Budżetowanie Budżetowanie to: Proces ciągłego analizowania, programowania, realizowania i pomiaru wykonania zadań właściwych poszczególnym komórkom organizacyjnym, mający na celu efektywną kontrolę nad firmą. Zespół działań związanych z przygotowaniem założeń, opracowaniem, zatwierdzeniem i kontrolą budżetu, traktowany w sposób zindywidualizowany w każdej jednostce będącej podmiotem budżetowania. Budżetowanie: Wspomaga realizację planów i celów strategicznych firmy, Wspomaga realizację celów cząstkowych przypisanych ośrodkom odpowiedzialności, Ułatwia zarządzanie firmą, nie tylko w sferze finansowej, Promuje odpowiedzialność na wszystkich szczeblach zarządzania, Budżet to plan działania prezentujący sposób alokacji zasobów, wyrażony w formie wartościowej /lub ilościowej, sporządzany na okres roku bądź okresy krótsze, przyjęty do realizacji stworzony i realizowany przy udziale pracowników poszczególnych szczebli zarządzania, bieżąco kontrolowany i modyfikowany. Roczny budżet przedsiębiorstwa przedstawia zamierzenia finansowe na rok następny. Budżet dotyczący całego przedsiębiorstwa nosi miano budżetu głównego lub budżetu wiodącego. Budżet ten składa się z budżetów cząstkowych (szczegółowych), które tworzą dwie odrębne części budżetu głównego, a mianowicie: część operacyjną - tworzą ją budżety cząstkowe dotyczące podstawowej działalności przedsiębiorstwa, czyli budżet sprzedaży, budżet produkcji, budżet kosztów. Część operacyjną budżetu kończy planowany rachunek zysków i strat na poziomie wyniku operacyjnego; część finansową - uwzględnia się w niej również rezultaty działalności inwestycyjnej u finansowej, ustala się wpływy i wydatki, a także obejmuje planowane sprawozdania finansowe, określone jako sprawozdania pro forma, w postaci planowanego bilansu, planowanego rachunku zysków i strat oraz planowanego rachunku przepływów pieniężnych. W procesie budżetowania najpierw sporządza się część operacyjną budżetu, a po jej zakończeniu przystępuje się do części finansowej. 1. Budżet sprzedaży jest najważniejszym budżetem operacyjnym, determinuje składniki innych budżetów, zestawienie przewidywanej sprzedaży w ujęciu wartościowym i ilościowym, budowany z podziałem na poszczególne produkty, kanały dystrybucyjne, obszary geograficzne, grupy klientów, poszczególnych przedstawicieli handlowych, oddziały przedsiębiorstwa, itp. uwzględnia rabaty, upusty. W budżecie sprzedaży ustala się wielkość planowanych przychodów ze sprzedaży w danym okresie: PLANOWANA CENA SPRZEDAŻY PRODUKTU A x PLANOWANA WIELKOŚĆ SPRZEDAŻY PRODUKTU A = PLANOWANE PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY PRODUKTU A
2. Budżet produkcji jest wyrażony ilościowo, określa wielkość produkcji ustaloną w budżecie sprzedaży przy uwzględnieniu konieczności utrzymania niezbędnej wielkości zapasów wyrobów gotowych. +WYMAGANY ZAPAS WYROBÓW GOTOWYCH A (Zk.) = ZAPOTRZEBOWANIE NA PRODUKTY GOTOWE A - WYMAGANY ZAPAS POCZĄTKOWY PRODUKTÓW GOTOWYCH A(Zp) + (Zk.) - (Zp) 3. Budżety kosztów bezpośrednich Koszty bezpośrednie: 1. Koszty materiałów bezpośrednich, koszty materiałów tworzących bezpośrednio produkt (surowce, komponenty) materiały zużywane przy produkcji wyrobu nie stanowiące jego części składowych, opakowania produktów gotowych, 2. Koszty wynagrodzeń bezpośrednich, (wynagrodzenie pracowników pozostających w bezpośrednim związku z wytwarzaniem produktu wraz z narzutami stanowiącymi koszt pracodawcy) 3. Pozostałe koszty bezpośrednie, Obróbka obca, Koszty przygotowania nowej produkcji, Koszty zużycia narzędzi i oprzyrządowania specjalnego. Ad 1. Budżety kosztów materiałów bezpośrednich - składowe A. Budżet zużycia materiałów bezpośrednich x NORMA ZUŻYCIA MATERIAŁU =CAŁKOWITE ZUŻYCIE MATERIAŁU DLA REALIZACJI PROGRAMU PRODUKCYJNEGO =KOSZT ZUŻYCIA MATERIAŁU BEZPOŚREDNIEGO W DANYM OKRESIE B. Budżet zakupu materiałów bezpośrednich + WYMAGANA ILOŚĆ ZAPASU KOŃCOWEGO MATERIAŁU =CAŁKOWITE ZAPOTRZEBOWANIE NA MATERIAŁY BEZPOŚREDNIE -WYMAGANA ILOŚĆ ZAPASU POCZĄTKOWEGO MATERIAŁU =ILOŚĆ MATERIAŁU DO NABYCIA = WARTOŚĆ ZAKUPU MATERIAŁÓW
C. Budżet zapasu materiałów bezpośrednich POŻĄDANY ZAPAS KOŃCOWY MATERIAŁU =WARTOŚĆ ZAPASU KOŃCOWEGO Ad 2. Budżety kosztów wynagrodzeń bezpośrednich Czynności wiązane z opracowaniem budżetu kosztów wynagrodzeń bezpośrednich Ustalenie listy pracowników bezpośrednio-produkcyjnych, Określenie planowanego wymiaru aktywności podmiotu w jednostkach naturalnych e przekroju poszczególnych pracowników bezpośrednio-produkcyjnych, Ustalenie ceny jednostki pracy wykonanej przez poszczególnych pracowników bezpośrednioprodukcyjnych, Ustalenie wartości wynagrodzenie niewiązanego bezpośrednio z ilością wykonanej pracy przez pracownika bezpośrednio-produkcyjnego (dodatki stażowe, szkodliwe, itp.), Ustalenie planowej podstawy naliczania wynagrodzeń grupowych, Budżet kosztów robocizny bezpośredniej system czasowy x NORMA CZASU PRAC =CAŁKOWITY WYMAGANY CZAS PRACY x STAWKA WYNAGRODZENIA Budżet kosztów robocizny bezpośredniej system akordowy x NORMA ZUŻYCIA SUROWCÓW =CAŁKOWITE ZUŻYCIE MATERIAŁÓW DLA PRODUKCJI W DANYM OKRESIE x AKORDOWA STAWKA WYNAGRODZENIA NA JEDNOSTKĘ PRZETWORZONEGO SUROWCA Ad 3. Budżety pozostałych kosztów bezpośrednich Budżet kosztów obróbki obcej np. oparty na wynikach negocjacji z partnerami handlowymi i wielkościach historycznych. Budżet kosztów przygotowania nowej produkcji podejście zindywidualizowane, uzależnione od stawek opłat za prowadzone badania i zakupione licencje, Budżet kosztów zużycia narzędzi i specjalistycznego oprzyrządowania uwzględnia szacunki ich wartości, wielkość produkcji realizowaną przy ich wykorzystaniu a także tempo zużycia. 4. Budżety kosztów pośrednich A) Koszty pośrednie produkcji (wydziałowe) Stałe koszty pośrednie produkcji Zmienne koszty pośrednie produkcji B) Koszty pośrednie nieprodukcyjne (zakupu, zarządu, sprzedaży) Stałe koszty pośrednie nieprodukcyjne Zmienne koszty pośrednie nieprodukcyjne (koszty pośrednie nieprodukcyjne obejmują również: ubytki naturalne, niedobory, straty na brakach, koszty przestojów, itp.) Budżetowanie kosztów pośrednich to sporządzenie co najmniej trzech budżetów cząstkowych, tj.:
1) BUDŻETU KOSZTÓW WYDZIAŁOWYCH 2) BUDŻETU KOSZTÓW ZARZĄDU 3) BUDŻETU KOSZTÓW SPRZEDAŻY 5. Budżet kosztu wytworzenia produktu KOSZT WYTWORZENIA PRODUKTU OBEJMUJE: 1.Koszty bezpośrednie 2.Zmienne koszty pośrednie produkcji 3.Część kosztów stałych produkcji odpowiadająca poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych KOSZTY WYTWORZENIE PRODUKTU NIE OBEJMUJE: Kosztów będących konsekwencją niewykorzystanych zdolności produkcyjnych (pozostała część kosztów stałych produkcyjnych), Kosztów będących konsekwencją strat produkcyjnych Kosztów ogólnego zarządu które nie wiążą się z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich znajduje się w dniu wyceny, Kosztów magazynowania wyrobów gotowych i półproduktów, chyba że poniesienie tych kosztów jest niezbędne w procesie produkcji, Kosztów sprzedaży produktów. Budżet kosztu wytworzenia sprzedanych produktów Wartościowe zestawienie przewidywanych kosztów wytworzenia produktów sprzedanych w okresie objętym budżetem. Sporządzony na podstawie: budżetu materiałów bezpośrednich, budżetu wynagrodzeń bezpośrednich, budżetu pośrednich kosztów produkcji. STAN POCZĄTKOWY ZAPASU MATERIAŁÓW BEZPOŚREDNICH +WARTOŚĆ ZAKUPU MATERIAŁÓW W OKRESIE =KOSZT MATERIAŁÓW BEZPOŚREDNICH DO DYSPOZYCJI -STAN KOŃCOWY MATERIAŁÓW BEZPOŚREDNICH =KOSZT ZUŻYCIA MATERIAŁÓW BEZPOŚREDNICH + KOSZTY WYNAGRODZEŃ BEZPOŚREDNICH =KOSZTY BEZPOŚREDNIE OGÓŁEM +KOSZTY WYDZIAŁOWE =KOSZT WYTWORZENIA PRODUKCJI W OKRESIE (TKW) + STAN POCZĄTKOWY PRODUKCJI NIEZAKOŃCZONEJ -ZAPAS KOŃCOWY PRODUKCJI NIEZAKOŃCZONEJ = KOSZT WYTWORZENIA PRODUKCJI GOTOWEJ + ZAPAS POCZĄTKOWY PRODUKCJI GOTOWEJ = KOSZT WYTWORZENIA PRODUKCJI GOTOWEJ DOSTĘPNYCH DO SPRZEDAŻY -ZAPAS KOŃCOWY WYROBÓW GOTOWYCH =KOSZT WYTWORZENIA PRODUKCJI SPRZEDANEJ Bibliografia: 1. E. Nowak, Podstawy rachunkowości zarządczej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008. 2. E. Nowak, Strategiczna rachunkowość zarządcza, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.
1. Budżet sprzedaży PLANOWANA CENA SPRZEDAŻY PRODUKTU A x PLANOWANA WIELKOŚĆ SPRZEDAŻY PRODUKTU A = PLANOWANE PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY PRODUKTU A 2. Budżet produkcji +WYMAGANY ZAPAS WYROBÓW GOTOWYCH A (Zk.) = ZAPOTRZEBOWANIE NA PRODUKTY GOTOWE A -WYMAGANY ZAPAS POCZĄTKOWY PRODUKTÓW GOTOWYCH A(Zp) + (Zk.) -(Zp) 3. Budżet zużycia materiałów bezpośrednich x NORMA ZUŻYCIA MATERIAŁU =CAŁKOWITE ZUŻYCIE MATERIAŁU DLA REALIZACJI PROGRAMU PRODUKCYJNEGO =KOSZT ZUŻYCIA MATERIAŁU BEZPOŚREDNIEGO W DANYM OKRESIE 4. Budżet zakupu materiałów bezpośrednich PLANOWANA WIELKOŚĆ zużycia materiałów w danym okresie + WYMAGANA ILOŚĆ ZAPASU KOŃCOWEGO MATERIAŁU =CAŁKOWITE ZAPOTRZEBOWANIE NA MATERIAŁY BEZPOŚREDNIE -WYMAGANA ILOŚĆ ZAPASU POCZĄTKOWEGO MATERIAŁU =ILOŚĆ MATERIAŁU DO NABYCIA = WARTOŚĆ ZAKUPU MATERIAŁÓW 5. Budżet zapasu materiałów bezpośrednich POŻĄDANY ZAPAS KOŃCOWY MATERIAŁU = WARTOŚĆ ZAPASU KOŃCOWEGO
Budżet kosztów robocizny bezpośredniej 6. Budżet kosztów robocizny bezpośredniej system czasowy x NORMA CZASU PRAC =CAŁKOWITY WYMAGANY CZAS PRACY x STAWKA WYNAGRODZENIA 7. Budżet kosztów robocizny bezpośredniej system akordowy x NORMA ZUŻYCIA SUROWCÓW =CAŁKOWITE ZUŻYCIE MATERIAŁÓW DLA PRODUKCJI W DANYM OKRESIE x AKORDOWA STAWKA WYNAGRODZENIA NA JEDNOSTKĘ PRZETWORZONEGO SUROWCA 8. Budżet kosztu wytworzenia sprzedanych produktów STAN POCZĄTKOWY ZAPASU MATERIAŁÓW BEZPOŚREDNICH +WARTOŚĆ ZAKUPU MATERIAŁÓW W OKRESIE =KOSZT MATERIAŁÓW BEZPOŚREDNICH DO DYSPOZYCJI -STAN KOŃCOWY MATERIAŁÓW BEZPOŚREDNICH =KOSZT ZUŻYCIA MATERIAŁÓW BEZPOŚREDNICH + KOSZTY WYNAGRODZEŃ BEZPOŚREDNICH =KOSZTY BEZPOŚREDNIE OGÓŁEM +KOSZTY WYDZIAŁOWE =KOSZT WYTWORZENIA PRODUKCJI W OKRESIE (TKW) + STAN POCZĄTKOWY PRODUKCJI NIEZAKOŃCZONEJ -ZAPAS KOŃCOWY PRODUKCJI NIEZAKOŃCZONEJ = KOSZT WYTWORZENIA PRODUKCJI GOTOWEJ + ZAPAS POCZĄTKOWY PRODUKCJI GOTOWEJ = KOSZT WYTWORZENIA PRODUKCJI GOTOWEJ DOSTĘPNYCH DO SPRZEDAŻY -ZAPAS KOŃCOWY WYROBÓW GOTOWYCH =KOSZT WYTWORZENIA PRODUKCJI SPRZEDANEJ