Projekt OPERACJA SUKCES unikatowy model kształcenia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego w Łodzi odpowiedzią na potrzeby gospodarki opartej na wiedzy współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. KARTA PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu SOCJOLOGIA W MEDYCYNIE 2. Numer kodowy HUM03c 3. Język, w którym prowadzone są zajęcia polski 4. Typ kursu obowiązkowy 5. Grupa treści kształcenia nauki podstawowe 6. Poziom studiów według klasyfikacji bolońskiej studia magisterskie 7. Rok studiów/semestr II rok/semestr 3 8. Formuła przedmiotu wykłady/seminaria 9. Liczba godzin zajęć 30 10. Rodzaj zajęć z uwzględnieniem podziału godzin wykłady w wymiarze 20 godzin; seminaria w wymiarze 10 godzin 11. Liczba kredytów ECTS 1
12. Jednostka dydaktyczna prowadząca przedmiot Zakład Socjologii Katedra Nauk Humanistycznych 13. Imię i nazwisko osoby egzaminującej lub zaliczającej przedmiot dr hab. n. hum. prof. nadzw. Mieczysław Gałuszka 14. Imię i nazwisko osoby prowadzącej wykłady dr hab. n. hum. prof. nadzw. Mieczysław Gałuszka 15. Osoby prowadzące zajęcia dr hab. n. hum. prof. nadzw. Mieczysław Gałuszka, dr n. hum. Magdalena Wieczorkowska, mgr Dorota Jołkiewicz, mgr Bożena Walerjan 16. Wymagania wstępne i wymagania równoległe znajomość podstawowych problemów z zakresu przedmiotu Wiedza o społeczeństwie 17. Zaliczenie przedmiotu jest wymagane przed rozpoczęciem zajęć z: nie dotyczy 18. Cele i założenia nauczania przedmiotu Kształcenie w zakresie socjologii medycyny dotyczy rozumienia i wyjaśniania przyczyn procesów i zjawisk społecznych, gromadzenia, strukturalizowania i wykorzystywania informacji dla tworzenia diagnoz społecznych przydatnych w medycynie i opiece zdrowotnej, umiejętności społecznych i interpersonalnych takich jak np. praca w zespole, komunikowanie się z pacjentami i personelem medycznym, wsparcie społeczne, wrażliwość na potrzeby innych, umiejętność rozwiązywania konfliktów. Wiedza z zakresu socjologii medycyny stanowi komplementarny składnik wiedzy społecznej i medycznej niezbędnej dla wykonywania zawodu lekarza. Cele dotyczące wiedzy: Zintegrowana znajomość wiedzy, teorii i praktyki socjologicznej przydatnej do analizy i interpretacji przemian współczesnego świata, zwłaszcza w zakresie medycyny i opieki zdrowotnej;
Opanowanie umiejętności łączenia wiedzy społecznej z wiedzą medyczną oraz konceptualizacji dyskursu biomedycznego z rozwijanym w naukach humanistycznych, dotyczącym postępu biotechnologicznego i rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy; Większe rozumienie świata i człowieka, opanowanie kompendium wiedzy na temat istotnych zjawisk i procesów społecznych występujących we współczesnym świecie. Cele dotyczące umiejętności: Opanowanie umiejętności podejmowania działań odpowiadających na potrzeby pozamedyczne pacjentów: posługiwania się pojęciami i językiem nauk społecznych do opisu zjawisk z zakresu zdrowia, choroby, niepełnosprawności, starzenia się i poprawy jakości życia; Umiejętność interpretacji danych urzędowych dotyczących problemów systemu zdrowotnego oraz gromadzenia danych o środowisku społecznym w którym żyje pacjent i jego rodzina; Umiejętność szukania różnych źródeł informacji społecznych i kulturowych przyczyniających się do wyjaśniania procesów zmiany w medycynie i opiece zdrowotnej. Cele dotyczące postaw: Internalizacja wartości, wzorów i norm społecznych niezbędnych do realizacji zadań profesji lekarskiej w zmieniającym się świecie; Przełamywanie barier w komunikowaniu społecznym i nabycie kompetencji w zakresie komunikacji interpersonalnej lekarza z pacjentem; Rozwijanie etosu zawodowego i atrybutów profesji lekarskiej w zakresie wiedzy, umiejętności, kwalifikacji, jako celowych i systematycznych działań budujących kompetencje praktyczne do wykonywania zawodu. 19. Metody dydaktyczne Prezentacja multimedialna, praca grupowa, prezentacje indywidualne, studium przypadku, dyskusja moderowana, dyskusja panelowa. Podstawą pracy ze studentami na seminariach są wskazane do przeczytania teksty.
20. Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej Literatura podstawowa: Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Tobiasz-Adamczyk B, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000; Zdrowie i choroba. Wybrane problemy socjologii medycyny. Barański J, Piątkowski W, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocławskie Wyd. Oświatowe, Wrocław 2002; Socjologia: Płeć kulturowa i seksualność (rozdz. 5), Socjologia ciała zdrowie, choroba i starzenie się (rozdz. 6), Rodziny (rozdz.7), Przestępczość i dewiacja (rozdz. 8). Giddens A, PWN, Warszawa, 2004. Komunikowanie się lekarza z pacjentem. Barański J, Waszyński E., Steciwka A. (red.), Wyd. ASTRUM, Wrocław 2000. Literatura uzupełniająca: Medical Sociology. Cockerham WH, 9 th Edition Pearson Hall, Upper Saddle River, New Jersey, 2004; Zdrowie. Blaxter M, Wyd. Sic, Warszawa 2009; Społeczne i kulturowe powinności medycyny. Tożsamość zawodowa i atrofia moralna. Gałuszka M, Wyd. WTN, Wrocław 2003; Zdrowie i choroba w społeczeństwie ryzyka biomedycznego. Gałuszka M (red.), Wyd. Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Łódź 2008; Patologie społeczne. Pospiszyl I, PWN, Warszawa 2008. 21. Forma i warunki zaliczenia przedmiotu, w tym zasady dopuszczenia do egzaminu Zaliczenie z oceną: test jednokrotnego wyboru obejmujący problematykę omawianą na wykładach i seminariach. Końcowa ocena z przedmiotu uwzględnia także aktywny udział studentów w zajęciach: przygotowanie referatów, prezentacja problemów, udział w dyskusji, aktywność studenta w wykonywaniu zadań grupowych, obecność na wykładach i ćwiczeniach. 22. Treści merytoryczne budujące wiedzę Wykłady: Socjologia zdrowia, choroby i medycyny Przedmiot, pojęcia i kierunki socjologii. Klasyczna socjologia medycyny i jej krytyka. Wybrane teorie socjologiczne i ich zastosowanie w interpretacji faktów medycznych: funkcjonalizm, interakcjonizm symboliczny, socjobiologia, teoria konfliktu, teoria modernizacji.
Podstawowe metody badawcze socjologii i ich zastosowanie w naukach medycznych i praktyce klinicznej Społeczeństwo wiedzy. Koncepcje wiedzy medycznej. Podstawowe założenia przyjmowane w nauce. Cele nauk społecznych. Rewolucja naukowa i paradygmaty. Plany badawcze i struktura procesu badawczego. Metody obserwacyjne. Badania sondażowe. Badania ilościowe i jakościowe i ich wykorzystanie w medycynie. Społeczeństwo informacyjne a rozwój wiedzy medycznej. Socjologia ciała Płeć biologiczna versus płeć kulturowa w analizach socjologicznych. Kultura a spostrzeganie ludzkiego ciała. Ciało w procesie kształtowania kulturowego. Cywilizowanie ciała. Racjonalizacja ciała. Kim jest kobieta? Dyskurs feministyczny. Kim jest mężczyzna? Biologiczne podłoże patriarchatu i męskiej dominacji. Męskie problemy współczesnych mężczyzn. Ciało dla medycyny. Ciało ponowoczesne. Biotechnologia dla ciała w społeczeństwie ponowoczesnym. Społeczne uwarunkowania zdrowia i choroby W jaki sposób definiujemy zdrowie? Zdrowie jako: dyspozycja, proces, wartość. Społeczne konstruowanie zdrowia i choroby. Socjalizacja zdrowotna. Status socjo-ekonomiczny a zdrowie. Styl życia a zdrowie. Osobowość a zdrowie. Zachowania zdrowotne. Zmiana zachowań zdrowotnych. Zdrowie a klasa społeczna. Zdrowie a płeć. Zdrowie a rasa. Kultura jako system aksjo-normatywny Wartości i normy społeczne. Semiotyczne i aksjologiczne kryterium kultury symbolicznej. Kultura a zdrowie. Wpływ kultury na postawy i przekonania dotyczące zdrowia i choroby. Społeczne i kulturowe ramy zachowań zdrowotnych. Kapitał społeczny a zdrowie. Tożsamość społeczna a zdrowie. Kompetencja interkulturowa a postrzeganie zdrowia i choroby. Obraz zdrowia, choroby i medycyny w mediach masowych. Modele zdrowia i opieki medycznej Biomedyczny model zdrowia. Krytyka modelu biomedycznego. Holistyczne podejście do zdrowia. Konsumeryzm. Medycyna i zdrowie w zmieniającym się świecie. Nierówności w dostępie do usług medycznych.
Medycyna jako system władzy- wiedzy Medycyna jako władza - wiedza według Foucaulta. Przykłady medykalizacji jednostki i społeczeństwa. Organizacja opieki zdrowotnej jako władza. Obszar władzy kliniki. Kluczowe problemy klinik w Polsce. Dominująca pozycja kliniki i lekarza wobec pacjenta. Zasada swobody klinicznej. Zasada paternalizmu klinicznego. Biowładza w społeczeństwie ponowoczesnym. Komunikacja społeczna w systemie opieki zdrowotnej Poziomy komunikowana w medycynie. Modele relacji lekarz pacjent. Komunikowanie interpersonalne lekarza z pacjentem. Komunikowanie werbalne. Język medycyny z perspektywy laika. Komunikowanie niewerbalne. Empatia i argumenty perswazyjne. Zakłócenia w komunikowaniu lekarza z pacjentem. Jak prowadzić rozmowę z pacjentem. Kontakty lekarz pacjent oparte na współpracy i wspólnym rozwiązywaniu problemów zdrowotnych. Funkcjonowanie i dysfunkcjonalność instytucji medycznych Społeczne aspekty reformy systemu zdrowotnego. Sprawiedliwa alokacja ograniczonych środków medycznych. Społeczeństwo ryzyka i biomedycyna ryzyka. Patologie organizacyjne w systemie zdrowotnym. Negocjacje i skuteczne rozwiązywanie konfliktów. Korupcja i działania antykorupcyjne w systemie ochrony zdrowia. Społeczne i kulturowe uwarunkowania pracy lekarzy Wiedza medyczna jako treść pracy zawodowej lekarza. Merytokratyczna koncepcja edukacji lekarskiej. Teoretyczny model profesji lekarskiej według Freidsona. Atrybuty wiedzy profesjonalnej. Prestiż społeczny zawodów medycznych. Zaufanie społeczne do lekarzy. Kryzys profesji lekarskiej w społeczeństwie ryzyka biomedycznego. Seminaria: Zdrowie i choroba jako kategorie społeczne Pojęcie zdrowia definicje oraz subiektywne kryteria zdrowia. Pojęcie choroby ujęcie obiektywne i subiektywne. Społeczny kontekst zdrowia i choroby. Zachowania w zdrowiu i chorobie. Medyczne i socjologiczne modele choroby. Społeczna rola chorego. Społeczne funkcjonowanie w chorobie. Struktura i dynamika rodziny, modele rodziny, zdrowie rodziny Rodzina w teorii socjologicznej. Funkcjonalizm. Teorie feministyczne. Związki
między rodziną a zdrowiem i chorobą jednostki. Socjalizacja zachowań ważnych dla zdrowia w rodzinie. Rodzina i jej rola w chorobie. Wpływ choroby na zmiany w funkcjonowaniu rodziny. Sposób radzenia sobie rodziny z chorobą jej członków. Przemoc i nadużycia w życiu rodzinnym. Spór o wartości rodzinne. Wybrane patologie społeczne Społeczne i zdrowotne konsekwencje bezrobocia i biedy. Teorie dewiacji. Stereotypy i uprzedzenia. Dewiacja samotnicza- samobójstwa. Uzależnienia: alkoholizm, narkomania. Patologie seksualne. Handel ludźmi. Przestępstwa z nienawiści - terroryzm. Aspekty przemocy ofiary i sprawcy przemocy. Sposoby i strategie walki z przestępczością w społeczeństwie ryzyka. Niepełnosprawność jako problem społeczny Niepełnosprawni w społeczeństwie. Położenie społeczne osób niepełnosprawnych. Skala i przyczyny zjawiska niepełnosprawności. Upośledzenie, niepełnosprawność i ciało. Kulturowe wyznaczniki niepełnosprawności. Uprzedzenia i stereotypy wobec niepełnosprawności. Prawa obywatelskie i prawodawstwo przeciw dyskryminacji. Doświadczanie wykluczania społecznego. Socjologiczne aspekty starości, umierania i śmierci Gerontologia społeczna. Stereotypy starości i starzenia się. Położenie społeczne ludzi starszych. Konsekwencje społeczne procesu starzenia się. Klasyczne i współczesne kryterium śmierci biologicznej. Aspekt psychologiczny i społeczny śmierci. Proces umierania. Problemy umierającego człowieka, jego rodziny i personelu medycznego. Instytucjonalizacja śmierci. 23. Efekty kształcenia umiejętności i kompetencje Student po zakończeniu kursu socjologii w medycynie: potrafi zastosować różne kierunki i teorie socjologiczne do wyjaśnienia zjawisk związanych z medycyną, zdrowiem, chorobą, niepełnosprawnością i śmiercią; zna podstawowe metody badawcze nauk społecznych i potrafi je wykorzystać do badania problemów ochrony zdrowia i medycyny, umie gromadzić dane o środowisku społecznym oraz interpretuje dokumenty instytucjonalne; wyjaśnia, dlaczego zdrowie i choroba są skorelowane z płcią i rasą; wyjaśnia, dlaczego w różnych kulturach pozycja społeczna wpływa na dostęp do usług zdrowotnych;
umie opisać różnice pomiędzy modelami: biomedycznym, holistycznym i konsumerycznym zdrowia i opieki zdrowotnej oraz dokonać krytycznej ich analizy; potrafi wykorzystać modele pojęciowe opisujące wzajemne zależności między zdrowiem i strukturą społeczną; od nierówności w dostępie do zdrowia poprzez analizę czynników socjo-ekonomicznych, stylu życia i kapitału społecznego; zna zasady poprawnej komunikacji z pacjentem, umie rozmawiać z pacjentem i doskonalić swój warsztat komunikacji interpersonalnej, posiada umiejętność budowania partnerskich relacji z pacjentem; wyjaśnia, na czym polega władza medycyny w społeczeństwie ryzyka biomedycznego i wskazuje procedury jej ograniczania zgodnie z zasadami poszerzania autonomii pacjenta i dialogowej koncepcji komunikacji lekarzpacjent; potrafi wyjaśnić zjawisko korupcji w opiece zdrowotnej, wskazać sposoby przeciwdziałania korupcji wśród lekarzy, zna instytucje zajmujące się działaniami antykorupcyjnymi; umie opisać przemiany dokonujące się w profesji lekarskiej pod wpływem procesów cywilizacyjnych i rozwoju wiedzy społeczeństwa; rozumie na czym polega zawodowa wiedza lekarska, zawodowe umiejętności i kwalifikacje. 24. Opis efektów kształcenia na poszczególnych zajęciach w grupach studenckich (10-12 osobowych) Student po zakończeniu zajęć: potrafi wykazać ścisły związek między chorobą a nierównością społeczną oraz wskazać przyczyny społecznego i kulturowego zróżnicowania stanu zdrowia; posiada umiejętność włączania rodziny pacjenta i środowiska społecznego w proces terapeutyczny i rehabilitacyjny oraz wykazuje się znajomością udzielania wsparcia społecznego; rozumie przyczyny zjawiska patologii społecznych, wyjaśnia społeczne i ekonomiczne przyczyny alkoholizmu, narkomanii, przemocy domowej, biedy, bezrobocia oraz wskazuje zadania systemu medycznego w przeciwdziałaniu tym patologiom; potrafi zaprezentować podstawowe problemy gerontologii społecznej i wskazać zakres badań społecznych przydatnych do rozwiązywania problemów ludzi starszych i niepełnosprawnych;
posiada umiejętność i kompetencje współpracy z pielęgniarką środowiskową i pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu medycznych i pozamedycznych problemów pacjentów. 25. Kontynuacja przedmiotu przewidziana na zajęciach z: Etyka lekarska Prawo medyczne 26. Zalecane kursy fakultatywne i zajęcia uzupełniające 27. Informacje dodatkowe dostępne są pod adresem e-mail: socjologia@umed.lodz.pl