PROBLEMY ROLNICTWA ŚWIATOWEGO

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wejskego w Warszawe PROBLEMY ROLNICTWA ŚWIATOWEGO Tom 16 (XXXI) Zeszyt 2 Wydawnctwo SGGW Warszawa 2016

2 Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wejskego w Warszawe Problemy Rolnctwa Śwatowego tom 16 (XXXI), zeszyt 2, 2016: Dorota A. Janszewska 1, Luza Ossowska 2 Katedra Poltyk Ekonomcznej Regonalnej, Poltechnka Koszalńska Zróżncowane funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej na podstawe wybranych cech Dversfcaton of Agrcultural Functon n Countres of the European Unon Based on Selected Indcators Synopss. Celem artykułu jest ocena zróżncowana rozwoju funkcj rolnczej krajów Un Europejskej w latach 2005 oraz 2013 na podstawe wybranych cech. Zróżncowane pozomu rozwoju funkcj rolnczej wyznaczono metodą wskaźnka syntetycznego. Do analzy przyjęto następujące cechy: średna powerzchna użytków rolnych w gospodarstwe rolnym, udzał gruntów ornych w powerzchn użytków rolnych, pogłowe zwerząt w LSU na 100 ha użytków rolnych oraz udzał gospodarstw o powerzchn do 5 ha w ogólnej lczbe gospodarstw. W wynku zastosowana metody mernka syntetycznego podzelono badane kraje na trzy klasy. Jak wynka z przeprowadzonych badań, pommo ż ne ma znaczących różnc borąc pod uwagę przynależność analzowanych krajów UE do poszczególnych klas można zauważyć znaczne różnce pomędzy rokem 2013 a 2005 w zakrese wartośc analzowanych wskaźnków. Słowa kluczowe: rolnctwo, zróżncowane, kraje Un Europejskej Abstract. The am of ths research s an assessment of agrcultural functon dfferentaton n the European Unon countres n 2005 and 2013 based on selected ndcators. The dversfcaton of agrcultural functon was determned usng the synthetc ndcator. The followng ndcators were used n the analyss: average area of agrcultural holdng; the share of arable land n utlsed agrcultural area; grazng lvestock densty n LSU per 100 hectares of utlsed agrcultural area; the share of agrcultural holdngs wth the area up to 5 hectares n all agrcultural holdngs. The research shows, that even though there are no major dfferences when takng under consderaton EU countres class appurtenance, there are sgnfcant dfferences n the values scope of analyzed ndcators between the years 2005 and Key words: agrculture, dversfcaton, countres of European Unon Wprowadzene Rolnctwo stanow dzał gospodark narodowej, który dostarcza zarówno produktów żywnoścowych dla ludz zwerząt, jak surowców dla przemysłu. Ponadto produkcja rolna jest podstawową funkcją ws, wpływając na jej środowsko przyrodncze oraz charakter krajobrazu. W gospodarce narodowej rolnctwo pełn trzy podstawowe funkcje (Grudzńska, Kryncka-Tarnacka, 2003): 1 dr, Katedra Poltyk Ekonomcznej Regonalnej, Poltechnka Koszalńska, ul. Kwatkowskego 6e, Koszaln, e-mal: dorota.janszewska@tu.koszaln.pl 2 dr, Katedra Poltyk Ekonomcznej Regonalnej, Poltechnka Koszalńska, ul. Kwatkowskego 6e, Koszaln, e-mal: luza.ossowska@tu.koszaln.pl

3 Zróżncowane funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej na podstawe wybranych cech 135 ekonomczne wytwarzane dochodu narodowego; dostarczane surowców dla przemysłu; dostarczane znacznej lośc produktów, które są przedmotem wymany handlowej oraz dostarczane mejsc pracy źródeł dochodu ludnośc; społeczne dostarczane środków żywnośc dla ludz; akumulowane nadwyżek sły roboczej oraz dostarczane mejsc pracy źródeł dochodu ludnośc; przestrzenne przeobrażane środowska przyrodnczego; kształtowane krajobrazu kulturowego oraz utrzymane terenów otwartych (wolnych). Natomast zdanem Zegara (2012) rolnctwo pełn także wele nnych funkcj spośród których za najbardzej podstawowe należy uznać pęć z nch tj.: żywnoścową, produkcj dóbr (surowców) neżywnoścowych, ekonomczną, społeczną ekologczną. Jak podkreśla Wkln (2010) welofunkcyjność rolnctwa jest zjawskem polegającym na tym, ż poza podstawową funkcją rolnctwa (wytwarzane produktów żywnoścowych nnych surowców organcznych służących produkcj przemysłowej) wytwarza ono dobra usług realzujące także nne funkcje, które mają znaczene dla blższego dalszego otoczena gospodarstwa rolnego. Ponadto należy podkreślć, ż na rozwój rolnctwa wpływają zarówno uwarunkowana przyrodncze, jak pozaprzyrodncze. Do uwarunkowań przyrodnczych zalcza sę zwykle: ukształtowane powerzchn budowę geologczną; wody; klmat; gleby oraz roślnność. Natomast na uwarunkowana pozaprzyrodncze składają sę: presja demografczna na lość rodzaj produkowanej żywnośc, zasoby sły roboczej; własność zem welkość gospodarstw; pozom kultury rolnej; usług dla rolnctwa; pozom rozwoju przemysłu (równeż rolno-spożywczego); poltyka rolna państwa oraz uwarunkowana mędzynarodowe (Kop, Kucharska, Szkułat, 2006). Uwarunkowana przyrodncze pozaprzyrodncze decydują o użytkowanu zem oraz produktywnośc rolnctwa, a w konsekwencj równeż o możlwośc pełnena przez określone tereny funkcj rolnczej. Natomast jak podkreśla Zegar (2012) pommo, ż udzał rolnctwa w tworzenu PKB zmnejsza sę, to obecne występuje zwększone zanteresowane tym dzałem gospodark. Głównym przyczynam tego zanteresowana są: nestablna sytuacja na rynkach rolno-żywnoścowych w ostatnch latach; przewdywalny dwukrotny wzrost popytu na produkty rolno-żywnoścowe w okrese do połowy beżącego weku; nekwestonowana rola rolnctwa w urzeczywstnenu de zrównoważonego rozwoju oraz rosnące przekonane, że paradygmat rolnctwa ndustralnego jest koncepcją przebrzmałą. W zwązku z tym obecnym wyzwanem stawanym przed rolnctwem jest wyżywene śwata, przy jednoczesnym zachowanu boróżnorodnośc zdolnośc ekosystemu globalnego do śwadczena usług środowskowych oraz uwalnanu ludzkośc od zagrożeń wynkających z nadużywana syntetycznych substancj chemcznych nnych sztucznych substancj wzrostotwórczych. Cele metody badań Celem badań jest ocena zróżncowana rozwoju funkcj rolnczej krajów Un Europejskej na podstawe wybranych cech. Ponadto badana obejmują analzę zman w zakrese funkcj rolnczej krajów UE porównano lata Dane na, podstawe których dokonano analzy pochodzą z publkacj Eurostatu tj.: Agrculture n the UE. Statstcal and Economc, Agrculture, forestry and fshery statststc edycja 2015 oraz

4 136 D.A. Janszewska, L. Ossowska Agrcultural statstc. Man results (Agrculture, 2008, 2011, 2016). Badanem zostały objęte kraje Un Europejskej 3. Uwzględnając przesłank merytoryczne, statystyczne, a także dostępność danych do analzy przyjęto następujące wskaźnk cząstkowe: średna powerzchna użytków rolnych w gospodarstwe rolnym, udzał gruntów ornych w powerzchn użytków rolnych, pogłowe zwerząt w LSU na 100 ha użytków rolnych oraz udzał gospodarstw o powerzchn do 5 ha w ogólnej lczbe gospodarstw. Udzał gospodarstw o powerzchn do 5 ha w ogólnej lczbe gospodarstw przyjęto jako destymulantę dla rozwoju funkcj rolnczej, natomast pozostałe cechy jako stymulanty. Zróżncowane rozwoju funkcj rolnczej wyznaczono metodą wskaźnka syntetycznego. Wybrane cechy proste znormalzowano przy pomocy procesu untaryzacj. Zastosowano następującą formułę (Wysock Lra, 2003): z z j j xj mn{ xj} = dla stymulant, (1) max{ x } mn{ x } j j max{ xj} xj = dla destymulant. (2) max{ x } mn{ x } j j Do wyznaczena wartośc wskaźnków syntetycznych wykorzystano metodę bezwzorcową, polegającą na uśrednenu znormalzowanych wartośc cech prostych: q m j= z j = 1, ( = 1,2,..., n); wartośc cechy syntetycznej q należą do przedzału (0,1). (3) m Na podstawe wartośc wskaźnka syntetycznego, jego średnej arytmetycznej oraz odchylena standardowego podzelono badaną zborowość na trzy klasy (I wysok pozom, II średn pozom, III nsk pozom). Analza pozomu rozwoju funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej Na podstawe danych opublkowanych przez Europejsk Urząd Statystyczny (Agrculture, 2008, 2011, 2016) przeprowadzono analzę obejmującą szacowane pozomu zorganzowana produkcj rolnej, która posłużyła do wyznaczena możlwośc rozwojowych funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej. Perwszym wskaźnkem uwzględnonym w analze jest średna welkość użytków rolnych (UR) w gospodarstwe rolnym. Jest to jeden ze wskaźnków charakteryzujących strukturę agrarną. Wskaźnk ten został uwzględnony w analze, gdyż welkość 3 Z analzy wykluczono Cypr Maltę z uwag na odmenną specyfkę rolnctwa w tych krajach znkomy wpływ na wynk całego rolnctwa unjnego [Florańczyk Rembsz 2012].

5 Zróżncowane funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej na podstawe wybranych cech 137 gospodarstw jest stotnym wyznacznkem możlwośc produkcyjnych gospodarstwa (Kop, Kucharska, Szkurłat, 2006). Ponadto jak podkreślają Ossowska Poczta (2009) rozdrobnene agrarne utrudna równeż specjalzację gospodarstw oraz jest barerą ntensywnego rozwoju rolnctwa. Tabela. 1. Wskaźnk charakteryzujące pozom funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej Table. 1. Indcators characterzng the level of agrcultural functon n the European Unon countres Wyszczególnene Średna welkość UR w gospodarstwe rolnym Udzał gruntów ornych w powerzchn UR Pogłowe zwerząt w LSU na 100 ha UR Udzał gospodarstw o powerzchn do 5 ha w lczbe gospodarstw ogółem w ha w % w LSU/100 ha UR w % 2013 Zmana * 2013 Zmana * 2013 Zmana * 2013 Zmana * Belga 34,6 6,7 61,2 0,1 274,1-6,6 14,5-12,1 Bułgara 18,3-2,8 70,5-24,7 22,0-13,0 86,9-8,7 Czechy 133,0 1,3 71,4-3,4 49,5-9,0 18,6-34,4 Dana 67,5 13,7 91,5-1,1 157,8-17,0 6,8 3,4 Nemcy 58,6 12,9 71,1 1,0 110,2 3,5 8,6-14,0 Estona 49,9-7,1 65,6-8,0 32,4-7,8 33,0-12,3 Irlanda 35,5 2,3 21,0-6,4 119,6-29,5 7,0 0,0 Grecja 6,8 1 37,4-14,5 44,1-18,9 76,7 0,4 Hszpana 24,1-0,7 48,5-1,5 62,2 1,6 52,5-1,0 Francja 58,7 6,6 66,6-0,1 78,8-3,6 24,6-1,4 Włochy 12,0 3 55,6 0,1 77,5 0,6 58,7-14,9 Łotwa 23,0-6 64,1-6,3 25,9-5,8 42,6-4,7 Ltwa 16,7-1,5 79,6 7,7 29,3-18,7 53,2 1,8 Luxemburg 63,0 8,5 47,8 1,2 126,3 3,7 16,3-4,6 Węgry 9,5-16,5 81,6-3,5 48,5-3,5 84,6-5,1 Holanda 27,4 3,5 56,2-0,9 357,3 31,1 27,4-1,5 Austra 19,4-0,2 50,0-1,4 89,4-1,2 30,7-1,5 Polska 10,1-2 74,7-3,7 63,6-13,7 54,4-16,3 Portugala 13,8-2,2 30,2-3,2 55,9-1,9 72,3-2,5 Rumuna 3,6-4,8 62,8-1,3 38,1-9,6 92,2 1,3 Słowena 6,7-0,7 35,5-2,2 100,5-12,3 59,8 0,4 Słowacja 80,7-62,3 71,7 1,1 33,9-6,2 58,9-31,1 Fnlanda 41,5 9,2 98,5-0,2 50,7-0,4 6,1-3,2 Szwecja 45,1-1,6 85,2 0,7 56,5-1,6 11,5-3,3 Welka Brytana 92,3 10,7 36,7-3,7 77,7-17,7 8,6-28,7 Mnmum 3,6-21,0-22,0-6,1 - Maksmum 133,0-98,5-357,3-92,2 - Średna 38,1-61,4-87,3-40,3 - Wsp. zmennośc 115,6-30,5-125,0-85,8 - * zmana w stosunku do 2005 roku (różnca mędzy 2013 a 2005 rokem) Źródło: opracowano na podstawe: Agrculture, fshery and forestry statstcs edton, (2016), Eurostat, Luxemburg, s , 41.

6 138 D.A. Janszewska, L. Ossowska W układze krajów UE-25 średna welkość użytków rolnych w gospodarstwe rolnym ukształtowała sę na pozome 38,1 ha UR (w 2013 r.). Średna powerzchna gospodarstw rolnych w analzowanych krajach charakteryzuje sę znacznym zróżncowanem ch welkość waha sę od 3,6 do 133,0 ha użytków rolnych. Ponadto wskaźnk ten cechuje sę bardzo dużą zmennoścą współczynnk zmennośc 115,6%. Najwększą średną powerzchnę UR w gospodarstwe rolnym odnotowano w Czechach (133,0 ha UR), Welkej Brytan (92,3 ha UR) oraz na Słowacj (80,7 ha UR). Natomast zdecydowane mnej UR odnotowano w gospodarstwach rolnych takch krajów jak: Rumuna (3,6 ha UR), Słowena (6,7 ha UR) oraz Grecja (6,8 ha UR). Dodatkowo porównując welkość gospodarstw w 2013 do 2005 roku odnotowano, ż w 13 z 25 badanych krajów UE nastąpł spadek średnej welkośc UR w gospodarstwe rolnym, co należy uznać za sytuację nekorzystną (tab. 1., rys. 1a). Najwększy spadek welkośc UR odnotowano w gospodarstwach rolnych na Słowacj (-62,3 ha UR) oraz Węgrzech (-16,5 ha UR). Natomast najwększy wzrost analzowanego wskaźnka odnotowano w Dan (13,7 ha UR), Nemczech (12,9 ha UR) oraz Welkej Brytan (10,7 ha UR). Drugm uwzględnonym w analze wskaźnkem jest udzał gruntów ornych w powerzchn użytków rolnych. Występowane gruntów ornych wpływa na możlwośc rozwoju funkcj rolnczej, gdyż wykazują one powązane m.n. z jakoścą gleb m lepsze jakoścowo tereny tym wększy udzał gruntów ornych w UR. Nższy udzał gruntów ornych cechuje zwykle tereny o mnej korzystnych warunkach przyrodnczych produkcj rolnej tereny górske, podmokłe odcnk doln rzecznych, bagna (Bańsk, Stola, 2002). W ha UR: ponżej powyżej 50 W %: a) ponżej 50 b) powyżej 80 - wzrost w stosunku do roku 2005, w pozostałych spadek Rys. 1. a) Średna powerzchna UR w gospodarstwe rolnym w krajach UE w 2013 roku; b) Udzał gruntów ornych w powerzchn UR w krajach UE w 2013 Fg 1. a) Average area of agrcultural holdng n the EU countres (n 2013); b) Share of arable land n utlsed agrcultural area n the EU countres (n 2013) Źródło: Opracowano na podstawe: Agrculture, fshery and forestry statstcs edton, (2016), Eurostat, Luxemburg, s. 34, 41; Agrculture statstcs. Man results , (2008), Eurostat, Luxemburg, s. 50.

7 Zróżncowane funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej na podstawe wybranych cech 139 Łączne w 2013 roku w analzowanych krajach Un Europejskej użytk rolne zajmowały obszar 174,2 tys. ha, a powerzchna gruntów ornych ukształtowała sę na pozome 104,1 stanowąc 59,8% użytków rolnych. Natomast średn udzał gruntów ornych w użytkach rolnych badanych krajów w 2013 ukształtował sę na pozome 61,4%. Wskaźnk ten podobne jak średna powerzchna UR w gospodarstwe rolnym cechuje sę znacznym zróżncowanem jego wartośc wahają sę od 21,0% do 98,5% (tab. 1., rys. 1b). Jednak jest to wskaźnk charakteryzujący sę najmnejszą zmennoścą kształtującą sę na pozome 30,5%. Najwyższy udzał gruntów ornych w powerzchn użytków rolnych odnotowano w Fnland (98,5%), Dan (91,5%), Szwecj (85,2%) oraz na Węgrzech (81,6%). Zdecydowane nższe wartośc analzowanego wskaźnka odnotowano w Irland (21,0%), Portugal (30,2%) oraz Słowen (35,5%). W krajach tych w użytkach rolnych domnują trwałe użytk zelone [Ossowska, Janszewska 2015]. Natomast w porównanu z 2005 w 2013 roku tylko 7 badanych krajów UE odnotowało wzrost udzału gruntów ornych w powerzchn UR. Do krajów tych należą Ltwa (7,7 p.p.), Luxemburg (1,2 p.p.), Słowacja (1,1 p.p.), Nemcy (1,0 p.p.), Szwecja (0,7 p.p.), Włochy (0,1 p.p.) oraz Belga (0,1 p.p.). W LSU na 100 ha UR: ponżej powyżej 80 W %: ponżej 16 a) b) powyżej 64 - wzrost w stosunku do roku 2005, w pozostałych spadek Rys. 2. a) Pogłowe zwerząt w SD na 100 ha UR w krajach UE w 2013; b) Udzał gospodarstw o powerzchn do 5 ha w ogólnej lczbe gospodarstw w krajach UE w 2013 roku Fg. 2. a) Grazng lvestock densty n LSU per 100 hectares of utlsed agrcultural area n the EU countres (n 2013); b) The share of agrcultural holdngs wth the area up to 5 hectares n all agrcultural holdngs n the EU countres (n 2013) Źródło: Opracowano na podstawe: Agrculture, fshery and forestry statstcs edton, (2016), Eurostat, Luxemburg, s ; Agrculture n the EU. Statstcal and Economc. Informaton Report 2010, (2011), European Commsson Agrculture and Rural Development, Luxembourg, s ; Agrculture statstcs. Man results , (2008), Eurostat, Luxemburg, s. 45.

8 140 D.A. Janszewska, L. Ossowska Trzec uwzględnony w analze wskaźnk to pogłowe zwerząt gospodarskch w LSU na 100 ha użytków rolnych. W analzowanych krajach Un Europejskej pogłowe zwerząt ukształtowało sę na pozome 130,1 tys. LSU. Najwększy udzał w ogólnym pogłowu zwerząt gospodarskch mało: bydło 48,4% (62,9 tys. LSU), trzoda chlewna 26,0% (33,9 tys. LSU) oraz drób 15,3% (20,0 tys. LSU). Średno pogłowe zwerząt gospodarskch w LSU na 100 ha użytków rolnych w 2013 ukształtowało sę na pozome 87,3 LSU/100 ha UR. Wartośc analzowanego wskaźnka w poszczególnych krajach Un Europejskej wahają sę od 22,0 do 357,3 LSU/100 ha UR (tab. 1., rys. 2a). Wskaźnk ten charakteryzuje sę najwększą zmennoścą wśród pozostałych cech uwzględnonych w analze współczynnk zmennośc na pozome 125,0%. Najwększe pogłowe zwerząt gospodarskch w LSU na 100 ha UR odnotowano w Holand (357,3 LSU/100 ha UR), Belg (274,1 LSU/100 ha UR) oraz Dan (157,8 LSU/100 ha UR). Natomast zdecydowane mnejsze pogłowe zwerząt występuje w Bułgar (22,0 LSU/100 ha UR), na Łotwe (25,9 LSU/100 ha UR) oraz Ltwe (29,3 LSU/100 ha UR). Porównując welkość pogłowa zwerząt w 2013 z 2005 rokem tylko 5 krajów UE odnotowało wzrost w zakrese tego wskaźnka. Do krajów tych należą: Holanda (31,1 LSU/100 ha UR), Luxemburg (3,7 LSU/100 ha UR), Nemcy (3,5 LSU/100 ha UR), Hszpana (1,6 LSU/100 ha UR) oraz Włochy (0,6 LSU/100 ha UR). Welkość gospodarstw jest stotnym czynnkem wpływającym na rozwój funkcj rolnczej, dlatego też ostatnm uwzględnonym w analze wskaźnkem jest udzał gospodarstw rolnych o powerzchn do 5 hektarów w ogólnej lczbe gospodarstw. Zdanem Godlewskej [2005] gospodarstwa o małej powerzchn utrudnają rozwój rolnctwa, poneważ z uwag na swoją welkość oraz pozom produkcj ne dysponują odpowedno dużym środkam, które pozwolłyby m na sfnansowane wszystkch potrzebnych nwestycj czy zakup nezbędnych maszyn urządzeń. W zwązku z tym dla prawdłowego funkcjonowana rolnctwa nezbędne jest utworzene możlwe korzystnej struktury welkoścowej gospodarstw rolnych. Średn udzał gospodarstw rolnych o powerzchn do 5 ha w ogólnej lczbe gospodarstw rolnych w analzowanych krajach Un Europejskej w 2013 roku ukształtował sę na pozome 40,3%. Wartośc tego wskaźnka wahały sę w poszczególnych krajach UE od 6,1% do nawet 92,2% (tab. 1., rys. 2b). Wskaźnk ten charakteryzuje sę umarkowaną zmennoścą w badanych jednostkach współczynnk zmennośc na pozome 85,8%. Najwększy udzał gospodarstw o powerzchn do 5 ha w ogólnej lczbe gospodarstw odnotowano w Rumun (92,2%), Bułgar (86,9%) oraz na Węgrzech (84,6%). Natomast zdecydowane bardzej korzystną sytuację w tym zakrese odnotowano w Fnland (6,1%), Dan (6,8%) oraz Irland (7,0%). Porównując rok 2013 do 2005 w zakrese analzowanego wskaźnka, aż w 19 z 25 badanych krajów odnotowano korzystny trend spadkowy udzału gospodarstw o powerzchn do 5 ha. Pozostałe kraje odnotowały neznaczny wzrost lub brak zman w zakrese udzału tej welkośc gospodarstw. Do krajów tych należą: Dana (wzrost o 3,4 p.p.), Ltwa (wzrost o 1,8 p.p.), Rumuna (wzrost o 1,3 p.p.), Grecja (wzrost o 0,4 p. p.), Słowena (wzrost o 0,4 p.p.) oraz Irlanda (brak zman).

9 Zróżncowane funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej na podstawe wybranych cech 141 Tabela 2. Wskaźnk charakteryzujące pozom rozwoju funkcj rolnczej krajów UE w roku Table 2. Indcators characterzng the level of agrcultural functon development n the European Unon countres (n 2013 and 2005) Wyszczególnene Klasa I Klasa II Klasa III Ogółem Lczba jednostek w klase Wskaźnk syntetyczny 0,6 0,5 0,4 0,4 0,2 0,2 0,4 0,4 Średna welkość UR w gospodarstwe rolnym (w ha) 62,2 51,8 33,6 54,5 11,9 14,5 38,1 39,2 Udzał gruntów ornych w UR (w %) 68,6 75,7 61,0 56,6 52,8 61,3 61,4 64,4 Pogłowe zwerząt w LSU na 100 ha UR (w LSU/10 ha UR) Udzał gospodarstw o powerzchn do 5 ha w lczbe gospodarstw ogółem 133,9 142,3 56,3 77,2 56,1 64,8 87,3 93,6 14,3 23,1 40,0 41,4 73,0 76,1 40,3 48,0 Źródło: opracowane własne na podstawe oblczeń. Na podstawe mernka syntetycznego pozomu rozwoju funkcj rolnczej badane kraje podzelono na 3 klasy, przy czym klasa I charakteryzowała sę najwyższym, a III najnższym pozomem badanego zjawska (tab. 2.). W klase perwszej o wysokm pozome rozwoju funkcj rolnczej znalazło sę 10 krajów UE (wartość wskaźnka syntetycznego powyżej 0,48). Cechą charakterystyczną krajów tej klasy są najbardzej korzystne wartośc wszystkch uwzględnonych w analze wskaźnków cząstkowych. W krajach tej klasy występuje wysoka średna powerzchna UR w gospodarstwe rolnym, kształtująca sę średno na pozome 62,2 ha UR, która jest półtorakrotne wększa od średnej dla wszystkch badanych krajów. Kraje tej klasy charakteryzują sę ponadto wysokm udzałem gruntów ornych w powerzchn UR, wynoszącym 68,6%. Ponadto w krajach omawanej klasy odnotowano bardzo wysoke pogłowe zwerząt w LSU na 100 ha UR kształtujące sę na pozome 133,9 LSU/100 ha UR, które prawe dwukrotne przewyższa średną dla wszystkch badanych krajów. Korzystną sytuację krajów tej klasy odnotowano równeż w zakrese udzału gospodarstw o powerzchn do 5 ha, który wynos 14,3% jest najnższy spośród wszystkch klas. Klasa II charakteryzująca sę średnm pozomem rozwoju funkcj rolnczej mernk syntetyczny na pozome 0,31-0,48 skupła 7 krajów. Wszystke wartośc analzowanych wskaźnków są zblżone do wartośc średnch dla całego badanego regonu, co wskazuje na średn pozom badanego zjawska krajów tworzących tę klasę. W przypadku średnej welkośc UR w gospodarstwe rolnym w krajach tej klasy odnotowano wartośc neco nższe od wartośc średnej dla wszystkch uwzględnonych w analze krajów. Natomast w przypadku wskaźnka pogłowa zwerząt gospodarskch w LSU na 100 ha UR odnotowano znaczną różncę w stosunku do wartośc średnej dla wszystkch badanych jednostek 56,3 LSU/100 ha UR przy średnej 87,3 LSU/100 ha UR. Klasa III cechuje nskm pozomem rozwoju funkcj rolnczej wartość mernka syntetycznego ponżej 0,31. Kraje tej klasy charakteryzują sę nekorzystnym wartoścam analzowanych wskaźnków odbegającym od wartośc przecętnych dla wszystkch

10 142 D.A. Janszewska, L. Ossowska badanych krajów. Szczególne nekorzystne różnce mędzy klasą I a III występują w zakrese udzału gospodarstw o powerzchn do 5 ha w ogólnej lczbe gospodarstw, który ukształtował sę na pozome 73,0%. Ponadto równe nekorzystna sytuacja występuje w zakrese średnej welkośc użytków rolnych w gospodarstwe rolnym, która kształtuje sę zaledwe na pozome 11,9 ha UR, przy średnej 38,1 ha UR. Klasa pozom: I wysok II średn III nsk Rys. 3. Zróżncowane funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej Fg. 3. Dversfcaton of agrcultural functon n the European Unon Źródło: opracowane własne na podstawe oblczeń. Natomast analzując wartośc średne uwzględnonych w badanach cech z 2013 roku w stosunku do roku 2005 odnotowano, ż wszystke analzowane wskaźnk uległy zmnejszenu (tab. 2.). Najwększy spadek odnotowano w zakrese udzału gospodarstw rolnych o powerzchn do 5 ha w ogólnej ch lczbe 7,8 p.p. Znaczny spadek odnotowano równeż w przypadku pogłowa zwerząt gospodarskch w analzowanych krajach zmnejszyło sę ono o 6,3 LSU na 100 ha UR. Mnejsze spadk odnotowano w przypadku udzału gruntów ornych w powerzchn UR spadek o 3 p.p. oraz średnej welkośc UR w gospodarstwe rolnym spadek o 1,2 ha UR. Podsumowane Zgodne z przyjętym w artykule celem badań ocenono zróżncowane rozwoju funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej. Ponadto przeprowadzono analzę zman w zakrese tej funkcj porównując wybrane wskaźnk w latach 2005 oraz Na baze czterech

11 Zróżncowane funkcj rolnczej w krajach Un Europejskej na podstawe wybranych cech 143 wskaźnków podzelono kraje Un Europejskej na trzy klasy, charakteryzujące różny pozom badanego zjawska. Na podstawe przeprowadzonej analzy syntetycznej ocenono, ż 40% badanych jednostek charakteryzuje sę wysokm możlwoścam rozwoju funkcj rolnczej. O wysokm pozome badanego zjawska tych krajów zadecydowała przede wszystkm duża powerzchna UR w gospodarstwe rolnym, wysok udzał gruntów ornych w powerzchn UR oraz nsk udzał gospodarstw o newelkej powerzchn. Kraje tej klasy zlokalzowane są główne w centralnej oraz północnej częśc Europy. Natomast 32% badanych jednostek charakteryzowało sę nskm możlwoścam rozwoju funkcj rolnczej. Kraje tworzące tę klasę położone są główne wschodnej oraz połudnowej częśc Europy cechują sę główne małą powerzchną UR w gospodarstwe rolnym oraz bardzo wysokm udzałem gospodarstw o powerzchn do 5 hektarów w ogólnej ch lczbe. Porównując mernk syntetyczne dotyczące możlwośc rozwoju funkcj rolnczej lat zauważono, ż trzy analzowane kraje UE tj.: Polska, Luxemburg oraz Welka Brytana odnotowały wzrost pozomu badanego zjawska. W przypadku Luxemburga oraz Welkej Brytan nastąpło przejśce z klasy II do I. Natomast w przypadku Polsk z klasy III do II. W zakrese badanych cech w Luxemburgu odnotowano wzrost średnej welkośc gospodarstwa, udzału gruntów ornych oraz gęstośc pogłowa zwerząt gospodarskch w LSU odpowedno o 8,5 ha UR, 1,2 p.p. oraz 3,7 LSU. Natomast w zakrese udzału gospodarstw rolnych o powerzchn do 5 ha odnotowano spadek o 4,6 p.p. W przypadku Polsk natomast odnotowano spadek wszystkch uwzględnonych w analze wskaźnków, w tym najwększy w zakrese udzału gospodarstw o powerzchn do 5 ha (spadek o 16,3 p.p.) oraz pogłowa zwerząt na 100 ha UR (spadek o 13,7 LSU). W Welkej Brytan odnotowano znaczny wzrost średnej welkośc gospodarstwa, tj. o 10,7 ha UR. Natomast w przypadku pozostałych wskaźnków odnotowano spadek, w tym najwększy w zakrese udzału gospodarstw o powerzchn do 5 ha, tj. 28,7 p.p. oraz pogłowa zwerząt na 100 ha UR (spadek o 17,7 LSU). W pozostałych analzowanych krajach UE ne odnotowano zman w zakrese wzrostu lub spadku klasy. Przeprowadzone badana wskazują, ż pommo ne ma znaczących różnc borąc pod uwagę przynależność analzowanych krajów UE do poszczególnych klas, to można zauważyć znaczne różnce pomędzy rokem 2013 a 2005 w zakrese wartośc analzowanych wskaźnków. W przypadku średnej welkośc gospodarstw zmany wartośc wskaźnka wahają sę od -62,3 p.p. do +13,7 p.p. Zmany udzału gruntów ornych w powerzchn UR wahają sę od -24,7 p.p. do +7,7 p.p. Znaczne różnce można dostrzec równeż w lczbe pogłowa zwerząt gospodarskch na 100 ha UR zmany wartośc wskaźnka wahają sę od -29,5 p.p. do +31,1 p.p. Natomast w przypadku udzału gospodarstw o powerzchn do 5 ha zmany wartośc wahają sę od -34,4 p.p. do +3,4 p.p. Ponadto we wszystkch uwzględnonych wskaźnkach domnuje tendencja spadkowa w stosunku do roku Jednak należy podkreślć, że w przypadku średnej powerzchn gospodarstwa rolnego oraz udzału gruntów ornych w powerzchn UR średne spadk były newelke (odpowedno -1,2 ha UR -3 p.p.). Wększe średne spadk odnotowano w przypadku udzału gospodarstw do 5 ha w ogólnej lczbe gospodarstw (-7,8 p.p.). Zatem zmany zachodzące w zakrese analzowanych wskaźnków należy uznać jako korzystne dla rozwoju funkcj rolnczej.

12 144 D.A. Janszewska, L. Ossowska Lteratura Agrculture, forestry and fshery statstcs 2015 edton [2016], Eurostat, Luxemburg, 36-37, 43. Agrculture n the EU. Statstcal and Economc. Informaton Report 2010, (2011). European Commsson Agrculture and Rural Development, Luxembourg, Agrculture statstcs. Man results (2008). Eurostat, Luxemburg. Bańsk, J., Stola, W. (2002). Przemany struktury przestrzennej funkcjonalnej obszarów wejskch w Polsce, Studa Obszarów Wejskch, t. 3, Komsja Obszarów Wejskch, Polske Towarzystwo Geografczne, Warszawa, Florańczyk, Z., Rembsz, W. (2012). Dochodowość a produktywność rolnctwa polskego na tle rolnctwa unjnego w latach Zeszyty Naukowe SGGW Problemy rolnctwa Śwatowego t. 12, z. 1, Godlewska, H. (2005). Uwarunkowana społeczno-gospodarcze rozwoju rolnctwa. W: Geografa gospodarcze śwata, I Ferla (red.), Wydane III zmenone, PWE, Warszawa. Grudzńska, D., Kryncka-Tarnacka, T. (2003). Geografa. Śwat Polska. System społeczno-gospodarczy, Stowarzyszene Ośwatowców Polskch, Toruń. Kop, J., Kucharska, M., Szkurłat, E. (2006). Geografa społeczno-ekonomczna, Wyd. Szkolne PWN, Warszawa. Ossowska, L., Janszewska, D. A. (2015). Zróżncowane zasobów zem w krajach Un Europejskej. Zeszyty Naukowe SGGW Problemy Rolnctwa Śwatowego, t. 15, z. 3, Ossowska, L., Poczta, W. (2009). Endogenne uwarunkowana rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wejskch Pomorza Środkowego, Wydawnctwo Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, Poznań. Wkln, J. (2010). Welofunkcyjność rolnctwa. Kerunk badań, podstawy metodologczne mplkacje praktyczne, IRWR PAN, Warszawa. Wysock, F., Lra, J. (2003). Statystyka opsowa, Wyd. AR w Poznanu, Poznań. Zegar, J. S. (2012). Współczesne wyzwana rolnctwa, Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa.