pissn 1899-5241 eissn 1899-5772 Journal of Agrbusness and Rural Development www.jard.edu.pl 1(31) 2014, 151-158 REGIONALNE ZRÓŻNICOWANIE CEN ŻYWCA W SKUPIE W POLSCE W LATACH 2005-2012 Agneszka Tłuczak Unwersytet Opolsk Abstrakt. Celem badań było przedstawene regonalnego zróżncowana cen skupu produktów rolnych (zwłaszcza bydła trzody) w Polsce w latach 2005-2012 oraz dentyfkacja występowana autokorelacj przestrzennej. Do badana przestrzennego zróżncowana cen wykorzystano statystyk lokalne globalne I Morana. Dowedzono, że w odnesenu do cen skupu żywca występuje autokorelacja przestrzenna oraz wskazano jej zróżncowane przestrzenne na terene Polsk. Słowa kluczowe: autokorelacja przestrzenna, ceny żywca WSTĘP Od momentu wejśca Polsk do Un Europejskej w maju 2004 roku na polskch branżowych rynkach rolnych zachodzą zmany. Dotyczą one przede wszystkm stosowanych nstrumentów nterwencyjnych, których celem jest znesene dużych dysproporcj pomędzy pozomem produkcj rolnej oraz rozwojem obszarów wejskch w krajach członkowskch UE. W początkowej faze akcesj można było obserwować proces wyrównywana sę cen produktów rolnych w Polsce UE [Rembeza Chotkowsk 2006]. Ceny w skupe uzyskwane przez producentów rolnych za ch produkty determnują w głównej merze pozom ch dochodów oraz decydują o opłacalnośc produkcj rolnej. Znajomość kształtowana sę cen w skupe żywca w różnych regonach kraju może przyczynć sę do tego, że producenc roln, chcąc uzyskać wyższe dochody, będą do- Copyrght Wydawnctwo Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu Adres do korespondencj Correspondng author: dr Agneszka Tłuczak, Zakład Ekonometr Metod Iloścowych, Unwersytet Opolsk, ul. Ozmska 46 a, 45-058 Opole, Poland, e-mal: atluczak@un.opole.pl
152 A. Tłuczak starczać żywec do punktów skupu poza województwem, z którego pochodzą 1. Celem badań była prezentacja regonalnego zróżncowana cen skupu żywca w Polsce w latach 2005-2012 oraz dentyfkacja występowana autokorelacj przestrzennej. Do badana występowana autokorelacj przestrzennej cen wykorzystano statystyk lokalne globalne I Morana. Dowedzono, że w odnesenu do cen skupu żywca występuje umarkowana autokorelacja przestrzenna wskazano jej zróżncowane przestrzenne na terene Polsk. SYTUACJA NA RYNKU ŻYWCA W POLSCE Sytuacja na rynku męsa ma duże znaczene dla producentów rolnych oraz dla konsumentów. Ponad połowę przychodów rolncy uzyskują ze sprzedaży męsa. Charakterystyczną cechą polskego rynku męsa jest nsk stopeń jego koncentracj, spowodowany rozdrobnoną strukturą agrarną 2. Całkowta welkość produkcj męsa w Polsce systematyczne sę zwększa. W strukturze produkcj zwerzęcej domnuje męso weprzowe. W latach 2005-2012 o ponad połowę wzrosła produkcja męsa drobowego. W zwązku z brakem tradycj spożywana męsa baranego w Polsce krajowa produkcja żywca baranego jest przeznaczona główne na eksport oraz w newelkm stopnu na samozaopatrzene 3. Rok akcesj Polsk do Un Europejskej był rokem przełomowym dla polskego rolnctwa. Znesene barer celnych otwarce wspólnego rynku stworzyło producentom rolnym nowe możlwośc, ale także postawło przed nm nowe wyzwana. W okrese 2005-2012 ceny produktów rolnych w Polsce, zwłaszcza ceny żywca, charakteryzowały sę tendencją rosnącą (tab. 1). Najwększy wzrost cen bydła (o 43%) odnotowano w województwe welkopolskm, a ceny trzody wzrosły najbardzej (o 15%) w województwe kujawsko-pomorskm. Wszelke dzałana podejmowane w ramach Wspólnej Poltyk Rolnej zmerzają do wyrównana pozomu cen w Polsce z cenam unjnym, ale ze względu na nższe koszty pracy ch pozom jest nadal nższy nż w krajach Europy Zachodnej 4. 1 Należy jednak pamętać o zasadach transportu zwerząt żywych określonych w Instrukcj Głównego Lekarza Weterynar nr gwz.420/aw-62/11, z dna 7 paźdzernka 2011 r., http://www. wetgw.gov.pl/fles/3680_instrukcja-giwz_420-62_11-kontrola-transportu.pdf. 2 D. Czakowsk, Dostosowana na rynku męsa w Polsce przed po akcesj do Un Europejskej, http://www.kpsw.edu.pl/menu/poberz/re5/d_czakowsk_dostosowana_na_rynku_mesa _w_polsce_przed po_akcesj_do_ue.pdf. 3 http://produkcja.rolncy.com/produkcja-zwerzeca/polske-owce-produkowane-nadal-naeksport. 4 D. Czakowsk, op.ct. Journal of Agrbusness and Rural Development
Regonalne zróżncowane cen żywca w skupe w Polsce w latach 2005-2012 153 Tabela 1. Przecętne ceny w skupe żywca w Polsce w 2005 roku 2012 roku Table 1. Average procurement prces n Poland n 2005 and 2012 Województwo Vovodeshp Rok Year łódzke mazowecke małopolske śląske lubelske podkarpacke podlaske śwętokrzyske lubuske welkopolske zachodnopomorske dolnośląske opolske kujawsko-pomorske pomorske warmńsko-mazurske Bydło Cattle 2005 4,02 4,15 3,93 3,85 4,02 3,88 4,00 4,32 3,83 4,03 4,08 3,80 4,00 4,21 3,97 4,06 2012 5,20 5,01 5,34 5,14 5,50 4,92 5,20 5,19 4,97 5,56 5,23 5,08 5,31 5,54 5,15 4,97 Trzoda Pg 2005 3,78 3,86 3,78 3,87 3,72 3,75 3,83 3,87 3,83 3,82 3,87 3,99 3,76 3,81 3,81 3,88 2012 4,15 4,26 4,25 4,11 4,18 4,23 4,14 4,32 4,34 4,18 4,24 4,29 4,19 4,29 4,17 4,27 Źródło: Rocznk Statystyczny Rolnctwa... [2013, s. 294]. Source: Statstcal Yearbook of Argculture... [2013, s. 294]. METODYKA BADAŃ Celem głównym było zbadane występowana autokorelacj przestrzennej cen żywca w skupe w Polsce. W badanach wykorzystano dane z banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego z lat 2005-2012 5. Do oceny zależnośc przestrzennych cen żywca w Polsce wybrano następujące zmenne: x 1 ceny bydła w skupe (zł/1 kg), x 2 ceny trzody w skupe (zł/1 kg). Jedną z najczęścej stosowanych statystyk w badanu autokorelacj przestrzennej jest globalna statystyka I Morana [De Sano D Uva 2012, Martnho 2013, Tłuczak 2013]. Gdy badane obekty wykazują podobeństwo, statystyka przyjmuje wartość dodatną, natomast gdy brak jest podobeństwa mędzy nm ujemną. W przypadku losowego rozmeszczena obektów (brak autokorelacj) statystyka ta przyjmuje wartośc blske zeru. Statystyka I Morana dana jest wzorem: I n S 0 j w x x x x x x j 2 j 5 http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dsplay?p_d=119593&p_token=0.46940674 22097571#. 1(31) 2014
154 A. Tłuczak gdze: n lczba obektów, w j waga połączeń mędzy obektem a obektem j, S 0 w j, j x (x j ) wartość cechy danego obektu w lokalzacj -tej (j-tej). Oprócz globalnej autokorelacj przestrzennej badanu poddano równeż korelację wartośc cechy w wybranej lokalzacj z obektam sąsadującym. Wykorzystuje sę do tego lokalne statystyk LISA, które pozwalają na bardzej szczegółowy wgląd w strukturę przestrzennego rozmeszczena wartośc badanej cechy. Lokalna statystyka Morana jest przedstawona wzorem: I w x x w x x j n x x j Lokalna statystyka Morana przyjmuje wartośc ujemne, gdy dany obszar jest otoczony przez regony o znacząco różnych wartoścach badanej zmennej (autokorelacja ujemna). Dodatne wartośc statystyk należy nterpretować następująco: regon jest otoczony przez regony podobne (autokorelacja dodatna) [Ojrzyńska Twaróg 2011]. n j 2 WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA W analzowanym okrese najwyższą przecętną cenę bydła w skupe odnotowano w województwe lubelskm 4,35 zł za 1 kg, a najnższą w województwe lubuskm 3,89 zł za 1 kg. W przypadku cen trzody najnższą przecętną cenę w latach 2005-2012 odnotowano w punktach skupu w województwach śląskm lubelskm 3,82 zł za 1 kg żywca, a najwyższą w województwe dolnośląskm 4,05 zł za 1 kg (tab. 2). Badane autokorelacj przestrzennej cen bydła trzody w skupe w poszczególnych województwach Polsk zostały przeprowadzone przy założenu wag stycznośc 6. Oblczone wartośc globalnej statystyk I Morana dla obu zmennych x 1, x 2 wskazują, że w przyjętym okrese badawczym można zaobserwować występowane autokorelacj przestrzennej. Jej charakter ne jest stały w czase. Dla bydła tylko w latach 2005 2006 statystyka I Morana przyjmowała wartośc dodatne, w pozostałych ujemne, co śwadczy o zróżncowanu województw ze względu na pozom cen bydła w skupe (tab. 3) 7. Najmnejsza co do wartośc bezwzględnej wartość globalnej statystyk I Morana (I = 0,019) została osągnęta w 2005 roku dla cen bydła w skupe. W przypadku cen trzody 6 Wag przestrzenne można określć przy założenu kryterum stycznośc bądź dystansu. Najpowszechnejszym podejścem jest przyjęce stnena wspólnych oddzaływań tylko pomędzy regonam, które mają wspólną grancę. 7 Wszystke uzyskane wartośc współczynnka Morana są statystyczne stotne (p < 0,05). Journal of Agrbusness and Rural Development
Regonalne zróżncowane cen żywca w skupe w Polsce w latach 2005-2012 155 Tabela 2. Średne ceny (x ) w skupe bydła trzody w Polsce oraz współczynnk zmennośc (V) w latach 2005-2012. Table 2. Average procurement prces (x ) of cattle and pgs n Poland and coeffcents of varablty (V) n 2005-2012 Średne ceny Average prces łódzke mazowecke małopolske śląske lubelske podkarpacke Województwo Vovodeshp podlaske x 1 x (zł kg -1 ) 4,19 4,10 4,18 4,20 4,35 4,02 4,15 4,29 3,89 4,27 4,15 4,04 4,25 4,34 4,02 4,02 (PLN kg -1 ) V (%) 8 5 10 5 8 9 7 3 7 9 7 8 7 6 7 5 śwętokrzyske lubuske welkopolske zachodnopomorske dolnośląske opolske kujawsko-pomorske pomorske warmńsko-mazurske x 2 x (zł kg -1 ) 3,84 3,91 3,88 3,82 3,82 3,85 3,87 3,95 3,87 3,85 3,96 4,05 3,87 3,91 3,98 3,95 (PLN kg -1 ) V (%) 9 10 10 9 11 11 9 11 9 10 10 9 10 10 12 9 Źródło: oblczena własne na podstawe Banku Danych Lokalnych GUS. Source: owns calculatons based on CSO data. Tabela 3. Wartośc statystyk globalnej I Morana dla zmennych x 1, x 2 w latach 2000-2012 Table 3. Values of the global Moran s I statstcs for the varables x 1, x 2 n 2000-2012 Zmenna Varable Rok Year 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 x 1 0,019 0,094 0,038 0,061 0,061 0,114 0,203 0,249 x 2 0,120 0,067 0,138 0,168 0,015 0,185 0,152 0,061 Źródło: oblczena własne na podstawe Banku Danych Lokalnych GUS. Source: own calculaton based on CSO data. w skupe wartość statystyk Morana równeż przyjmowała wartośc ujemne, ne była to jednak tendencja stała w czase. W 2006 2010 roku autokorelacja przestrzenna mała charakter dodatn, co oznacza, że w tych latach nastąpło zjawsko skupana sę województw o podobnym pozome cen żywca w skupe. Kolejnym krokem było rozpoznane struktury przestrzennej za pomocą lokalnych statystyk Morana. Na podstawe rysunku 1 można wyróżnć obszary przestrzenne o podobnych wartoścach lokalnych statystyk Morana. Zdagnozowana lokalna autokorelacja przestrzenna województw ze względu na wartośc przecętnych cen skupu bydła trzody jest główne wynkem grupowana sę województw o wysokch wartoścach pozomu cen. Wdoczne są zmany w grupach województw charakteryzujących sę podobnym pozomem cen żywca w skupe. Warto zauważyć, że w latach 2008-2009 1(31) 2014
156 A. Tłuczak Rok Year x1 Zmenna Varable x2 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Journal of Agrbusness and Rural Development
Regonalne zróżncowane cen żywca w skupe w Polsce w latach 2005-2012 157 2011 2012 nestotna rrelevant wysok wysok hgh hgh nsk nsk low low nsk wysok low hgh wysok nsk hgh low Rys. 1. Mapa przynależnośc obektów do ćwartek wykresu punktowego Morana dla zmennych x 1, x 2 w latach 2000-2012 Źródło: oblczena własne w programe GeoDa na podstawe Banku Danych Lokalnych GUS. Fg. 1. Map of afflatons of objects to quarters of Moran scatterplot for varables x 1, x 2 n 2005-2012 Source: calculatons n the GeoDa based on CSO data. 2011-2012 lokalne statystyk autokorelacj przestrzennej dla zmennej x 2 były nestotne. Netypowe obserwacje pozomu cen bydła w skupe w stosunku do globalnej tendencj (obserwacje hgh-low, low-hgh) zaobserwowano w latach 2007-2008 2012 w województwach mazoweckm, łódzkm, podkarpackm pomorskm. Ceny trzody w skupe charakteryzują sę mnejszym zróżncowanem ne można wyróżnć obserwacj netypowych. Wykorzystane statystyk globalnej oraz lokalnych statystyk Morana dla analzowanych zmennych pozwolło na ustalene wzorów zależnośc przestrzennej zależnośc cen żywca w skupe. PODSUMOWANIE Statystyk autokorelacj przestrzennej, nformujące o rodzaju sle zależnośc przestrzennej, umożlwają określene struktur przestrzennych uchwycene zman zachodzących w czase. Na podstawe uzyskanych stotnych statystyczne statystyk I Morana (lokalnych globalnych) można stwerdzć występowane autokorelacj przestrzennej charakteryzującej rozkład wartośc pozomu cen w skupe w latach 2005-2012. Autokorelacja ta ma charakter ujemny, co oznacza, że ceny żywca w skupe są zróżncowane regonalne. 1(31) 2014
158 A. Tłuczak LITERATURA Bank Danych Regonalnych, http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_ podgrup. dms?p_d=754325 &p_token=0.03135731145684251 [dostęp: 20.09.2013]. Czakowsk D., Dostosowana na rynku męsa w Polsce przed po akcesj do Un Europejskej, http://www.kpsw.edu.pl/menu/poberz/re5/d_czakowsk_dostosowana_na_rynku_mesa_w_ polsce_przed po_akcesj_do_ue.pdf. De Sano R., D Uva M., 2012. Italan regonal specalzaton: a spatal analyss. Unverstà degl Stud d Napol-Parthenope, Dscusson Paper, Nr 07, http://www.crse.unparthenope.t/ DscussonPapers.asp [dostęp: 10.09.2013]. http://produkcja.rolncy.com/produkcja-zwerzeca/polske-owce-produkowane-nadal-na-eksport [dostęp: 20.09.2013]. http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dsplay?p_d=119593&p_token=0.4694067422097 571# [dostęp: 20.09.2013]. Martnho V., 2013. Spatal analyss of the toursm supply, http://hdl.handle.net/10419/71762 [dostęp: 10.09.2013]. Ojrzyńska A., Twaróg S., 2011. Badane autokorelacj przestrzennej krwodawstwa w Polsce. Acta Unv. Lodz. Fola Oecon. 253, 129-141. Rembeza J., Chotkowsk J., 2006. Powązane cen produktów rolnych pomędzy rynkem polskm a rynkam UE, http://www.wne.sggw.pl/czasopsma/pdf/prs_2006_t15_s198.pdf [dostęp: 10.09.2013]. Rocznk Statystyczny Rolnctwa 2012. 2013. GUS, Warszawa. Tłuczak A., 2013. The analyss of the phenomenon of spatal autocorrelaton of ndces of agrcultural output. MIBE Quanttatve Methods n Economcs 14, 2, 261-271. REGIONAL DIVERSITY OF PRICES OF ANIMALS FOR SLAUGHTER PRICES IN POLAND IN 2005-2012 Summary. Agrcultural producton depends on natural and economc condtons. Weak envronmental condtons could be compensated by usng hgh technology, whch requres captal. Agrcultural prces should evolve n a smlar way n regons wth smlar natural condtons,.e. spatal autocorrelaton should take place. The am of ths artcle s to present the spatal autocorrelaton of anmal for slaughter prces. Local and global I Moran s statstcs were used. Key words: spatal autocorrelaton, agrcultural prces Zaakceptowano do druku Accepted for prnt: 12.03.2014 Do cytowana For ctaton: Tłuczak A., 2014. Regonalne zróżncowane cen żywca w skupe w Polsce w latach 2005-2012. J. Agrbus. Rural Dev. 1(31), 151-158. Journal of Agrbusness and Rural Development