Szcz ±ciarze epistemiczni

Szcz ±ciarze epistemiczni Jerzy Pogonowski Zakªad Logiki i Kognitywistyki UAM www.kognitywistyka.amu.edu.pl http://logic.amu.edu.pl/index.php/dydaktyka pogon@amu.edu.pl 22xii2015 Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 1 / 45

Wprowadzenie Po co tego sªucha? Pokazujemy kilka twierdze«z tªumaczenia ksi»ki Raymonda Smullyana Forever Undecided. A Puzzle Guide to Gödel, które ukazaªo si w 2007 roku nakªadem Ksi»ki i Wiedzy, pod tytuªem Na Zawsze Nierozstrzygni te. Zagadkowy Przewodnik Po Twierdzeniach Gödla. Obok zagadek o Rycerzach (mówi cych zawsze prawd ) oraz Šotrach (mówi cych zawsze faªsz), ksi»ka zawiera zagadki logiczne, w których w formie popularnej przedstawia si logik epistemiczn oraz logik dowodliwo±ci (logik Gödla-Löba). Logiki epistemiczne s sªuchaczom znane z kursu Logika w zastosowaniach kognitywistycznych. Prosz traktowa niniejsz prezentacj jako rozrywk. W styczniu omówimy wybrane twierdzenia metalogiczne, podaj c ich precyzyjne matematyczne dowody. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 2 / 45

Wprowadzenie Forever Undecided Forever Undecided Raymond Smullyan Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 3 / 45

Wprowadzenie Troch bibliograi Kilka zalecanych pozycji: Boolos, G. 1993. The Logic of Provability. Cambridge University Press. Smullyan, R. 1992. Gödel's Incompleteness Theorems. Oxford University Press. Jacek Hawranek: Aspekty algebraiczne systemu modalnego GödlaLöba. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocªawskiego, Wrocªaw, 1994. Andrzej Indrzejczak: Hybrydowe systemy dedukcyjne w logikach modalnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Šódzkiego, Šód¹, 2006. Jerzy Perzanowski: Logiki modalne a lozoa. Uniwersytet Jagiello«ski, Rozprawy Habilitacyjne nr 156, Kraków, 1989. Kazimierz wirydowicz: Podstawy logiki modalnej. Wydawnictwo Naukowe UAM, Pozna«, 2004. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 4 / 45

Wprowadzenie Troch bibliograi Ksi»ki z zagadkami logicznymi Raymonda Smullyana Jaki jest tytuª tej ksi»ki? Tajemnica Drakuli, zabawy i ªamigªówki logiczne. Warszawa 1993. Przeªo»yª: Bohdan Chwede«czuk. Trzy wydania polskie. Dama czy tygrys oraz inne zagadki logiczne. Warszawa 1995, 2004. Przeªo»yª: Bohdan Chwede«czuk. Szatan, Cantor i niesko«czono± oraz inne ªamigªówki. Warszawa 1998. Przeªo»yli z angielskiego: Anna i Krzysztof Wójtowicz. Przedrze¹nia Przedrze¹niacza. Oraz Inne Zagadki Logiczne Š cznie z Zadziwiaj c Przygod w Krainie Logiki Kombinatorycznej. Warszawa 2007. Przekªad z j zyka angielskiego: Jerzy Pogonowski. Na zawsze nierozstrzygni te. Zagadkowy Przewodnik po Twierdzeniach Gödla. Warszawa 2007. Z angielskiego przeªo»yª Jerzy Pogonowski. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 5 / 45

Wprowadzenie Troch bibliograi W poszukiwaniu wydawcy: Kilka dalszych ksi»ek Smullyana z zagadkami logicznymi przetªumaczonych (JP) na j zyk polski: Alicja w Krainie Zagadek. Labirynty logiczne. Magiczny ogród George'a B. i inne zagadki logiczne. Ksi ga zagadek Gödlowskich. Zagadki, paradoksy, dowody. Przewodnik po logice matematycznej dla pocz tkuj cych (rozpocz to prace nad przekªadem). Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 6 / 45

Wprowadzenie Plan na dzi± Plan na dzi± Plan na dzi±: Systemy przekona«. Kto jest prostaczkiem logicznym? Poziomy samo±wiadomo±ci. Kto jest szcz ±ciarzem epistemicznym? II Twierdzenie Gödla. Czy mo»esz wiedzie,»e twój system przekona«jest niesprzeczny, bez popadni cia przy tym w sprzeczno±? Twierdzenie Löba i samospeªniaj ce si przekonania. Kiedy wishful thinking ma warto±? I Twierdzenie Gödla (o niezupeªno±ci). Czy ªatwy jest los Besserwissera? Twierdzenie Tarskiego. Czy dictum: Doctrina multiplex, veritas una! jest mrzonk? Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 7 / 45

Wprowadzenie Plan na dzi± Kurt Gödel Kurt Gödel Logik i Fizyk Logik rozwi zaª równania Fizyka, otrzymuj c Rotacyjny Model Wszech±wiata, w którym mo»liwe s podró»e w czasie. Z rozwi zania tego korzystano te» w UAM (Zarz dzenie Rektora nr 72/2006/2007 z 15 III 2007). Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 8 / 45

Wprowadzenie Plan na dzi± Jak wysoko zajdziemy? Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 9 / 45

Wprowadzenie Logika dowodliwo±ci Modalna interpretacja dowodliwo±ci Logika dowodliwo±ci (logika Gödla-Löba) GL jest systemem modalnym o aksjomatach: 1 (ϕ ψ) ( ϕ ψ) 2 ( ϕ ϕ) ϕ Reguªami s : modus ponens oraz reguªa Gödla (je±li tez jest ϕ, to tez jest ϕ). Formuªa ϕ ϕ jest tez systemu GL. (Segerberg, de Jongh, Kripke). GL jest peªna wzgl dem klasy modeli przechodnich i odwrotnie ufundowanych. Jest rozstrzygalna. (Solovay). GL ϕ dokªadnie wtedy, gdy w PA (arytmetyce Peana) dowodliwy jest przekªad ϕ. Przekªadem jest formuªa 0 = 1, przekªadem ϕ jest formuªa Bew( ϕ ), gdzie Bew jest arytmetyczn reprezentacj relacji dowodliwo±ci w PA, a ϕ numerem Gödlowskim ϕ (omówimy te poj cia w styczniu). Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 10 / 45

Wprowadzenie Logika dowodliwo±ci Aby cieszy si w drówk po Szczytach Metalogiki...... najpierw musimy omin przepa±cie. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 11 / 45

Systemy przekona«notacja Systemy przekona«notacja. Operatory doksastyczne i epistemiczne to np.: B zdanie Bp czytamy: (rozwa»any podmiot) wierzy,»e p; K zdanie K p czytamy (rozwa»any podmiot) wie,»e p. (gdzie p jest dowolnym zdaniem j zyka rozwa»anej logiki epistemicznej). Zwykle zakªada si,»e Kp (p Bp). Systemy epistemiczne s interesuj ce same przez si w opisie systemów przekona«, w szczególno±ci: racjonalnych ±wiadomych przekona«. Niektóre z nich maj tak»e interesuj c i wa»n interpretacj metalogiczn : Bp mo»na interpretowa jako zdanie p jest dowodliwe w arytmetyce PA. Uwaga. Angielski termin reasoner oddaj przez polski neologizm my±lak. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 12 / 45

Systemy przekona«szcz ±ciarze epistemiczni Systemy przekona«przypu± my,»e jeste± racjonaln, samo±wiadom Istot. Jak to przypuszczenie przeªo»y na j zyk logiki epistemicznej? Oto propozycja. Nazwiemy szcz ±ciarzem epistemicznym ka»d osob S, której system przekona«speªnia warunki: (1a) S wierzy we wszystkie tautologie klasycznego rachunku zda«; (1b) system przekona«s jest domkni ty na reguª modus ponens: je±li S wierzy w p oraz wierzy w p q, to wierzy tak»e w q; (2) dla dowolnych p oraz q, S wierzy w (Bp B(p q)) Bq; (3) dla dowolnego p, je±li S wierzy w p, to wierzy w Bp; (4) dla dowolnego p, S wierzy w Bp BBp. Uwaga: rozwa»amy tylko osoby, które albo zawsze mówi prawd (rycerze, knights), albo zawsze mówi faªsz (ªotrzy, knaves). Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 13 / 45

Poziomy samo±wiadomo±ci Kto jest prostaczkiem logicznym? Poziomy samo±wiadomo±ci Ka»d osob, która speªnia jedynie warunki (1a) i (1b) nazwiemy prostaczkiem logicznym. Zatem, je±li S jest prostaczkiem logicznym, to jego/jej system przekona«zawiera klasyczn logik zdaniow, ale S mo»e by tego nie±wiadom(a). Powiemy,»e osoba S jest: normalna, gdy je±li wierzy w p, to wierzy te» w Bp; regularna, gdy je±li wierzy w p q, to wierzy te» w Bp Bq; sprzeczna, gdy do jej systemu przekona«nale»y jaka± para zda«wzajem sprzecznych, lub co na jedno wychodzi faªsz logiczny, który oznaczamy przez. Uwaga. Mo»e bardziej wªa±ciwe byªoby mówienie o wªasno±ciach systemów przekona«, a nie osób. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 14 / 45

Poziomy samo±wiadomo±ci Przymioty szcz ±ciarzy epistemicznych Poziomy samo±wiadomo±ci Mo»na udowodni,»e: ( ) dowolny szcz ±ciarz epistemiczny S wie,»e je±li uwierzy w jakie± zdanie p oraz w jego negacj p, to stanie si sprzeczny. O szcz ±ciarzach epistemicznych mo»na udowodni wiele innych ciekawych rzeczy. Nie wszystkie z nich b d nam dalej potrzebne. Dodajmy mo»e jedynie,»e: ka»dy szcz ±ciarz epistemiczny jest normalny, a nawet wie,»e jest normalny; ka»dy szcz ±ciarz epistemiczny jest regularny i o tym tak»e wie; wreszcie, ka»dy szcz ±ciarz epistemiczny jest przekonany o tym,»e jest szcz ±ciarzem epistemicznym; a zatem to jego przekonanie jest trafne i, w konsekwencji, ka»dy szcz ±ciarz epistemiczny wie,»e jest szcz ±ciarzem epistemicznym. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 15 / 45

Poziomy samo±wiadomo±ci Hierarchia Istot Samo±wiadomych Poziomy samo±wiadomo±ci Mo»na rozwa»a pi typów my±laków, o wst puj cych poziomach samo±wiadomo±ci: Typ 1: prostaczek logiczny. Typ 1 : prostaczek logiczny, który, je±li wierzy w p q, to wierzy w (Bp Bq). Typ 2: prostaczek logiczny, który wierzy we wszystkie zdania postaci (Bp B(p q)) Bq. Typ 3: my±lak typu 2, który, je±li wierzy w p, to wierzy w Bp. Typ 4: szcz ±ciarz epistemiczny, tj. normalny i regularny prostaczek logiczny, który wierzy we wszystkie zdania postaci Bp BBp, czyli wierzy,»e jest normalny. Uwaga. Terminy: prostaczek logiczny oraz szcz ±ciarz epistemiczny nie wyst puj w Forever Undecided; wprowadzamy je na u»ytek tej prezentacji. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 16 / 45

Poziomy samo±wiadomo±ci Hierarchia Istot Samo±wiadomych Poziomy samo±wiadomo±ci Z podanych denicji wynika,»e (pomijamy rachunkowe dowody): Ka»dy prostaczek logiczny jest my±lakiem typu 1. Ka»dy my±lak typu 1 jest regularnym prostaczkiem logicznym (i vice versa). Ka»dy my±lak typu 2 wie,»e jest typu 1. My±laki typu 3 to dokªadnie normalne my±laki typu 2. Dla 1 n < 4: ka»dy my±lak typu n jest te» my±lakiem typu n + 1. 1 < n 4: ka»dy my±lak typu n wierzy,»e jest my±lakiem typu n 1. Uwaga. Poniewa» ka»dy szcz ±ciarz epistemiczny wie,»e jest szcz ±ciarzem epistemicznym, wi c stanowi on zwie«czenie hierarchii samo±wiadomych my±laków. Inaczej mówi c, gdyby±my chcieli zdeniowa my±laka typu 5 jako takiego, który jest typu 4 i wierzy, i» jest typu 4, to otrzymaliby±my jedynie my±laka typu 4. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 17 / 45

II Twierdzenie Gödla Zapraszam na szczyt Mo»emy ju» rozpocz wypraw na kilka Szczytów Metalogiki. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 18 / 45

II Twierdzenie Gödla Granice wiary szcz ±ciarzy epistemicznych II Twierdzenie Gödla Za chwil dowiesz si czego± naprawd frapuj cego o swoim systemie przekona«. Udowodnimy mianowicie: Twierdzenie 1. Przypu± my,»e normalny prostaczek logiczny S wierzy w zdanie postaci p Bp. Wtedy: (a) Je±li S kiedykolwiek uwierzy w p, to stanie si sprzeczny. (b) Je±li S jest szcz ±ciarzem epistemicznym, to wie, i» je±li kiedykolwiek uwierzy w p, to stanie si sprzeczny tj. uwierzy w Bp B. (c) Je±li S jest szcz ±ciarzem epistemicznym i wierzy,»e nie mo»e by sprzeczny, to stanie si sprzeczny. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 19 / 45

II Twierdzenie Gödla Granice wiary szcz ±ciarzy epistemicznych II Twierdzenie Gödla Dowód Twierdzenia 1. (a) Przypu± my,»e S wierzy w p. B d c normalnym, uwierzy w Bp. Nadto, poniewa» wierzy w p oraz wierzy w p Bp, wi c musi uwierzy w Bp (bo jest prostaczkiem logicznym). A wi c uwierzy jednocze±nie w Bp oraz w Bp, a st d stanie si sprzeczny. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 20 / 45

II Twierdzenie Gödla Granice wiary szcz ±ciarzy epistemicznych II Twierdzenie Gödla (b) Przypu± my,»e S jest szcz ±ciarzem epistemicznym. Poniewa» jest wtedy prostaczkiem logicznym i wierzy w p Bp, wi c musi tak»e wierzy w p Bp. Nadto, S jest regularny, a st d uwierzy w Bp B Bp. Wierzy te» w Bp BBp (poniewa» wie,»e jest normalny). Zatem S uwierzy w Bp (BBp B Bp), które jest logiczn konsekwencj ostatnich dwóch zda«. Wierzy równie» w (BBp B Bp) B (na mocy ( ), poniewa» dla dowolnego zdania ϕ, S wierzy w (Bϕ B ϕ) B, a wi c wierzy w jego szczególny przypadek, gdzie ϕ jest zdaniem Bp). Gdy S ju» uwierzy jednocze±nie w Bp (BBp B Bp) oraz w (BBp B Bp) B, b dzie musiaª uwierzy w Bp B (poniewa» jest prostaczkiem logicznym). Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 21 / 45

II Twierdzenie Gödla Granice wiary szcz ±ciarzy epistemicznych II Twierdzenie Gödla (c) Poniewa» S wierzy w Bp B (jak wªa±nie udowodnili±my), wi c wierzy tak»e w B Bp. Zaªó»my teraz,»e S wierzy w B (wierzy,»e nie mo»e by sprzeczny). Poniewa» wierzy te» w B Bp (jak wªa±nie widzieli±my), wi c uwierzy w Bp. A poniewa» wierzy równie» w p Bp, wi c uwierzy w p, a st d stanie si sprzeczny, na mocy (a). Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 22 / 45

II Twierdzenie Gödla Cieszy si czy smuci? Co wªa±ciwie udowodnili±my? Wolisz by Prostaczkiem Logicznym czy Szcz ±ciarzem Epistemicznym? Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 23 / 45

II Twierdzenie Gödla Cieszy si czy smuci? II Twierdzenie Gödla Udowodnili±my przed chwil nie byle co, bo modaln (epistemiczn ) wersj II Twierdzenia Gödla (o niedowodliwo±ci niesprzeczno±ci arytmetyki w samej arytmetyce). Oczywi±cie byª to dowód w postaci wielce uproszczonej precyzyjny dowód wymagaªby, powiedzmy, jednosemestralnego wykªadu wst pnego. W tej prezentacji korzystali±my z rozdziaªu 12 tªumaczenia ksi»ki Raymonda Smullyana Forever Undecided. Poddajemy ocenie audytorium, czy ten sposób popularyzacji wiedzy (meta)logicznej mo»na uzna za dydaktycznie przydatny. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 24 / 45

II Twierdzenie Gödla Wiara i dowód Przykªad teologiczny Przykªad. Przypu± my,»e jeste± studentk teologii i»e Twój Ulubiony Profesor teologii mówi do Ciebie: Bóg istnieje wtedy i tylko wtedy, gdy nigdy nie uwierzysz,»e Bóg istnieje. Je±li wierzysz profesorowi, to wierzysz w zdanie g Bg, gdzie g jest zdaniem stwierdzaj cym,»e Bóg istnieje. Wtedy, zgodnie z Twierdzeniem 1, nie mo»esz wierzy w swoj wªasn niesprzeczno± bez popadni cia w sprzeczno±. Oczywi±cie, mo»esz wierzy we wªasn niesprzeczno±, bez popadni cia przy tym w sprzeczno± wystarczy,»e przestaniesz ufa Twojemu Ulubionemu Profesorowi. Co± za co±. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 25 / 45

II Twierdzenie Gödla Wiara i dowód Navigare necesse est Schodzimy ze szczytu Gödla. Przed nami pasmo Gór Löba. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 26 / 45

Samospeªniaj ce si przekonania Twierdzenie Löba Wishful thinking Poka»emy teraz, co wystarcza, aby ka»da z obecnych tu Uroczych Pa«zostaªa powiedzmy Miss World 2016. B dzie to przykªad samospeªniaj cego si przekonania. Martin Hugo Löb W styczniu poznamy Twierdzenie Löba i jego znaczenie dla PA. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 27 / 45

Samospeªniaj ce si przekonania Twierdzenie Löba Samospeªniaj ce si przekonania Przypu± my,»e: jeste± szcz ±ciar epistemiczn ; osoby, które rozwa»amy albo zawsze mówi faªsz, albo zawsze mówi prawd (i Ty wiesz,»e tak jest); wierzysz swojemu chªopakowi, który prawdziwie (!) mówi: ( ) Je±li uwierzysz,»e zostaniesz Miss World 2016, to zostaniesz Miss World 2016. wierzysz te» mnie (JP), który mówi: ( ) Je±li wierzysz,»e ja zawsze mówi prawd, to zostaniesz Miss World 2016. Twierdzenie 2. Przy powy»szych zaªo»eniach zostaniesz Miss World 2016. Cieszysz si? Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 28 / 45

Samospeªniaj ce si przekonania Dowód trafno±ci przepowiedni Samospeªniaj ce si przekonania Dla skrótu, przyjmijmy oznaczenia: k zast puje zdanie stwierdzaj ce, i» ja (JP) zawsze mówi prawd ; µ zast puje zdanie stwierdzaj ce,»e zostaniesz Miss World 2016. Dowód skªada si z dwóch cz ±ci. 1. W pierwszej pokazujemy,»e nasze zaªo»enia implikuj Bµ. Jest to dowód zaªo»eniowy, dost pny dla ka»dej szcz ±ciary epistemicznej. Mamy udowodni formuª : ( ) ((Bµ µ) (k (Bk µ))) Bµ. Uwaga. Zdanie k stwierdza, i» JP zawsze mówi prawd ; a wi c prawd jest,»e JP wypowiada ( ) dokªadnie wtedy, gdy prawdziwe jest k ( ), czyli dokªadnie wtedy, gdy prawdziwe jest k (Bk µ). Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 29 / 45

Samospeªniaj ce si przekonania Dowód trafno±ci przepowiedni 1. (Bµ µ) (k (Bk µ)) zaªo»enie 2. Bµ µ OK: 1 3. k (Bk µ) OK: 1 4. k (Bk µ) OR: 3 5. (Bk µ) k OR: 3 6.1. k zaªo»enie dodatkowe 6.2. Bk µ MP: 4, 6.1. 6.3. Bk 6.1. i warunek (3) 6.4. µ MP: 6.2., 6.3. 7. k µ 6.1. 6.4. 8. B(k µ) 7 i warunek (3) 9. Bk Bµ 8 i warunki (1a) i (2) 10. Bk µ 2, 9 i warunki (1b), (1a) (prawo sylog. hipotet.) 11. k MP: 5, 10 12. Bk 11 i warunek (3) 13. µ MP: 10, 12 14. Bµ 13 i warunek (3). Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 30 / 45

Samospeªniaj ce si przekonania Dowód trafno±ci przepowiedni Samospeªniaj ce si przekonania 2. Poniewa» proroctwo ( ) Twojego chªopaka (tj. zdanie Bµ µ) jest z zaªo»enia prawdziwe, a powy»szy dowód formuªy ( ) pokazuje, i» nasze zaªo»enia implikuj Bµ, wi c na mocy reguªy odrywania otrzymujemy µ, czyli tez. Zostaniesz Miss World 2016!!! Cieszysz si??? Uwaga. Powy»szy dowód byª przykªadem dowodu wprost. Aby pokaza,»e zostaniesz Miss World 2016 nie musieli±my odwoªywa si do absurdu. Cieszysz si? Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 31 / 45

Samospeªniaj ce si przekonania Ciekawostka prowincjonalna Samospeªniaj ce si przekonania Ciekawostka prowincjonalna. 16 maja 2005 roku odbyªy si demokratyczne wybory Dyrektora Instytutu J zykoznawstwa UAM. Dwa tygodnie wcze±niej, na Seminarium Zakªadu Logiki Stosowanej UAM, odczyt Kto b dzie Dyrektorem Instytutu J zykoznawstwa UAM? wygªosiªa Pani Dr Alice Ann Hunter (Department of Independent Logic, King David University, Negev Desert). Korzystaj c z Twierdzenia Löba, Dr Hunter trafnie przewidziaªa wynik wyborów. Jak si domy±lasz, dowód byª podobny do podanego wy»ej dowodu,»e zostaniesz Miss World 2016. Tekst odczytu dost pny na stronie: http://logic.amu.edu.pl/images/4/40/fel03.pdf Tekst nie zostaª dopuszczony do druku w Investigationes Linguisticae, wydawanym przez Instytut J zykoznawstwa UAM. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 32 / 45

I Twierdzenie Gödla W drujemy dalej? Je±li mamy: czas, siªy oraz ochot, to mo»emy wróci w Góry Gödlowskie. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 33 / 45

I Twierdzenie Gödla Nikt nie kocha Besserwiserów I Twierdzenie Gödla My±lak jest nazywany stabilnym, je±li dla ka»dego zdania p, je±li wierzy on w Bp, to wierzy te» w p. Powiemy,»e system przekona«my±laka jest niezupeªny, je±li istnieje co najmniej jedno zdanie p takie,»e my±lak nigdy nie uwierzy w p ani te» nigdy nie uwierzy w p (pozostanie na zawsze niezdecydowany, czy p jest prawdziwe, czy faªszywe). Systemy przekona«, które nie s niezupeªne, nazywamy zupeªnymi. Osoby, które wªadaj takimi systemami przekona«, s do± uci»liwe w kontaktach spoªecznych ka»da taka osoba jest Besserwisserem, kim± kto na ka»dy pogl d ma wyrobione zdanie, pozbawiony jest w tpliwo±ci. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 34 / 45

I Twierdzenie Gödla Twierdzenie o niezupeªno±ci I Twierdzenie Gödla Normalny prostaczek logiczny przybywa na Wysp Rycerzy i Šotrów i wierzy w reguªy wyspy. Spotyka tubylca, który mówi: Nigdy nie uwierzysz,»e jestem rycerzem. Udowodnimy,»e zachodzi wtedy: Twierdzenie 3. Je±li my±lak jest jednocze±nie niesprzeczny i stabilny, to jego system przekona«jest niezupeªny. Dokªadniej mówi c, znajdziemy zdanie p takie,»e zachodz nast puj ce dwa warunki: (a) Je±li my±lak jest niesprzeczny, to nigdy nie uwierzy w p. (b) Je±li my±lak jest jednocze±nie niesprzeczny i stabilny, to nigdy nie uwierzy w p. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 35 / 45

I Twierdzenie Gödla Dowód I Twierdzenia Gödla I Twierdzenie Gödla Zdanie, o które chodzi jest po prostu zdaniem stwierdzaj cym,»e tubylec jest rycerzem. Oznaczmy je przez k. Tubylec wygªosiª Bk, a wi c my±lak uwierzy w k Bk. (a) Przypu± my,»e my±lak wierzy w k. Wtedy, b d c normalnym, uwierzy w Bk. Uwierzy te» w Bk (poniewa» wierzy w k oraz wierzy w k Bk i jest prostaczkiem logicznym), a st d stanie si sprzeczny. Zatem, je±li jest niesprzeczny, to nigdy nie uwierzy w k. (b) Przypu± my,»e my±lak jest prostaczkiem logicznym i wierzy w k Bk, wtedy wierzy te» w k Bk. Przypu± my teraz,»e kiedykolwiek uwierzy on w k. Wtedy uwierzy w Bk. Je±li jest stabilny, to uwierzy w k i st d stanie si sprzeczny (poniewa» wierzy w k). Zatem, je±li jest jednocze±nie stabilny i niesprzeczny, to nigdy nie uwierzy w k. Podsumowuj c, je±li jest on jednocze±nie stabilny i niesprzeczny, to nigdy nie uwierzy»e tubylec jest rycerzem i nigdy nie uwierzy,»e tubylec jest ªotrem. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 36 / 45

Twierdzenie Tarskiego W drujemy, dopóki czynny jest horyzont A na horyzoncie Masyw Tarskiego. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 37 / 45

Twierdzenie Tarskiego Czego nie wie ten, kto nigdy si nie myli Twierdzenie Tarskiego Przypu± my,»e mamy my±laka nazwijmy go Paul który jest zawsze ±cisªy w swoich przekonaniach (nigdy nie wierzy w zdania faªszywe). Nie musi on by prostaczkiem logicznym, ani normalnym, nie jest te» konieczne, aby rzeczywi±cie odwiedzaª Wysp Rycerzy i Šotrów. Wszystko, co musimy o nim wiedzie to to,»e jest ±cisªy. Pewnego dnia tubylec z Wyspy Rycerzy i Šotrów mówi o nim: Paul nigdy nie uwierzy,»e jestem rycerzem. Wtedy logicznie wynika z tego: Twierdzenie 4. System przekona«paula jest niezupeªny. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 38 / 45

Twierdzenie Tarskiego Czego nie wie ten, kto nigdy si nie myli Twierdzenie Tarskiego Alfred Tarski Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 39 / 45

Twierdzenie Tarskiego Dowód Twierdzenia Tarskiego Twierdzenie Tarskiego Je±li Paul kiedykolwiek uwierzy,»e tubylec jest rycerzem, to sfalsykuje to tym samym to, co powiedziaª tubylec, czyni c tubylca ªotrem, a tym samym czyni c Paula nie±cisªym z powodu jego wiary,»e tubylec jest rycerzem. Ale powiedziano nam,»e Paul jest ±cisªy, a wi c nigdy nie uwierzy on,»e tubylec jest rycerzem. St d, to co powiedziaª tubylec jest prawdziwe, a wi c tubylec rzeczywi±cie jest rycerzem. Wtedy, poniewa» Paul jest ±cisªy, nigdy nie b dzie»ywiª faªszywego przekonania,»e tubylec jest ªotrem. A zatem Paul nigdy nie dowie si, czy tubylec jest rycerzem, czy ªotrem. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 40 / 45

Koniec Czas po»egna si ze Szczytami Metalogiki Byli±my tylko na kilku. A jest ich niesko«czenie wiele. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 41 / 45

Koniec Smullyan: Forever undecided Dawniejsza opozycja lozoczna wobec logiki modalnej byªa osadzona w przybli»eniu w trzech ró»nych (i nieporównywalnych) przekonaniach. Po pierwsze, s tacy, którzy s przekonani,»e wszystko, co jest prawdziwe jest koniecznie prawdziwe, a st d nie ma»adnej ró»nicy mi dzy prawd a prawd konieczn. Po drugie, s tacy, którzy wierz,»e nic nie jest koniecznie prawdziwe, a st d dla dowolnego zdania p, zdanie Np (p jest koniecznie prawdziwe) jest po prostu faªszywe! A po trzecie, s i tacy, którzy twierdz,»e sªowa koniecznie prawdziwe nie nios jakiegokolwiek sensu. Tak wi c, ka»de z tych nastawie«lozocznych odrzuca logik modaln ze swoich wªasnych powodów. W istocie, pewien bardzo znany lozof wsªawiª si sugesti,»e nowoczesna logika modalna zostaªa pocz ta w grzechu. Na co Boolos bardzo stosownie odpowiedziaª: Je±li nowoczesna logika modalna zostaªa pocz ta w grzechu, to zostaªa wybawiona przez Gödlowsko±. [W oryginale: If modern modal logic was conceived in sin, then it has been redeemed through Gödliness.] Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 42 / 45

Koniec Koniec w drówki Trzeba ju» schodzi... Góry i Matematyka ucz pokory. Kazimierz Gªazek. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 43 / 45

Koniec Koniec w drówki Koniec Prezentacja nie ro±ci sobie pretensji do kompletno±ci: ani jako przedstawienie wszystkich tre±ci Forever Undecided, ani jako wprowadzenie do logiki dowodliwo±ci. Starali±my si jedynie pokaza próbk mo»liwo±ci popularyzacji wiedzy o logice modalnej i jej zastosowaniach. Zach camy do lektury ksi»ki! Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 44 / 45

Koniec Koniec w drówki Czy wiesz, jak wysoko byªe±? Dzi kuj za uwag. Jerzy Pogonowski (MEG) Szcz ±ciarze epistemiczni 22xii2015 45 / 45