AGROTURYSTYKA JAKO FORMA POZAROLNICZEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ AGROTOURISM AS THE FORM OF NON-AGRICULTURAL ECONOMIC ACTIVITIES

Transkrypt

1 558 Monka Zoło STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Rocznk Naukowe tom XIII zeszyt 2 Monka Zoło Unwersytet Rolnczy m. Hugona Kołłątaja w Krakowe AGROTURYSTYKA JAKO FORMA POZAROLNICZEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ AGROTOURISM AS THE FORM OF NON-AGRICULTURAL ECONOMIC ACTIVITIES Słowa kluczowe: pozarolncza dzałalność gospodarcza, kwatery agroturystyczne, metoda untaryzacj zerowanej Key words: non-agrcultural economc actvtes, agro-toursm accommodaton, untarsaton zero method Synopss. Artykuł przedstawa zmany w lczbe kwater agroturystycznych mejsc noclegowych w tych kwaterach w latach w układze czasowym przestrzennym, w odnesenu do województw. W pracy podkreślono koneczność podejmowana pozarolnczej dzałalnośc przez osoby prowadzące dzałalność rolnczą, wskazując agroturystykę, jako dodatkowe źródło dochodów. Wstęp Rozwój przedsęborczośc na ws jest elementem konecznym do realzacj koncepcj welofunkcyjnego rozwoju ws. Przyszłość rodzn wejskch ne zależy wyłączne od pracy w rolnctwe, ale równeż od powstawana nowych mejsc pracy poza gospodarstwem rolnym poszukwana alternatywnych źródeł dochodów. Nedostateczne dochody uzyskwane z prowadzonej produkcj rolnczej skłanają do podejmowana własnych przedsęwzęć o charakterze nerolnczym. Coraz mnej polskch rolnków prowadzących gospodarstwa rolne utrzymuje sę wyłączne z produkcj rolnczej, wele osób ma dochody pochodzące z pracy poza gospodarstwem. Pobudzene dzałalnośc gospodarczej na obszarach wejskch pozwala na przejśce ludnośc zwązanej z rolnctwem do nnych dzałów gospodark, co w konsekwencj doprowadza do przekształceń wewnątrz sektora rolnego w tym do redukcj bezroboca ukrytego, powększana areału gospodarstw rolnych, ch modernzacj poprawy konkurencyjnośc. Analzując dane przedstawone na rysunku 1, prezentujące odsetek gospodarstw mających dochody z pozarolnczej dzałalnośc można zaobserwować, ż w wększośc wybranych krajów Un Europejskej lczba gospodarstw podejmujących dodatkowa dzałalność znaczne przewyższa dane przedstawone dla Polsk. Zaprezentowane nformacje wskazują, że podejmowane dodatkowej dzałalnośc będze w przyszłośc koneczne w przypadku dużej grupy polskch gospodarstw. % 30,0 23,6 25,0 20,0 1,0 9,9 10,0 5,0 0,0 EU-27 23,6 23,2 Francja/France 23,2 21,7 21,5 Wlk. Brytana/UK 21,7 21,5 Nemcy/Germany Austra 15,7 Rumuna/Romana 12,2 Czechosłowacja/ Czech Republc 6,4 6,4 Włochy/Italy 5,1 5,0 4,8 4,5 3,5 Irlanda/Ireland Węgry/Hungary Rysunek 1. Odsetek gospodarstw rolnczych prowadzących pozarolnczą dzałalność gospodarczą Fgure 1. The percentage share of agrcultural holdngs wth another ganful actvty Źródło: opracowane własne na podstawe Farm Structure Survey (FSS) Source: own study based on Farm Structure Survey (FSS) Polska/Poland Słowacja/Slovaka 3,5 Hszpana/Span 2,0 1,4 0,7 2,0 1,4 0,7 Bułgara/Bulgara Grecja/Greece Ltwa/Lthuana 27,5 27,5 Norwega/Norway

2 Agroturystyka jako forma pozarolnczej dzałalnośc gospodarczej 559 Co do rodzaju podejmowanej dzałalnośc można zaobserwować odmenne tendencje w Polsce nż w przypadku krajów Un Europejskej. W Polsce rolncy najchętnej podejmują dzałalność usługową z wykorzystanem własnego parku maszynowego gospodarstw (29%) oraz akwakulturę (10%), a następnym w kolejnośc rodzajem dzałalnośc jest turystyka, (9%) której odsetek kształtuje sę na podobnym pozome jak w krajach Un Europejskej (rys. 2). Bardzo popularną formą pozarolnczej dzałalnośc prowadzonej na terenach wejskch jest agroturystyka, która stanow formę turystyk wejskej umożlwającą zarówno turystom, jak odwedzającym jednodnowe współuczestnczene w życu gospodarstwa rolnego. W szerokm ujęcu (sensu largo) agroturystyka obejmuje wyjazdy, przebywane wypoczywane poza mastem, na terenach wejskch, leśnych rolnczych uczestnczene w różnych formach pobytu. przetwórstwo produktów rolnych/processng of farm products u usługowa z wykorzystanem własnego sprzętu/contracual works turystyka/toursm) y wytwarzane energ odnawalnej/renewable energy producton przetwórstwo drewna/wood processng) rękodzeło/handcraft) akwakultura/aquaculture) nne/other) f 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Polska (Poland) Una Europejska (European Unon) Rysunek 2. Rodzaje pozarolnczej dzałalnośc gospodarczej w Polsce Un Europejskej w 2007 roku Fgure 2. Other ganful actvtes on the holdngs n Poland and EU countres n 2007 Źródło: opracowane własne Source: own study Agroturystyka jest wypoczynkem odbywającym sę na terenach wejskch o charakterze rolnczym, opartym o bazę noclegową aktywnośc rekreacyjne zwązane z gospodarstwem rolnym lub równoważnym jego otoczenem. Według Watraka [1996] agroturystyka to organzowane pobytu turystów przez rodznę rolnczą we własnym gospodarstwe rolnym, połączone ze stworzenem odpowednego paketu usług powalającego turystom atrakcyjne spędzć czas wolny. Majewsk [2004] akcentuje, że agroturystyka to różne formy turystyk zwązane z funkcjonującym gospodarstwem rolnym, z produkcją rolną hodowlą zwerząt. Można przedstawć wele szczegółowych defncj agroturystyk, z których wększość wskazuje na fakt, że agroturystyka to wypoczynek w gospodarstwe rolnym, oferującym swom goścom różnorodne usług zwązane z pobytem na ws. W agroturystyce wyróżnono następujące podstawowe krytera [Łazarek, Łazarek 2002]: stałe zameszkane na terenach wejskch zalesonych oraz w wejskch gospodarstwach domowych osób śwadczących usług agroturystyczne, usług agroturystyczne są dzałalnoścą dodatkową, uzupełnającą główny profl dzałalnośc wejskego gospodarstwa domowego, śwadczene usług agroturystycznych odbywa sę odpłatne. Na rozwój agroturystyk w Polsce wpływa nekorzystna sytuacja gospodarcza na ws. Wysoka stopa bezroboca, uceczka ludz młodych do mast, a węc starzene sę ludnośc wejskej. Wśród pozostałych czynnków utrudnających rozwój agroturystyk można wymenć m.n. [Łobożewcz, Beńczyk 2001]: opory psychologczne częśc ludnośc wejskej neufnej wobec obcych, neprzystosowane budynków ch otoczena do funkcj rekreacyjnych, nepełny produkt agroturystyczny, ogranczony zwykle do usług noclegowo-żywenowych, brak systemu promocj dystrybucj. słabe przygotowane merytoryczne rolnków do śwadczena usług agroturystycznych [Sawck 2010]. Pommo welu utrudneń agroturystyka, jest jedną z form pozarolnczej dzałalnośc gospodarczej może być szansą dla rolnków dla całej społecznośc wejskej. Karbowak [2004] wskazuje na pozytywne aspekty turystyk na obszarach wejskch Dzałalność ta jest postrzegana jak źródło dodatkowych dochodów. Welu rolnkom daje możlwość zatrudnena w sposób bezpośredn pośredn. Przy konecznośc ogranczana produkcj rolnej może m zapewnć uzupełnające dochody. Szansą rozwoju tego typu turystyk jest równeż nadmerne przecążene tradycyjnych obszarów turystycznych oraz znaczne wyższa

3 560 Monka Zoło cena tradycyjnego wypoczynku. Możlwośc rozwoju tej dzałalnośc są dość duże, poneważ według danych GUS [Baza noclegowa 2010] stopeń wykorzystana obektów ndywdualnego zakwaterowana wynósł 17,5% (2009 r. 14,9%), przy tym dla poko goścnnych 18,0%, a dla kwater agroturystycznych 15,0% co stanowło poprawę w stosunku do 2009 roku o 3,4% Przy bardzej ntensywnej akcj promocyjnej agroturystyka może stać sę stotną częścą rynku turystycznego w Polsce. Podstawowym celem opracowana jest zaprezentowane zróżncowana ndywdualnej bazy noclegowej w Polsce. Przedmotem badań była ocena bazy agroturystycznej pod względem lczby obektów lczby mejsc noclegowych w obektach ndywdualnego zakwaterowana, jej zróżncowane przestrzenne czasowe. Dane rozpatrywano w układze województw w latach Wskazano województwa, gdze lczba obektów agroturystycznych jest najwększa. Analza zróżncowanych zmennych wymagała zastosowana metody, która umożlwa porównywane zmennych o różnych neporównywalnych wartoścach. W tym celu wykorzystano jedną z metod welowymarowej analzy porównawczej (WAP) metodę untaryzacj zerowanej. Jedna z defncj mów, że zadanem WAP jest uporządkowane względne jednorodnego zboru obektów (lub cech), w celu podejmowana decyzj dotyczących wyboru obektu (lub cechy), według z góry ustalonego kryterum [Borys 1982]. W badanach ekonomcznych porównuje sę różne obekty ustala sę mędzy nm określony porządek. W przypadku metody WAP najczęścej wykorzystywanym obektam są kraje regony, ale jednostk admnstracyjne, przedsęborstwa gospodarstwa domowe. Zbór badanych obektów określa wzór: O O,,..., 1 O2 Or, (1) gdze: r lczba badanych obektów. Zmenne rozpatrywane w prezentowanych badanach są stymulantam. Potoczne pod pojęcem stymulanty rozume sę taką zmenną, której wysoke wartośc są zjawskem pożądanym z punku wdzena oceny obektu, natomast nske wartośc nepożądane. Zmenna X j jest stymulantą, gdy dla każdych jej dwóch wartośc x kj, charakteryzujących obekty O oraz O k (,k=1,2,,r) zachodz: j. x k O k O, (2) Metody untaryzacyjne za punkt odnesena przyjmują rozstęp będący marą zmennośc, wyrażający sę wzorem: R( X ) max xj mn xj. j W lteraturze szeroke zastosowane ma metoda untaryzacj zerowanej MUZ, dla której formuła normalzacyjna jest następująca: j mnx j z j, gdy X j, S (4) max x mn x j Zastąpene zboru cech charakteryzujących dany obekt, zmenną syntetyczną (zmenną agregatową Q) pozwala określć stan zjawska za pomocą jednej lczby. Umożlwa to herarchzację zboru obektów analzowanych, tworzene grup obektów podobnych, a tym samym przeprowadzene badań porównawczych pod względem osągnętego pozomu rozwoju. Zróżncowane województw pod względem rozwoju bazy noclegowej w kwaterach agroturystycznych W opracowanu uwzględnono dwe zmenne: x 1 lczba kwater agroturystycznych, x 2 lczba mejsc noclegowych w kwaterach agroturystycznych. W zwązku z tym, że przedstawone zmenne przyjmują różny rząd welkośc przeprowadzono normowane zmennych metodą untaryzacj zerowanej. Następne utworzono zmenną zagregowaną Q. Najwęcej kwater agroturystycznych w analzowanym okrese występowało w województwach: małopolskm, podkarpackm warmńsko-mazurskm, najmnej w województwach: opolskm, łódzkm (3)

4 Agroturystyka jako forma pozarolnczej dzałalnośc gospodarczej 561 Tabela 1. Zróżncowane bazy agroturystycznej według województw w latach Table 1. Dversfcaton of agrotoursm accommodaton, by provnce n Q 2005 Q 2006 Województwo / Q 2007 Małopolske 2,00 Małopolske 2,00 Małopolske 2,00 Podkarpacke 1,85 Podkarpacke 1,25 Podkarpacke 1,40 Podkarpacke 1,08 Małopolske 1,81 1,11 0,98 0,93 0,78 0,84 0,83 Podlaske 0,85 Podlaske 0,70 Dolnośląske 0,72 Dolnośląske 0,64 0,83 Dolnośląske 0,66 Podlaske 0,64 Podlaske 0,63 Dolnośląske 0,79 0,64 0,62 0,52 Welkopolske 0,53 Welkopolske 0,51 Welkopolske 0,46 Welkopolske 0,49 Lubelske 0,46 Śląske 0,48 Śląske 0,43 Śląske 0,35 Śląske 0,43 Śwętokrzyske 0,30 Lubelske 0,34 Lubelske 0,34 Śwętokrzyske 0,42 0,40 Lubelske 0,26 Q ,85 0,52 0,30 Mazowecke 0,31 Mazowecke 0,34 0,29 Śwętokrzyske 0,30 Mazowecke 0,24 Mazowecke 0,26 Śwętokrzyske 0,27 0,26 Lubuske 0,08 Lubuske 0,05 Lubuske 0,07 Łódzke 0,11 Łódzke 0,05 Łódzke 0,03 Łódzke 0,06 Opolske 0,05 Opolske 0,00 Opolske 0,00 Opolske 0,00 Lubuske 0,00 Źródło: oblczena własne na podstawe Turystyka w 2009 r Source: own study based on Turystyka w 2009 r lubuskm. Podobne rankng kształtowały sę w przypadku lośc oferowanych mejsc noclegowych. Zarejestrowana w końcu 2009 r. baza kwater agroturystycznych lczyła 5,5 tys. obektów (z 57,1 tys. mejsc) [Turystyka w 2009 r. 2010]. Średno jeden obekt ndywdualnego zakwaterowana lczył 15 mejsc, w tym kwatera agroturystyczna 10 mejsc. Rankng przedstawony w tabel 1 potwerdza utrzymującą sę od welu lat, najwyższą pozycję województw małopolskego podkarpackego. Pod względem bazy noclegowej woj. małopolske w latach prawe dwukrotne przewyższało druge w kolejnośc woj. podkarpacke. W przypadku województwa małopolskego najwęcej obektów agroturystycznych znajduje sę na terenach atrakcyjnych turystyczne, zwłaszcza oferujących zmowe atrakcje wycąg narcarske. Badana przeprowadzone przez Wernera Głowackego na zlecene Instytutu Turystyk wykazały, że 17 najbardzej atrakcyjnych turystyczne gmn województwa podkarpackego oferuje możlwość wypoczynku zmowego wraz z wycągam narcarskm. W województwe dolnośląskm autorzy opracowana wskazal 30 gmn atrakcyjnych turystyczne, gdze funkcjonuje 397 kwater agroturystycznych, to o 598 mnej nż w województwe podkarpackm. Istneje, węc w welu gmnach jeszcze newykorzystany potencjał, który przy wsparcu ze strony władz ntensywnej akcj promocyjnej umożlwłoby welu gospodarstwom uzyskane dodatkowych dochodów. Podsumowane wnosk Przedstawona analza wskazuje na duże zróżncowane gospodarstw rolnych pod względem prowadzena pozarolnczej dzałalnośc gospodarczej. Odsetek gospodarstw podejmujących tego rodzaju aktywność waha sę od 0,7% na Łotwe do ponad 27% w Fnland. Zaobserwowano równeż, że Polska pod względem podejmowanej pozarolnczej dzałalnośc gospodarczej wykazuje znaczne mnejsza aktywność w porównanu z krajam Un Europejskej. Zaprezentowane dane wskazują, ż koneczne będze zntensyfkowane dzałań w tym obszarze.

5 562 Monka Zoło W przypadku rodzajów podejmowanej pozarolnczej dzałalnośc gospodarczej aktywność polskch rolnków skerowana jest na prowadzene dzałalnośc nesklasyfkowanej usług zwązane z wykorzystanem własnego sprzętu w przecweństwe do gospodarstw z krajów Un Europejskej, gdze najwęcej gospodarstw trudn sę przetwórstwem produktów rolnych. Gospodarstw polske, podobne jak rolncy z pozostałych krajów Un Europejskej wyberają turystykę, jako trzec rodzaj podejmowanej aktywnośc gospodarczej. W obu przypadkach około 10% gospodarstw podejmuje dzałalność zwązaną z turystyką. Analzując zróżncowane bazy agroturystycznej można wskazać, że najwęcej kwater agroturystycznych występuje w Małopolsce województwe podkarpackm główne w sąsedztwe całorocznych atrakcj turystycznych a zwłaszcza w mejscowoścach mających wycąg narcarske. Znaczne słabej rozwnęta jest baza agroturystyczna w pozostałych województwach. Borąc pod uwagę fakt, ż wele gospodarstw ma newykorzystane pokoje newelkm nakładem mogłyby dostosować je do potrzeb turystów można przewdywać, że lczba oferowanych mejsc noclegowych w kwaterach agroturystycznych będze wzrastała w najblższych latach, dając gospodarzom możlwość uzyskana dodatkowego zarobku. Lteratura Borys T. 1982: Przedmot podzał statystyk ekonometr artykuł dyskusyjny. Wadomośc statystyczne, 5. Baza noclegowa jej wykorzystane w 2010 roku. 2011: GUS. Warszawa, 7. Karbowak K. 2004: Agroturystyka, jako czynnk rozwoju terenów wejskch. [W:] Turystyka w rozwoju lokalnym (red. I. Skorska-Wolak). Wyd. SGGW, Warszawa, 105. Łazarek M., Łazarek R. 2002: Gospodarka turystyczna. Wyższa Szkoła Ekonomczna, Warszawa, 168. Łobożewcz T., Beńczyk G. 2001: Podstawy turystyk. Wyższa Szkoła Ekonomczna, Warszawa, Majewsk J. 2004: Agroturystyka to też bznes. Fundacja Wspomagana Ws. Warszawa. Sawck B., Mazurek-Kusak A.K. 2010: Agroturystyka w teor praktyce. Wyd. Unwersytetu Przyrodnczego w Lublne, Lubln, 6. Turystyka w 2009 r., 2010: GUS, Warszawa. Watrak A.P. 1996: Wpływ agroturystyk na zagospodarowane obszarów wejskch. Zag. Ekon. Rol., 1, Summary The paper stressed the need to take off-farm actvtes by persons engaged n agrcultural actvtes, rural toursm show as an addtonal source of ncome. The artcle presents the changes n the number agrotourst and the number of beds n accommodaton rural toursm n the years , n the temporal and spatal arrangement n relaton to the provnces. Presents the rankng of the most developed provnces base agrotoursm, pontng to the relatonshp between the number of year-round attractons ncludng sk lfts and hgh-rankng poston n the Małopolska and Podkarpacke provnces. Adres do korespondencj: dr Monka Zoło Unwersytet Rolnczy m. Hugona Kołłątaja w Krakowe Al. Mckewcza Kraków e-mal: mzolo@ar.krakow.pl