100 029 031 040 31% Włochy 082 048 038-004 46% Holandia 027-019 044 002 164% Hiszpania -034 010 018-061 -51% USA 221 042 074 105 34% Źródło: van Ark i Piąkowski (2004). Średnia nieważona dla kraów EŚW. Szybki wzros inwesyci w TIT w Polsce i w pozosałych kraach EŚW był symulowany przez: a) szybko spadaące ceny produków TIT co skłoniło firmy do zwiększenia inwesyci w TIT przy zachowaniu bądź zmnieszeniu warości inwesyci w inny kapiał; b) znaczący niezaspokoony popy na produky TIT związany z nadrabianiem zaległości w infrasrukurze i peneraci TIT odziedziczone po 1989 roku; 11 c) duże możliwości zasosowania TIT w resrukuryzaci przedsiębiorsw; d) kulurowy wpływ globalizaci i ery nowe gospodarki na zmianę modeli konsumpci i inwesyci w kierunku zwiększenia wydaków na TIT. Wysoki absoluny wkład kapiału TIT do wzrosu PKB i wydaności pracy w Polsce i w innych kraach EŚW sanowi dowód na o że inwesyce w TIT przyczyniły się do przyspieszenia procesu konwergenci z kraami UE. Relaywny udział kapiału TIT we wzroście dochodu i wydaności pracy es ednak w Polsce mnieszy niż średnia dla UE i
USA. Tua ednak podobnie ak w sekci 3.1 omawiaące wkład produkci sekora TIT do PKB można argumenować że po odęciu ednorazowych efeków kóre wpłynęły na wysoki wzros PKB i wydaności pracy w laach 1995-2001 udział kapiału TIT we wzroście byłby znacząco wyższy. Teza o pozyywnym wkładzie TIT do procesu konwergenci byłaby więc prawdziwa. 3.4. Wkład efeków zewnęrznych produkci i użykowania TIT TIT mogą mieć swó wkład do wzrosu gospodarczego poprzez zw. efeky zewnęrzne bądź sieciowe (ang. spillover albo neworks effecs) produkci i użykowania TIT. Z efekami zewnęrznymi mamy do czynienia kiedy produkca i/lub użykowanie TIT wpływa na przyspieszenie wzrosu TFP na poziomie makro mezzo bądź mikro poprzez pośrednie symulowanie działań przynoszących wzros produkywności. Koniec la 90-ych obfiował w wiele spekulaci na ema niezwykłych właściwości TIT kórych użykowanie miałoby ponoć powodować znaczące przyspieszenie wzrosu TFP. O akie możliwości wspominały na przykład publikace OECD (2001). Próbowano również połączyć fak podniesienia się sopy wzrosu TFP w USA w drugie połowie la 90-ych z szybko rosnącymi inwesycami w TIT. Neoklasyczna eoria ekonomii nie przewidue ednak możliwości isnienia efeków zewnęrznych zn. zakłada że wzros TFP es egzogeniczny i nie może on być związany z żadnym z czynników produkci. Założenie o ednak można zweryfikować o ile możliwe es przedsawienie dowodów że na przykład użykowanie TIT spowodowało podniesienie sopy wzrosu TFP. Jeśli nie obserwue się wzrosu TFP o albo TIT nie ma wpływu na TFP a więc i nie isnieą efeky zewnęrzne albo eż pozyywny wpływ TIT zosał zbilansowany przez negaywny wkład innych czynników produkci. Jeśli ednak mamy do czynienia ze wzrosem 11 Waro pamięać że eszcze do roku 1990/1991 Polskę i inne krae EŚW obowiązywały resrykce COCOM na impor zaawansowanych echnologii z pańsw należących do NATO.
TFP na poziomie makro mezzo bądź mikro o może o sugerować że rzeczywiście isnieą efeky zewnęrzne związane z użykowaniem TIT. Nalepszym sposobem na przeesowanie isnienia efeków zewnęrznych es przeprowadzenie analizy regresi dla znalezienia związków pomiędzy produkcą i/lub użykowaniem TIT a wzrosem TFP. Do e ednak pory z powodu braku wysarczaąco długich serii danych doyczących inwesyci w TIT na poziomie makro bądź na poziomie branż dokonano ylko kilku prób oszacowania ych efeków. Na poziomie makro Vu (2004) w opracowaniu oparym o analizę regresi danych z 50 kraów dla la 1990-2000 nie znalazł dowodów na isnienie efeków zewnęrznych użykowania TIT. Pokazue on że nie ma saysycznie isonego związku pomiędzy inwesycami w TIT a wzrosem TFP. Podobne wnioski płyną również z kilku innych prac m. in. Gordona (2000) Schreyera (2000) i MFW (2001). Mimo począkowego przekonania o możliwości isnienia efeków zewnęrznych OECD (2003) ednak w końcu przyznae że nie isniee wysarczaąco dużo danych aby dosarczyć dowodów na isnienie efeków zewnęrznych. Wykres 1 opary o dane z ego opracowania oraz z publikaci Timmera i in. (2003) pokazue że isniee negaywna korelaca pomiędzy średnim wzrosem TFP w laach 1995-2001 a wydakami na TIT mierzonymi ako udział w PKB (na podsawie WITSA 2002) w kraach EŚW EU i USA. Wydae się wiec że albo efeky zewnęrzne użykowania TIT nie isnieą albo eż że warość zasobu kapiału TIT es ciągle zby mała aby można było udowodnić ego saysyczną ważność dla wzrosu TFP. Wykres 1. Związki pomiędzy inensywnością inwesyci w TIT (ako % PKB) a wzrosem TFP w kraach EŚW UE I USA średnia dla la 1995-2001
Źródło: WITSA (2002) dla udziałów wydaków na TIT w PKB. Timmer e. al. (2003) dla UE i USA. Opracowanie własne na bazie Piąkowski (2003b) dla kraów EŚW. Korelaca: -007. Jeśli chodzi o badania efeków zewnęrznych na poziomie branż praca Siroha (2002b) dla 60 branż amerykańskiego przemysłu dla la 1973-99 wydae się być edną z nalepszych. Siroh w swoe ekonomeryczne analizie nie znadue dowodów na isnienie efeków zewnęrznych użykowania TIT w posaci przyspieszonego wzrosu TFP. Okazue się że całość wzrosu wydaności pracy można wyłumaczyć radycynym wzrosem warości dosępnego kapiału. 12 Żadne z innych badań nie powierdziło isnienia efeków zewnęrznych na poziomie branż. Jednak pomimo brak ilościowych dowodów es całkiem możliwe że efeky zewnęrzne rzeczywiście isnieą yle że radycyne meody ekonomiczne nie porafią ich zmierzyć. Może na obecnym eapie rozwou nauki ekonomii nie es ona w sanie poradzić sobie z akim zadaniem. Można ednak argumenować że efeky zewnęrzne związane z TIT mogą wpływać na szybszy wzros produkywności mimo braku na o wardych dowodów. Efeky zewnęrzne mogą mieć wpływ na produkywność z co namnie kilku powodów: 12 Siroh (2002b) przedsawia również użyeczny przegląd lieraury na ema efeków zewnęrznych i sieciowych.
a) po pierwsze TIT dzięki poawieniu się globalnych sieci komunikaci (Inerne) kóre pozwalaą na efekywną produkcę dyfuzę i dzielenie się wiedzą wpływaą na zwiększenie empa innowaci i w konsekwenci prowadzą do podniesienia sopy wzrosu produkywności. 13 TIT przyspieszaą również dyfuzę isnieące wiedzy (uławiaą imiace modeli gospodarowania przemowanie nowych idei poprawiaą dosęp do informaci ip.); b) po drugie TIT częso symuluą zmiany w modelach gospodarowania w przedsiębiorswach oraz wpływaą na dodakowe inwesyce w akość kapiału ludzkiego. Zmiany e pozyywnie wpływaą na wzros produkywności; 14 c) po rzecie TIT podobnie ak wcześniesze rewoluce echnologiczne bazuące na echnologiach o licznych możliwościach zasosowania (elekryczność silnik spalinowy) mogą w przyszłości znaleźć nie znane nam eszcze zasosowania kóry mogłyby wpłynąć na znaczące zmiany w produkywności całych gospodarek. 15 Inwesowanie w TIT o inwesyce z wbudowaną opcą kóra może być w przyszłości zrealizowana w formie znalezienia nowych zasosowań dla TIT daleko wykraczaących ponad pierwone cele. 16 W ym sensie inwesyce w TIT diameralnie różnią się od nakładów na inne rodzae kapiału (nieruchomości maszyny sprzę ransporowy ip.) gdyż poencał dla ich 13 Jako przykład wysarczy podać poawienie się globalnych sieci B+R czy globalną współpracę badawcza na przykład w formie międzynarodowych granów badawczych. Jeszcze 10 la emu dzielenie się wiedzą na aką skalę i w akim empie leżało ylko w sferze fanazi. 14 Nie es możliwe wprowadzenie na przykład sysemu zaoparzenia us-in-ime oparego na sysemach i sieciach informaycznych bez zmian w organizaci i modelu działania przedsiębiorswa oraz bez dodakowych wydaków na szkolenia dla pracowników. Wprowadzenie TIT wymusza więc zmiany kóre naczęście okazuą się mieć pozyywne skuki nie ylko dla produkywności działu zaoparzenia ale i dla całe firmy (wprowadzenie informaycznego sysemu pozwala na lepszy obieg informaci w całe firmie częso wymusza lepszą konrolę koszów ec.). 15 Hisoria wykorzysanie silnika parowego może posłużyć ua za dobry przykład. Pierwonie edynym celem silników parowym było napędzanie pomp wypompowuących wodę z kopalni. Dopiero późnie okazało się że silniki parowe mogą mieć daleko bardzie idące i zaawansowane zasosowania w ransporcie i przemyśle. TIT wydaą się mieć en sam ogromny poencał kóry do e pory nie zosał eszcze spenerowany i uruchomiony. 16 Aż do la 90-ych kompuerów używano ylko do wewnęrznych operaci. Poem ednak dzięki Inerneowi kompuery zyskały całkowicie nowe zasosowanie: zgromadzone w nich informace mogły zosać eraz wykorzysane dla wielu zupełnie nowych zasosowań włączaąc w o na przykład elekroniczne łańcuchy zaoparzenia zdalne relace z klienami handel elekroniczny ip.
nowych zasosowań es nieporównywalnie mnieszy. Z ego punku widzenia inwesyce w TIT maą ogromną przewagę nad alernaywami inwesycami. Podsumowuąc pomimo braku dowodów na isnienie efeków zewnęrznych inwesyce w TIT maą ogromny ekonomiczny poencał kórego zrealizowanie ma szansę przynieść przyspieszenie wzrosu gospodarczego i produkywności. Wraz z poprawiaącą się dosępnością danych i z poawieniem się nowych nie sandardowych meod ekonomicznych bardzie dokładne przeesowanie i zmierzenie efeków zewnęrznych powinno się sać możliwe. W konekście Polski i innych kraów EŚW rzeba ednak powiedzieć że biorąc pod uwagę obecny niski poziom peneraci TIT (Inerneu kompuerów sieci elekomunikacynych sysemów i aplikaci informaycznych) akiekolwiek efeky zewnęrzne wynikaące z użykowania TIT nie są wciąż znaczące. Jednak ich poencał powinien rosnąć wraz z posępem w zasięgu peneraci TIT w gospodarce i społeczeńswie. 4. Całkowiy wkład TIT do wzrosu i ego deerminany Tabele 7 i 8 przedsawiaą pierwsze dosępne szacunki doyczące całkowiego wpływu TIT na wzros gospodarczy i wydaność pracy w Polsce oraz w pozosałych wybranych kraach EŚW UE i USA w laach 1995-2001. TIT miały w miarę znaczący wpływ na wzros gospodarczy w Polsce i pozosałych kraach EŚW chociaż wpływ TIT na wzros był nadal mnieszy niż wpływ pozosałego kapiału TFP i siły robocze. Waro ednak zauważyć że w przypadku Węgier Czech Polski Słowaci i Słowenii absoluny wkład TIT do wzrosu był wyższy niż średnia dla UE. W przypadku ych kraów można więc swierdzić że TIT przyczyniły się do przyspieszenia procesu konwergenci i do nadrobienia części zaległości rozwoowych. W przypadku ednak pozosałych rzech kraów (Bułgarii Rumunii i Rosi) wpływ TIT na wzros gospodarczy
okazał się być o wiele mnieszy. W kraach ych TIT przyczynił się do zwiększenia się dysansu do zarówno kraów UE ak i dla pozosałych pięciu pańsw EŚW. Tabela 7. Wkład TIT do wzrosu PKB w Polsce w wybranych kraach EŚW w UE i w USA średnia dla la 1995-2001 (w punkach procenowych) Wkład sekora TIT do TFP Całkowiy wkład TIT Udział TIT we wzroście PKB Wzros PKB Pozosały kapiał Kapiał TIT Siła robocza TFP Bułgaria 051-089 045-060 155-045 88% Czechy 227 120 073-028 062 013 086 38% Węgry 364 037 071 018 238 058 129 35% Polska 481 198 055 023 205 014 070 14% Rumunia 079 008 022-135 184-022 28% Rosa 112-097 009-017 217-009 8% Słowaca 410 115 055-035 275 009 064 16% Słowenia 410 087 054 020 249-054 13% UE 242 081 046 084 046 027 073 30% USA 352 075 082 09 082 044 126 36% Uwagi: Wyniki dla Bułgarii Rumunii Rosi i Słowenii nie obemuą wkładu wzrosu TFP w sekorze TFP (można ednak założyć że wkład en był niski i nie wpłynąłby na zmianę proporci na rysunku). Pozosały wkład obemue wkład wzrosu warości kapiału nie związanego z TIT wzros TFP w sekorze nie produkuącym TIT oraz zmiany w wielkości siły robocze. Źródło: opracowanie własne dla kraów EŚW. Timmer e. al. (2003) dla UE i USA. Podobne wnioski można wyciągnąć na podsawie porównania wkładu TIT do wzrosu wydaności pracy. Wśród pięciu przoduących kraów EŚW w ym Polski w rzech z nich wkład TIT do wydaności pracy był wyższy niż średnia dla UE (na Słowaci i w Słowenii wkład TIT był nieznacznie mnieszy niż w UE). Bułgaria Rumunia i Rosa znowu ednak wyraźnie zosaą w yle. Tabela 8. Wkład TIT do wzrosu wydaności pracy w Polsce w wybranych kraach EŚW w UE i w USA średnia dla la 1995-2001 (w punkach procenowych) Wzros wydaności pracy Udział TIT we wzroście wydaności Pozosały kapiał Kapiał TIT TFP W ym wkład sekora TIT Całkowiy wkład TIT Bułgaria 191-013 049 155 000 049 26% Czechy 280 143 075 062 013 088 32% Węgry 325 017 071 238 058 129 40% Polska 445 182 058 205 014 072 16%
Rumunia 355 145 026 184 000 026 7% Rosa 166-064 013 217 000 013 8% Słowaca 476 144 057 275 009 066 14% Słowenia 375 073 054 249 000 054 14% UE 113 041 041 031 027 068 60% USA 221 042 074 105 044 118 53% Źródło: opracowanie własne dla kraów EŚW. Timmer i in. (2003) dla UE i USA. Jakie czynniki wpłynęły na ak duże rozbieżności co do wpływu TIT na wzros i wydaność pracy w kraach EŚW? Wkład TIT do rozwou zależny es od akości i poziomu infrasrukury ekonomiczne insyuconalne i regulacyne. Te o właśnie czynniki w zdecydowane części decyduą o szybkości rozprzesrzeniania się TIT i ich i produkywnym wykorzysaniu TIT w gospodarce. Jakość infrasrukury ekonomiczne i insyuconalne kraów posocalisycznych zmierzono wykorzysuąc do ego celu specalny Indeks Nowe Gospodarki (ING) (Piąkowski 2002). Indeks en szacue poziom przygoowania poszczególnych kraów do wykorzysania TIT dla przyspieszenia wzrosu gospodarczego i wydaności pracy. Tabela 9 przedsawia uakualniony ranking ING opary na publikaci van Arka i Piąkowskiego (2004). Porównue on poziom rozwou gospodarek i insyuci wśród ośmiu kraów ESW w ym Polski oraz pięnasu kraów UE i USA. Z porównania wynika zgodnie z wcześnieszą argumenacą że w pięciu kraach EŚW kórym udało się wykorzysać TIT do przyspieszenia procesu konwergenci poziom rozwou infrasrukury ekonomiczne i insyuconalne es znacznie wyższy niż w rzech kraach zosaących z yłu a mianowicie Bułgarii Rosi i Rumunii. Fak znacznego wpływu czynników ekonomicznych i insyuconalnych na wykorzysanie TIT powierdza isnienie relaywnie silne korelaci na poziomie 046 pomiędzy warością ING a średnim wkładem kapiału TIT do wzrosu wydaności pracy w laach 1995-2001 (Wykres 2). Wynik en sugerue że warunkiem wykorzysania TIT do zmnieszenia dysansu w rozwou w sosunku do kraów wysokorozwinięych es sysemayczna poprawa akości insyuci i regulaci oraz poziomu sabilności makroekonomiczne owarości na wymianę międzynarodową i
wielkości wydaków na innowace i kapiał ludzki. Podobnie argumenue również Kołodko (2003). Wagę insyuci regulaci i sabilności makroekonomiczne dla wykorzysania TIT powierdza również fak że ING wydae się mieć dużą warość predykcyną: współczynnik korelaci pomiędzy ego warością w roku 1995 a średnim wkładem kapiału TIT do wzrosu wydaności pracy w laach 1995-2001 wyniósł 055. Wykres 2. Związek pomiędzy wkładem kapiału TIT do wzrosu wydaności pracy a warością Indeksu Nowe Gospodarki średnia dla la 1995-2001 Źródło: van Ark i Piąkowski (2004). Współczynnik korelaci: 046. Inne badania na ema deerminanów produkywnego wykorzysania TIT wskazuą na wagę prawie ych samych czynników co Indeks Nowe Gospodarki : poziom kapiału ludzkiego akość egzekuci prawa owarość na handel udziału produków echnicznie zaawansowanych w eksporcie i posługiwanie się ęzykiem angielskim (Vu 2004). 5. Wnioski
Technologie informayczne i elekomunikacyne maą uż znaczący wpływ na wzros PKB i wydaności pracy w Polsce i w pozosałych kraach EŚW. W laach 1995-2001 TIT poprzez wzros warości kapiału TIT oraz wzros TFP w sekorze produkuącym TIT przyniosły 070 punku procenowego czyli 14% do średniego wzrosu PKB. TIT były również ednym ze źródeł wzrosu wydaności pracy przysporzyły one bowiem 072 punku procenowego wzrosu wydaności (16% wzrosu). Wkład TIT do rozwou Polski wydae się być wyższy niż o czego można się było spodziewać na podsawie międzynarodowych porównań wielkości PKB per capia i wydaności pracy na zarudnionego. Wskazue o na fak że TIT w laach 1995-2001 przyczyniły się do przyspieszenia procesu konwergenci Polski z kraami UE a więc do nadrobienia części zaległości w rozwou. Na poziomie branż wykorzysanie TIT wydae się mieć bliski związek ze wzrosem wydaności pracy. Branże inensywnie inwesuące w TIT w laach 1993-2001 zanoowały wzros wydaności pracy znacząco wyższy niż branże nie użykuące TIT. Wyniki e sanowią mocny argumen na rzecz symulowania inwesyci w TIT w gospodarce. Wydae się że przyszły rozwó polskie gospodarki będzie w dużym sopniu zależny od wielkości inwesyci w TIT i umieęności produkywnego wykorzysania nowych echnologii. Inwesyce w nowoczesne echnologie daą bowiem szansę znalezienia nowych bardzie produkywnych zasosowań dla TIT kóre przyniosłyby szybszy wzros produkywności gospodarki a więc i szybszy wzros PKB. TIT maą eż duży poencał związany z możliwością symulowania wzrosu produkywności w branżach nie produkuących TIT poprzez zw. efeky zewnęrzne. Dzięki TIT kóre umożliwiaą przyspieszenie empa innowaci oraz dramaycznie poprawiaą możliwości dzielenia się informacami i wiedzą firmy branże i całe gospodarki będę mogły podnieść swoą wydaność poprzez naśladowanie rozwiązań sosowanych w innych gospodarkach.
Jednak TIT nie uda się efekywnie wykorzysać bez odpowiednich zmian w modelach gospodarowania w organizaci i sposobie działania firm oraz bez podniesienia kwalifikaci pracowników. W skali całe gospodarki ak wskazue na o Indeks Nowe Gospodarki nie uda się wykorzysać TIT bez posępu w budowie ekonomiczne insyuconalne i regulacyne infrasrukury gospodarki.
Bibliografia Brynolfsson E. i L. M. Hi (2000) Beyond Compuaion: Informaion Technology Organizaional Transformaion and Business Pracices Journal of Economic Perspecives Vol. 14 No. 4 Fall pp. 23-48. Pobrane z: hp://ebusiness.mi.edu/erik/jep%20beyond%20compuaion%209-20.pdf Brynolfsson E. i L. Hi (1996) Paradox Loss? Firm-level Evidence on he Reurns o Informaion Sysem Spending. Managemen Science 42(4) s. 541-558. Colecchia A. i P. Schreyer (2001) ICT Invesmen and Economic Growh in he 1990 s: is he Unied Saes a Unique Case? A Comparaive Sudy of Nine OECD Counries OECD DSTI/DOC (2001)/7 Ocober. Daveri F. (2002) The New Economy in Europe (1992-2001) Working paper no. 213 Universiy of Parma and IGRIER. David P. (1990) The Dynamo and he Compuer: An Hisorical Perspecive on he Modern Produciviy Paradox American Economic Review 80 (2) s. 355-61. Economis The (2003) The new new economy. 11 września. Gordon R. (2000) Does he New Economy Measure up o he Grea Invenions of he Pas? NBER Working Paper No. W7833. Pobrane z: hp://papers.ssrn.com/sol3/delivery.cfm/nber_w7833.pdf?absracid=238479 GUS (2003) Duży Rocznik Saysyczny Polski 2003. Główny Urząd Saysyczny Warszawa. Jalava J. i M. Pohola (2002) Economic Growh in he New Economy: Evidence from Advanced Economies Informaion Economics and Policy (14) 2 (2002) s. 189-210. Jorgenson D.W. (2001) Informaion Technology in he US Economy American Economic Review vol. 91 March s. 1-32. Jorgenson D.W. i K. J. Siroh (2000) Raising he Speed Limi: U.S. Economic Growh in he Informaion Age Brookings Papers on Economic Aciviy (1) s. 125-211. Pobrane z: hp://www.ny.frb.org/rmaghome/economis/siroh/ks_grw.pdf Jorgenson D.W. i Z. Griliches (1967) The Explanaion of Produciviy Change Review of Economic Sudies No. 34. Jorgenson D.W. M.S. Ho i K. Siroh (2002) Proecing Produciviy Growh: Lessons from he U.S. Growh Resurgence Economic Review Federal Reserve Bank of Alana 87(3) Quarer Three 2002 s. 1-13. Kołodko G. W. (1999) Od szoku do erapii. Ekonomia i poliyka ransformaci. Polex. Warszawa. Kołodko G. W. (red.) (2001) Nowa gospodarka i e implikace dla długookresowego wzrosu w kraach posocalisycznych. Wydawnicwo WSPiZ im. Leona Koźmińskiego. Warszawa. Kołodko G.W. i M. Piąkowski (red.) (2002) Nowa gospodarka i sare problemy. Perspekywy szybkiego wzrosu w kraach posocalisycznych. Wydawnicwo WSPiZ im. Leona Koźmińskiego. Warszawa. Kołodko G.W. (2003) Nowa gospodarka szanse i wyzwania w: M. Piąkowski (red.) Nowa gospodarka a ransformaca. Wydawnicwo WSPiZ im. Leona Koźmińskiego. Warszawa s. 387-398. Lee Il-Houng i Y. Khari (2003) Informaion Technology and Produciviy Growh in Asia IMF Working Paper. MFW (2001) World Economic Oulook. The Informaion Technology Revoluion Rozdział III Waszyngon: Międzynarodowy Fundusz Waluowy październik s. 103 42. Pobrane z: hp://www.imf.org/exernal/pubs/f/weo/2001/02/pdf/chaper3.pdf