Zróżnicowanie rolnictwa krajów Unii Europejskiej na podstawie wybranych cech

Transkrypt

1 Dorota A. Janszewska 1 Luza Ossowska 2 Katedra Poltyk Ekonomcznej Regonalnej, Poltechnka Koszalńska Zróżncowane rolnctwa krajów Un Europejskej na podstawe wybranych cech Dversfcaton of agrculture n the European Unon on the bass of selected features Synopss: Głównym celem artykułu jest omówene zróżncowana rolnctwa krajów Un Europejskej na podstawe wybranych cech. Zróżncowana pozomu rozwoju rolnctwa wyznaczono za pomocą wskaźnka syntetycznego. Do analzy przyjęto następujące cechy: średna powerzchna użytków rolnych w gospodarstwe rolnym, obsada zwerząt gospodarskch (LSU na 100 hektarów użytków rolnych), lczba AWU (na 100 ha użytków rolnych), produktywność zem (SO/ha) oraz plony zbóż (w decytonach na 1 ha powerzchn). W wynku zastosowana cechy syntetycznej podzelono badane kraje na trzy grupy. Słowa kluczowe: rolnctwo, Una Europejska Abstract: The am of ths research s an assessment of the dversfcaton level of Polsh agrculture potental aganst the European Unon countres. Dversfcaton level of the agrculture potental was determned usng the synthetc ndcator. For the analyss the followng ndcators were used: average agrcultural land area n agrcultural holdngs, grazng lvestock densty n LSU per 100 hectares of agrcultural land, farm labour force n AWU per 100 hectares agrcultural land, land productvty n SO per hectare and cereal yeld n dectonne per hectare. As a result of the synthetc ndcator the examned regons were dvded nto three groups. Key words: agrculture, European Unon Wprowadzene Newątplwe rolnctwo w krajach Un Europejskej jest zróżncowane pod weloma względam. Na zróżncowane to, poza przyrodą, wpłynęły m.n. uwarunkowana hstoryczne. Zmany w europejskej gospodarce, które rozpoczęły sę ponad dwa wek temu przejawały sę równeż zmanam w rolnctwe. Scalane zem, reformy rolne, a także mechanzacja chemzacja rolnctwa spowodowały spadek zatrudnena w rolnctwe oraz wzrost produkcj rolnej w krajach Europy Zachodnej. Inaczej ukształtowała sę sytuacja w krajach Europy Wschodnej Środkowej. Kolektywzacja zem rolnczych ne przyczynła sę do wysokej wydajnośc, a na terenach, gdze utrzymano własność prywatną w rolnctwe gromadzły sę nadwyżk sły roboczej [Czerny 2008]. 1 mgr, e-mal: dorota.janszewska@tu.koszaln.pl 2 dr, e-mal: luza.ossowska@tu.koszaln.pl 44

2 Obecne kraje Un Europejskej realzują Wspólną Poltykę Rolną, zakładając m.n. zwększene wydajnośc rolnctwa, zapewnene odpowednego pozomu życa ludnośc stablzowane rynków [Beleck 2010]. Objęce krajów Europy Środkowo Wschodnej, w tym Polsk, Wspólną Poltyką Rolną pownno przyczynć sę do zman strukturalnych w rolnctwe [zob. Dzun 2012]. Una Europejska (UE) nadal należy do wodących eksporterów mporterów produktów rolnych na śwece. Jednak wynka to ne tyle z globalnej pozycj całej UE, lecz wysokego udzału poszczególnych państw członkowskch w mędzynarodowej wymane handlowej [Grochowska 2012]. Wśród 20 czołowych śwatowych eksporterów mporterów produktów rolnych znajdują sę Holanda, Francja, Nemcy, Welka Brytana, Belga, Włochy Hszpana [FAO ]. Do cech charakterystycznych rolnctwa europejskego można zalczyć przede wszystkm mnejszą skalę zaawansowana procesów koncentracj w stosunku do welu regonów śwata (Ameryka Płn. Płd., Australa, Nowa Zelanda, Azja Północna Zachodna), jak równeż stosunkowo wysok udzał nakładów pracy właśccela jego rodzny oraz praca w nepełnym wymarze czasu. Dodatkowo poszczególne kraje Un Europejskej, posadają własne cechy charakterystyczne, które mogą hamować lub stymulować różne gałęze rolnctwa kształtując tym samym pozom strukturę produkcj. Na rozwój polskego sektora rolnego w strukturach Un Europejskej oddzałują jednocześne dwe sły. Ze strony popytowej jest to popyt krajowy oraz wzrost obrotów w handlu zagrancznym, po strone podażowej natomast dostęp do środków fnansowych wsperających rolnctwo obszary wejske [Poczta, Rzeszutko 2012]. Cele metody badań Głównym celem artykułu jest omówene zróżncowana rolnctwa krajów Un Europejskej na podstawe wybranych cech. Do porównana przyjęto pozom NUTS 0. Dane na podstawe których dokonano oceny zróżncowana pozomu rozwoju rolnctwa pochodzą z 2010 roku. Zróżncowane pozomu rozwoju rolnctwa wyznaczono metodą wskaźnka syntetycznego. Uwzględnając przesłank merytoryczne dostępność danych do analzy przyjęto następujące cechy dagnostyczne: średna powerzchna użytków rolnych w gospodarstwe rolnym; obsada zwerząt gospodarskch w LSU na100 hektarów użytków rolnych; lczba AWU na 100 ha użytków rolnych; produktywność zem (SO/ha); plony zbóż w decytonach na hektar powerzchn. Lczbę AWU na 100 ha użytków rolnych potraktowano jako destymulantę rozwoju rolnctwa, pozostałe cechy jako stymulanty. Z obserwacj wyłączono rolnctwo takch krajów jak Cypr Malta z uwag na skrajne odmenną specyfkę rolnctwa w tych krajach ch znkomy wpływ na wynk całego rolnctwa unjnego [Florańczyk Rembsz 2012]. Dane pochodzą z Urzędu Statystycznego Un Europejskej (Eurostat) oraz jego publkacj, tj. Agrculture, fshery and foresty statstcs. Man results Wybrane cechy proste znormalzowano przy pomocy procesu untaryzacj. Zastosowano następującą formułę [Wysock Lra 2003]: 45

3 z j z j xj mn{ xj} = dla stymulant, (1) max{ x } mn{ x } j j max{ xj} xj = dla destymulant. (2) max{ x } mn{ x } j j Do wyznaczena wartośc wskaźnków syntetycznych wykorzystano metodę bezwzorcową, polegającą na uśrednenu znormalzowanych wartośc cech prostych: m j= z j q = 1, ( = 1,2,..., n); wartośc cechy syntetycznej q należą do przedzału (0,1). (3) m Na podstawe wartośc wskaźnków syntetycznych, ch średnej arytmetycznej oraz odchylena standardowego podzelono badane kraje Un Europejskej na trzy klasy charakteryzujące sę różnym pozomem potencjału rolnctwa (I wysok pozom potencjału rolnego, II przecętny pozom potencjału rolnego, III nsk pozom potencjału rolnego). Wynk Do oceny pozomu rozwoju rolnctwa w krajach Un Europejskej (UE 25) wybrano pęć wskaźnków charakteryzujących mędzy nnym strukturę agrarną, produkcję roślnną zwerzęcą oraz zatrudnene w rolnctwe. Pomędzy analzowanym krajam występują znaczne różnce w zakrese analzowanych wskaźnków. Perwszym uwzględnonym wskaźnkem jest średna powerzchna użytków rolnych w gospodarstwe rolnym w 2010 roku (rys.1.). Stopeń koncentracj przestrzennej znajduje odzwercedlene w ekonomce danego kraju, dlatego struktura agrarna ma bardzo duży wpływ na rozwój rolnctwa. Im wększe gospodarstwa rolne, tym na ogół bardzej opłacalne jest ch prowadzene [Kucńsk 2009]. Pod względem tego wskaźnka w analzowanych krajach występuje znaczne zróżncowane wynoszące od 3,5 do nawet 152 ha użytków rolnych w gospodarstwe rolnym. Średna wartość tego wskaźnka w Un Europejskej (UE 25) kształtuje sę na pozome 35,6 ha. Zdecydowane najwększą średną powerzchnę użytków rolnych w gospodarstwe rolnym spośród wszystkch badanych krajów UE notują Czechy, gdze powerzchna ta wynos ponad 152 ha. Duże gospodarstwa występują równeż na Słowacj (77,5 ha), w Welkej Brytan (70,8 ha) oraz Dan (62,9 ha), jednak jak można zauważyć są one ponad dwukrotne mnejsze w porównanu z gospodarstwam Czech. Najmnejszym gospodarstwam rolnym charakteryzują sę natomast take kraje jak: Rumuna (3,5 ha), Grecja (4,9 ha), Słowena (6,5 ha), Włochy (7,9 ha), Węgry (8,1 ha) czy Polska (9,6 ha). Gospodarstwa te welkoścowo znaczne odbegają od średnej UE, są od 3 do nawet 30 razy mnejsze (rys. 1). 46

4 Rys. 1. Średna powerzchna użytków rolnych w gospodarstwe rolnym w krajach Un Europejskej (w 2010 r.) Fg. 1. The average agrcultural land area n agrcultural holdngs n European Unon countres (n 2010) Źródło: Opracowane własne na podstawe: Agrculture, fshery and foresty statstcs. Man results Drugm badanym wskaźnkem charakteryzującym produkcję zwerzęcą jest obsada zwerząt w LSU (jednostka przelczenowa pogłowa zwerząt) na 100 hektarów użytków rolnych w 2010 roku (rys.2.). Analzując ten wskaźnk równeż można zauważyć znaczne zróżncowane mędzy poszczególnym krajam, kształtujące sę od 25,7 do ponad 358 LSU na 100 ha UR. Najwyższą lczbę zwerząt gospodarskch w LSU na 100 ha użytków rolnych notują kraje Beneluksu (Holanda 358,5 LSU/100 ha UR, Belga 279,7 LSU/100 ha UR, Luksemburg 127,9 LSU/100 ha UR), jak równeż Dana (185 LSU/100 ha UR) oraz Irlanda (115,9 LSU na 100 ha UR). Natomast najmnej zwerząt gospodarskch na 100 ha użytków rolnych występuje w Bułgar (25,7 LSU/100 ha UR), Eston (32,6 LSU/100 ha UR), jak równeż na Łotwe (26,4 LSU/100 ha UR), Ltwe (32,8 LSU/100 ha UR) oraz Słowacj (35,3 LSU/100 ha UR). Średna wartość tego wskaźnka dla UE - 25 kształtuje sę na pozome 91,1 LSU na 100 ha użytków rolnych. 47

5 Rys. 2. Obsada zwerząt w LSU na 100 ha użytków rolnych w krajach Un Europejskej (w 2010 roku) Fg. 2. Grazng lvestock densty n LSU per 100 hectares of agrcultural land n European Unon countres (n 2010) Źródło: Opracowane własne na podstawe: Agrculture, fshery and foresty statstcs. Man results Kolejnym analzowanym wskaźnkem jest lczba AWU na 100 ha użytków rolnych w 2010 roku (rys. 3.). AWU oznacza umowne roczne jednostk pracy (z ang. Annual Work Unt) wyrażające ekwwalent pełnego etatu wynoszącego w sektorze rolnym 1800 godzn roczne 225 pracujących dn po 8 godzn dzenne (według metodyk Eurostatu). Wartość tego wskaźnka w badanych krajach waha sę od 1,7 do ponad 15 umownych rocznych jednostek pracy na 100 ha użytków rolnych. Średna wartość tego wskaźnka w Un Europejskej kształtuje sę na pozome 6 AWU na 100 ha użytków rolnych. Najnższym wartoścam tego wskaźnka tym samym najkorzystnejszą sytuacją mogą sę poszczycć kraje z grupy UE 15, tj. Welka Brytana (1,7 AWU/100 ha UR), Szwecja (1,9 AWU/100 ha UR), Dana (2 AWU/100 ha UR) oraz Fnlanda (2,6 AWU/100 ha UR). Znaczne mnej korzystną pod tym względem sytuację posadają kraje z grupy UE 12, tj. Słowena (15,9 AWU/100 ha UR), Polska (13,1 AWU/100 ha UR), Grecja (12,2 AWU/100 ha UR) oraz Rumuna (12,1 AWU/100 ha UR). 48

6 Rys. 3. Rolna sła robocza AWU na 100 ha użytków rolnych w krajach Un Europejskej (w 2010 roku). Fg. 3. Farm labour force n AWU per 100 hectares of agrcultural land n European Unon countres (n 2010) Źródło: Opracowane własne na podstawe: Agrculture, fshery and foresty statstcs. Man results Kolejnym uwzględnonym wskaźnkem jest produktywność zem wyrażona w SO na hektar użytków rolnych w 2010 roku (rys.4.). Standardowa produkcja (SO) jest to średna z 5 lat wartość produkcj określonej dzałalnośc (roślnnej lub zwerzęcej) uzyskwana z 1 ha lub od 1 zwerzęca w cągu roku, w przecętnych dla danego regonu warunkach produkcyjnych. Wartość standardowej produkcj wyrażona jest w europejskej jednostce monetarnej euro (EUR). Mnmalna wartość tego wskaźnka w analzowanych krajach kształtuje sę na pozome 432,7, najwyższa natomast wynos 10,1 EUR na ha. Średna wartość tego wskaźnka dla całej Un Europejskej (UE 25) kształtuje sę na pozome 1940,9 EUR. Najkorzystnejszą sytuacją pod tym względem charakteryzują sę take kraje jak Holanda (10,1 tys. EUR), Belga (4,8 tys. EUR), Włochy (3,8 tys. EUR), Dana (3,2 tys. EUR), Nemcy (2,5 tys. EUR) oraz Austra (2,0 tys. EUR). Zdecydowane nższą produktywnoścą zem charakteryzują sę Łotwa (432,7 EUR), Ltwa (556,5 EUR), Bułgara (566,8 EUR), Estona (631,9 EUR) oraz Rumuna (783,1 EUR). 49

7 Rys. 4. Produktywność zem w krajach Un Europejskej w SO/ha (w 2010 roku) Fg. 4. Land productvty n SO per hectare n European Unon countres (n 2010) Źródło: Opracowane własne na podstawe: Agrculture, fshery and foresty statstcs. Man results Ostatnm przyjętym do analzy wskaźnkem charakteryzującym produkcję roślnną są polny zbóż w decytonach na hektar w 2010 roku. Na welkość tego plonowana ma wpływ wele czynnków są to zarówno warunk naturalne danego obszaru jak pozom nawożena czy mechanzacj. Najnższa wartość na badanym obszarze kształtuje sę na pozome 24,6 dt/ha, natomast najwyższa 127,8 dt/ha. Średna wartość tego wskaźnka dla krajów Un Europejskej wynos 51,3 dt/ha. W badanu wzęto pod uwagę równeż plony zbóż krajów Un Europejskej wyrażone w decytonach na hektar. Pod tym względem domnuje Belga (127,8 dt/ha), Holanda (86,8 dt/ha), Irlanda (74,9 dt/ha) oraz Francja (70,9 dt/ha). najmnejsze plony z hektara notują natomast: Estona (24,6 dt/ha), Ltwa (27,6 dt/ ha), Portugala (30,9 dt/ha) oraz Fnlanda (31,4 dt/ha). 50

8 Rys. 5. Plony zbóż w decytonach z hektara w krajach Un Europejskej (w 2010 roku) Fg. 5. Careal yeld n dectonne per hectare n European Unon countres (n 2010) Źródło: Opracowane własne na podstawe danych Eurostat. Na podstawe omówonych wskaźnków kraje, metodą wskaźnka syntetycznego podzelono badane kraje na trzy grupy odzwercedlające różne pozomy rozwoju rolnctwa. Wynk przeprowadzonej analzy przedstawa tabela 1. oraz rysunek 6. Do perwszej grupy, cechującej sę najwyższym pozomem rozwoju rolnctwa (mernk syntetyczny 0,40 0,63), zakwalfkowało sę 8 państw: Belga, Czechy, Dana, Francja, Holanda, Luksemburg, Nemcy oraz Welka Brytana. Grupa ta cechuje sę najwyższym średnm wartoścam wszystkch wskaźnków cząstkowych. Państwa te charakteryzują sę znaczną średną welkoścą użytków rolnych w gospodarstwe rolnym, kształtującą sę na pozome 63,4 ha, będącą prawe dwukrotne wększą od średnej dla całego badanego obszaru. W państwach tej grupy występuje równeż wysoka średna obsada zwerząt gospodarskch wynosząca 159,2 LSU na 100 ha UR, prawe trzykrotne wększa nż w krajach znajdujących sę w klase trzecej. Państwa te zdecydowane wyróżna średna produktywność zem, która kształtuje sę na pozome 3296,8 EUR/ha, równeż jest to wartość trzykrotne wyższa nż w klase III. 51

9 Tab. 1. Wskaźnk zróżncowana rolnctwa w krajach Un Europejskej Tab. 1. The ndcators dversty of agrcultural n EU countres Klasy klasa 1 klasa 2 klasa 3 ogółem Wskaźnk syntetyczny 0,5 0,3 0,1 0,3 Średna powerzchna użytków rolnych w gosp. rolnym 63,4 34,8 8,8 35,7 Obsada zwerząt w LSU na 100 ha UR 159,2 60,4 57,6 92,4 Lczba AWU na 100 ha UR 3,6 3,7 10,8 6,0 Produktywność zem [SO/ha UR] 3296,8 1415,2 1176,5 1962,8 Plony zbóż 100 kg/ha (dt/ha) 73,0 42,8 39,3 51,7 Lczba jednostek w klase Źródło: oblczena własne na podstawe: Agrculture, fshery and foresty statstcs. Man results Rys. 6. Pozom rozwoju rolnctwa w krajach Un Europejskej Fg. 6. The level of agrculture development n the European Unon Źródło: Opracowane własne na podstawe oblczeń Drugą grupę o średnm pozome rozwoju rolnctwa (na co wskazuje pozom mernka syntetycznego oscylującego w grancach 0,25 0,38) reprezentują take kraje jak: Austra, Estona, Fnlanda, Hszpana, Irlanda, Łotwa, Słowacja Szwecja oraz Włochy. Wartośc poszczególnych wskaźnków w tej grupe krajów okazały sę bardzo zblżone do wartośc przecętnych dla całego badanego obszaru. Najwększa różnca 52

10 mędzy drugą a trzecą klasą występuje w wartośc średnej powerzchn użytków rolnych w gospodarstwe rolnym, gdze w drugej klase wynos 34,8 ha UR, natomast w klase trzecej tylko 8,8 ha UR. Znaczne różnce występują równeż lczbe AWU na 100 ha UR, gdze w klase drugej kształtuje sę na pozome 3,7 natomast w trzecej już 10,8 AWU/100 ha UR. Trzecą grupą o najnższym pozome rozwoju rolnctwa (mernk syntetyczny 0,08 0,19) tworzą take kraje jak: Bułgara, Grecja, Ltwa, Polska, Portugala, Rumuna, Słowena oraz Węgry. Państwa te charakteryzują sę najnższym średnm wartoścam analzowanych wskaźnków. Najwększe różnce w stosunku do klasy perwszej występują w średnej powerzchn użytków rolnych w gospodarstwe rolnym (mnejsza średno o ok. 55 ha UR w stosunku do klasy I.), obsadze zwerząt w LSU na 100 ha UR (mnejsza średno o ok. 100 LSU/100 ha UR w stosunku do klasy I.) oraz produktywnośc zem (mnejsza średno o ok EUR w stosunku do klasy I.). Podsumowane Kraje Un Europejskej charakteryzują sę znacznym zróżncowanem rolnctwa. Wpływają na to różne grupy uwarunkowań, m.n. uwarunkowana naturalne (zróżncowane północ połudne) hstoryczne (zróżncowane wschód zachód) [zob. Baer-Nawrocka, Markewcz 2010]. Zgodne z głównym celem w artykule omówono zróżncowane rolnctwa krajów Un Europejskej na podstawe wybranych cech. Klasyfkacja państw za pomocą metody wskaźnka syntetycznego pozwolła na wyodrębnene krajów charakteryzujących podobnym pozomem badanego zjawska. Nadal wdoczny jest podzał na Europę Zachodną oraz Europę Środkową Wschodną. Wyjątek stanową Czechy Słowacja ze względu na korzystnejszą w stosunku do nnych nowych państw członkowskch strukturę agrarną, wynkającą z nnego przebegu transformacj rolnctwa z gospodarstw państwowych na prywatne. Polska znalazła sę w grupe o najnższym pozome rozwoju rolnctwa. W krajach tej grupy jednym z głównych problemów rolnctwa jest mała powerzchna gospodarstw rolnych. Wpływa to negatywne na możlwośc rozwoju rolnctwa, szczególne na specjalzację towarowość gospodarstw rolnych. Lteratura Agrculture, fshery and foresty statstcs. Man results , [2012] Eurostat, Luxemburg. Baer-Nawrocka A., Markewcz N. [2010], Zróżncowane przestrzenne potencjału produkcyjnego rolnctwa w krajach Un Europejskej, Rocznk Nauk Rolnczych, Sera G, z.4, s Beleck S. [2010]: Wspólna Poltyka Rolna, [w:] Kompendum wedzy o Un Europejskej, Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa, s Czerny M. [2008], Zróżncowane krajów Un Europejskej pod względem pozomu rozwoju społeczno gospodarczego, [w:] Geografa Un Europejskej, J. Makowsk red. nauk., Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa, s Dzun W. [2012], Gospodarstwa rolne po wejścu do UE. Analza zman strukturalnych na tle lat poprzednch, [w:] Uwarunkowana ekonomczne poltyk rozwoju polskej ws rolnctwa, M. Drygas, K. Zawalńska red. nauk., IRWR PAN, Warszawa, s.157. FAO Statstcal Yearbook [2010]. FAO, Rzym. 53

11 Florańczyk Z., Rembsz W. [2012], Dochodowość a produktywność rolnctwa polskego na tle rolnctwa unjnego w latach , [w:] Problemy rolnctwa Śwatowego, Zeszyty Naukowe SGGW, T 12, Zeszyt 1, Wyd. SGGW, Warszawa, s.56. Grochowska R. [2012], Możlwośc rozwoju rolnctwa unjnego w wynku zman Wspólnej Poltyk Rolnej po 2013 roku, [w;] Problemy rolnctwa Śwatowego, Zeszyty Naukowe SGGW, T 12, Zeszyt 1, Wyd. SGGW, Warszawa, s.76. Kucńsk K. [2009], Geografa ekonomczna, Ofcyna Wolters Kluwer, Kraków, s Poczta W., Rzeszutko A. [2012], Rozwój rolnctwa w Polsce w warunkach Wspólnej Poltyk Rolnej, Zeszyty Naukowe SGGW Poltyk Europejske, Fnanse Marketng, nr 8/57, s Wysock F., Lra J. [2003], Statystyka opsowa, Wyd. AR w Poznanu, Poznań, s