Prof. nadzw. dr hab. Teresa Olearczyk Kraków, dnia 14 czerwca 2013 roku OPINIA PROGRAMU Teresa Król Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie. Program nauczania dla uczniów klas V-VI szkoły podstawowej, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2013 Program Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klas V-VI szkoły podstawowej autorstwa Teresy Król jest realizacją podstawy programowej (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz. U. z dnia 30 sierpnia 2012 roku, poz. 977) i uwzględnia Cele kształcenia wymagania ogólne oraz Treści nauczania wymagania szczegółowe. Treści nauczania zgodne z treściami zawartymi w Podstawie programowej zostały rozłożone na dwa lata nauczania (w klasie V i VI) po 19 godzin lekcyjnych, w tym po 5 godzin w grupach jednopłciowych dla chłopców i dla dziewcząt zgodnie z ustaleniami wynikającymi z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 lutego 2012 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 300). Zgodnie ze standardami struktura niniejszego programu zawiera: szczegółowe cele kształcenia i wychowania, ujęte w formie operacyjnej, treści nauczania, które są realizacją wyznaczonych celów, procedury osiągania celów kształcenia i wychowania z konkretnymi propozycjami na każdą jednostkę lekcyjną, opis założonych osiągnięć ucznia, materiały i środki dydaktyczne, które zostaną wykorzystane do realizacji wyznaczonych treści programowych. Z uwagi na specyfikę zajęć wychowania do życia w rodzinie przedmiot nie podlega ocenie, gratyfikacja za aktywność ucznia i jego zaangażowanie została omówiona w uwagach wstępnych do Programu. Zagadnienie dotyczące indywidualizacji procesu nauczania, tj. zróżnicowania potrzeb i możliwości uczniów zostało uwzględnione przez dobór odpowiednich form i metod oraz pomocy dydaktycznych,
zaproponowanych w każdej jednostce lekcyjnej. Szeroki wachlarz propozycji umożliwia nauczycielowi wykorzystanie takich rozwiązań metodycznych oraz dobór takich materiałów i środków dydaktycznych, które mogą być dostosowane do indywidualnych potrzeb uczniów. Ponadto szeroka oferta dydaktyczna (materiały źródłowe, np. scenariusze zajęć i ciekawe rozwiązania metodyczne) umożliwiają rozwijanie zdolności i zainteresowań uczniów. Praktyka szkolna wskazuje na duże zainteresowanie uczniów szkoły podstawowej (II etap nauczania) zagadnieniami podejmowanymi na zajęciach wychowania do życia w rodzinie. Dlatego też niniejszy Program i jego obudowa powinny zmobilizować prowadzącego zajęcia do zastosowania szerokiego spektrum ćwiczeń i warsztatów z użyciem środków dydaktycznych. Program spełnia warunek realności realizacji zajęć w toku zaplanowanych godzin dydaktycznych. Wprawdzie punkty dotyczące Treści nauczania i Procedur osiągania celów charakteryzują się szeroką ofertą i szczegółowością, ale jak zaznaczono w uwagach wstępnych, od nauczyciela zależy taki wybór propozycji, aby dostosować realizację programu do możliwości percepcyjnych uczniów, ich zainteresowań i potrzeb grupy. Realizator programu ma możliwość podejmowania decyzji i rozwiązań metodycznych, które będą sprzyjały zastosowaniu zdobytej wiedzy w działaniu wychowanków, np. różne sposoby rozwiązywania konfliktów (rówieśniczych i międzypokoleniowych); rozpoznawanie uczuć, emocji i ukierunkowanie działań; tworzenie i podtrzymywanie relacji koleżeńskich i przyjacielskich; dokonywanie odpowiedzialnych wyborów w korzystaniu ze współczesnej oferty medialnej. Za nowatorstwo Programu Wędrując ku dorosłości należy uznać dostosowanie tematów i treści nauczania do współczesnych problemów związanych z rozwojem cywilizacyjnym, np. uwzględniono problemy cyberprzemocy, uzależnienia od gier komputerowych, uwiedzenia w Sieci, zaburzeń w odżywianiu dziewcząt (anoreksja i bulimia) itp. Zagadnienie równości płci zostało szczególnie podkreślone, z zaznaczeniem równoważności i komplementarności. Zarówno w realizacji treści nauczania, jak i celów szczegółowych przestrzega się zasady integracji. Ujęcie holistyczne natury człowieka daje adolescentom możliwość harmonijnego rozwoju i dokonywania odpowiedzialnych wyborów w sferze ludzkiej płciowości. Chodzi przecież o to, aby ten szczególny przedmiot wspierał rodziców w ich zadaniach wychowawczych. Konkluzja kwalifikacyjna Zgodność Programu Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klas V- VI szkoły podstawowej autorstwa Teresy Król z rozporządzeniami MEN, w tym również z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 roku w sprawie dopuszczenia do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. z dnia 3 lipca 2012 r. poz. 752) oraz nowatorstwo i wymienione wyżej walory upoważniają do wydania pozytywnej opinii o Programie i rekomendowania go do użytku szkolnego do zajęć wychowanie do życia w rodzinie w klasach V-VI szkoły podstawowej. Prof. nadzw. dr hab. Teresa Olearczyk pedagog rodziny; wykładowca Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie oraz Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, autorka wielu publikacji książkowych i artykułów nt. psychologii społecznej i pedagogiki rodziny
doc. dr Teresa Olearczyk mgr Ewa Kosińska OPINIA PROGRAMU Teresa Król: Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie Program nauczania dla klas I-III gimnazjum, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2009 1. Aktualizacja programu i dostosowanie do nowych podstaw programowych Nowa wersja programu Teresy Król do zajęć edukacyjnych: wychowanie do życia w rodzinie jest programem całościowym, czyli obejmuje cały III etap edukacyjny (klasy I-III gimnazjum), i zawiera treści obowiązujące w nowych podstawach programowych z dnia 23 grudnia 2008 roku (Dz.U z dnia 15.01.2009 r., Nr 4, poz. 17). Należy zaznaczyć, że w stosunku do opracowanej w 1999 roku podstawy programowej z dnia 12.08.1999 r. oraz jej nowelizacji z dnia 26.02.2002 r. obecna podstawa programowa wychowania do życia w rodzinie pozostała prawie niezmieniona. Aktualizacja nowej podstawy polega głównie na uwzględnieniu zmian społeczno-cywilizacyjnych, które uwidoczniły się w ciągu ostatnich 10 lat. I dlatego w obowiązujących podstawach znajdujemy trzy nowe hasła: rodzina niepełna, prostytucja nieletnich, informowanie o możliwościach pomocy system poradnictwa dla dzieci i młodzieży (w zadaniach szkoły). Program Wędrując ku dorosłości uwzględnia te nowe treści, przeznaczając na ich realizację odrębne jednostki lekcyjne. 2. Budowa programu a możliwości percepcyjne uczniów Materiał nauczania został ułożony w kolejne cykle w spiralnym układzie treści. Spiralny czyli koncentryczny układ treści daje możliwość utrwalenia wiedzy i jej poszerzenia, dostosowując materiał do wieku i możliwości percepcyjnych ucznia. W realizacji zajęć WdŻwR powyższy problem ma istotne znaczenie. W klasie I gimnazjum wiadomości mają charakter podstawowy, często nawiązujący do informacji, które uczeń uzyskał na zajęciach z wychowania do życia w rodzinie w szkole podstawowej (np. o dojrzewaniu). W klasie II następuje pogłębienie informacji i wprowadzenie nowych wiadomości i umiejętności. W klasie III zaproponowany materiał bazuje na wiadomościach wcześniej przyswojonych przez ucznia, ale dotyczy zagadnień bardzo poważnych, np. planowania rodziny, rozpoznawania płodności, a także ojcostwa i macierzyństwa. 3. Założenia i cele programu Młody człowiek ma prawo do rzetelnej informacji o tym, co dzieje się z jego ciałem i psychiką w okresie dorastania, jakie przemiany w nim zachodzą i jaki jest cel tych procesów. Oczekuje też od dorosłych wsparcia psychicznego i moralnego. Systematyczna realizacja celów i treści programu Wędrując ku dorosłości daje młodemu człowiekowi szansę dużego wsparcia w burzliwych latach jego życia. Przejście z dzieciństwa w okres młodości jest obecnie o tyle trudniejsze, że gwałtownie zwiększa się dystans międzypokoleniowy i rozwija komercyjna kultura młodzieżowa. Dlatego też niektóre treści programowe z pierwszej edycji programu (z 1999 roku), umieszczone wówczas w klasie II lub III, zostały obecnie przesunięte do klasy I, np. Przedwczesna inicjacja seksualna czy Presja seksualna.
Ogólny i ważny cel programu pomoc młodemu człowiekowi w harmonijnym rozwoju jest zgodny z celami określonymi w podstawach programowych. Zawarte w nim cele operacyjne zakładają, że ich realizacja w toku lekcji przełoży się na konkretne, możliwe do sprawdzenia zachowania uczniów, poszerzy ich umiejętności i wiedzę. Wiele z tych celów opiera się na wartościach promujących integralne ujęcie ludzkiej seksualności. Oprócz rozwijania strony intelektualnej uwypukla potrzebę rozwijania uczuć: empatii, przyjaźni, a także przyjęcie postawy odpowiedzialności w sferze płci i związanych z nią zachowań. Potrzeba wypracowania szacunku wobec obu płci i umiejętności kierowania popędem seksualnym (odroczenie aktywności seksualnej) to jedno z najważniejszych zadań rozwojowych okresu dojrzewania. Można je tym łatwiej osiągnąć, im szybciej nastąpi internalizacja systemu wartości norm i wzorów zachowań zapewniających przygotowanie do pełnienia przyszłych ról małżeńskich i rodzicielskich. 4. Treści nauczania Program Wędrując ku dorosłości obejmuje zestaw podstawowych treści nauczania do zajęć wychowanie do życia w rodzinie, zgodnych z rozporządzeniem MEN, i przeznaczonych na III etap edukacyjny. Program określa kolejność realizacji treści w poszczególnych klasach. Część zajęć (tj. 5 godzin w każdej klasie) została zaplanowana z podziałem na grupy: dziewcząt i chłopców. Niektóre tematy dotyczą spraw typowo dziewczęcych a część dotyczy tylko chłopców, np. odmienność problemów związanych z dojrzewaniem. W grupach jednopłciowych prowadzący może liczyć na nieskrępowane zadawanie pytań i wyjaśnienie wątpliwości (materiał programowy został dostosowany do typowych zagadnień nurtujących dziewczęta i chłopców). Nowe wiadomości bazują na tych, które uczeń już posiada, aby przechodzenie od materiału znanego do nieznanego ułatwiało proces uczenia się, np. rozpoznawanie okresów płodności i niepłodności (planowanie rodziny) opiera się na informacjach dotyczących anatomii i fizjologii układu rozrodczego. Program Wędrując ku dorosłości cechuje łączenie teorii z praktyką. Pierwsze i ostatnie zajęcia w każdej klasie dają młodzieży szansę na wyrażanie swoich planów i oczekiwań związanych z realizacją WdŻwR. Nauczyciel kreator winien uwzględniać postulaty uczniów (rozsądne i realne!). Zajęcia WdŻwR powinny odpowiadać aktualnym potrzebom młodzieży (np. poruszenie takich tematów, jak: sposoby rozwiązywania konfliktów międzypokoleniowych, budowanie więzi rodzinnych, przyjacielskich itp.). 5. Metody i techniki nauczania W programie Wędrując ku dorosłości zaproponowano wiele metod mobilizujących aktywność uczniów, które zwiększają szansę efektywności zajęć; podaje się szereg rozwiązań i sposobów realizacji zajęć. Konkretne umiejętności społeczne, zmiana postaw, poszerzenie wiedzy uczniów są możliwe, jeśli nauczyciel zaplanuje zajęcia WdŻwR za pomocą dobrze dobranej metody. Skuteczność lekcji prowadzonych według zaproponowanych w programie Wędrując ku dorosłości rozwiązań powinna być duża nauczyciel ustrzeże się monotonii i wyzwoli zaangażowanie uczniów. 6. Pomoce dydaktyczne i materiały Osiągnięcie zamierzonych celów ułatwiają odpowiednio dobrane środki dydaktyczne. W programie proponuje się użycie tradycyjnych środków, takich jak foliogramy czy plansze, ale także nagrań dźwiękowych, prezentacji multimedialnych oraz filmów edukacyjnych. Będą one sprzyjały bardziej efektywnemu przyswajaniu wiedzy. Wykazy filmów i innych pomocy dydaktycznych nauczyciel znajdzie w spisie umieszczonym we wstępnych uwagach do Programu.
7. Realizacja programu a osiągnięcia uczniów Stopniowa i systematyczna realizacja zajęć WdŻwR (w ciągu 42 godzin) na III etapie edukacyjnym daje uczniom szansę znalezienia odpowiedzi na podstawowe egzystencjalne pytania. Zmobilizuje nastolatków do zastanowienia się nad wartościami życia rodzinnego, seksualności i miłości. Cele, zadania i treści zostały tak zaplanowane, aby ułatwić młodym ludziom bezpieczne dorastanie. 8. Ocena poprawności merytoryczno-dydaktycznej a) Program Wędrując ku dorosłości cechuje rzetelność i zgodność z najnowszą wiedzą z dziedziny: medycyny, biologii, psychologii, socjologii i pedagogiki. b) Jest dostosowany do III etapu edukacyjnego pod względem właściwego doboru pojęć, nazw, terminów i stopnia trudności. c) Zakres materiału rzeczowego jest odpowiednio dostosowany do liczby godzin przewidzianych w ramowym planie nauczania wychowania do życia w rodzinie ; uwzględniono również zróżnicowanie materiału dla grup dziewcząt i grup chłopców. d) Program zawiera treści zgodne z przepisami prawa i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. 9. Konkluzja kwalifikacyjna Program nauczania Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla klas I-III gimnazjum autorstwa Teresy Król może być przeznaczony do zajęć wychowanie do życia w rodzinie na III etap edukacyjny. doc. dr Teresa Olearczyk pedagog rodziny; wykładowca Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie autorka wielu publikacji książkowych i artykułów nt. psychologii społecznej i pedagogiki rodziny. mgr Ewa Kosińska psycholog, terapeuta, edukator; wieloletni (1990-2006) doradca metodyczny WOM i konsultant MCDN w Krakowie, autorka wielu publikacji książkowych i artykułów dla nauczycieli i wychowawców, pedagogów i psychologów; aktualnie trener i szkoleniowiec warsztatów psychologicznych, terapeuta w poradni psychologicznej.