SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Osieku Liceum Ogólnokształcące Zasadnicza Szkoła Zawodowa Realizowany w latach 2011/2012 2013/2014 1
Program opracował zespół w składzie: mgr Anna Bojarska - wicedyrektor mgr Joanna Jur mgr Anna Bugaj mgr Dorota Pszczoła mgr Robert Pyka mgr Mariusz Skotarek 2
Podstawa prawna Szkolnego Programu Profilaktyki: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256. poz. 2572, z późn. zm. w tym z 11 kwietnia 2007 r.), Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982r., Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994r, Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych z dnia 9 listopada 1995r, Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 24 kwietnia 1997r, Rozporządzenie MENIS z dnia 31 stycznia 2002 zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznych przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U.Nr 10 poz.96), Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002 w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. Nr 51 poz.458), Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawie nieletnich (tj. Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 ze zm.), Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem. Szkolny Program Profilaktyki powstał w oparciu o: 1. Akty prawne. 2. Zadania zawarte w podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół i Statucie Szkoły. 3. Analizę potrzeb i oczekiwań uczniów, rodziców oraz środowiska lokalnego. 4. Wnioski wypływające z analizy Raportu Ewaluacji Szkolnego Programu Profilaktyki. 5. Wyniki rozmów, wywiadów, ankiet. 3
Wstęp Profilaktyka szkolna odwołuje się do przyjętej przez Światową Organizację Zdrowia definicji zdrowia, którego ochrona jest jej podstawowym zadaniem. W wypadku dzieci i młodzieży obejmuje to m.in. dobre relacje i zaufanie do ludzi, poczucie bezpieczeństwa, umiejętność ekspresji emocji i ich empatycznego odczuwania, odporność na sytuacje trudne, poczucie sensu życia, dojrzałość poznawczą. W związku ze zwiększającymi się nieustannie potrzebami przeciwdziałania zjawiskom zagrażającym zdrowiu i, co gorsza, bezpieczeństwu młodzieży istnieje konieczność podejmowanie kompleksowych działań profilaktycznych na terenie szkoły. Niniejszy dokument stanowi całościowy Szkolny Program Profilaktyki zawierający zarówno czynniki ryzyka wpływające na powstawanie zachowań destrukcyjnych jak również czynniki chroniące. Założenia Szkolnego Programu Profilaktyki wynikające z podstawy prawnej, powinności nauczyciela, realnych potrzeb: program realizowany jest w klasach I, II, III, program jest spójny z Programem Wychowawczym Liceum Ogólnokształcącego i Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Osieku, odpowiada na realne problemy i zagrożenia pojawiające sie w szkole i środowisku, formy i sposoby działań z zakresu profilaktyki pierwszorzędowej są dostosowane do wieku uczniów, do realizacji zadań włączają sie wszyscy nauczyciele, we współpracy z rodzicami i instytucjami lokalnymi. 4
Podstawowe pojęcia: Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Osieku Wychowanie to proces wspomagania dziecka w rozwoju, ukierunkowanym na osiągnięcie pełni dojrzałości w czterech obszarach : fizycznym, psychicznym, społecznym i duchowym Profilaktyka to proces wspomagania człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, a także ograniczanie i likwidowanie czynników, które blokują prawidłowy rozwój i zaburzają zdrowe życie Profilaktyka Wychowanie PROFILAKTYKA ELIMINACJA CZYNNIKÓW RYZYKA CHRONIĄCYCH WZMACNIANIE CZYNNIKÓW CZYNNIKI RYZYKA cechy sytuacje warunki sprzyjające powstaniu zachowań ryzykownych CZYNNIKI CHRONIĄCE cechy sytuacje warunki zwiększające odporność na działania czynników ryzyka ZACHOWANIA RYZYKOWNE palenie tytoniu picie alkoholu używanie narkotyków/ dopalaczy zachowania agresywne i przestępcze CZYNNIKI CHRONIĄCE silna więź z rodzicami zainteresowanie nauką praktyki religijne poszanowanie norm i prawa wartości i autorytety społeczne przynależność do pozytywnej grupy 5
KADRA SZKOŁY - program wychowania - jednolite systemy oddziaływań wychowawczych - dbanie o poczucie bezpieczeństwa RODZICE - więź rodzic-dziecko - pedagogizacja - dowartościowanie dziecka - pomoc w trudnych sytuacjach UCZEŃ WYCHOWAWCA - integrowanie uczniów - wyposażenie w konkretne umiejętności - dbanie o dobrą atmosferę w klasie ŚRODOWISKO LOKALNE -współpraca z instytucjami i organizacjami działającymi na rzecz młodzieży 6
Przed przystąpieniem do konstruowania Szkolnego Programu Profilaktyki we wszystkich klasach Liceum Ogólnokształcącego i Zasadniczej Szkoły Zawodowej przeprowadzono wśród uczniów ankiety mające na celu zdiagnozowanie obecnej sytuacji w zakresie postaw młodzieży wobec uzależnień, atmosfery panującej w szkole, frekwencji, form spędzania czasu wolnego. W celu dopełnienia tego obrazu przestudiowano również dokładnie Raport Ewaluacji Programu Wychowawczego i Szkolnego Programu Profilaktyki. Zgodnie z założeniami teoretycznymi dotyczącymi tworzenia programu został on zbudowany na trzech poziomach profilaktyki.: pierwszorzędowa, drugorzędowa, trzeciorzędowa. Profilaktyka pierwszorzędowa adresowana jest do ogółu dzieci i młodzieży, a jej celem jest promocja zdrowego stylu życia oraz opóźnianie wieku inicjacji, np. alkoholowej, narkotykowej. Ma za zadanie zwiększenie odporności uczniów na oddziaływanie niekorzystnych czynników sytuacji. Program szkolnej profilaktyki Liceum Ogólnokształcącego i Zasadniczej Szkoły Zawodowej to ogół działań chroniących młodzież przed zakłóceniami w rozwoju oraz działań interwencyjnych podejmowanych w sytuacji pojawiających się zagrożeń. Głównym celem profilaktyki jest ochrona przed zagrożeniami, zatem działania profilaktyczne powinny być nakierowane na osłabienie czynników ryzyka, sprzyjających podejmowaniu zachowań ryzykownych oraz na wzmocnieniu czynników chroniących, zwiększających odporność człowieka na działanie czynników ryzyka. 7
Diagnoza zagrożeń Tworzenie Szkolnego Programu Profilaktyki wymaga określenia obszarów problemowych i dostosowania do nich konkretnych, zaplanowanych działań. Diagnoza problemów wychowawczych w LO i ZSZ została przeprowadzona poprzez: 1. Informacje uzyskane od wychowawców klas i pedagoga szkolnego na temat problemów wychowawczych w danej klasie. 2. Przeprowadzenie ankiet wśród uczniów, rodziców i rozmów z pracownikami szkoły. 3. Rozmowy z rodzicami: indywidualne i zbiorowe (podczas wywiadówek). 4. Analizę sytuacji rodzinnej i środowiskowej uczniów. 5. Wnioski z prac Rady Pedagogicznej. 6. Analizę dokumentacji szkolnej (raporty, wykresy, sprawozdania). Podstawowym celem badań było zebranie wiarygodnych informacji dotyczących występowania i rozmiarów takich zjawisk jak używanie substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol, narkotyki, substancje psychomanipulacyjne, czyli tzw. dopalacze), agresja wśród młodzieży, trudności szkolne, brak troski o własne zdrowie. Jednocześnie zwrócono uwagę na rozpoznanie czynników chroniących, tj. więzi rodzinne, zainteresowania uczniów, aktywne spędzanie wolnego czasu, pozytywny wpływ grupy rówieśniczej. Z diagnozy sytuacji w szkole wynika, że najczęstszymi zachowaniami ryzykownymi podejmowanymi przez uczniów są: Opuszczanie godzin lekcyjnych przez uczniów. Agresja słowna u uczniów. Eksperymentowanie z alkoholem i papierosami. Przypadki konfliktów rówieśniczych. Inne problemy rozwojowe u uczniów. 8
Cele programu Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Osieku Do najważniejszych celów Szkolnego Programu Profilaktyki należą: promowanie zdrowia i zdrowego stylu życia, kształtowanie odpowiedzialności i postawy asertywnej, uświadomienie konsekwencji używania środków psychoaktywnych, uświadomienie młodzieży zagrożeń związanych z piciem alkoholu, używaniem narkotyków oraz paleniem papierosów, stworzenie alternatyw dla nadużywania alkoholu, narkotyków i innych zachowań ryzykownych, przekazanie wiedzy o czynnikach zagrożenia i czynnikach chroniących młodzież przed uzależnieniem, pogłębienie i wzmacnianie naturalnego systemu wsparcia istniejącego wśród młodzieży (koleżeństwo, przyjaźń, zaufanie), uwrażliwienie na realizację w życiu wartości: miłość, prawda, wolność, szacunek, odpowiedzialność, tolerancja, zaufanie, uczciwość, wiara w siebie, samodzielność, uwrażliwienie wychowawców, nauczycieli, rodziców i uczniów na stany braku motywacji do nauki, przemęczenia, wskazywanie sposobów radzenia sobie ze stresem i miejsc, gdzie można uzyskać pomoc. Realizacja programu Formy realizacji W realizacji programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży czynnie uczestniczą: uczniowie, nauczyciele i inni pracownicy szkoły, rodzice. 9
Uczniowie: 1. Włączenie przedstawicieli Samorządu Uczniowskiego do konkretnych działań profilaktycznych z możliwością zgłaszania własnych pomysłów i inicjatyw. 2. Organizowanie profilaktycznych zajęć edukacyjnych w ramach lekcji wychowawczych, tj. pogadanki, zabawy integracyjne, warsztaty, rozmowy wychowawcze. 3. Realizacja programów z zakresu profilaktyki zdrowia. 4. Organizowanie w szkole imprez tematycznych. 5. Zaoferowanie uczniom alternatywnych możliwości spędzania wolnego czasu (różnorodna atrakcyjna oferta zajęć pozalekcyjnych, aktywne formy spędzania wolnego czasu - zajęcia rekreacyjno sportowe). 6. Indywidualna praca z uczniami mającymi problemy, z których rozwiązaniem sobie nie radzą w ramach pracy opiekuńczo-wychowawczej pedagoga i wychowawcy. Nauczyciele, wychowawcy, pedagog: 1. Współpraca z instytucjami, organizacjami zakresie organizowania i realizowania w szkole różnorodnych działań i programów profilaktycznych. 2. Doskonalenie umiejętności wychowawczych nauczycieli poszerzanie wiedzy nauczycieli, a przede wszystkim wychowawców klas o takie zagadnienia jak: uzależnienia, motywowanie ucznia do nauki, sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach, regulacje prawne. 3. Stopniowe wyposażanie biblioteki szkolnej i gabinetu pedagoga w fachowe materiały i publikacje dotyczące profilaktyki dostępne dla nauczycieli i uczniów. Rodzice: Stała współpraca rodziców z nauczycielami, a w szczególności z wychowawcą. Przekazywanie rodzicom ważnych informacji na temat zagrożeń, problemów ich dzieci, Angażowanie rodziców w działania na rzecz szkoły. 10
Działania w wybranych obszarach zagrożeń. Zakłada się realizację celów programu w 7 obszarach problemowych. Poniższa tabela zawiera formy realizacji zadań w każdym z obszarów i osoby odpowiedzialne za ich realizację. 1. Zachowanie i kultura osobista uczniów Rodzaj działalności i sposoby ich realizacji Osoba odpowiedzialna Termin realizacji Dostarczanie przez nauczycieli pozytywnych wzorców w zakresie kultury słowa, stała kontrola zachowań pozytywnych i negatywnych uczniów na wszystkich zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych. Organizacja spotkań z twórcami, przedstawicielami życia kulturalnego regionu. Organizacja Tygodnia Kultury Polskiej. Konkurs twórczości artystycznej liceum. Utrwalanie właściwych zasad zachowania się w różnych sytuacjach życia codziennego. Wszyscy nauczyciele Nauczyciele przedmiotów humanistycznych Nauczyciele przedmiotów humanistycznych Pedagog szkolny, Nauczyciele poloniści Zespół nauczycieli wychowawców, Pedagog szkolny Według potrzeb i możliwości Marzec II semestr 2. Opuszczanie godzin lekcyjnych przez uczniów Rodzaj działalności i sposoby ich realizacji Osoba odpowiedzialna Termin realizacji Rozmowy wychowawcze poznanie powodów, dla których uczniowie opuszczają pojedyncze lekcje. Wychowawcy, nauczyciele Wg potrzeb 11
Systematyczne rozliczanie nieobecności zgodnie z obowiązującymi zasadami. Wychowawcy, nauczyciele, wicedyrektor Wg potrzeb Bieżące informowanie rodziców ucznia o nieobecnościach na pojedynczych lekcjach. Wychowawcy Wg potrzeb Stały kontakt z rodzicami. Wychowawcy 3. Różne formy agresji i przemocy Rodzaj działalności i sposoby ich realizacji Udział w ogólnopolskiej kampanii Szkoła bez przemocy. Zapraszanie na zajęcia specjalistów zajmujących się problemem przemocy. Realizowanie w trakcie godzin wychowawczych tematyki związanej z przestępczością i przemocą. Kontrola zachowania osób przebywających w szkole w celu zapewnienia im bezpieczeństwa monitoring wizyjny. Osoba odpowiedzialna Dyrektor i wicedyrektor, pedagog szkolny, wychowawcy Pedagog szkolny, wychowawcy Wychowawcy, pedagog szkolny Dyrektor, wicedyrektor, wychowawcy Termin realizacji Wg potrzeb I i II semestr 4. Uzależnienia. Rodzaj działalności i sposoby ich realizacji Osoba odpowiedzialna Termin realizacji Kształtowanie umiejętności życiowych: - podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów, - twórczego i krytycznego myślenia, Wychowawcy klas, pedagog szkolny 12
- skutecznego porozumiewania się, - asertywności i empatii, - radzenia sobie z emocjami i stresem, - chronienia siebie w sytuacjach nacisku grupowego. Organizowanie akcji antynikotynowych (konkursy, prezentacje literackie, gazetki tematyczne). Realizacja na lekcjach wychowawczych tematyki poświęconej szkodliwości alkoholu, narkotyków i dopalaczy. Organizacja szkolenia dla rodziców z zakresu profilaktyki uzależnień. Prowadzenie zajęć poświęconych problematyce zdrowego stylu życia. Uczenie młodzieży twórczego i bezpiecznego korzystania z technologii internetowej. Prowadzenie zajęć z zakresu asertywności. Organizacja konkursów dotyczących zdrowego stylu życia. Pedagog szkolny, opiekun SU, wychowawcy Wychowawcy Pedagog szkolny Wychowawcy, nauczyciele biologii. Wychowawcy, nauczyciele informatyki. Wychowawcy, pedagog szkolny Nauczyciele biologii, wychowania fizycznego, pedagog szkolny Według potrzeb I semestr Według potrzeb 5. Konflikty rówieśnicze Rodzaj działalności i sposoby ich realizacji Zajęcia integracyjne dla klas pierwszych. Promowanie zachowań zmierzających do udzielania pomocy kolegom w nauce. Pozyskiwanie rodziców jako sojuszników działań wychowawczych i profilaktycznych poprzez imprezy klasowe i spotkania z rodzicami reprezentującymi określone zawody. Osoba odpowiedzialna Pedagog szkolny, wychowawcy Dyrektor i wicedyrektor szkoły Wychowawcy klas Termin realizacji Wrzesień. Styczeń, czerwiec. 13
Systematyczna praca nad wzmacnianiem więzi rodzina szkoła poprzez zwiększanie frekwencji rodziców na zebraniach. Zwiększenie zadowolenia rodziców z poczucia wpływu na życie szkoły m.in. poprzez możliwość wpływu na kształt prawa wewnątrzszkolnego. Wychowawcy klas Wychowawcy klas Wrzesień. 6. Szkoła a rozwój ucznia. Rodzaj działalności i sposoby ich realizacji Tworzenie nowych kółek zainteresowań zgodnie z potrzebami i zainteresowaniami uczniów jako propozycji spędzania czasu wolnego. Organizowanie uroczystości według pomysłów uczniów. Gromadzenie materiałów charakteryzujących poszczególne zawody i kierunki studiów. Organizowanie dla uczniów spotkań z przedstawicielami Powiatowego Urzędu Pracy, Poradni Pedagogiczno Psychologicznej, Młodzieżowego Centrum Kariery, Policji, Straży Pożarnej itp. Propagowanie aktywnych form wypoczynku. Diagnozowanie przyczyn niepowodzeń szkolnych ucznia. Organizowanie dla uczniów zajęć zawodoznawczych, dotyczących metod efektywnego uczenia się i radzenia sobie ze stresem. Osoba odpowiedzialna Przewodniczący zespołów przedmiotowych Opiekun SU Nauczyciele bibliotekarze, pedagog Pedagog szkolny Nauczyciele wychowania fizycznego Pedagog Pedagog Termin realizacji I semestr. I semestr. 14
7. Inne działania podejmowane w ramach realizacji Szkolnego Programu Profilaktyki. Lp. Formy realizacji poszczególnych zadań 1. Włączenie się do ogólnopolskich akcji, np. Sprzątanie Świata, Dzień bez papierosa, Światowy Dzień walki z AIDS, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy i in. Odpowiedzialni wychowawcy 2. Diagnozowanie samopoczucia uczniów w klasie, szkole. wychowawcy, pedagog 3. Stosowanie niekonwencjonalnych, aktywizujących metod pracy na lekcjach wychowawczych i zajęciach edukacyjnych. 4. Stosowanie technik relaksacyjnych i przeciwdziałających stresowi. nauczyciele i wychowawcy wychowawcy, pedagog 5. Projekcja filmów na temat zagrożeń XXI wieku. wychowawcy, pedagog 6 Zachęcanie do uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez szkołę (koła przedmiotowe, koła zainteresowań, SKS, Klub Wolontariusza). 7. Uświadomienie zagrożeń związanych z przynależnością do grup nieformalnych. 8. Realizacja programu Różowa Wstążeczka - profilaktyka raka piersi klasy I. 9. Profilaktyka wad cewy nerwowej spotkania z młodzieżą klasy II i III. 10. Antykoncepcja świadome planowanie rodziny klasy II- III. wychowawcy, pedagog wychowawcy wychowawcy, pedagog szkolny wychowawcy, pedagog szkolny nauczyciel WDŻ 11. Profilaktyczne badania przesiewowe i bilansowe klasy I i III. pielęgniarka 12. Pierwsza Pomoc warsztaty. nauczyciel biologii, pedagog szkolny 15
Profilaktyka drugorzędowa adresowana jest do grup podwyższonego ryzyka, a więc do osób, które przeszły już inicjacje i u których występują liczne lub poważne problemy osobiste, rodzinne, szkolne. Celem tej profilaktyki jest umożliwienie dzieciom i młodzieży wycofanie się z ryzykownych zachowań. Niezbędna jest głębsza interwencja poprzedzona specjalistyczną diagnozą. W takich przypadkach uczniów z naszej szkoły będziemy wspierać w następujący sposób: Rodzaj działalności i sposoby ich realizacji Współpraca z Poradnią Psychologiczno- Pedagogiczną. Osoba odpowiedzialna Pedagog szkolny Termin realizacji Ścisła współpraca z rodzicami lub osobami ważnymi dla ucznia zagrożonego. Pedagog szkolny, wychowawcy klas Wyznaczenie uczniom z zagrożeniami różnego rodzaju funkcji i zadań oraz włączenie ich do programów rówieśniczych. Współpraca z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, Policją i in. Wychowawcy klas Pedagog szkolny W zależności od potrzeb. Profilaktyka trzeciorzędowa adresowana jest do młodych ludzi z grup wysokiego ryzyka (uzależnionych), którzy ponoszą już poważne konsekwencje swoich zachowań. Jej celem jest ograniczenie głębokości i czasu trwania zaburzeń, a także zmniejszenie szkód związanych z ryzykownym stylem życia. Podejmowane działania (odtrucie, leczenie odwykowe, psychoterapia, rehabilitacja, resocjalizacja) organizowane są nie przez szkoły czy poradnie, lecz instytucje należące do innych resortów (głównie zdrowia). Ponieważ z przeprowadzonych w naszej szkole badań wynika, że nie stwierdzono występowania problemu głębokiego uzależnienia od środków psychoaktywnych, proponowany plan jest programem awaryjnym na wypadek pojawienia się takich problemów w trakcie trwania roku szkolnego. 16
Rodzaj działalności i sposoby ich realizacji Pomoc w skierowaniu ucznia uzależnionego do odpowiedniego ośrodka. Stała współpraca z rodzicami i poradnią psychologicznopedagogiczną. Uwzględnienie po powrocie ucznia jego możliwości psychicznych indywidualny program nauczania. Przybliżenie istniejącego problemu grupie rówieśniczej klasie, w której osoba leczona ma funkcjonować. Spotkanie z przedstawicielem Monaru. Osoba odpowiedzialna Pedagog szkolny Pedagog szkolny, wychowawcy Wszyscy nauczyciele Pedagog szkolny, wychowawcy Instytucje wspierające szkołę w realizacji programu Działania szkoły z zakresie realizacji Szkolnego Programu Profilaktyki będą wspierane poprzez współpracę z następującymi instytucjami: Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Inspektorat Sanitarny Policja Straż Pożarna i inne wg potrzeb Ewaluacja programu Szkolny Program Profilaktyki będzie podlegać ocenie w odniesieniu do wybranych obszarów (tj. strategie oddziaływań profilaktycznych, tematyka realizowanych zadań i formy realizacji). Zakłada się następujące formy ewaluacji programu: ankiety skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców, analiza dokumentacji prowadzonej przez wychowawców i pedagoga, rozmowy z uczniami i rodzicami, obserwacja zachowań uczniów. 17
Program zatwierdzony uchwałami: Rady Pedagogicznej z dnia... Rady Rodziców z dnia... Przewodniczący Rady Pedagogicznej Przewodniczący Rady Rodziców.. Przewodniczący Samorządu Uczniowskiego 18