Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce
Rapor opracowano w ramach projeku Wpływ wejścia Polski do srefy Euro na bezrobocie i zarudnienie realizowanego przez Insyu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunkur (IBRKK) oraz Fundację Naukową Insyuu Badań Srukuralnych (IBS) w ramach Sekorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich, Działanie 1.1. współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Nr projeku: DWF_2_1.1_289 Pełna wersja raporu (łącznie z Tomem II, opracowanym przez Insyu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunkur) dosępna jes na sronie www.ibrkk.pl. Projek okładki: Sudio graficzne Temperówka - www.emperowka.pl Zaware w ej publikacji poglądy wyrażają opinię auorów. Copyrigh by Insyu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunkur, Warszawa 2008 Copyrigh by Insyu Badań Srukuralnych, Warszawa 2008 Insyu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunkur Al. Jerozolimskie 87 02-001 Warszawa el.:(48) (0-22) 628 55 85, 813 46 50 fax: (48) (0-22) 628-24-79 hp://www.ibrkk.pl Insyu Badań Srukuralnych ul. Nowowiejska 6/31 00-649 Warszawa el./fax: (48) (0-22) 629 33 82 hp://www.ibs.org.pl ISBN 978-83-61284-03-1
Tom I Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce pod redakcją dr Macieja Bukowskiego
Spis reści Spis reści Spis ablic Spis rysunków Wprowadzenie iv vi vii ix Część I. Inegracja monearna z makroperspekywy 1 Wprowadzenie 2 1 Teoria inegracji monearnej (Jakub Growiec) 3 1.1 Teoria opymalnych obszarów waluowych....................... 3 1.1.1 Endogeniczność opymalnych obszarów waluowych............. 5 1.1.2 Linia opymalnych obszarów waluowych.................... 6 1.2 Kiedy waro ujednolicić waluę?............................. 8 1.2.1 Rola inegracji i podobieńsw w srukurze gospodarczej........... 9 1.2.2 Rola elasyczności rynków pracy i kapiału................... 11 1.2.3 Waga zbieżności wahań cyklicznych....................... 13 1.2.4 Rola poliyki fiskalnej............................... 16 1.3 Oddziaływanie inegracji monearnej na gospodarkę................. 18 1.3.1 Swoboda w kszałowaniu poliyki monearnej................. 19 1.3.2 Ryzyko kursowe i handel zagraniczny...................... 20 1.3.3 Koszy ransakcyjne na rynku produków.................... 23 1.3.4 Rynki finansowe.................................. 24 1.3.5 Kszałowanie się cen............................... 26 1.4 Podsumowanie...................................... 30 2 Europejskie doświadczenia inegracji monearnej (Doroa Pelle) 31 2.1 Wprowadzenie....................................... 31 2.2 Wspólna walua na le inegracji europejskiej..................... 32 2.2.1 Ramy czasowe................................... 32 2.2.2 Oczekiwania związane z inegracją waluową w Europie........... 35 2.3 Konsekwencje wspólnej waluy z perspekywy srefy euro.............. 37 2.3.1 Handel międzynarodowy i efek Rose a..................... 39 2.3.2 Bezpośrednie inwesycje zagraniczne...................... 44 2.3.3 Zbieżność cykliczna a procesy dososowawcze................. 46 2.3.4 Wspólna poliyka monearna........................... 48 2.3.5 Długookresowe skuki wprowadzenia euro................... 51 iv Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce
2.4 Doświadczenia krajów pozosających poza srefą euro................ 54 2.4.1 Wielka Bryania, Dania i Szwecja - wspólne argumeny przeciwko euro.. 55 2.4.2 Poza srefą euro - kraje Europy Zachodniej a kraje NMS........... 58 2.5 Przysąpienie do srefy euro z perspekywy Polski.................. 59 2.5.1 San przygoowań do wprowadzenia euro................... 60 2.5.2 Kanały absorpcji asymerycznych szoków.................... 67 2.5.3 Wyzwania sojące przed Polską na drodze do euro.............. 68 2.6 Podsumowanie...................................... 71 Podsumowanie 72 Część II. Przyjęcie euro w świele modelu DSGE dużej skali 73 Wprowadzenie 74 3 Srukura i własności modelu (Maciej Bukowski, Sebasian Dyrda, Paweł Kowal) 75 3.1 Wprowadzenie....................................... 75 3.2 Segmeny modelu..................................... 76 3.2.1 Konwencja noacyjna............................... 76 3.2.2 Ogólna srukura modelu............................. 77 3.3 Gospodarswa domowe.................................. 80 3.3.1 Członkowie gospodarswa domowego...................... 80 3.3.2 Użyeczność.................................... 83 3.3.3 Ograniczenie budżeowe............................. 84 3.4 Firmy............................................ 86 3.4.1 Eap I - produkcja niezróżnicowanego dobra podsawowego......... 86 3.4.2 Eap II - różnicowanie dóbr podsawowych................... 89 3.4.3 Eap III - agregacja dóbr zróżnicowanych................... 93 3.4.4 Eap IV - produkcja sekorowego dobra zagregowanego........... 93 3.4.5 Agregay dóbr finalnych............................. 93 3.5 Rynek pracy........................................ 95 3.5.1 Dynamika liczby osób zarudnionych i bezrobonych............. 95 3.5.2 Negocjacje płacowe i czasu pracy........................ 96 3.6 Badania i rozwój..................................... 97 3.7 Sekor bankowy...................................... 98 3.8 Rynek kapiałowy..................................... 98 3.9 Bank cenralny i poliyka monearna.......................... 99 3.10 Poliyka fiskalna..................................... 100 3.11 Równowaga rynkowa.................................. 101 3.12 Meoda rozwiązywania................................. 102 3.13 Kalibracja......................................... 104 3.14 Krókookresowe własności modelu........................... 112 3.14.1 Poliyka monearna i szoki echnologiczne w modelu............. 112 3.14.2 Znaczenie szywności cenowych........................ 113 3.14.3 Rola konkurencji monopolisycznej w ypie Berranda............ 116 3.14.4 Rola szywności inwesycyjnych......................... 119 3.14.5 Znaczenie podziału ryzyka w gospodarswie domowym........... 119 3.15 Długookresowe własności modelu........................... 123 3.16 Podsumowanie...................................... 127 Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce v
4 Wpływ wprowadzenia euro na syuację gospodarczą w Polsce i srefie euro (Maciej Bukowski, Sebasian Dyrda, Paweł Kowal) 129 4.1 Wprowadzenie....................................... 129 4.2 Poliyka monearna w kolejnych eapachinegracji monearnej........... 130 4.3 Oddziaływanie inegracji monearnej kanałem niższych koszów ransakcyjnych. 133 4.4 Oddziaływanie inegracji monearnej przez kanał niższych sóp procenowych.. 136 4.5 Oddziaływanie inegracji monearnej przez kanał sygnału cenowego........ 139 4.6 Oddziaływanie inegracji monearnej - aprecjacja kursu waluowego........ 140 4.7 Podsumowanie...................................... 141 Podsumowanie 143 Wnioski dla poliyki gospodarczej 144 Aneks 145 A Realny kurs waluowy i efek B-S - dowody empiryczne (Doroa Pelle) 145 A.1 Wprowadzenie....................................... 145 A.2 Ceny względne i reguła PPP z perspekywy wyników empirycznych........ 145 A.2.1 Hipoeza PPP.................................... 145 A.2.2 Meody empirycznej weryfikacji PPP...................... 146 A.2.3 Efek Balassy-Samuelsona............................ 147 A.2.4 Wzros produkywności a aprecjacja realnego kursu............. 148 A.2.5 Odsępswa od efeku Balassy-Samulesona................... 150 A.3 Przegląd wyników empirycznych dla krajów CEEC.................. 151 A.3.1 Kurs równowagiirealne niedowarościowaniezłoówki........... 151 A.3.2 Konsekwencje niedowarościowania/przewarościowania waluy...... 152 A.3.3 Empiryczna weryfikacja efeku Balassy-Samuelsona............. 152 A.4 Realny kurs waluowy w krajach CEEC......................... 154 A.5 Koncepcja Balassy-Samuelsona - ekonomeryczna weryfikacja........... 155 A.5.1 Analiza ekonomeryczna............................. 155 A.6 Podsumowanie wyników................................. 159 Bibliografia 160 vi Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce
Spis ablic 2.1 Skuki wprowadzenia Jednoliego Rynku euro dla rynku produków UE....... 51 2.2 Terminy wprowadzenia euro w dwunasu nowych krajach członkowskich UE... 54 3.1 Sfera monearna...................................... 105 3.2 Rynek pracy......................................... 106 3.3 Przepływy na rynku pracy................................. 107 3.4 Przepływy na rynku pracy - dane empiryczne...................... 107 3.5 Kalibracjasekora rządowego.............................. 107 3.6 Kalibracjasrukury sekorowej............................. 108 3.7 Kalibracjapozosałych paramerów opisujących echnologię............. 109 3.8 Tempo wzrosu produku i inflacja............................ 110 3.9 Tempo wzrosu produku i inflacja............................ 125 3.10 Tempo wzrosu podsawowych zmiennych....................... 126 4.1 Oddziaływanie kanałem niższych koszów ransakcyjnych na Polskę......... 134 4.2 Oddziaływanie kanałem niższych koszów wymiany w srefie euro.......... 135 4.3 Oddziaływanie kanałem niższych sóp procenowych w Polsce............ 137 4.4 Oddziaływanie kanałem niższych sóp procenowych w srefie euro......... 138 4.5 Oddziaływanie kanałem sygnału cenowego w Polsce.................. 139 4.6 Długookresowy wpływ euro poprzez aprecjację kursu waluowego......... 141 A.1 Esymacja efeku BS: analiza szeregów czasowych (kraje EŚW)........... 153 A.2 Esymacja efeku BS: modele panelowe (kraje EŚW).................. 153 A.3 PPP w krajach CEEC w laach 1996-2006,w sosunku do UE-15........... 154 A.4 Zesawienie wyników esymacji............................. 158 Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce vii
Spis rysunków 1.1 Linia opymalnych obszarów waluowych........................ 8 1.2 Inegracja gospodarcza a OOW.............................. 10 1.3 Znaczenie synchronizacji cykli koniunkuralnych.................... 14 2.1 Eapy inegracji w ramachunii Gospodarczej i Waluowej.............. 34 2.2 Korzyści związane z wprowadzeniem euro....................... 38 2.3 Wskaźniki inegracji gospodarczej w srefie euro................... 43 2.4 Kryerium inflacyjne a kraje Europy Środkowej i Wschodniej............ 64 2.5 Kryerium sóp procenowych a kraje Europy Środkowej i Wschodniej....... 65 2.6 Kryerium deficyu budżeowego i długu publicznego a kraje EŚW......... 67 3.1 Srukura blokowa modelu................................ 78 3.2 Srukura blokowa segmenu produkcyjnego..................... 79 3.3 Szywności cenowe a zachowanie się agregaów makroekonomicznych....... 114 3.4 Szywności cenowe a zachowanie się rynku pracy................... 115 3.5 Konkurencja monopolisyczna a zachowanie się agregaów.............. 117 3.6 Konkurencja monopolisyczna z zachowanie się rynku pracy............. 118 3.7 Szywności inwesycyjne a zachowanie się agregaów................. 120 3.8 Szywności inwesycyjne a zachowanie się rynku pracy................ 121 3.9 Podział ryzyka a zachowanie się agregaów....................... 122 3.10 Ekspor i realny kurs waluowy............................. 124 4.1 Poliyka monearna na różnych eapach wprowadzenia wspólnej waluy...... 131 4.2 Poliyka monearna na różnych eapach wprowadzenia wspólnej waluy cd..... 132 A.1 Zmiany realnego efekywnego kursu waluowego w krajach CEEC......... 155 viii Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce
Wprowadzenie Podpisując, a nasępnie przyjmując w ogólnonarodowym referendum i rayfikując raka o przysąpieniu do Unii Europejskiej, Polska zgodziła się na zasąpienie waluy krajowej - polskiego złoego - wspólną waluą europejską - euro, gdy na rwałe zosaną spełnione warunki konwergencji nominalnej, opisane w rakacie z Maasrich. Wypełnienie ego zobowiązania wymaga nie ylko wielu dososowań prawnych i organizacyjnych, spowoduje ono również szereg konsekwencji gospodarczych zarówno w skali makro-, jak i mikroekonomicznej. Ich zrozumienie umożliwi władzom publicznym podjęcie najlepszej z punku widzenia ineresu gospodarczego kraju decyzji o ścieżce wprowadzenia wspólnej waluy europejskiej. Jes sprawą niezmiernie ważną, by gospodarcze skuki przyjęcia euro zrozumieć nie ylko od srony jakościowej, lecz akże ilościowej. Prowadzenie rzeelnej debay na ema opymalnej ścieżki inegracji monearnej Polski z europejskim obszarem waluowym wymaga bowiem nie ylko jakościowego scharakeryzowania jej ekonomicznych konsekwencji, lecz akże ilościowego oszacowania isoności poszczególnych efeków inegracji monearnej. Próba akiego określenia isoności poszczególnych efeków inegracji monearnej jes zasadniczym celem opracowania. Szczególny nacisk zosał położony na rynek pracy oraz jego charakerysyki: podaż i popy na pracę, bezrobocie i zarudnienie. Opracowanie składa się z dwóch omów. Tom I, opracowany przez zespół Insyuu Badań Srukuralnych, składa się z dwóch części. W części pierwszej omówiono eoreyczne podsawy i doychczasowe doświadczenia z wprowadzania euro w Unii Gospodarczej i Waluowej (UGW). Z kolei w części drugiej przedsawiono ilościowe oszacowanie króko-, średnio- i długookresowych skuków wprowadzenia eurowpolsce,zarównodlanaszegokraju,jakidlacałejsrefyeuro.dokonanoegozapomocą specjalnie zaprojekowanego w ym celu dużej skali dynamicznego, sochasycznego modelu równowagi ogólnej gospodarki polskiej i europejskiej. Uzupełnieniem analiz przeprowadzonych w I omie są wnioski dla poliyki gospodarczej wynikające z analiz empirycznych i modelowych oraz aneks, w kórym zamieszczono empiryczne oszacowanie skali efeku Balassy-Samuelsona w krajach środkowoeuropejskich. Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce ix
Część I Inegracja monearna z makroperspekywy Jakub Growiec, Doroa Pelle
Wprowadzenie Niniejsza część pełni rolę eoreycznego i empirycznego wprowadzenia do problemayki inegracji monearnej. W pierwszej kolejności przedsawimy omówione w lieraurze przedmiou zjawiska ak, by móc później ocenić ich isoność w konekście wsąpienia Polski do srefy euro. Rozdział pierwszy ma charaker eoreyczny. Zawiera on omówienie najważniejszych mechanizmów związanych z przyjmowaniem przez grupę niepodległych krajów wspólnej waluy. Przegląd ych mechanizmów przeprowadzamy z perspekywy eorii opymalnych obszarów waluowych (dalej OOW; ang. opimum currency areas OCA) oraz posulowanych przez nią kryeriów opłacalności worzenia unii waluowych. Nasępnie szczegółowo przedsawiamy kanały oddziaływania inegracji monearnej na polską gospodarkę, wskazując zarówno na koszy, jak i korzyści płynące z faku zasąpienia walu krajowych przez jedną, wspólną waluę. Z kolei w rozdziale drugim skupiamy się na analizie danych empirycznych opisujących przebieg procesu wprowadzania Euro w Europie, analizując doświadczenia krajów srefy euro oraz ych członków Wspólnoy, kórzy pozosali przy waluach krajowych. Dodakowego koneksu dosarcza nam akże pogłębione omówienie bieżącej syuacji gospodarczej Polski jako kraju członkowskiego Europejskiej Unii Gospodarczej i Waluowej (dalej UGW), preendującego do przyjęcia euro. Całą część zamyka podsumowanie. 2 Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce
Rozdział 1 Teoria inegracji monearnej Jakub Growiec 1.1 Teoria opymalnych obszarów waluowych Koncepcja opymalnego obszaru waluowego sformułowana zosała przez Robera Mundella we wczesnych laach 60. XX wieku. Była ona później rozwijana, oraz częściowo kwesionowana na bazie dosępnych danych, m.in. przez Ronalda McKinnona i Peera Kenena. Zgodnie z najczęściej przyjmowaną współcześnie definicją (Mongelli & Vega (2006)), dany obszar sanowi OOW, jeśli wysępuje w jego ramach: pełna swoboda handlu; wysoka mobilność pracy, kapiału i innych czynników produkcji; zbliżona wysokość inflacji, zbieżność wahań cyklicznych, podobieńswo srukury gospodarczej oraz wysoki sopień inegracji fiskalnej(czynniki e implikują podobny charaker makroekonomicznych szoków); dywersyfikacja produkcji i konsumpcji; (opcjonalnie) podobieńswo preferencji konsumenów. Opymalny obszar waluowy może obejmować jeden albo wiele krajów, przy czym nie muszą one mieć w danym momencie wspólnej waluy; gdyby jej jednak nie miały, według eorii Mundella skorzysałyby na jej wprowadzeniu. Waro eż zauważyć, że warunki OOW bywają czasem niespełnione nawe w przypadku pojedynczego kraju, kóry jako całość zyskałby na wprowadzeniu dwu lub więcej walu regionalnych. W prakyce nie obserwuje się jednak akich eksperymenów. Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce 3
1.1. Teoria opymalnych obszarów waluowych RAMKA 1.1 Asymeryczne szoki makroekonomiczne. Parząc z mikroekonomicznej perspekywy, ławo dosrzec, gospodarowanie odbywa się na ogół w warunkach niepewności oraz niedoskonałej informacji. Niesey, obecności czynników losowych nie daje się w pełni wyeliminować również w skali makro: wysępowanie (sochasycznych) cykli koniunkuralnych świadczy o ym chyba najdobiniej. Aby uporać się z konsekwencjami ego faku, w makroekonomii przyjmuje się zaem na ogół paradygma gospodarki wsrząsanej egzogenicznymi szokami: przyjmuje się, że pewne losowe czynniki mogą nieprzewidzianie uderzyć np. w zagregowaną produkywność, łączną podaż pracy, popy na pracę, id. Nie wnika się przy ym w mikrosrukurę ych szoków. Podejście o sanowi o co prawda isone uproszczenie rzeczywisości, ale w zamian umożliwia znacząco dokładniejszą analizę omawianych makroekonomicznych zjawisk. Mówiąc o szokach makroekonomicznych w odniesieniu do grupy kilku krajów, możemy rozróżnić szoki symeryczne i asymeryczne. Jeśli bowiem dany szok oddziałuje na wszyskie kraje w badanej grupie jednakowo, np. wszędzie i w ym samym okresie jednakowo zmienia całkowią produkywność czynników, wówczas szok en jes symeryczny. Szok aki nie wywołuje presji na redysrybucję czynników pomiędzy krajami ani na zmianę kursu waluowego; jeśli wywołuje zmianę realnej sopy procenowej, o jes ona aka sama we wszyskich krajach, dzięki czemu może być zaabsorbowana wyłącznie poprzez zmianę nominalnej sopy procenowej, bez konieczności zmian cen ani nominalnego kursu waluowego. Z asymerycznym szokiem makroekonomicznym mamy naomias do czynienia, gdy jes on odczuwany przez różne kraje w różnym sopniu lub w różnym czasie. Jeśli szok aki doyka gospodarki związane ze sobą unią waluową, może on wywołać makroekonomiczną niesabilność, powodując (i) realokację czynników wywórczych pomiędzy krajami oraz (ii) nierówność realnych sóp procenowych, a w konsekwencji akże (iii) zagrożenie wzmożonymi przepływami kapiału spekulacyjnego, (iv) zagrożenie wzrosem inflacji, oraz(v) większe flukuacje zagregowanych zmiennych niż miałoby o miejsce przy płynnym kursie waluowym, kóry mógłby złagodzić reakcję poszczególnych gospodarek na szok. Z drugiej srony, w przypadku asymerycznych szoków o charakerze srice nominalnym, płynny kurs waluowy może być eż ich źródłem i propagaorem, w efekcie przyczyniając się do wzrosu makroekonomicznej niesabilności. Gdy kurs waluowy jes płynny, wówczas ze względu na niepewność co do jego zmian, może być on bowiem wykorzysywany do działalności spekulacyjnej. Dobrym empirycznym przykładem asymerycznego szoku makroekonomicznego o charakerze realnym jes kryzys rosyjski 1997-98r., jeśli spojrzeć nań z perspekywy dzisiejszej Unii Europejskiej. Załamanie się rosyjskiego sysemu bankowego, gwałowna dewaluacja rubla, odpływ kapiału zagranicznego, wszysko o połączone ze skokowym spadkiem PKB, z pewnością było silnym szokiem makroekonomicznym, wyraźnie odczuwanym również na zewnąrz. Kryzys rosyjski spowodował bowiem akże gwałowny spadek popyu na dobra eksporowane do Rosji oraz uraę części zagranicznego kapiału am zainwesowanego. Uderzył on więc szczególnie mocno w związane gospodarczo z Rosją kraje dzisiejszej UE a więc przede wszyskim kraje bałyckie, akże Słowację, w nieco mniejszym sopniu Polskę czy Węgry. Kraje z Rosją prawie niehandlujące, akie jak np. Hiszpania, Porugalia czy Irlandia, prakycznie wcale ego kryzysu nie odczuły. Jeśli omawiana grupa krajów byłyby już wówczas związana unią monearną, mogłoby o dla niej być źródłem dodakowej niesabilności. Wyraźnie widać, że grupa a nie była opymalnym obszarem waluowym: poszczególne kraje charakeryzowały się zby małym podobieńswem srukury gospodarczej i były za słabo ze sobą zinegrowane. 4 Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce
1.1. Teoria opymalnych obszarów waluowych RAMKA 1.1 Asymeryczne szoki makroekonomiczne cd. Źródłem asymerycznych szoków (ym razem o charakerze nominalnym, a nie realnym) mogą być eż rządy krajów, kierujące się logiką cyklu wyborczego. Okres przedwyborczy jes bowiem prawie wszędzie okresem wzmożonej hojności władz, czynionej koszem wzrosu deficyu budżeowego, długu zagranicznego lub emisji obligacji skarbowych (a więc opodakowania przyszłych pokoleń). Wybory sanowią więc nominalny, idiosynkrayczny szok dla kraju, w kórym mają miejsce. Ponieważ szok en nie oddziałuje bezpośrednio na żaden inny kraj (oddziałuje jedynie pośrednio jako szok popyu zewnęrznego), a ponado wybory władz nie są w świecie zsynchronizowane, a długości kadencji nie są akie same, ma on eż charaker wybinie asymeryczny. Przydaność powyższych kryeriów wynika z fundamenalnej cechy unii waluowych: każdy kraj, kóry do akiej unii przysępuje, rezygnuje ze swojej suwerennej poliyki pieniężnej, godząc się by poliyka a prowadzona była wspólnie przez wszyskie kraje unii. Oznacza o w szczególności uraę jednego sopnia swobody w poliyce makroekonomicznej. 1 Wszelkie skuki asymerycznych szoków agregaowych (por. Ramka 1.1) muszą wówczas być akomodowane za pomocą pozosałych mechanizmów dososowawczych. Kluczową rolę wydaje się odgrywać u elasyczność cen i płac (HMTreasury (2003)), isone znaczenie może mieć eż anycykliczna (sabilizująca) poliyka fiskalna. Najważniejsze jes jednak, by ryzyko wysąpienia owych asymerycznych szoków było jak najmniejsze, sąd ak silny nacisk eorii OOW na inegrację i podobieńswo gospodarek. Kryeria eorii OOW nie są jednak uniwersalną recepą na powodzenie unii waluowych. Wysępują bowiem efeky, dzięki kórym kryeria e de faco nie są ani warunkiem koniecznym, ani wysarczającym dla celowości wprowadzenia wspólnej waluy. Najważniejsze spośród nich omówione zosaną w nasępnym podrozdziale. 1.1.1 Endogeniczność opymalnych obszarów waluowych Kluczową cechą OOW jes ich endogeniczność (Mongelli & Vega (2006)). Z jednej srony bowiem grupa krajów, dla kórej spełnione są kryeria OOW, powinna skorzysać na wprowadzeniu wspólnej waluy. Z drugiej srony możliwe jes akże, że gdyby wspólną waluę wprowadzić w grupie krajów, dla kórych kryeria OOW nie są począkowo spełnione, po kilku laach funkcjonowania w ramach owej unii kryeria e zaczną jednak być spełnione. Jako pierwsi dosrzegli ę zależność Frankel & Rose (1997). Bardzo dobrze ilusrują o zjawisko kraje srefy euro: w procesie inegracji europejskiej skoordynowano am poliyki fiskalne, zniesiono bariery w handlu oraz przepływie kapiału, sopniowej redukcji ulegały akże bariery prawne dla migracji międzynarodowych w obrębie srefy euro (część z nich wciąż jednak pozosała, podobnie jak bariery językowe oraz, w mniejszym sopniu, kulurowe). Można również przypuszczać, że dzięki wprowadzeniu norm unijnych ujednoliciły się w pewnym sopniu preferencje konsumenckie. W 1999r., kiedy w jedenasu krajach Unii Europejskiej wprowadzono euro (Grecja dołączyła w 2001r., Słowenia w 2007r., a Cypr i Mala w 2008r.), kryeria OOW były 1 Nieco inaczej wygląda syuacja, gdy kraj decyduje się jednosronnie związać swoją waluę z waluą zagraniczną. Wedy poliyka monearna prowadzona jes całkowicie przez kraj zewnęrzny, a nie przez międzynarodowe gremium, w kórym (niewielki) udział ma eż omawiany kraj. Z drugiej srony, jednosronne przyjęcie szywnego kursu waluowego jes nieco mniej wiążącym zobowiązaniem: koszy rezygnacji z akiej poliyki są przecież znacząco niższe niż koszy wysąpienia z unii waluowej. Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce 5
1.1. Teoria opymalnych obszarów waluowych am jedynie częściowo spełnione. W roku 2008 było już pod ym względem znacznie lepiej (por. Rozdział 3). Niesey, nie jes jasne, jaką część ej ewolucji zawdzięczamy wprowadzeniu euro, a jaką innym czynnikom związanym z inegracją europejską, akim jak na przykład Program Wspólnego Rynku. Pomimo isnienia omówionych powyżej(ograniczonych) możliwości wymuszenia powsania OOW, waro pamięać, że inegracja waluowa jes niezwykle ryzykownym krokiem, gdy kraje są do siebie niepodobne i słabo związane gospodarczo. Oddziaływanie na nie asymerycznych szoków makroekonomicznych oraz nieskorelowanych poliyk fiskalnych grozi bowiem niekonrolowanym wybuchem inflacji lub kryzysem waluowym. Obu ych konsekwencji można by było uniknąć, gdyby różnice w syuacji gospodarczej kanalizowane były przez wahania nominalnego kursu waluowego. Na (opisanych w dużym uproszczeniu) przykładach Brazylii i Argenyny, kwesię ę ilusruje Ramka 1.2. 2 1.1.2 Linia opymalnych obszarów waluowych Ideę opymalnych obszarów waluowych można przedsawić w dużym uproszczeniu za pomocą inuicyjnego wykresu (Mongelli & Vega (2006)). Wykres en pozwala zrozumieć zakres warunków, kóre dana grupa krajów musi spełnić, by zosać OOW. Sanowiąca podsawę ego wykresu linia OOW o linia, wzdłuż kórej korzyści ze wspólnej waluy dokładnie równoważą sray z niej wynikające. Na osiach mamy: (i) sopień korelacji flukuacji dochodów (a zaem również skala podobieńswa reakcji na zewnęrzne szoki), oraz (ii) sopień inegracji handlowej wewnąrz omawianej grupy krajów. Alernaywnie, wymiar(ii) można zasąpić wymiarem(ii ) elasyczności wspólnych rynków dóbr i pracy; kszał linii OOW nie zmieniłby się wedy znacząco. Co więcej, uogólniając obie zależności, można by akże wykreślić rójwymiarową zależność między (i),(ii) a (ii ). W każdym z ych przypadków, kluczową obserwacją pozosaje wymienność poszczególnych charakerysyk, czyli ujemne nachylenie linii OOW. W grupie krajów, dla kórych zarówno korelacja dochodów, jak i elasyczność wspólnego rynku są niskie, nie opłaca się ujednolicać waluy. Nie sanowią one więc OOW. Wzros wskaźników na każdym z ych wymiarów sprawia jednak, że opłacalność owego ujednolicenia saje się większa. Ponado równoczesny, nawe względnie mały, wzros obu wskaźników waży na ogół więcej niż duży wzros jednego ylko z nich. Jak sugerują Mongelli & Vega (2006), zarówno USA (porakowane ym razem jako federacja 50 sanów), jak i srefa euro (12 krajów, bezsłowenii,cypruimaly)znajdująsiępoprawejsronieliniioow,awięcsą wisocieopymalnymi obszarami waluowymi. W przypadku USA korzyści neo ze wspólnej waluy wydają się jednak większe. Mongelli & Vega (2006) sugerują eż, że większa grupa, w kórej znalazłyby się kraje srefy euro wraz z USA i Japonią, znalazłaby się poniżej linii OOW, w srefie, 2 Zdrugiejsrony,należypamięać,żesamoryzyko wybuchuinflacjilubkryzysuwaluowegonieoznaczanieuchronności ych konsekwencji. Poza wszyskim, sały kurs waluowy pociąga przecież za sobą akże szereg pozyywnych konsekwencji, akich jak np. eliminacja ryzyka kursowego oraz imporowana z zewnąrz wiarygodność poliyki monearnej. I ak, np. kraje bałyckie oraz Słowenia urzymywały w okresie ransformacji usrojowej reżim sałego kursu waluowego względem marki niemieckiej, dolara USA lub pewnych szerzej określonych koszyków walu krajów zachodnich. Poliyka aka nie okazała się zgubna dla żadnego z ych krajów. 6 Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce
1.1. Teoria opymalnych obszarów waluowych gdzie korzyści z niezależnej poliyki monearnej przeważają nad korzyściami z eliminacji ryzyk związanych z płynnym kursem waluowym. RAMKA 1.2 Kryzysy waluowe w Ameryce Południowej w laach osiemdziesiąych XX wieku. W końcu la 80., po przejęciu władzy przez poliyków sawiających sobie za cel demokrayzację, modernizację i liberalizację gospodarczą, w Argenynie i Brazylii wprowadzono sały kurs waluowy względem dolara, zakładając wymienialność argenyńskiego peso i brazylijskiego reala z USD w sosunku 1:1. Poliyka a była wspierana przez Międzynarodowy Fundusz Waluowy oraz Bank Świaowy w ramach zw. konsensusu waszyngońskiego. Z drugiej srony jednak, Brazylia i Argenyna ewidennie nie sanowiły wraz z USA opymalnego obszaru waluowego. Różnice doyczyły wielu kluczowych kwesii: (i) poziomy PKB różniły się wielokronie; (ii) gospodarki Argenyny i Brazylii miały zupełnie inną srukurę niż gospodarka amerykańska, przy czym dużo większą rolę w worzeniu ich PKB odgrywało am rolnicwo i przemysł radycyjny, m.in. wydobywczy; (iii) wysępowały liczne bariery w przepływie kapiału i pracy; (iv) ich poliyki fiskalne były krańcowo odmienne. Począkowe skuki zmian wprowadzonych na przełomie la 80.-90. w Brazylii i Argenynie były pozyywne: w ciągu dekady PKB Brazylii wzrósł o jedną rzecią, Argenyny o połowę, a szalejąca am wcześniej inflacja zosała opanowana. Równolegle, wysąpiła am jednak akże eksplozja zadłużenia zagranicznego oraz duża nierównowaga na rachunku obroów bieżących, przy jednoczesnej ekspansywnej poliyce fiskalnej rządów. Sopniowo zwiększało się więc zarówno zadłużenie gospodarsw domowych, krajowych firm, jak i budżeów cenralnych, a obsługa pożyczek zagranicznych pochłaniała coraz większą część przychodów z podaków. Ceną płaconą za populisyczną poliykę gospodarczą w warunkach szywnego kursu waluowego było więc wybuchowo rosnące zadłużenie zagraniczne. Szybki wzros gospodarczy okazał się uzależniony od ciągłego napływu kapiału zagranicznego, w ym spekulacyjnego. Przy przyjęym reżimie waluowym, presja na deprecjację reala i peso nie mogła znaleźć ujęcia w zmianach kursu nominalnego; mogła się za o kumulować, by osaecznie wybuchnąć. Mimo isonych różnic między Brazylią a Argenyną w kszałcie ich insyucji i poliyk gospodarczych, skukiem powyżej zarysowanych zjawisk były podobne w swej formie kryzysy waluowe: brazylijski w 1998r. oraz argenyński w 2001r. Rezerwy waluowe banków cenralnych ych krajów spadły wówczas niemal do zera, rządy ogłosiły niewypłacalność, ograniczono obywaelom dosęp do oszczędności bankowych, a po uwolnieniu kursu nominalnego nasępowała skokowa deprecjacja. Oznaczało o gwałowny wzros cen produków imporowanych, plaję wielu przedsiębiorsw, spadek PKB i poziomu życia wielu obywaeli. Wydaje się, że w syuacji, gdy rządy Brazylii i Argenyny nie były w sanie odpowiednią poliyką makroekonomiczną zrównoważyć narasającego zadłużenia podmioów prywanych, sopniowa deprecjacja ich walu w ramach reżimu płynnego nominalnego kursu waluowego byłaby korzysniejsza. Prawdopodobnie pomogłaby ona uniknąć kryzysu, zwłaszcza że mogłaby odpowiednio wcześnie osrzec poliyków gospodarczych przed konsekwencjami nadmiernego wzrosu zadłużenia zagranicznego. Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce 7
1.2. Kiedy waro ujednolicić waluę? Rysunek 1.1: Linia opymalnych obszarów waluowych. Źródło: Mongelli & Vega (2006), s. 14. 1.2 Kiedy waro ujednolicić waluę? Spróbujemy eraz odpowiedzieć na pyanie: w jakich warunkach przysąpienie do unii waluowej jes korzysne, a w jakich lepiej pozosać przy waluach narodowych? Omówimy więc szczegółowo poszczególne kryeria OOW. Przedsawimy eż kanały, poprzez kóre nasępuje wpływ przyjęego reżimu nominalnego kursu waluowego na kszałowanie się zmiennych makroekonomicznych. Znajomość sposobów funkcjonowania ych kanałów pozwoli nam zrozumieć, dlaczego właśnie e kryeria przyjmowane są jako podsawa przy podejmowaniu decyzji o ujednolicaniu waluy. Kolejno omówimy więc: rolę podobieńsw w srukurze gospodarczej oraz sopnia inegracji. Podkreślamy, że podaność gospodarek na asymeryczne szoki makroekonomiczne o charakerze realnym jes ym mniejsza, im bardziej podobne do siebie są dane gospodarki, oraz im bardziej są ze sobą powiązane; rolę elasyczności rynków pracy i kapiału. Jeśli rynki e są elasyczne, wówczas szoki asymeryczne mogą relaywnie szybko i ławo zosać zaabsorbowane; wagę zbieżności wahań cyklicznych. Im silniej skorelowane są ze sobą cykle koniunkuralne w poszczególnych krajach unii waluowej, ym mniejsze jes ryzyko wysąpienia asymerycznych zaburzeń, a większe prawdopodobieńswo, że dominować będą szoki wspólne; rolę poliyki fiskalnej poszczególnych pańsw unii poliyki e muszą być spójne, przy 8 Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce
1.2. Kiedy waro ujednolicić waluę? czym szczególnie isone jes urzymywania jak najniższego deficyu finansów publicznych (lub wręcz nadwyżki) w okresach wysokiej koniunkury, aby umożliwić sprawne funkcjonowanie auomaycznym sabilizaorom związanym z anycykliczną poliyką fiskalną. Wykorzysywane u pojęcie unii waluowej, zgodnie z zasadami funkcjonowania srefy euro, odnosi się do grupy krajów, kóre prowadzą wspólną poliykę monearną i wprowadziły jedną wspólną waluę (por. Ramka 1.3). 1.2.1 Rola inegracji i podobieńsw w srukurze gospodarczej Związek przynależności do OOW ze skalą podobieńsw w srukurze gospodarczej określonych krajów oraz sopniem ich wzajemnej inegracji jes sosunkowo prosy. Jego isoą jes podobieńswo reakcji krajów wewnąrz OOW na zewnęrzne flukuacje. I ak, gdy np. jeden kraj jes eksporerem neo ropy nafowej, a drugi jej imporerem, wówczas hipoeyczny wzros ceny ropy kraje e odczułyby w zupełnie odmienny sposób. Wobec braku reakcji ze srony poliyki pieniężnej, zmiana a wywołałaby osaecznie presję na aprecjację waluy pierwszego kraju względem drugiego. Gdyby kraje e miały wspólną waluę, szywność kursu nominalnego musiałaby wówczas niekorzysnie odbić się na poziomie cen w pierwszym z krajów. 3 Na analogicznej zasadzie nie będą worzyły OOW gospodarki, nawe o podobnej srukurze, lecz słabo powiązane gospodarczo (por. Rysunek 1.2): jeśli na przykład jeden z nich eksporowałbycałąswąprodukcjędokrajua,adrugi dokrajub,owzrospopyunaimporowane produky w kraju A wywołałby realną aprecjację waluy kraju pierwszego względem drugiego. Szywność nominalnego kursu waluowego, wynikająca ze wspólnej waluy, implikować będzie wedy presję inflacyjną w pierwszym z omawianych krajów. Ponado, szok en przeniósłby się częściowo akże na drugi z krajów (efek zarażania skukami szoków w ramach unii waluowej). Nie do pominięcia jes u kwesia endogeniczności OOW i związanej z nią odwronej przyczynowości: z jednej srony, wysoki sopień inegracji jes kryerium OOW, czyli ma wpływ na o, czy waro uworzyć unię waluową, z drugiej srony jednak ego ypu zdarzenie ma akże korzysny wpływ na sopień inegracji i, co za ym idzie, podaności na asymeryczne szoki makroekonomiczne. Frankel & Rose (1997) przedsawiają argumeny świadczące, że wprowadzenie unii waluowej zapocząkowuje procesy zmieniające srukurę gospodarki, kóre w efekcie powodują, że saje się ona odporniejsza na wpływ asymerycznych zaburzeń makro. Z drugiej srony jednak, Krugman& Venables(1995) wierdzą, że inegracja ekonomiczna, poprzez swarzanie bodźców do eksploaowania korzyści skali i zwiększania sopnia specjalizacji w produkcji, osaecznie zwiększa podaność gospodarek na asymeryczne szoki. Jak widać, 3 Jeśli omawiany szok byłby jednorazowy, o można się spodziewać jego relaywnie szybkiej akomodacji poprzez zmianę cen względnych, co w dłuższym okresie nie jes (na ogół) poważnym problemem. Znacznie głębszy problem wysąpiłby naomias, gdyby ego rodzaju szoki mogłyby się powarzać. Mogłaby wówczas powsać różnica pomiędzy realnymi sopami procenowymi w obu krajach, wiążąca się przy szywnym kursie z długorwale podwyższoną inflacją w pierwszym z krajów oraz presją na aprecjację jego waluy. Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce 9
1.2. Kiedy waro ujednolicić waluę? oba e efeky działają w przeciwne srony. Ich względna siła nie zosała jak doąd skwanyfikowana. 4 RAMKA 1.3 Unia waluowa a szywny kurs waluowy. Należy pamięać, że między pojęciami (i) szywnego kursu walu dwóch krajów oraz (ii) unii waluowej pomiędzy ymi krajami nie ma równoważności, lecz zachodzi jedynie jednosronna implikacja: wprowadzenie unii waluowej implikuje uszywnienie kursu, ale nie na odwró. Ponieważ emaem niniejszego opracowania są skuki przysąpienia Polski do srefy euro, będziemy się u koncenrować na kwesiach związanych z wprowadzeniem unii waluowej. Krok aki ma dalej idące skuki niż samo uszywnienie kursu waluowego, gdyż wiąże się akże z rezygnacją z niezależnej poliyki pieniężnej. W przypadku Polski, będzie o rezygnacja na rzecz wspólnej poliyki unijnej, prowadzonej w imieniu wszyskich pańsw członkowskich przez Europejski Bank Cenralny. Omawiając poniżej poszczególne efeky i mechanizmy związane z przysąpieniem do unii waluowej, będziemy sarali się uwzględnić w analizie wszyskie konsekwencje ego wydarzenia. Pamięając jednak, że niekóre z owych mechanizmów mogą wiązać się wyłącznie z uszywnieniem kursu waluowego, a z pozosałymi konsekwencjami unii waluowej już nie, będziemy konsekwennie zaznaczać, gdzie owa szywność kursu odgrywa kluczową rolę(a jes ak np. w przypadku efeku Balassy-Samuelsona lub eż efeku eliminacji ryzyka kursowego przez unię waluową), a gdzie ważniejsze są inne efeky(np. wzros ryzyka makroekonomicznego związanego z wysępowaniem asymerycznych szoków, kórych skuki można by łagodzić za pomocą niezależnych poliyk monearnych w poszczególnych krajach). Rysunek 1.2: Inegracja gospodarcza a OOW. Szok popyowy Brak szoku Szok popyowy A B A Kraj 1 Kraj 2 Kraj 1 Kraj 2 Nie OOW OOW Uwagi: Kraje muszą być zinegrowane gospodarczo i mieć podobną srukurę, by worzyły OOW. W przeciwnym razie będą podane na asymeryczne szoki, akie jak np. szok popyowy w kraju A. Źródło: Opracowanie własne. 4 Hipoeza Krugman & Venables (1995) znajduje częściowe wsparcie w badaniach empirycznych (por. np. Ellison & Glaeser (1999)). Ma ona jednak również przeciwników. Oprócz regionalnego grupowania się produkcji i wzrosu popularności ousourcingu obserwuje się bowiem również wzros liczby fuzji pionowych oraz wzrasający udział ransakcji wewnąrzfirmowych w wielonarodowych korporacjach(slaugher (2000)). O ile o pierwsze zwiększa podaność gospodarek na asymeryczne szoki, o o drugie podaność ę zmniejsza. W przypadku europejskim, nie jes eż jasne, czy wysępowanie omawianych zjawisk należy wiązać z inegracją w ramach UE i UGW, czy raczej wpisać w szerszy koneks globalizacji. 10 Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce
1.2. Kiedy waro ujednolicić waluę? Kwesię srukury gospodarek i wielkości dochodów nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej (dalej NMS) w konekście ich ewenualnego dołączenia do srefy euro zbadał dla Międzynarodowego Funduszu Waluowego (dalej MFW) Thimann (2005). Po przeanalizowaniu szeregu miar dochodu narodowego, wzrosu gospodarczego, srukury sekorowej gospodarki oraz względnej siły wahań cyklicznych, swierdził on, że różnice między NMS a krajami obecnej srefy euro są isone. Z drugiej srony jednak, wysoki sopień korelacji szeregu zmiennych makroekonomicznych między krajami Europy Środkowej a srefą euro sugeruje, że problem akomodacji asymerycznych szoków nie powinien sanowić u isonego problemu: niekóre(głównie śródziemnomorskie) kraje srefy euro wydają się być słabiej związane z krajami rzonu UGW np. Niemcami, Francją czy krajami Beneluksu niż Czechy, Węgry czy Polska. W ym samym raporcie MFW, De Grauwe & Schnabl (2005) podejmują próbę analizy zdolności gospodarek Europy Środkowej do funkcjonowania w ramach srefy euro. Wychodzą oni od pyania, jak przyjmowane doąd przez e kraje reżimy kursowe wpłynęły na ich sopy inflacji i wzrosu PKB. Jeśli sabilność kursu euro w niekórych z ych krajów (i/lub w niekórych z la) okazałaby się korzysna dla wzrosu oraz limiująca inflację, wówczas wsąpienie do unii waluowej byłoby korzysne. W konkluzji swierdzają oni, że co do inflacji, o pozyywnym wpływie sałości kursu nie można na podsawie dosępnych danych wnioskować, lecz już o pozyywnym wpływie na sopy wzrosu ak. W ymże samym raporcie MFW, Michael Aris kwesionuje jednak wyniki De Grauwe i Schnabla, zwracając uwagę, że:(i) dosępne szeregi czasowe są bardzo krókie, (ii) reżimy kursowe są wybierane przez władze na podsawie prognoz makroekonomicznych jako głównego czynnika decyzyjnego, (iii) wyniki gospodarcze krajów Europy Środkowej były w dużym sopniu konsekwencją perspekywy wsąpienia do UE, a nasępnie UGW i srefy euro. 1.2.2 Rola elasyczności rynków pracy i kapiału Podsawowym mechanizmem dososowującym gospodarki do skuków makroekonomicznych szoków jes elasyczność cen i płac. Mechanizm en może współdziałać z mechanizmem płynnego kursu waluowego, zaś w przypadku przysąpienia do unii waluowej musi go zasąpić. Jak napisano w raporcie bryyjskiego Skarbu (HMTreasury (2003)): uraa narodowej poliyki pieniężnej oraz nominalnego kursu waluowego oznacza, że inne mechanizmy będą musiały pracować ciężej. Dopasowania cen i płac są najbardziej efekywnym spośród dosępnych mechanizmów dososowawczych, choć i rola poliyki fiskalnej może się poencjalnie zwiększyć (s. 81). Doyczy o zwłaszcza dużych obszarów waluowych, akich, jakim jes srefa euro, bardziej narażonych na asymerię szoków. Co więcej, decyzja o przysąpieniu do srefy euro uwypukli porzebę szybkich dososowań cen, a akże sprawi, że firmy zmuszone będą reagować efekywnie na szoki i zaadapować się do warunków zwiększonej konkurencji, kórą przyniesie wspólna walua (s. 81). Przywoływane u argumeny sformułowane zosały w konekście ewenualnego wsąpienia Wielkiej Bryanii do srefy euro, ale w jednakowym sopniu doyczą one również Polski oraz, w ogólności, dowolnego obszaru waluowego. Elasyczność rynku o, z definicji, prędkość jego powrou do równowagi po wysąpieniu zaburzeń wobec niego zewnęrznych. Oceny elasyczności danego rynku można więc dokonać, Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce 11
1.2. Kiedy waro ujednolicić waluę? analizując szybkość i głębokość reakcji poszczególnych charakerysyk rynku pracy (sopa bezrobocia, wielkość zarudnienia, wynagrodzenia realne) i kapiału(wolumen produkcji, wielkość inwesycji, realna sopa procenowa) na rozmaie szoki makroekonomiczne, m.in. szok produkywności, podaży pracy, popyu na pracę, czy eż szok zagranicznego popyu na produkowane w kraju dobra. Bardziej elasyczny rynek pracy ławiej absorbuje szoki zewnęrzne, gdyż jes w sanie dokonywać szybszej realokacji czynnika pracy zarówno wewnąrz sekorów, jak i pomiędzy nimi. Ławiej eż na akim rynku o dososowywanie płac do zmian warunków gospodarowania. Ampliuda wahań zarudnienia w cyklu koniunkuralnym będzie więc na ogół większa na elasycznym rynku pracy, za o ich rwałość będzie niższa. Ma o ważne konsekwencje na poziomie makro (elasyczny rynek pracy szybciej powraca do równowagi), jak i mikro (na elasycznym rynku pracy niższa jes skala bezrobocia długookresowego). Elasyczność rynku pracy deerminowana jes przez szereg czynników, z kórych najważniejszą rolę odgrywają insyucje rynku pracy, akie jak wielkość klina podakowego obciążającego pracodawców i pracowników, resrykcyjność prawnej ochrony zarudnienia, model pasywnej poliyki rynku pracy i ransferów społecznych czy wykorzysywane insrumeny akywnej poliyki rynku pracy. Czynniki e określają bowiem skalę szywności na rynku pracy, w ym szywności wynagrodzeń. Znaczenie dla absorpcji impulsów zewnęrznych mają również srukura gałęziowa gospodarki (jako że pewne gałęzie charakeryzują się większą elasycznością niż inne) oraz mobilność zawodowa i przesrzenna siły roboczej. W przypadku drugiego z czynników produkcji, bardziej elasyczny rynek kapiału pozwala na efekywniejszą i szybszą reakcję gospodarki na makroekonomiczne szoki, poprzez realokację kapiału oraz procesy zw. kreaywnej desrukcji, worzące wyżej produkywne nowe lub zresrukuryzowane przedsiębiorswa lub ich oddziały w miejsce sarych i nieefekywnych. Kluczowymi czynnikami deerminującymi elasyczność rynku kapiału są srukura inwesycji krajowych oraz bezpośrednich inwesycji zagranicznych(fdi). Na elasyczność rynku kapiału oddziałują eż: zakres inwesycji publicznych, m.in. infrasrukuralnych, sopień konkurencji na rynku dóbr oraz resrykcyjność regulacji doyczących prowadzenia działalności gospodarczej. Isone jes ponado, jaka część inwesycji przedsiębiorsw finansowana jes z ich zysków, a jaka z funduszy pochodzących z emisji akcji na giełdzie, z długu, czy eż z kredyów bankowych. Waro akże pamięać, że elasyczności rynków pracy i kapiału są powiązane ze sobą poprzez szereg mechanizmów ransmisji impulsów pomiędzy rynkami. Analizy skuków wprowadzenia euro w krajach Europy Środkowej na ich rynki pracy dokonał Boeri (2005). Swierdził on, że: dla nowych krajów członkowskich [UE], posiadanie niezależnej waluy może być bardziej generaorem szoków niż mechanizmem ich absorpcji, gdyż isonym składnikiem flukuacji krajowych sóp procenowych [w ych krajach] wydają się być zmiany w premii za ryzyko. Z drugiej srony jednak, Boeri zauważył eż, że szybkie wsąpienie ych krajów do srefy euro wymaga wysiłku związanego z wdrażaniem nowych rozwiązań insyucjonalnych: rynki pracy będą bowiem zmuszone, oprócz absorpcji szoków asymerycznych, być akże odporne na presję podwyżek płac związaną z poencjalną międzynarodową koordynacją związków zawodowych oraz inegracją z krajami o zauważalnie wyższej sopie życia. Przewiduje się, że przyjęcie euro może eż spowodować: zaosrzenie konkurencji 12 Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce
1.2. Kiedy waro ujednolicić waluę? (w krajach Europy Środkowej wciąż częso wykorzysywane są nieefekywne, np. nadmiernie pracochłonne echnologie, oraz procedury biurokrayczne w sekorze publicznym); konieczność sworzenia przyjaznych warunków dla bezpośrednich inwesycji zagranicznych (dalej BIZ), generujących pozyywne efeky zewnęrzne (spillovers) zwłaszcza, że argumen niskich płac będzie sopniowo racił na arakcyjności; konieczność częściowej reorienacji handlu. Koniecznymi krokami będą wg Boeri ego, (i) liberalizacja usawodawswa doyczącego czasowego zarudnienia, (ii) zwiększenia skali i efekywności akywnych poliyk rynku pracy, (iii) przedefiniowanie sysemu zasiłków ak, by przysługiwały one osobom naprawdę poszukującym pracy. Osani z ych kroków pozwoliłby eż zmniejszyć zasięg zjawiska pracy na czarno, łączonej z pobieraniem zasiłków czy ren. Powracając do rozważań eoreycznych, przypomnijmy, że w długim okresie nie może wysępować konsekwenna zależność między reżimem kursowym a realnymi charakerysykami rynku pracy, akimi jak bezrobocie czy zarudnienie. Długookresowa sopa bezrobocia, czy eż sopa akywności zawodowej, są przecież zmiennymi realnymi, na kóre sfera monearna nie powinna mieć wpływu. Wprowadzenie unii waluowej zmienia naomias charaker egzogenicznych szoków uderzających w gospodarkę oraz eliminuje jeden z mechanizmów ich absorpcji, przez co wzrasa rola elasyczności rynku pracy jako alernaywnego mechanizmu absorpcji. Ponado, zgodnie z logiką endogeniczności OOW, unia waluowa może eż (pośrednio) wywrzeć wpływ na sferę realną gospodarki, np. poprzez zmniejszenie obciążenia koszami ransakcyjnymi, pogłębienie inegracji gospodarczej, lub poprzez oddziaływanie na ceny i płace. Co więcej, wraz z wprowadzeniem unii waluowej, wprowadzany bywa akże pakie warunków poliyki gospodarczej, kórych spełnienie wymagać może isonej zmiany doychczasowej prakyki (jak o miało miejsce w przypadku UGW: raka z Maasrich, a nasępnie Pak Sabilności i Rozwoju). To akże są realne skuki dla gospodarki. Viñals & Jimeno (1998) zbadali empirycznie, w jakim sopniu wprowadzenie euro może wpłynąć na bezrobocie w krajach UGW. Ich wyniki sugerują, że (i) duża, i wciąż rosnąca, część europejskiego bezrobocia wynika ze pewnego wspólnego czynnika, ale (ii) czynnik en nie wydaje się związany z realnym kursem waluowym. Ich wyniki zdają się więc powierdzać zasadność powyższych rozważań. Waro jednak podkreślić, że badanie o miało charaker analizy ex ane, przeprowadzonej przy użyciu danych sprzed wprowadzenia euro. 1.2.3 Waga zbieżności wahań cyklicznych O ile kwesia elasyczności rynków wiąże się z pyaniem o możliwość ławej akomodacji asymerycznych szoków, ak kwesia zbieżności wahań cyklicznych doyczy bezpośrednio źródeł owych szoków. Gdyby bowiem w grupie krajów cykl koniunkuralny był wspólny, j. doykał każdego z ych krajów w idenyczny sposób, wszyskie szoki byłyby symeryczne, a kurs waluowy nie podlegałby losowym flukuacjom, nawe gdyby od srony insyucjonalnej był płynny. Gdyby ponado PKB wszyskich ych krajów rosło z jednakową sopą, wówczas kurs byłby sały, a wprowadzenie wspólnej waluy byłoby oczywisością. Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce 13
1.2. Kiedy waro ujednolicić waluę? Rysunek 1.3: Znaczenie synchronizacji cykli koniunkuralnych z perspekywy opymalnego obszaru waluowego. Wspólny koniunkuralny Cykle w przeciwfazie: nie OOW Cykle przesunięe: nie OOW Uwagi: Dla OOW isone jes, by cykle koniunkuralne poszczególnych krajów były ze sobą silnie skorelowane. Nie mogą worzyć OOW kraje, kórych cykle są skorelowane ujemnie(są w przeciwfazie), ani akie, kórych cykle są nieskorelowane(np. przesunięe w fazie). Oznaczałoby o bowiem dużą podaność na asymeryczne szoki i silną presję na cykliczną aprecjację lub deprecjację poszczególnych walu. Źródło: Opracowanie własne. Gdyby naomias cykle koniunkuralne poszczególnych krajów nie były ze sobą zbieżne (j. były słabo skorelowane, nieskorelowane lub nawe ujemnie skorelowane, a więc w przeciwfazie), wywoływałoby o presję na cykliczną aprecjację lub deprecjację walu (Rys. 1.3). W akiej syuacji korzysne jes umożliwienie działania mechanizmowi płynnego nominalnego kursu waluowego i odsąpienie od wdrażania unii waluowej. Ponado, prowadzenie przez związane wspólną waluą kraje wspólnej poliyki monearnej, doyczącej m.in. nominalnych sóp procenowych, jes w akiej syuacji na ogół nieopymalne dla niekórych z nich; lepiej, gdyby sopy e mogły się okresowo różnić. Z omówionych powyżej powodów, zbieżność wahań cyklicznych jes fundamenalnym wymogiem sawianym krajom worzącym opymalny obszar waluowy. W przypadku, gdy nie jes ona pełna, bardzo ważne są eż mechanizmy ubezpieczające poszczególne kraje członkowskie unii waluowej przed skukami asymerycznych szoków. Jak piszą Afonso& Furceri(2007) w odniesieniu do krajów srefy euro, eoria OOW zawsze podkreślała wagę synchronizacji cykli w działalności gospodarczej oraz mechanizmów ubezpieczających członków unii waluowej. Efekywne mechanizmy ubezpieczające mogą przeciwdziałać asymerycznym szokom, uderzającym w nowe i sare kraje członkowskie Unii Europejskiej. Afonso & Furceri (2007) dokonują oceny sopnia synchronizacji wahań cyklicznych wybranych zmiennych makroekonomicznych, akich jak realny PKB, dochód narodowy do dyspozycji czy konsumpcja prywana. Wykorzysywana przez nich meoda bazuje na porównywaniu współczynników korelacji między poszczególnymi krajami UE a (rakowaną łącznie) 14 Wprowadzenie euro a bezrobocie i zarudnienie w Polsce