PRACE NAUKOWE Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu RESEARCH PAPERS of Wrocław Unversty of Economcs Nr 391 Gospodarka lokalna w teor praktyce Redaktorzy naukow Ryszard Brol Andrzej Raszkowsk Andrzej Sztando Wydawnctwo Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu Wrocław 2015

2 Redakcja wydawncza: Elżbeta Kożuchowska Redakcja technczna: Barbara Łopusewcz Korekta: Justyna Mroczkowska Łamane: Comp-rajt Projekt okładk: Beata Dębska Informacje o naborze artykułów zasadach recenzowana znajdują sę na strone nternetowej Wydawnctwa Publkacja udostępnona na lcencj Creatve Commons Uznane autorstwa-użyce nekomercyjne-bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL) Copyrght by Unwersytet Ekonomczny we Wrocławu Wrocław 2015 ISSN e-issn ISBN Wersja perwotna: publkacja drukowana Zamówena na opublkowane prace należy składać na adres: Wydawnctwo Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu tel./fax ; e-mal:econbook@ue.wroc.pl Druk oprawa: TOTEM

3 Sps treśc Wstęp... 9 Wanda Mara Gaczek: Szanse zagrożena rozwoju welkomejskch obszarów funkcjonalnych na przykładze Aglomeracj Poznańskej Danuta Stawasz: Trendy zagospodarowana przestrzen polskch mast przyczyny konsekwencje dla ch rozwoju Floran Kuźnk: Zarządzane efektywnoścą mejskch usług publcznych Artur Myna: Uwarunkowana przestrzennego zróżncowana kosztów utrzymana welorodznnych zasobów meszkanowych Adam Drobnak, Klauda Plac: Urban reslence studa przypadków oceny ekonomcznej prężnośc mejskej Andrzej Raczyk, Iwona Majkowska: Problemy dentyfkacj gmn o zdomnowanej strukturze gospodark Ewelna Szczech-Petkewcz: Smart cty próba defncj pomaru Katarzyna Peter-Bombk, Agneszka Szczudlńska-Kanoś: Zarządzane partycypacyjne we wspólnotach lokalnych Agneszka Wojewódzka-Wewórska: Gmny wejske jako benefcjenc środków z UE w latach na przykładze województwa mazoweckego Andrzej Raszkowsk: Zestawene slnych słabych stron Dzerżonowa oraz kluczowych zadań do realzacj w śwetle badań anketowych Cezary Brzezńsk: System planowana przestrzennego jako barera realzacj komponentu mejskego poltyk spójnośc w Polsce Justyna Danelewcz: Współpraca na obszarach wejskch na przykładze funkcjonowana lokalnej grupy dzałana Fundacja Rozwoju Gmn PRYM Sylwa Dołzbłasz: Otwartość transgranczna placówek usługowych w meśce podzelonym Gubn/Guben Elza Farelnk: Innowacyjność w procese rewtalzacj obszarów mejskch Anna Grochowska: Zagrożena konflkty w zakrese zagospodarowana przestrzennego na terene Parku Krajobrazowego Sudetów Wałbrzyskch Kamla Juchnewcz-Potrowska: Decyzja o warunkach zabudowy jako przyczyna braku ładu przestrzennego Alna Kulczyk-Dynowska: Przestrzenne fnansowe aspekty funkcjonowana Bałoweskego Parku Narodowego Sławomr Olko: Rola klastrów w przemysłach kreatywnych w rozwoju mast Katarzyna Przybyła: Pozom życa w wybranych mastach województwa śląskego Justyna Adamczuk: Rola szkół wyższych w kreowanu wzerunku mast. Studum przypadku Jelenej Góry Wałbrzycha

4 6 Sps treśc Marta Kusterka-Jefmańska: Jakość życa a procesy zarządzana rozwojem lokalnym Arkadusz Talk, Remgusz Mazur: Prawne nstrumenty kształtowana podatków lokalnych przez gmny (na przykładze podatku od neruchomośc) Ewelna Julta Tomaszewska: Możlwośc wsparca rozwoju gmny w programe rozwoju obszarów wejskch Potr Paczósk: Znaczene wpływ kaptału społecznego na rozwój lokalny 229 Macej Turała: Ocena wpływu zmany regulacj na zdolność gmn w Polsce do obsług zacągana zobowązań Lech Jańczuk: Samorząd terytoralny jako benchmark ładu zntegrowanego w procese rozwoju zrównoważonego Jacek Wtkowsk: Rola walorów przyrodnczych w rozwoju lokalnym w śwetle dokumentów strategcznych na przykładze wybranych gmn Lubelszczyzny Bożena Kuchmacz: Partnerstwo trójsektorowe jako źródło lokalnego kaptału społecznego Agneszka Krześ: Znaczene zasobów endogencznych w rozwoju Wrocławskego Obszaru Metropoltalnego wybrane aspekty Katarzyna Wójtowcz: Przejawy naruszeń zasady adekwatnośc w procese decentralzacj zadań publcznych w Polsce Ewa M. Boryczka: Współpraca sektora publcznego, prywatnego społecznego w procese rewtalzacj obszarów centralnych polskch mast Paweł Zawora: Instrumenty rozwoju lokalnego wykorzystywane w samorządach gmnnych Summares Wanda Mara Gaczek: Opportuntes and threats for the development of urban functonal areas example of the Poznań agglomeraton Danuta Stawasz: Trends of Polsh ctes land plannng causes and consequences for ther development Floran Kuźnk: Managng the effectveness of urban publc servces Artur Myna: Condtons of spatal dversty of mantenance costs n mult- -famly dwellng stock Adam Drobnak, Klauda Plac: Urban reslence case studes of economc urban reslence assessment Andrzej Raczyk, Iwona Majkowska: Problems n the dentfcaton of communes wth domnated economc structure Ewelna Szczech-Petkewcz: Smart Cty defnton and measurement attempt... 71

5 Sps treśc 7 Katarzyna Peter-Bombk, Agneszka Szczudlńska-Kanoś: Partcpatory management n local communtes Agneszka Wojewódzka-Wewórska: Rural communes as benefcares of EU funds n on the example of Mazowecke Vovodeshp Andrzej Raszkowsk: Strengths and weaknesses of Dzerżonów and the key tasks to be mplemented n the lght of survey research Cezary Brzezńsk: Spatal plannng system as a barrer to the realzaton of urban component of coheson polcy n Poland Justyna Danelewcz: Cooperaton n rural areas. The case of local Acton Group Prym Sylwa Dołzbłasz: Transborder openess of servce provders n the dvded cty of Gubn/Guben Elza Farelnk: Innovatveness n the process of urban revtalzaton Anna Grochowska: Threats and conflcts n the feld of spatal plannng n the Wałbrzych Sudeten Landscape Park Kamla Juchnewcz-Potrowska: Plannng permsson as the reason for the lack of spatal organzaton Alna Kulczyk-Dynowska: The spatal and fnancal aspects of functonng of Bałoweża Natonal Park Sławomr Olko: Role of clusters n creatve ndustres n the development of ctes Katarzyna Przybyła: Lvng standards n chosen Slesan ctes Justyna Adamczuk: The role of unverstes n cty mage creatng. Case study of Jelena Góra and Wałbrzych Marta Kusterka-Jefmańska: Qualty of lfe vs. processes of local development management Arkadusz Talk, Remgusz Mazur: Legal nstruments of local taxes shapng by muncpaltes (on the example of real estate tax) Ewelna Julta Tomaszewska: The possblty of supportng the development of a communty n the Rural Development Programme Potr Paczósk: The sgnfcance and mpact of socal captal on the local development Macej Turała: Assessment of regulaton change mpact on Polsh communes capacty to servce labltes Lech Jańczuk: Local government as the benchmark of ntegrated governance n the process of sustanable development Jacek Wtkowsk: The role of natural values n the local development n the lght of the strategc documents on the example of selected Lubln communes Bożena Kuchmacz: Three sector partnershp as a source of local socal captal

6 8 Sps treśc Agneszka Krześ: The sgnfcance of endogenous resources for the development of Wrocław Metropoltan Area chosen aspects Katarzyna Wójtowcz: Manfestatons of adequacy volatons n the process of fscal decentralzaton n Poland Ewa M. Boryczka: Cooperaton between publc, prvate and socal sectors n the process of revtalzaton of the cty centers n Poland Paweł Zawora: Means used by local governments to enhance local development

7 PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr Gospodarka lokalna w teor praktyce ISSN e-issn Katarzyna Przybyła Unwersytet Przyrodnczy we Wrocławu e-mal: katarzyna.przybyla@up.wroc.pl POZIOM ŻYCIA W WYBRANYCH MIASTACH WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO LIVING STANDARDS IN CHOSEN SILESIAN CITIES DOI: /PN Streszczene: Celem artykułu jest analza oraz próba porównana warunków życa meszkańców dużych mast województwa śląskego. W pracy dokonano klasyfkacj badanych mejscowośc według pozomu rozwoju badanego zjawska. Wyodrębnono trzy grupy mast (A, B, C) cechujące sę podobnym pozomem warunków życa ludnośc w 2012 r. Do badana wybrano te powaty grodzke, które zameszkwane są przez przynajmnej 100 tys. meszkańców, są to: Belsko-Bała, Bytom, Częstochowa, Glwce, Zabrze, Chorzów, Katowce, Ruda Śląska, Rybnk, Dąbrowa Górncza, Sosnowec, Tychy. Badane to jest stotne dla określena dystansu dzelącego masta pod względem wybranego aspektu rozwoju społecznego, umożlwa też wyodrębnene grup mast o zblżonym pozome życa ch meszkańców. Słowa kluczowe: pozom życa, syntetyczna mara rozwoju. Summary: Slesan Vovodshp s stuated n the southern part of Poland. Ths regon s surrounded by the followng vovodshps: Opolske, Łódzke, Śwętokrzyske, Małopolske and n the south t borders wth the Czech Republc. Slesan Vovodshp covers the area of square km. and was nhabted by people n The regon has the hghest populaton densty n the country: 374 persons per one square km n 2012 (whle the average n the country was 123 persons per square km). Slesan Vovodshp s dvded nto 167 admnstratve dstrcts (49 urban, 96 country and 22 urban-country) grouped together n 36 dstrcts 19 castle and 17 terrestral) and n eght subregons. The analyss and the attempt to compare the lvng condtons of nhabtants n bg ctes of Slesa are a purpose of ths artcle. For the examnaton these castle dstrcts whch are nhabted by at least 100 thousand people were chosen, namely: Belsko-Bała, Bytom, Częstochowa, Glwce, Zabrze, Chorzów, Katowce, Ruda Śląska, Rybnk, Dąbrowa Górncza, Sosnowec and Tychy. Ths examnaton s essental for determnng the dstance dvdng the examned ctes n terms of the chosen aspect of the socal development. It also enables to dstngush the groups of ctes wth the a smlar standard of lvng. Keywords: standard of lvng, the synthetc measure of development.

8 184 Katarzyna Przybyła 1. Wstęp Województwo śląske położone jest w połudnowej częśc Polsk. Regon granczy z województwam: opolskm, łódzkm, śwętokrzyskm małopolskm, oraz od połudna z Republką Czeską. Województwo zajmuje obszar km², w 2012 r. zameszkwało go osób. Regon cechuje także najwyższa w kraju gęstość zaludnena 374 osoby/km² w 2012 r. (średna krajowa 123 osoby/km²). Województwo śląske dzel sę na 167 gmn (49 mejskch, 96 wejskch 22 mejsko-wejske) zgrupowanych w 36 powatach (19 grodzkch 17 zemskch) oraz w 8 podregonach. Warto zauważyć, że lczba mast na prawach powatu w regone jest zdecydowane wyższa nż w nnych województwach Polsk. W drugm pod tym względem woj. mazoweckm zlokalzowanych jest 5 takch jednostek. Głównym elementam systemu osadnczego województwa są 4 aglomeracje mejske. Aglomerację Górnośląską, o znaczenu europejskm, tworzy 14 mast na prawach powatu, w tym m.n. Bytom, Glwce, Zabrze, Chorzów, Katowce, Ruda Śląska, Dąbrowa Górncza, Sosnowec, Tychy. Ponadto w systeme osadnctwa wyróżna sę trzy aglomeracje o charakterze regonalnym: Belską, Częstochowską oraz Rybncką [Regonalny Program Operacyjny , s. 11]. Celem artykułu jest analza oraz próba porównana warunków życa meszkańców w dużych mastach Śląska. Do badana wybrano te powaty grodzke, które zameszkwane są przez przynajmnej 100 tys. meszkańców, są to: Belsko-Bała, Bytom, Częstochowa, Glwce, Zabrze, Chorzów, Katowce, Ruda Śląska, Rybnk, Dąbrowa Górncza, Sosnowec, Tychy. Najmnejszą lczbą meszkańców w grone badanych mast cechuje sę Chorzów ( osób), najwększą zaś będące mastem wojewódzkm Katowce ( osoby). Badane to jest stotne dla określena dystansu dzelącego badane masta pod względem wybranego aspektu rozwoju społecznego, umożlwa też wyodrębnene grup mast o zblżonym pozome życa ch meszkańców. W lteraturze przedmotu pojęce pozomu życa ne jest jednoznaczne zdefnowane, ne stneje jedna, ogólne przyjęta defncja tego zjawska. Badacze w różny sposób podchodzą zarówno do jego opsu, jak pomaru, borąc pod uwagę kontekst użyca oraz cel prowadzonych badań (por. [Pawełek 2000, s ; Warzecha 2009, s. 20; Dąbrowa 2011, s ; Trzebatowsk 2011, s. 26; Stanny 2013; Heffner 2007]). Przyjąć można, że dla meszkańców masta gospodarstw domowych stotne są możlwośc stwarzane m przez fakt zameszkwana w danym mejscu, należą do nch: walory zameszkana, walory pracy walory obsług. Podmoty te korzystają z obektów tworzących zagospodarowane masta: z budynków meszkalnych, sklepów, szptal, bblotek czy budynków szkolnych. Do endogencznych dzałów gospodark masta, obsługujących główne jego meszkańców, zalczyć można m.n. transport mejsk, ośwatę, ochronę zdrowa opekę społeczną,

9 Pozom życa w wybranych mastach województwa śląskego 185 gospodarkę meszkanową komunalną, a w pewnej merze równeż admnstrację czy budownctwo [Słodczyk 2001, s. 19, 28, 100]. Pozom warunków życa w meśce można utożsamać z pozomem rozwoju jego funkcj endogencznych [Brol, Maj, Strahl 1990, s. 94]. 2. Konstrukcja mary rozwoju badanych mast Pozom warunków życa ludnośc w badanych mastach czy też skala realzacj funkcj endogencznych tych mast zostane zbadana przy użycu taksonomcznej metody wzorca rozwoju. Pozwala ona uporządkować zbór obektów (mast), z których każdy jest opsany zborem cech dagnostycznych, mających charakter stymulant lub destymulant. Mara jest tak skonstruowana, aby spełnała następujące właścwośc: m wyższy/lepszy pozom badanego zjawska złożonego, tym wyższa wartość mary rozwoju, wartośc mary rozwoju są zawarte w przedzale [0,1], przy czym mara rozwoju oblczona dla wzorca rozwoju (najlepsze wartośc każdej zmennej objaśnającej) równa sę jeden, a dla antywzorca (najgorsze wartośc cech wybranych dla charakterystyk poszczególnych mast) zero [Kowalewsk 1998, s. 39]. Na potrzeby badana zgromadzono materał statystyczny szereg przekrojowe dla grupy 43 cech, charakteryzujących warunk życa (możlwośc), jake badane masta zapewnały swom meszkańcom w 2012 r. W doborze danych podstawowe znaczene mała ch wartość merytoryczna, stotna była równeż dostępność dla wszystkch badanych obektów. Choć ne są to wszystke cechy, jake można brać pod uwagę w trakce takego badana, dają one pewen obraz pozomu życa meszkańców badanych jednostek. Tabela 1 zawera zestawene tych cech ch mernków. Ze względu na brak kompletu danych zrezygnowano z cechy nr 21. Na tym etape oblczono równeż średną arytmetyczną X j, odchylene standardowe S j współczynnk zmennośc V j dla każdej badanej cechy. Ze względu na zbyt nską wartość współczynnka zmennośc (Vj < 0,08) z dalszego postępowana wyelmnowano zmenne quas-stałe, tj. cechy nr: 5, 6, 8, 9, 15, 18, 31, 32, 33 (oznaczone w tab. 1 psmem pogrubonym). Dla pozostałych 33 zmennych zbudowano macerz korelacj r zawerającą współczynnk korelacj Pearsona pomędzy poszczególnym zmennym. Metodą ekspercką, ze względu na dużą funkcyjną zależność lnową zmennych nr 4, 22, 26, 39 z nnym zmennym, zdecydowano sę wyelmnować je z dalszego badana. W efekce otrzymano zbór 29 cech uczestnczących w dalszym badanu (tab. 2).

10 186 Katarzyna Przybyła Tabela 1. Wstępny zestaw cech dagnostycznych Lp. Cecha Mernk 1 Dochody masta Dochody budżetów w przelczenu na 1 meszkańca [zł] 2 Dochody masta Środk z Un Europejskej na fnansowane programów projektów unjnych na 1 meszkańca [zł] 3 Aktywność społeczno- Podmoty wpsane do rejestru REGON na 10 tys. ludnośc -gospodarcza 4 Aktywność społeczno- PKB na 1 meszkańca (NTS 3) [zł] -gospodarcza 5 Zasoby meszkanowe Przecętna powerzchna użytkowa meszkana na 1 osobę [m 2 ] 6 Wyposażene meszkań Meszkana wyposażone w łazenkę w % ogółu meszkań 7 Wyposażene meszkań Meszkana wyposażone w centralne ogrzewane w % ogółu meszkań 8 Gospodarka komunalna Korzystający z nstalacj wodocągowej w % ogółu ludnośc 9 Gospodarka komunalna Korzystający z nstalacj kanalzacyjnej w % ogółu ludnośc 10 Gospodarka komunalna Korzystający z nstalacj gazowej w % ogółu ludnośc 11 Rynek pracy Poszkodowan w wypadkach przy pracy na 1000 pracujących ogółem 12 Rynek pracy Przecętne mesęczne wynagrodzena brutto 13 Rynek pracy Stopa bezroboca rejestrowanego 14 Bezpeczeństwo publczne Wskaźnk wykrywalnośc sprawców przestępstw ogółem 15 Ochrona środowska Zaneczyszczena pyłowe zatrzymane lub zneutralzowane w urządzenach do redukcj zaneczyszczeń w % zaneczyszczeń wytworzonych 16 Ochrona środowska Zaneczyszczena gazowe zatrzymane lub zneutralzowane w urządzenach do redukcj zaneczyszczeń w % zaneczyszczeń wytworzonych 17 Ochrona środowska Ścek przemysłowe komunalne oczyszczane w % śceków wymagających oczyszczana 18 Ochrona środowska Ludność korzystająca z oczyszczaln śceków w % ogólnej lczby ludnośc 19 Środowsko Udzał terenów zelen w powerzchn ogółem 20 Kultura Lczba wolumnów w bblotekach publcznych przypadająca na 1000 meszkańców 21 Kultura Lczba ludnośc na 1 mejsce w knach stałych 22 Kultura Członkowe kół (klubów) na 1000 meszkańców 23 Kultura Uczestncy mprez organzowanych przez domy kultury, ośrodk kultury, kluby, śwetlce na 1000 meszkańców 24 Kultura fzyczna Ćwczący ogółem w klubach sportowych łączne z klubam wyznanowym UKS na 1000 meszkańców 25 Opeka zdrowotna Placówk ambulatoryjnej opek zdrowotnej na 10 tys. ludnośc 26 Opeka zdrowotna Łóżka w szptalach ogólnych na 1000 meszkańców 27 Opeka zdrowotna Lekarze na 1000 meszkańców 28 Opeka zdrowotna Lczba meszkańców na 1 aptekę ogólnodostępną 29 Żłobk Mejsca w żłobkach (łączne z oddzałam klubam dzecęcym) przypadające na 100 dzec w weku 0 2 lat 30 Pomoc społeczna Mejsca w placówkach stacjonarnej pomocy społecznej przypadające na 1000 meszkańców (2013 r.) 31 Przedszkola Odsetek dzec w weku 3 6 lat objętych wychowanem przedszkolnym 32 Szkolnctwo Lczba ucznów przypadających na 1 oddzał w gmnazjum 33 Szkolnctwo Lczba ucznów przypadających na 1 oddzał w szkole podstawowej 34 Szkolnctwo Ucznowe szkół ponadgmnazjalnych przypadający na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku ucznów 35 Szkolnctwo Ucznowe szkół podstawowych gmnazjów przypadający na 1 komputer z szerokopasmowym dostępem do Internetu przeznaczony do użytku ucznów 36 Szkolnctwo wyższe Absolwenc szkół wyższych na 10 tys. ludnośc 37 Ruch ludnośc Przyrost naturalny na 1000 meszkańców 38 Ruch ludnośc Saldo mgracj na pobyt stały na 1000 osób 39 Ruch ludnośc Zgony nemowląt na 1000 urodzeń żywych (średna z 5 ostatnch lat) 40 Ruch ludnośc Zgony osób w weku do 65 lat na 1000 ludnośc w tej grupe wekowej (średna z 5 ostatnch lat) 41 Transport Drog gmnne powatowe o twardej nawerzchn na 100 km 2 42 Transport Wypadk ogółem na meszkańców 43 Transport Śceżk rowerowe na 10 tys. km 2 Źródło: opracowane własne.

11 Tabela 2. Zestaw wartośc cech dagnostycznych uczestnczących w badanu Belsko-Bała Bytom Częstochowa Glwce Zabrze Chorzów Katowce Ruda Śląska Rybnk Dąbrowa Górncza Sosnowec Tychy Lp. X j Sj Vj ,8 0,1 2 4,5 5,4 8,8 3,3 243,6 14,8 3,8 1,0 12,0 5,0 34,6 202,2 44,9 84,1 1, ,3 220,5 0,2 7 89,3 66,7 84,7 78,2 68,6 61,1 79,5 77,0 85,4 87,1 78,5 98,2 79,5 10,4 0, ,6 81,5 73,3 82,4 78,2 80,3 78,4 69,8 58,2 76,6 73,1 86,3 77,2 8,1 0,1 11 7,6 8,7 6,0 9,0 10,2 7,6 7,6 10,7 10,4 8,2 8,8 8,6 8,6 1,4 0, ,5 0,1 13 6,7 19,9 13,6 7,2 13,6 11,6 5,2 9,0 8,1 12,6 15,3 6,9 10,8 4,4 0, ,9 70,5 72,4 58,5 60,5 67,7 54,8 69,4 71,5 70,8 63,3 68,8 66,0 5,7 0,1 16 6,0 11,6 1,7 3,3 0,1 66,8 26,5 0,0 36,2 2,4 23,3 42,0 18,3 21,2 1, ,0 85,0 99,6 75,9 44,9 100,0 75,7 80,7 99,8 99,6 81,3 100,0 86,9 16,8 0,2 19 1,8 4,8 3,0 3,7 3,3 22,4 6,3 4,9 2,1 2,4 5,8 5,0 5,5 5,5 1, , , , , , , ,2 2191, , , , , ,8 1903,3 0, ,9 132,7 755,7 2,5 221, ,5 795,0 342,5 926,8 814,1 141,8 172,3 696,9 776,7 1, ,6 18,5 25,2 21,1 29,1 33,6 25,6 16,3 21,5 23,8 14,0 20,8 22,9 5,5 0,2 25 9,0 5,0 7,0 7,0 6,0 6,0 9,0 4,0 4,0 5,0 6,0 7,0 6,3 1,7 0,3 27 3,8 2,7 3,3 3,1 3,4 3,0 5,8 1,5 2,7 2,2 3,3 2,5 3,1 1,0 0, ,2 590,3 0,2 29 3,5 2,6 3,3 5,6 5,8 6,9 8,4 2,3 2,6 5,5 4,6 5,3 4,7 1,9 0,4 30 3,64 3,04 3,28 2,23 2,44 4,68 2,15 3,70 1,59 3,38 1,99 1,36 2,8 1,0 0,4 34 8,07 9,55 11,71 7,49 9,86 8,07 7,53 8,56 8,72 8,19 7,32 7,80 8,6 1,3 0, ,1 19,8 25,0 17,2 16,7 11,8 20,4 22,5 17,9 19,2 22,8 18,1 18,9 3,6 0, ,2 35,4 291,6 389,5 3,1 150,8 612,1 22,5 69,6 123,0 156,9 25,6 172,3 180,9 1,1 37 0,3 3,0 3,1 1,1 0,8 3,7 2,9 0,8 1,7 2,5 3,7 1,1 1,5 1,9 1,2 38 1,6 5,1 2,6 3,2 4,4 0,5 3,2 3,9 3,2 3,6 3,7 3,2 3,1 1,4 0,5 40 3,2 4,9 4,2 3,8 4,0 5,4 4,3 4,6 3,3 4,6 4,9 3,6 4,3 0,7 0, ,8 251,9 243,5 247,1 334,5 393,6 288,5 272,7 231,5 182,5 342,6 271,6 289,5 68,7 0,2 42 5,79 8,36 18,85 11,87 12,71 3,69 10,02 9,27 6,11 10,02 8,81 10,46 9,7 3,9 0, ,7 Źródło: opracowane własne na podstawe danych GUS.

12 188 Katarzyna Przybyła W celu ujednolcena jednostek mar poszczególnych cech oraz ch rzędów welkośc przeprowadzono normalzację, w której efekce powstała macerz znormalzowana Z: Z z11 z12... z1m z z... z, z n1 z n 2... z nm m = gdze: z j znormalzowana wartość -tej obserwacj zmennej (cechy) X j. W kolejnym etape badana wyznaczono tzw. wzorzec rozwoju Z 0 o najlepszych wartoścach dla każdej cechy: Z 0 = [Z 01, Z 02,..., Z 0j,..., Z 0m], gdze: Z 0j = max Z, gdy zmenna Z j jest stymulantą j Z 0j = mn Z, gdy zmenna Z j jest destymulantą, j oraz antywzorzec Z -0 o najgorszych wartoścach każdej zmennej: Z -0 = [Z -01, Z -02,..., Z -0j,..., Z -0m], gdze: Z -0j = max Z, gdy zmenna Z j jest destymulantą j Z -0j = mn Z, gdy zmenna Z j jest stymulantą. j Następne zbadano podobeństwo pomędzy badanym obektam a wzorcem rozwoju Z 0 poprzez oblczene odległośc eukldesowej d 0: m ( ) 2 d = z z dla = 1,..., n. 0 j 0 j j= 1 W kolejnym etape polczono odległość pomędzy wzorcem rozwoju a antywzorcem rozwoju do: m ( ) 2 j j d = z z j= 1 W ostatnej faze badana polczono mernk m dla badanych mast: m d 0 = 1 dla = 1,..., n. d0 Dokonano też klasyfkacj mejscowośc według pozomu ch rozwoju. Do klasyfkacj wykorzystano dwa parametry mernka taksonomcznego, tj. średną

13 Pozom życa w wybranych mastach województwa śląskego 189 arytmetyczną odchylene standardowe [Pomanek 2010, s. 233]. Wyodrębnono następujące przedzały klasowe (grupy): klasa A (najwyższy pozom rozwoju) m, > m + sm do tej klasy należą gmny, dla których odległość od wzorca przekracza wartość m + s m, klasa B (średn pozom rozwoju) m s, m < m m + sm do tej klasy zalczono gmny, dla których odległość od wzorca zawera sę w prze- m s, m + s dzale ( ] m klasa C (nższy pozom rozwoju) m m, m sm do tej klasy należą gmny, dla których odległość od wzorca ne przekracza wartośc m s m, gdze: m wartość mernka syntetycznego oblczonego metodą wzorca rozwoju, m średna arytmetyczna wskaźnka syntetycznego m, s odchylene standardowe wskaźnka syntetycznego m. m 3. Wynk badana W wynku przeprowadzonego postępowana badawczego otrzymano następujące wartośc mernków rozwoju dla badanych mast (tab. 3): Tabela 3. Taksonomczne mernk rozwoju dla badanych mast w 2012 r. Belsko- -Bała Bytom Częstochowa Glwce Zabrze Chorzów Katowce Ruda Śląska Rybnk Dąbrowa Sosnowec Tychy Górncza 0,514 0,266 0,319 0,412 0,310 0,474 0,505 0,230 0,308 0,363 0,310 0,431 Źródło: opracowane własne. W dalszej kolejnośc dokonano klasyfkacj mejscowośc według pozomu ch rozwoju. Wyodrębnono trzy grupy mast (A, B, C) cechujące sę podobnym pozomem warunków życa ludnośc w 2012 r. (rys. 1):

14 190 Katarzyna Przybyła Belsko-Bała A Tychy B 0,60 Bytom C 0,40 Sosnowec B Częstochowa B 0,20 Dąbrowa Górncza B 0,00 Glwce B Rybnk B Ruda Śląska C Katowce A Zabrze B Chorzów A Rys. 1. Odległośc mast od wzorca Źródło: opracowane własne. Zauważyć można, że merzony syntetycznym mernkem pozom życa meszkańców poszczególnych mast znaczne sę różn. Najlepszy pozom badanego zjawska zaobserwowano w Belsku-Bałej (wartość mernka 0,514), najgorszy zaś w Rudze Śląskej, gdze wynósł 44,8% welkośc właścwej dla Belska-Bałej. Do klasy A, obejmującej gmny o najwyższym pozome rozwoju, zakwalfkowały sę trzy jednostk: Belsko-Bała, Katowce Chorzów. Cekawe jest to, że w grupe tej znalazły sę będące najwększym (pod względem lczby meszkańców) mastem w regone, sedzbą wojewody sejmku województwa Katowce oraz najmnejszy w grone badanych mejscowośc Chorzów. Warto zwrócć uwagę na to, że te dwa masta bezpośredno z sobą sąsadują, w welu aspektach współtworząc jeden organzm mejsk. Najlcznejsza grupa mast została zakwalfkowana do klasy B, obejmującej jednostk o przecętnym pozome rozwoju. Do grupy należą (wg wartośc mary): Tychy, Glwce, Dąbrowa Górncza, Częstochowa, Zabrze, Sosnowec Rybnk. Masta te, zróżncowane pod względem lczby meszkańców welkośc powerzchn, są umejscowone w trzech śląskch aglomeracjach. W klase C, do której zakwalfkowano gmny o nższym pozome rozwoju, znalazły sę dwa masta: Bytom Ruda Śląska. Masta te znaczne odbegają, pod względem merzonego wymenonym cecham pozomu życa, od mast będących w czołówce zestawena. 4. Zakończene Analze poddano 12 dużych mast śląskch, mających status powatów grodzkch, a jednocześne zameszkwanych przez przynajmnej 100 tys. meszkańców. Uzyskane rezultaty wskazują, że w 2012 r. mastem najbardzej zblżonym do wzorca rozwoju, a tym samym posadającym najwyższy pozom warunków życa ludnośc, było Belsko-Bała. Warto zauważyć, że ośrodek ten stanow główne masto Aglo-

15 Pozom życa w wybranych mastach województwa śląskego 191 meracj Belskej, położonej w pewnym oddalenu od posadającej podstawowe znaczene dla regonu Aglomeracj Górnośląskej. Masta zlokalzowane w Aglomeracj Górnośląskej charakteryzowały sę znacznym zróżncowanem w zakrese pozomu badanego zjawska. W skład tej aglomeracj weszły masta z grup A, B, C w tym zarówno cechujące sę bardzo dobrym na tle grupy badanych mast wynkam Katowce, jak najbardzej odległa od wzorca rozwoju Ruda Śląska. Dodatkowo zauważyć można, że w bezpośrednm sąsedztwe wojewódzkch Katowc położone są zarówno masta o wysokej wartośc mary rozwoju (np. Chorzów, Tychy), jak o nskm jej pozome (Ruda Śląska, Sosnowec). Najwększe masta leżącej w północnej częśc województwa Aglomeracj Częstochowskej oraz położonej w zachodnej częśc Aglomeracj Rybnckej, tj. Częstochowa Rybnk, zakwalfkowały sę do reprezentującej średn pozom rozwoju grupy B. Przypuszczać można, że ze względu na zachodzące procesy rozwojowe, powązane mędzy nnym z absorpcją funduszy unjnych, pozom życa ludnośc będze sę podnosł. Dyskusyjne jednak pozostaje, czy dystans dzelący masta poszczególnych klas będze narastał, czy też sę zmnejszał rozstrzygnęce tej kwest wymagałoby dalszych, poszerzonych badań. Ne pozostawa jednak wątplwośc fakt, że zmnejszene tak stotnych dysproporcj rozwojowych jak zaobserwowane wymaga dłuższego czasu. Lteratura Bank Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny, ( ). Brol R., Maj M., Strahl D., 1990, Metody typolog mast, Wydawnctwo AE we Wrocławu, Wrocław. Bywalec C., Wydymus S., 1992, Pozom życa ludnośc Polsk w porównanu z krajam Europejskej Wspólnoty Gospodarczej, Ekonomsta, nr 5 6. Dąbrowa M., 2011, Badane pozomu życa metodologa konstrukcj wybranych wskaźnków, The Małopolska School Of Economcs n Tarnów, Research Papers Collecton, nr 1. Heffner K., 2007, Rozwój społeczno-gospodarczy obszarów wejskch. Defncje Uwarunkowana Zależnośc Czynnk Skutk. Badana zróżncowana rozwoju obszarów wejskch, [w:] Zróżncowane pozomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wejskch a zróżncowane dynamk przeman, red. A. Rosner, IRWR PAN, Warszawa. Kowalewsk G., 1998, Metody analzy rozkładu welu zmennych, [w:] Ekonometra. Metody analza problemów ekonomcznych, red. K. Jajuga, Wydawnctwo AE we Wrocławu, Wrocław. Pawełek B., 2000, Pozom życa, jakość życa warunk życa ludnośc, [w:] Taksonomczna analza przestrzennego zróżncowana pozomu życa w Polsce w ujęcu dynamcznym, red. A. Zelaś, Wydawnctwo AE w Krakowe, Kraków. Pomanek I., 2010, Pozom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wejskch województwa warmńsko-mazurskego, Acta Scentarum Polonorum, Oeconoma, nr 9(3). Regonalny Program Operacyjny Województwa Śląskego na lata , 2007, Katowce, ( ).

16 192 Katarzyna Przybyła Słodczyk J., 2001, Przestrzeń masta jej przeobrażena, Wydawnctwo Unwersytetu Opolskego, Opole. Stanny M., 2013, Przestrzenne zróżncowane rozwoju obszarów wejskch w Polsce, IRWR PAN, Warszawa. Trzebatowsk J., 2011, Qualty of lfe n the perspectve of socal and medcal scences classfcaton of defntons, Hygea Publc Health, no. 46(1). Warzecha K., 2009, Pozom życa ludnośc Polsk pozostałych krajów Un Europejskej analza taksonomczna, [w]: Gospodarka polska po 20 latach transformacj: osągnęca, problemy wyzwana, red. S. Pangsy-Kana, G. Szczodrowsk, Instytut Wedzy Innowacj, Warszawa. Województwo Śląske 2013 Podregony, Powaty, Gmny, Urząd Statystyczny w Katowcach, Katowce 2013.