Wychowanie do życia w rodzinie

Anna Chaber-Dądela Wychowanie do życia w rodzinie Program nauczania dla klas I-III szkoły ponadgimnazjalnej

SPIS I. Wstęp... 3 II. Uwagi o realizacji programu... 4 III. Podstawa Programowa przedmiotu Wychowanie do życia w rodzinie... 4 IV. Zasady prowadzenia zajęć... 6 V. Metody i techniki pracy... 7 VI. Program nauczania Wychowania do życia w rodzinie"... 9 Klasa I... 9 Klasa II... 12 Klasa III... 20 Bibliografia... 27 2

I.WSTĘP Istotnym elementem współczesnego wychowania jest współpraca wszystkich środowisk kształtujących osobowość młodego człowieka. Najważniejszą rolę w wychowaniu odgrywa rodzina. Nie da się jednak pominąć wagi innych podmiotów wychowawczych, jakimi są szkoła, grupa rówieśnicza, instytucje wychowawcze. Czas dojrzewania jest trudnym okresem, zarówno dla dziecka, jak i dorosłych rodziców, wychowawców, nauczycieli. Rozchwianie emocjonalne, nasilenie krytycyzmu, zwłaszcza wobec dorosłych, brak doświadczenia, a jednocześnie ciekawość świata powodują, że wybory, jakich dokonują młodzi ludzie, nie zawsze są dobre dla nich samych. Program Wychowanie do życia w rodzinie" ma pełnić funkcję wspierającą rolę rodziny w wychowaniu, szczególnie wobec narastających zagrożeń cywilizacyjnych. Został on opracowany z myślą o potrzebach młodzieży i rodziców oraz treściach zawartych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. W programie przedstawiono cele kształcenia i wychowania, treści nauczania, przewidywane osiągnięcia uczniów wraz z procedurami osiągania celów a także metody, techniki i formy pracy. Układ treści programowych odpowiadający poszczególnym klasom związany jest z poziomem rozwojowym ucznia. Ze względu na specyfikę przedmiotu nauczyciel powinien stworzyć w czasie lekcji atmosferę otwartości, szczerości, zaufania i dyskrecji. Nadrzędnym celem wprowadzenia Wychowania do życia w rodzinie" jest takie oddziaływanie na uczniów, aby przemyślenia i wnioski płynące z zajęć pomogły im lepiej zrozumieć siebie i innych, a także rzutowały na podejmowanie właściwych decyzji obecnie i w przyszłości. Ważną rolę w całym cyklu zajęć pełnią pierwsze i ostatnie spotkanie. Pierwsze poświęcone jest m.in. wypracowaniu przez prowadzącego i uczestników zasad, które będą obowiązywać podczas zajęć, zapoznaniu uczniów z programem. W trakcie tego spotkania prowadzący wprowadza tzw. skrzynkę pytań pudełko, do którego pod koniec każdych zajęć uczniowie mogą wrzucać karteczki z pytaniami, które wolą zadać anonimowo. Prowadzący na pytania odpowiada na zajęciach poświęconych danemu tematowi. Celem ostatniego spotkania jest zebranie informacji zwrotnych od uczestników na temat zrealizowanego programu zajęć. Poświęcone jest ono podsumowaniu spotkań i przeprowadzeniu ankiety dotyczącej ewaluacji programu. 3

II UWAGI O REALIZACJI PROGRAMU Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego program obejmuje 14 godzin w każdej klasie, w tym po 5 godzin z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców. Klasa Zajęcia w grupach (godziny) Cała klasa (godziny) l 5 9 2 5 9 3 5 9 Zajęcia Wychowania do życia w rodzinie nie podlegają ocenie. Efekt pracy prowadzący może zmierzyć, stosując różne narzędzia pomiaru. Ostatnie zajęcia w każdej klasie przeznaczono na podsumowanie omawianych zagadnień. III. PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE. IV ETAP EDUKACYJNY Cele kształcenia - wymagania ogólne I. Pogłębianie wiedzy związanej z funkcjami rodziny, miłością, przyjaźnią, pełnieniem ról małżeńskich i rodzicielskich, seksualnością człowieka i prokreacją; umiejętność podejmowania odpowiedzialnych decyzji dotyczących wyboru drogi życiowej, małżeństwa i rodziny. II. Rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów związanych z okresem dojrzewania, dorastania i wyborem drogi życiowej; umiejętność świadomego kreowania własnej osobowości. III. Uzyskanie przez uczniów lepszego rozumienia siebie i najbliższego otoczenia; umiejętność poszukiwania i udzielania odpowiedzi na pytania: Kim jest człowiek? Jakie są jego cele i zadania życiowe? Jaki jest sens życia? IV. Przyjęcie pozytywnej postawy wobec życia ludzkiego, osób niepełnosprawnych i chorych; przygotowanie, na podstawie wiedzy i wykształconych umiejętności, do poszanowania godności życia ludzkiego i dojrzałego funkcjonowania w rodzinie. V. Znajomość podstawowych zasad postępowania w sferze ludzkiej płciowości i płodności; kształtowanie postaw prozdrowotnych, prospołecznych i prorodzinnych. 4

Treści nauczania - wymagania szczegółowe 1. Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia. 2. Komunikacja interpersonalna, asertywność, techniki negocjacji, empatia. 3. Tolerancja wobec odmienności kulturowych, etnicznych, religijnych, seksualnych. 4. Rozwój psychoseksualny człowieka w kolejnych fazach życia. 5. Dojrzewanie: rozumienie i akceptacja kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej. Problemy okresu dojrzewania i sposoby radzenia sobie z nimi. 6. Wartości i pojęcia związane z płciowością człowieka: męskość, kobiecość, miłość, rodzina, rodzicielstwo. Znaczenie odpowiedzialności w przeżywaniu własnej płciowości i budowaniu emocjonalnych więzi. Role kobiet i mężczyzn a panujące stereotypy. 7. Inicjacja seksualna, jej uwarunkowania i następstwa. Argumenty biomedyczne, psychologiczne i moralne za opóźnianiem wieku inicjacji seksualnej. 8. Istota seksualności człowieka i jej aspekty. Integracja seksualna. 9. Komplementarność płci - wzajemne dopełnianie się płci w sferach fizycznej, psychicznej, emocjonalnej i społecznej. Rozumienie, akceptacja i szacunek dla osób płci odmiennej. 10. Istota, rodzaje i etapy rozwoju miłości. Różnice w przeżywaniu miłości. 11. Metody rozpoznawania płodności. 12. Metody i środki antykoncepcji. Sposoby ich działania i zasady doboru. 13. Choroby przenoszone drogą płciową i zapobieganie im. AIDS: profilaktyka, aspekt społeczny i etyczny, chory na AIDS w rodzinie. 14. Trudności w osiąganiu tożsamości płciowej, możliwości pomocy. 15. Normy zachowań seksualnych. Przemoc i przestępstwa seksualne; możliwości zapobiegania, sposoby obrony. Informacja o ośrodkach pomocy psychologicznej, medycznej i prawnej. 16. Przygotowanie do małżeństwa. Problemy wierności, zaufania i dialogu. 17. Małżeństwo: jego fazy; trudności i konflikty oraz sposoby ich rozwiązywania; wartość małżeństwa. Macierzyństwo i ojcostwo. Przygotowanie do ról rodzicielskich. Adopcja. Bezdzietność. 18. Przebieg i higiena ciąży. Rozwój prenatalny dziecka. Szkoła rodzenia, poród i naturalne karmienie. Rola rodziców w okresie oczekiwania na narodziny dziecka, w czasie porodu i po narodzinach. 19. Funkcje rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem wychowania dzieci w rodzinie. Znaczenie prawidłowych postaw rodzicielskich dla rozwoju dziecka. Samotne rodzicielstwo. 20. Nieplanowana ciąża; sposoby szukania pomocy w sytuacjach trudnych. 21. Aborcja jako zagrożenie dla zdrowia psychicznego i fizycznego - aspekty: prawny, medyczny i etyczny. 22. Konflikty w rodzinie i ich przyczyny. Sposoby rozwiązywania konfliktów. 23. Przemoc w rodzinie. Wykorzystywanie seksualne. Profilaktyka. Możliwości uzyskiwania pomocy. 24. Zagrożenia życia społecznego: alkoholizm, narkomania, agresja, sekty, pornografia. 25. Prawodawstwo dotyczące rodziny. Zawarcie małżeństwa, separacja, rozwód. Prawa i obowiązki małżonków i rodziców, prawa dziecka. Obowiązki państwa wobec rodziny. 26. Człowiek wobec niepełnosprawności, starości, choroby, umierania i śmierci, w tym w aspekcie życia rodzinnego. 27. Poradnictwo młodzieżowe i rodzinne w Polsce. Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. 5

IV ZASADY PROWADZENIA ZAJĘĆ. Przebieg całego cyklu zajęć oparty jest na wspólnie ustalonych przez prowadzącego uczniów zasadach. Zasady te zostają określone w trakcie pierwszych zajęć. Zobowiązują one wszystkich uczestników do określonego zachowania się w trakcie trwania wszystkich spotkań. Mają one za zadanie redukowanie negatywnych zachowań, wywoływanie pozytywnych oraz wytworzenie atmosfery bezpieczeństwa. Podstawowe zasady, które wprowadza osoba prowadząca to: 1. Zasada tajemnicy spotkania - sformułowana jako postulat nie wynoszenia tego o czym mówią poszczególni uczestnicy poza grupę. 2. Zasada traktowania tego o czym jest mowa na zajęciach poważnie. 3. Zasada prowadzenia zajęć dla obu płci i o obu płciach 4. Przekazywanie aktualnej, obiektywnej wiedzy, zarówno dodatnich jak i ujemnych stron poszczególnych zagadnień. Lista zasad może zostać poszerzona, jeśli takie jest zapotrzebowanie wszystkich członków grupy biorących udział w zajęciach. V. METODY l TECHNIKI PRACY W trakcie realizacji programu obok metod tradycyjnych takich jak: praca z tekstem, wykład wykorzystano głównie aktywne metody prowadzenia zajęć takie jak: pogadanka, dyskusja, burza mózgów", drama (inscenizacja), rozmowa kierowana, gry i zabawy edukacyjne, praca w grupach, praca w parach, metoda mówiącej ściany, drzewko decyzyjne, analizę SWOT, mapę mentalną, metoda sytuacyjna (studium przypadku), metody audiowizualne. Aktywne metody nauczania oparte na pracy grupowej ułatwiają proces uczenia się, ożywiają atmosferę w klasie. WYKŁAD wymaga od nauczyciela bardzo starannego przygotowania. Powinien być prowadzony dynamicznie i interesująco, z wykorzystaniem odpowiednich środków dydaktycznych, takich jak prezentacja multimedialna, plansze, slajdy itp. Wykład może stanowić wstęp do pogadanki czy dyskusji. Należy pamiętać, że wykład nie powinien trwać dłużej niż 15-20 minut. POGADANKA należy do metod, aktywizujących uczniów. Nauczyciel powinien dbać o poprawne formułowanie pytań, logicznie wiążących się ze sobą. Najlepiej stawiać pytania o charakterze problemowym, gdyż sprzyja to kształtowaniu u uczniów samodzielności w myśleniu. Tą metodą mogą być wprowadzane tematy dotyczące zmian fizycznych i psychicznych towarzyszących dojrzewaniu. W trakcie innych zajęć, np. na temat higieny okresu dojrzewania, pogadanka może mieć charakter podsumowujący. DYSKUSJA to metoda aktywizująca uczniów do twórczego myślenia, kształtująca umiejętność wymiany poglądów i precyzowania własnego stanowiska. Warunkiem poprawnie prowadzonej dyskusji jest jasne sformułowanie problemu przez nauczyciela oraz wcześniejsze przygotowanie się uczniów do tematu. Rolą nauczyciela jest zadbanie o to, by dyskusja była prowadzona w atmosferze wzajemnego szacunku. Dyskusja może mieć charakter podsumowujący, np. w przypadku realizacji tematu dotyczącego różnic psychoseksualnych między płciami. Oprócz dyskusji zaplanowanych przez nauczyciela może dochodzić do dyskusji spontanicznych, co zwykle świadczy o zainteresowaniu tematem lub różnicy zdań między uczniami (lub między uczniami i nauczycielem). BURZA MÓZGÓW" to metoda, która umożliwia np. wybranie sposobów rozwiązania jakiegoś problemu. Podczas pracy z uczniami należy pamiętać o przestrzeganiu kilku ważnych zasad: - żaden z pomysłów nie może być krytykowany, wyśmiewany czy oceniany przez innych, - zgłoszone pomysły są wspólnie rozpatrywane, opracowywane i hierarchizowane, - ostatnim etapem jest wybór najlepszego rozwiązania. Tą metodą można rozpocząć lekcję dotyczącą relacji międzyludzkich: zakochanie, miłość. 6

DRAMA (INSCENIZACJA) To metoda uczenia się przez doświadczenie. W dramie występuje: - świadome odgrywanie ról - odniesienie do doświadczeń osobistych uczestników - analiza tego co działo się z uczestnikami dramy podczas odgrywania ról Sposób przeprowadzenia Nauczyciel przedstawia sytuację problemową wymagającą rozwiązania ( dobrze jeśli między bohaterami scenki zachodzi konflikt interesów). Przydziela role chętnym uczniom. (Należy unikać obsadzania uczniów rolach bliskich ich życiu. Jeśli odgrywamy kilka scenek najlepiej stosować jak największą rotację uczestników). Prowadzący ustala czas i miejsce akcji itp. Jako wprowadzenie może posłużyć film wideo, analiza konkretnego przypadku,, krótkie opowiadanie. Należy wyraźnie określić kiedy scenka zaczyna się a kiedy kończy. Reszta klasy najlepiej jak dostanie konkretne zadania, co pozwoli uczniom uważnie śledzić scenkę i podzielić się swoimi uwagami. Zadania te mogą np. obejmować: obserwację zachowań pozawerbalnych, ocenę realizmu scenki. Następuje odegranie scenki. W trakcie trwania dramy nauczyciel może stosować stop klatkę co ogranicza zjawiska niepożądane. Zakończenie następuje wówczas, gdy udało się zilustrować omawiany temat lub gdy brakuje już pomysłów na jego rozwiązanie. Na zakończenie dramy uczestnicy zostają nagrodzeni oklaskami. Omówienie dramy powinno obejmować: - uczucia pojawiające się podczas odgrywania ról - postawy wyrażane przez grających, - inne warianty scenki, - prawdopodobne konsekwencje zachowań postaci, Uczestnicy dramy mówią o swoich uczuciach, reakcjach o tym z czego są zadowoleni a z czego nie. Reszta klasy mówi o swoich spostrzeżeniach. Nie wolno krytykować gry uczestników dramy. ROZMOWA KIEROWANA daje uczniom szansę wypowiadania się w czasie wykładu prowadzonego przez nauczyciela. Może też być formą wprowadzenia w temat, poprzedzać film lub ćwiczenia indywidualne lub grupowe. Metoda ta zwiększa zaangażowanie uczniów. METODA PRACY W GRUPACH odbywa się wtedy, gdy chodzi o zaangażowanie w bezpośrednią pracę jak największej ilości osób i zdynamizowanie pracy. Praca w grupie daje możliwość wypowiedzi osobom nieśmiałym, które mają trudności z wypowiadaniem się przy całej klasie, czy grupie. Praca w grupie musi przebiegać według określonego schematu: po przedstawieniu problemu i wyznaczeniu czasu na jego analizę wybierany jest sekretarz, który pilnuje, aby rozmowa odbywała się na temat i zapisuje wypowiedzi kolegów. Grupa ustala swoje stanowisko, a sekretarz przedstawia je całej klasie po zakończeniu pracy. Podsumowania dokonuje nauczyciel formułując ogólną konkluzję dotyczącą tematu. PRACA W PARACH - ma miejsce w ćwiczeniach wymagających pogłębionej refleksji, szczególnie wtedy, gdy uczniowie jeszcze niezbyt dobrze się znają. Praca w parach sprzyja wypowiadaniu osobistych poglądów. GRY I ZABAWY EDUKACYJNE Wprowadzają uczestnika w sytuacje, w których zdobywa nowe doświadczenia z zaangażowaniem własnego "ja" w fazie ćwiczeniowej, a następnie w fazie oceny umożliwiają przeanalizowanie własnego zachowania. METODA SYTUACYJNA pozwala uczyć się przez analizę przypadku wziętego z życia", np. filmu, listu, tekstu z prasy młodzieżowej. Zadaniem uczniów jest rozwiązanie problemu, podjęcie decyzji bądź ocena sytuacji. Jest to metoda ściśle związana z praktyką. Można ją wykorzystać przy omawianiu konfliktu pokoleń, pozytywnego myślenia, inicjacji seksualnej. MÓWIĄCA ŚCIANA nauczyciel przygotowuje zestaw zdań niedokończonych na dany temat, które uczniowie mają dokończyć. Ćwiczenie umożliwia werbalizację własnych poglądów uczniom, oraz 7

stwarza możliwość poznania poglądów innych osób. Uczniowie zapisują anonimowo dokończenia zdań na samoprzylepnych karteczkach i przyklejają je do tablicy na której zapisane są zdania do dokończenia. DRZEWKO DECYZYJNE jest metodą graficznego procesu podejmowania decyzji. Dzięki niej możemy rozważać: jakie istnieją możliwości rozwiązania danego problemu, jakie mogą być konsekwencje przyjęcia określonego wariantu, jakie wartości uznaje osoba podejmująca decyzje. Metoda ta uczy, jak należy dokonywać wyboru, aby uświadomić jego skutki, które powinny być zgodne z akceptowanymi wartościami. Przebieg: a) Nauczyciel przygotowuje schemat drzewka i podaje problem, który należ rozpatrzyć. b)następnie uczniowie wpisują różne, możliwe rozwiązania. c) Pod kątem przyjętych celów i wartości uczniowie wypełniają kolejny poziom drzewka: pozytywne i negatywne skutki każdego rozwiązania. d) Uczniowie z pomocą nauczyciela podsumowują wyniki dyskusji i wybierają najlepsze rozwiązanie. ANALIZA SWOT jest metodą, która pomaga w ocenie sytuacji i podjęciu właściwej decyzji. Jej nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich słów oznaczających: Strenghts- mocne strony; Weaknesses- słabe strony; Opportunities- szanse; Threats- zagrożenia. Przebieg: a) Nauczyciel przygotowuje na arkuszu papieru schemat SWOT, następnie podaje zagadnienie, które będzie przedmiotem analizy. b) Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy. Każda z nich rozpatruje jeden z aspektów problemu: jego mocne strony, słabe strony, korzyści i możliwe zagrożenia. c) Uczniowie uzupełniają schemat, wpisują wyniki pracy w odpowiednie rubryki. d) Uczniowie wraz z nauczycielem analizują uzupełniony schemat i na jego podstawie wyciągają wnioski. Schemat SWOT Mocne strony Korzyści, szanse Słabe strony Zagrożenia MAPA MENTALNA (POJĘCIOWA) jest graficznym sposobem zapisu informacji, który porządkuje wiadomości i pomaga w znalezieniu związków między nimi. Przy opracowaniu pojęcia można wykorzystać rysunki, symbole, wycinki, krótkie zwroty, hasła. Dzięki tej metodzie możemy uzyskać informacje o dotychczasowych wyobrażeniach i wiedzy na dany temat, sprawdzić opanowaną wiedzę i umiejętności, rozwiązywać problemy, zaplanować działanie, definiować pojęcia. Zbieranie informacji w powyższej metodzie odbywa się przez notowanie skojarzeń. Przebieg: a) Nauczyciel dzieli klasę na kilkuosobowe grupy. Każda z nich otrzymuje arkusz papieru. b) Uczniowie w centrum arkusza umieszczają pojęcie kluczowe (temat) podane przez nauczyciela c) Uczniowie przygotowują swoje skojarzenia związane z danym pojęciem. Można je przedstawić w formie haseł, symboli, rysunków, zdjęć, wycinków. d) Uczniowie porządkują zebrane informacje i umieszczają je na arkuszach tworząc mapy. e) Uczniowie prezentują przygotowane mapy. ANKIETA wymaga od nauczyciela starannego przygotowania zestawu informacji dotyczących omawianego zagadnienia. Zadanie uczniów polega na dokonaniu wyborów zgodnych z własnymi preferencjami, wiadomościami, poglądami. Uczniowie mogą pracować indywidualnie lub w grupach. Ankieta na temat Jakie zmiany fizyczne towarzyszą dojrzewaniu?", przeprowadzona na początku lekcji, może ukazać konieczność wyjaśnienia zagadnień niezrozumiałych dla uczniów. METODA AUDIOWIZUALNA wykorzystuje w nauczaniu materiały audiowizualne, takie jak film, prezentacja multimedialna. 8

VI. PROGRAM NAUCZANIA KLASA I SZCZEGÓŁOWE CELE 1.Wiedzieć, jaki zakres treści obejmują zajęcia. 2. Rozumieć zasady dotyczące kultury dyskusji, aktywności i otwartości wobec poruszanych problemów obowiązujące na zajęciach. 3. Poznać elementy procesu komunikacji. 4. Poznać technikę aktywnego słuchania, parafrazę. 5.Uświadomić sobie znaczenie procesu komunikacji w kontakcie z drugim człowiekiem. 6. Poznać czynniki zakłócające proces komunikacji. 7. Rozwinąć świadomość własnych wad i zalet. 8. Nauczyć się radzić sobie ze swoimi kompleksami. 9. Poznać źródła stresu i jego wpływ na organizm człowieka. 10. Poznać pozytywne sposoby radzenia sobie ze stresem. 1. Zapoznanie uczniów z programem wychowania do życia w rodzinie. 2. Elementy procesu komunikacji. 3.Komunikacja interpersonalna (aktywne słuchanie parafraza) 4.Czynniki zakłócające proces komunikacji. 5.Samoocena. 6.Pozytywne myślenie. 7. Źródła stresu i jego wpływu na organizm. 8.Sposoby radzenia sobie ze stresem. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Pogadanka, 2.Rozmowa kierowana. 3.Praca w grupach. 4. Gry i zabawy edukacyjne. 5. Praca indywidualna. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Zna zakres i treści programu. 2.Wie jakie zasady będą obowiązywać podczas zajęć. 3.Zna elementy procesu komunikacji. 4.Wie jak aktywnie słuchać, stosować parafrazę. 5.Uzmysławia sobie znaczenie aktywnego słuchania w komunikacji. 6. Zna czynniki zakłócające proces komunikacji. 7.Zna swoje mocne strony. 8.Wie jak radzić sobie z własnymi kompleksami. 9.Zna pozytywne sposoby radzenia sobie ze stresem. 5 godzin w tym 1 z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW 1.Poznać fazy rozwoju psychoseksualnego człowieka ze szczególnym uwzględnieniem okresu adolescencji. 2. Zapoznać się z różnicami w dojrzewaniu dziewcząt i chłopców, oraz w obrębie tej samej płci. 3. Rozumieć rozbieżność potrzeb między płciami. 4. Rozumieć niszczący wpływ środków odurzających na psychikę, zdrowie, budowanie więzi międzyludzkich oraz zachowania seksualne. 5.Uświadomić sobie szkodliwy wpływ pornografii na rozwój psychoseksualny. 6. Rozwinąć postawę tolerancji wobec odmienności seksualnych. 7.Rozumieć i akceptować własną i przeciwną płeć. 8.Rozumieć konieczność przestrzegania higieny osobistej. 1.Rozwój człowieka: a. czynniki, które decydują o rozwoju psychofizycznym b. okresy rozwojowe (prenatalny, noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny,wczesnoszkolny, dorastania adolescencji, dorosłości) 2. Zróżnicowanie tempa rozwoju u dziewcząt i u chłopców 3.Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. 4.Kryteria dojrzałości biologicznej, psychologicznej, społecznej i duchowej. 5.Problemy okresu dojrzewania i sposoby radzenia sobie z nimi. 6.Zagrożenia społeczne związane z okresem dojrzewania. 7.Tolerancja wobec odmienności seksualnych. 8.Higiena okresu dojrzewania. 1.Pogadanka. 2.Rozmowa kierowana 3. Praca w grupach. 4. Drama. 5. Dyskusja. Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Wie jakim fazom rozwojowym podlega psychika oraz rozwój moralny i seksualny człowieka. 2. Zna różnice w dojrzewaniu dziewcząt i chłopców, oraz w obrębie tej samej płci. 3.Rozumie niszczący wpływ środków odurzających na psychikę, zdrowie, budowanie więzi międzyludzkich oraz zachowania seksualne. 4. Wie o szkodliwym wpływie pornografii na rozwój psychoseksualny. 5. Zna problemy okresu dojrzewania. 6. Wie na czym polega problem homoseksualizmu. 7. Wykazuje postawę tolerancji wobec odmienności seksualnych 8.Wie w jaki sposób przestrzegać higieny osobistej. 4 godziny w tym 3 z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców 10

1. Zapoznać się z różnicami psychofizycznymi między kobietą a mężczyzną. 2. Rozwinąć umiejętności rozumienia płci odmiennej. 3.Dostrzegać komplementarność płci. 4. Uświadomić sobie funkcjonowanie stereotypów związanych z płcią. 5.Poznać problem homoseksualizmu. 6.Uświadomić sobie, że miłość jest procesem dynamicznym. 7.Poznać cechy odróżniające zakochanie od miłości dojrzałej. 8.Wiedzieć, czym jest integracja seksualna i rozumieć potrzebę jej osiągania w życiu. 9.Rozumieć istotę inteligencji emocjonalnej. 1.Komplementarność płci wzajemne dopełnianie się płci w sferze psychicznej, fizycznej i emocjonalnej. 2.Role kobiety i mężczyzny a panujące stereotypy. 3. Tożsamość płciowa - męskość i kobiecość. 4. Miłość dojrzała i etapy jej rozwoju. 5. Potrzeba integracji seksualnej. 6.Inteligencja emocjonalna: - rozróżnianie własnych emocji i uczuć, - komunikowanie emocji i uczuć, - empatia - radzenie sobie z negatywnymi emocjami. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Pogadanka 2.Rozmowa kierowana. 3.Praca w grupach. 4. Burza mózgów. 5. Gry i zabawy edukacyjne. 6. Drama. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Umie określić różnice między kobiecością a męskością 2. Zwiększa swoją umiejętność rozumienia płci odmiennej 3.Uświadomia sobie potrzebę integracji seksualnej i kształtuje postawę akceptującą dla mądrego kierowania własnymi potrzebami oraz pragnieniami erotycznymi i seksualnymi. 4.Uzmysłowia sobie znaczenie miłości w życiu człowieka i zna etapy jej rozwoju. 5. Wie, że miłość jest procesem dynamicznym i złożonym. 6. Rozumie istotę inteligencji emocjonalnej. 4 godziny w tym 1 z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców 11

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW 1.Udoskonalić umiejętność organizacji pracy w grupie. 2.Zwerbalizować własne poglądy. 3. Poznać poglądy innych osób. 1.Podsumowanie wiadomości i umiejętności obejmujących zagadnienia omawiane w klasie I. 2.Rozwijanie umiejętności komunikacji w grupie. 1.Rozmowa kierowana. 2.Mówiąca ściana lub mapa mentalna. Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Potrafi współpracować w grupie. 2. Zna odpowiedzi na nurtujące go pytania. 3. Zna poglądy innych osób. 4.Potrafi werbalizować własne poglądy. 1 godzina 12

PROGRAM NAUCZANIA KLASA I I SZCZEGÓŁOWE CELE 1.Rozumieć pojęcie zachowania asertywnego. 2. Uświadomić sobie różnicę między zachowaniem asertywnym, agresywnym i uległym. 3. Umieć skutecznie powiedzieć NIE w sytuacji nacisku. 4. Umieć radzić sobie z krytyką. 5.Lepiej rozumieć sytuację decyzyjnąprzesłanki wyboru, koszty i zyski, rozważyć rozwiązania alternatywne. 6.Umieć przewidzieć pozytywne i negatywne konsekwencje podjętej decyzji. 7.Umieć analizować problem według schematu decyzyjnego. 8. Znać techniki negocjacji. 1. Asertywność- skuteczne odmawianie. 2.Zachowanie asertywne, agresywne, uległe. 3.Etapy podejmowania decyzji. 4. Decyzje alternatywne i ich skutki. 5. Techniki negocjacji. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1Pogadanka. 2.Rozmowa kierowana 3. Drama. 4. Burza mózgów. 5. Drzewko decyzyjne. 6. Analiza SWOT. 7. Praca w parach. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1. Zna pojęcie zachowania asertywnego 2. Odróżnia zachowanie asertywne od agresywnego i uległego. 3. Potrafi skutecznie powiedzieć nie w sytuacji nacisku. 4. Wie jak radzić sobie z krytyką. 5. Umie przewidzieć pozytywne i negatywne konsekwencje podjętej decyzji. 6.Umie analizować problem według schematu decyzyjnego. 7.Potrafi stosować model podejmowania decyzji w codziennym życiu. 8. Zna techniki negocjacji. 4 godziny 13

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW 1.Posiadać podstawowe wiadomości dotyczące fizjologii płodności. 2.Umieć rozpoznawać objawy płodności. 3.Poznać jedno- i wielowskaźnikowe metody Naturalnego Planowania Rodziny (NPR) i ich skuteczność. 4. Wiedzieć, że NPR jest właściwą alternatywą dla antykonecpcji. 5. Znać nowoczesne aparaty i programy komputerowe wspierające wyznaczanie faz płodności i niepłodności. 6. Kształtować współodpowiedzialność za podejmowanie działania w sferze seksualnej. 1.Biologia prokreacji. 2.Metody naturalnego planowania rodziny: - metoda termiczna - metoda owulacji Bilingsa - metoda objawowotermiczna Roetzera 3. NPR jako alternatywa dla antykoncepcji. 4. Aparat wspierające wyznaczanie faz płodności i niepłodności (Bioself, Pearly, Lady-Comp, Persona oraz programy komputerowe : Biomarker, CTLife) 1.Wykład połączony z pokazem (foliogramy, plansze, prezentacja multimedialna) prezentującymi zmiany hormonalne w cyklu kobiecym oraz możliwość rozpoznawania okresów niepłodnych i płodności. 2. Rozmowa kierowana. 3. Ćwiczenia na kartach obserwacji cyklu wg wybranej metody objawowo-termicznej. Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1. Zna psychofizjologię procesów rozrodczych. 2. Zna metody rozpoznawania płodności. 3. Wie, jak prowadzić zeszyt obserwacji cyklu. 4. Zna najnowsze aparaty i programy komputerowe wspierające wyznaczanie faz płodności i niepłodności. 2 godziny z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców 14

1.Wiedzieć czym jest integracja seksualna. 2.Znać konsekwencje fizyczne i psychiczne wczesnej inicjacji seksualnej. 3. Znać najczęstsze motywy jakimi kierują się młodzi ludzie podejmując przedwcześnie współżycie płciowe. 4.Zapoznać się z argumentami przemawiającymi za opóźnieniem inicjacji seksualnej. 5.Uświadamiać sobie zagrożenie chorobą AIDS w kontekście problemu inicjacji seksualnej. 6. Zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności za poczęte życie człowieka. 7.Znać zagrożenia płynące z decyzji o przerwaniu ciąży. 8.Zrozumieć, że jest wiele innych sposobów na rozwiązanie problemu niechcianej ciąży ( rodzina zastępcza, adopcja). 1.Istota seksualności człowieka i jej aspekty. 2. Integracja seksualna. 3.Inicjacja seksualna jej uwarunkowania i następstwa postawa odpowiedzialności za poczęte życie człowieka. 4.Argumenty za opóźnieniem inicjacji seksualnej. 5.Inicjacja seksualna a AIDS. 6.Nieplanowana ciąża sposoby szukania pomocy w sytuacjach trudnych. 7. Konsekwencje medyczne, psychiczne i moralne podjęcia decyzji o aborcji. Syndrom proaborcyjny. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Rozmowa kierowana. 2.Burza mózgów. 3.Dyskusja. 4.Metoda sytuacyjna: (listy, artykuły). 5.Praca w grupach. 6. Pogadanka. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1. Wie czym jest integracja seksualna. 2.Zna konsekwencje fizyczne i psychiczne wczesnej inicjacji seksualnej. 3.Rozumie na czym polega podejmowanie dojrzałych decyzji w sprawach partnerskich, małżeńskich i rodzicielskich. 4. Wie czym jest odpowiedzialność za siebie i drugiego człowieka w sytuacji nieplanowanego rodzicielstwa. 5. Zna zagrożenia płynące z decyzji o przerwaniu ciąży. 6. Zna inne sposoby na rozwiązanie problemu niechcianej ciąży (rodzina zastępcza, adopcja). 2 godziny w tym 1 z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców 15

1.Wiedzieć, jakie są najczęstsze choroby przenoszone drogą płciową. 2. Znać procesy biomedyczne HIV/AIDS i kształtować postawę życzliwości wobec zarażonych i chorych na AIDS. 3.Wiedzieć, jak uniknąć zakażenia wirusem HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. 4. Rozwinąć postawę tolerancji w stosunku do osób zakażonych wirusem HIV. 1.Choroby przenoszone drogą płciową: - drogi zakażenia, - profilaktyka - aspekty społeczne 2. HIV/AIDS: - rozróżnianie stanu zakażenia i choroby - właściwa postawa w stosunku do zakażonych i chorych. 3. Tolerancja do osób zakażonych wirusem HIV. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1 Wykład zobrazowany foliogramami, planszami lub prezentacją multimedialną. 2. Rozmowa kierowana. 3. Praca w grupach. 4. Mapa mentalna. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Uzmysłowi sobie, że choroby przenoszone drogą płciową, w tym AIDS, mogą stać się problemem młodego człowieka. 2. Posiada informacje o najczęstszych chorobach przenoszonych drogą płciową, w tym AIDS i zna zasady profilaktyki. 3. Wykazuje postawę tolerancji w stosunku do osób zakażonych wirusem HIV. 2 godziny w tym 1 z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców 16

1.Znać podstawowe środki antykoncepcyjne, ich działanie, skutki uboczne stosowania. 2. Kształtować współodpowiedzialność za podejmowanie działania w sferze seksualnej. 3. Wiedzieć, jak uniknąć zakażenia wirusem HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. 4.Zwiększyć świadomość odpowiedzialności za podejmowane działania w sferze seksualnej. 1.Podział środków antykoncepcyjnych (mechaniczne, chemiczne, hormonalne). 2.Mechanizm działania tabletki hormonalnej. 3.Różnice w działaniu środków antykoncepcyjnych, skuteczność, skutki uboczne. 4.Zapobieganie zakażeniu chorób przenoszonych drogą płciową. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Praca z tekstem lub wykład na temat środków antykoncepcyjnych. 2.Rozmowa kierowana. 3.Praca w grupach. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Zna mechanizm działania poszczególnych środków antykoncepcyjnych ich skuteczność i skutki uboczne. 2. Umie odróżnić działanie antykoncepcyjne od poronnego. 3. Uświadomi sobie potrzebę współodpowiedzialności za prokreację i poczęcie dziecka. 4. Zwiększy świadomość odpowiedzialności za podejmowane działania w sferze seksualnej. 1 godzina 17

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW 1.Uświadomić sobie wagę niektórych kryteriów wyboru współmałżonka. 2.Znać uwarunkowania udanego związku małżeńskiego. 3.Znać skutki prawne zawarcia małżeństwa oraz przeszkody w jego zawarciu. 4. Wiedzieć, do kogo się zwrócić o poradę; znać telefony zaufania i adresy poradni. 1.Wybór współmałżonka: -analiza motywów, jakimi kierują się ludzie przy wyborze współmałżonka, -motywy dojrzałe ( miłość, przyjaźń, chęć założenia rodziny) -motywy niedojrzałe(chęć ucieczki z domu, nieplanowana ciąża, zdobycie wartości materialnych). 2. Ślub; waga przysięgi małżeńskiej. 3. Małżeństwo w ujęciu prawnym: - zasady prawa małżeńskiego -zawarcie małżeństwa -przeszkody dotyczące zawarcia związku małżeńskiego -skutki prawne zawarcia małżeństwa. 4. Poradnictwo młodzieżowe i rodzinne. 1.Pogadanka. 2.Praca w grupach; motywy wyboru współmałżonka prawidłowe i nieprawidłowe. 3.Dyskusja-kryteria wyboru współmałżonka. 4.Praca w parach: analiza treści przysięgi małżeńskiej. 5. Praca w grupach. Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Rozumie znaczenie motywów i kryteriów wyboru współmałżonka. 2. Wie, jakie są warunki udanego, trwałego małżeństwa. 3. Uświadamia sobie obowiązki wynikające z zawarcia związku małżeńskiego i złożenia przysięgi małżeńskiej. 4. Zna zasady prawa małżeńskiego. 5. Wie, do kogo zwrócić się o poradę; zna telefony zaufania i adresy poradni. 2 godziny 18

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW 1.Udoskonalić umiejętność organizacji pracy w grupie. 2.Zwerbalizować własne poglądy. 3. Poznać poglądy innych osób. 1.Podsumowanie wiadomości i umiejętności obejmujących zagadnienia omawiane w klasie II 2. Rozwijanie umiejętności komunikacji w grupie. 1.Rozmowa kierowana.. 2.Mówiąca ściana lub mapa mentalna. Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Potrafi współpracować w grupie. 2. Zna odpowiedzi na nurtujące go pytania. 3.Zna poglądy innych osób. 4.Potrafi werbalizować własne poglądy. 1 godzina 19

PROGRAM NAUCZANIA KLASA I I I SZCZEGÓŁOWE CELE 1.Zapoznać się z prenatalnym rozwojem dziecka i wpływem czynników zewnętrznych na jego rozwój. 2.Poznać zasady higieny kobiety w ciąży ze szczególnym uwzględnieniem zapobiegania zespołowi FAS i wadom cewy nerwowej. 2. Zapoznać się z rolą szkoły rodzenia w przygotowaniu do porodu. 3.Wiedzieć jaki wpływ na rozwój płodu ma zdrowie kobiety oraz jej tryb życia. 4.Znać fazy porodu. 5. Wiedzieć o zaletach naturalnego karmienia. 6.Poznać przyczyny bezdzietności i sposoby leczenia; naprotechnologia a metoda in vitro. 1.Przebieg i higiena w okresie ciąży ( uwaga - FAS) 2. Prenatalny rozwój dziecka. Wpływ czynników pozytywnych i negatywnych na rozwój dziecka. 3. Rola szkoły rodzenia w przygotowaniu do porodu. 4. Poród, połóg, naturalne karmienie piersią. 5.Bezdzietność: przyczyny, leczenie ze szczególnym uwzględnieniem naprotechnologii, metoda in vitro. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Wykład zobrazowany foliogramami, planszami lub prezentacją multimedialną. 2. Rozmowa kierowana. 3. Metody audiowizualne. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Wie jaki tryb życia powinna prowadzić kobieta w czasie oczekiwania na dziecko. 2. Orientuje się, jakie zagrożenia niesie alkohol spożywany przez ciężarną kobietę (zespół FAS) 3. Zna fazy porodu i zalety naturalnego karmienia. 4.Zna procedurę leczenia niepłodnościnaprotechnologia oraz sztucznego zapłodnienia in vitro. 5 godzin w tym 3 z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców. 20

1.Rozumieć cel i sens miłości małżeńskiej. 2.Rozumieć rolę kobiety i mężczyzny w budowaniu więzi. 3.Znać cechy gwarantujące trwałość związku małżeńskiego. 4. Znać funkcje rodziny i umieć je scharakteryzować. 5.Zdobyć wiadomości w zakresie relacji małżeńskich i ich wpływu na trwałość związku małżeńskiego i rodziny. 6. Rozumieć pojęcie rodziny w różnorodnych aspektach: rodzina niepełna, adopcyjna, zastępcza, nieformalna. 7. Umieć określić postawy rodzicielskie wobec dzieci. 8. Znać obowiązki rodziców wobec dzieci i dzieci wobec rodziców. 9.Poznać trudności samotnego rodzicielstwa. 1. Znaczenie odpowiedzialności w budowaniu trwałych więzi. 2.Funkcje rodziny: - prokreacyjna - ekonomiczna - opiekuńcza - socjalizacyjna - wychowawcza - kulturowa - religijna 3.Budowanie prawidłowych relacji między dziećmi a rodzicami. 4.Odpowiedzialne macierzyństwo i ojcostwo. 5.Postawy rodzicielskie. 6. Wzajemne obowiązki rodziców wobec dzieci oraz dzieci wobec rodziców (akty prawne). 7. Samotne rodzicielstwo. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Pogadanka. 2.Rozmowa kierowana. 3. Praca indywidualna -Rysunek (drzewo genealogiczne) 4. Dyskusja. 5. Drama OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Rozumie cel i sens miłości małżeńskiej. 2.Rozumie rolę kobiety i mężczyzny w budowaniu więzi. 3.Zna cechy gwarantujące trwałość związku małżeńskiego. 4. Wie jaką funkcję pełni rodzina. 5.Wie o wpływie relacji małżeńskich na trwałość związku małżeńskiego i rodziny. 6. Rozumie pojęcie rodziny niepełnej, adopcyjnej, nieformalnej. 7. Rozróżnia rodzaje postaw rodzicielskich wobec dzieci. 8. Zna obowiązki rodziców wobec dzieci i dzieci wobec rodziców. 9. Zna trudności samotnegorodzicielstwa 2 godziny 21

1.Znać sposoby komunikowania się w małżeństwie i rodzinie. 2.Znać przyczyny występowania konfliktów oraz zrozumieć konieczność ich rozwiązywania. 3. Wiedzieć, że również konflikty są szansą rozwoju człowieka. 4. Uświadomić sobie własny wpływ na możliwość rozwiązania konfliktu. 5. Znać sposoby rozwiązywania konfliktów. 6. Znać różnicę między rozwodem a separacją. 1.Komunikacja w małżeństwie: -komunikaty typu TY,JA -komunikacja werbalna, niewerbalna. -udzielanie informacji zwrotnych. 2.Zagrożenia komunikacji małżeńskiej. 3.Konflikty: -przyczyny konfliktów i kryzysów, -relacje w małżeństwie i rodzinie -sposoby rozwiązywania konfliktów i zapobieganie kryzysom -konflikt szansą rozwoju i doskonalenia się 4. Separacja i rozwód w małżeństwie. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Rozmowa kierowana. 2.Gry i zabawy edukacyjne. 3.Praca w grupach. 4.Drama. 5. Burza mózgów 6. Mapa mentalna. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1. Zna sposoby skutecznej komunikacji. 2.Wie, jakie są najczęstsze przyczyny konfliktów i zna sposoby ich rozwiązywania. 3. Przekonuje się, że właściwe budowanie relacji w małżeństwie zapobiega jego rozpadowi. 4.Uświadamia sobie własny wpływ na możliwość rozwiązania konfliktu. 5. Zna różnicę między rozwodem a separacją. 2 godziny w tym 1 z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców. 22

1.Znać zagrożenia życia rodzinnego. 2.Wykształtować w sobie postawę szacunku wobec ciała własnego i inny. 3. Rozpoznawać sytuację ryzykowne, w których może dojść do przemocy i nadużyć seksualnych. 4.Znać mechanizm uzależnienia. 5. Wiedzieć, gdzie można uzyskać pomoc. 1.Zagrożenia życia rodzinnego: - agresja i przemoc, - alkoholizm - pornografia - sekty - rozwody 2. Przemoc i nadużycia seksualne wobec dzieci i młodzieży, zapobieganie 3.Miłość i dojrzałość jako najlepszy sposób na przeciwdziałanie zagrożeniom. 4. Poradnictwo. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Pogadanka 2.Praca z tekstem (fragmenty listów z prasy młodzieżowej) 3.Praca w grupach. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1. Ma postawę szacunku wobec ciała własnego i inny. 2. Rozpoznaje sytuacje ryzykowne, w których może dojść do przemocy i nadużyć seksualnych. 3.Rozumie na czym polega mechanizm uzależnienia. 4. Wie, gdzie można uzyskać pomoc. 1 godzina z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców. 23

1. Znać specyfikę problemów ludzi w podeszłym wieku. 2.Rozumieć problemy ludzi sędziwego wieku. 2. Rozwijać w sobie gotowość pomocy ludziom w sędziwym wieku i niepełnosprawnym (wolontariat) 1. Poczucie sensu życia. 2. 2. Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. 3. Człowiek wobec starości, choroby i śmierci. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Pogadanka. 2. Praca w grupach. 3.Dyskusja. 4.Wywiad z osobami sędziwego wieku prezentacja. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Zna specyfikę problemów ludzi w podeszłym wieku. 2.Rozumie problemy ludzi sędziwego wieku. 3.Kształtuje postawę altruistyczną, potrafi podjąć się zadań związanych z pomocą ludziom starszym i chorym. 1 godzina 24

1.Poznać akty prawne regulujące funkcjonowanie rodziny. 2. Znać podstawowe pojęcia dotyczące rodziny. 3. 4.Znać akty prawne dotyczące alimentacji, adopcji i obowiązków państwa wobec rodziny. 4.Poznać prawa dziecka. 5.Wiedzieć, gdzie można uzyskać pomoc w przypadku łamania praw dziecka. 1.Akty prawne regulujące funkcjonowanie rodziny: -Konstytucja RP (art.18,art.48 ust.1 i ust.2, art.53,ust.3,art.72) -Kodeks rodzinny, opiekuńczy i karny -Ustawy ( o pomocy społecznej i funduszu alimentacyjnym, o postępowaniu w sprawach nieletnich) -Deklaracja Praw Człowieka -Konwencja o Prawach Dziecka Karta Praw Rodziny 2. Podstawowe pojęcia dotyczące rodziny (małżeństwo, dziecko, rodzina, powinowactwo, pokrewieństwo) 3.Alimentacja (prawo) 4.Adopcja aspekt prawny i psychologiczno-etyczny. 5. Obowiązki państwa wobec rodziny. 6. Prawa dziecka PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Wykład połączony z prezentacją dokumentów prawnych dotyczących rodziny. 2.Praca w grupach : zaznajomienie się z podstawowymi pojęciami dotyczącymi rodziny (analiza wybranych aktów prawnych) 3.Mówiąca ściana 4.Metoda sytuacyjna. 5.Analiza SWOT OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Zna akty prawne regulujące funkcjonowanie rodziny. 2.Zna podstawowe pojęcia dotyczące rodziny. 3. Zna problem adopcji i alimentacji. 4.Zna prawa dziecka. 5.Wie, gdzie można uzyskać pomoc w przypadku łamania praw dziecka. 2 godziny 25

1.Udoskonalić umiejętność organizacji pracy w grupie. 2.Zwerbalizować własne poglądy. 3. Poznać poglądy innych osób. 1.Podsumowanie wiadomości i umiejętności obejmujących zagadnienia omawiane w klasie III 2. Rozwijanie umiejętności komunikacji w grupie. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW 1.Rozmowa kierowana. 2. Ankieta ewaluacyjna. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Po przeprowadzonej lekcji uczeń: 1.Potrafi współpracować w grupie. 2. Zna odpowiedzi na nurtujące go pytania. 3.Zna poglądy innych osób. 4.Potrafi werbalizować własne poglądy. 1 godzina 26

Bibliografia Augustyn J., Dojrzewanie do życia w miłości, Wydawnictwo M Kraków 2000 Augustyn J., Integracja seksualna, WAM, Kraków 2004. Block J., Intymność w związku, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006. Braun Gałkowska M., Psychologia domowa, Wyd. KUL, Lublin 2008. Braun Gałkowska M., W tę samą stronę, Antologia tekstów, tom I i II, Wyd. Krupski i S-ka, Warszawa 1994. Braun Gałkowska M., W tę samą stronę, Książka dla nauczycieli o wychowaniu i lekcjach wychowawczych., Wyd. Krupski i S-ka, Warszawa 1994. Braun Gałkowska M., Rozmowy o życiu i miłości, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1986. Cekiera CZ., Ryzyko uzależnień, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1994. Celmer Z., Człowiek na całe życie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1986. Chomczyńska- Miliszkiewicz M., Podróż w nieznane o miłości, seksie i rodzinie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997. Duda M. (red.) Odpowiedzialne rodzicielstwo XXI wieku, Wydawnictwo św. Stanisława, Kraków 2010. Fijałkowski W., Naturalny rytm płodności, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1985. Fijałkowski W. (red.) Miłość, prokreacja, odpowiedzialność, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987. Fischaleck Fritz, Uczciwa kłótnia małżeńska. Jak rozwiązywać konflikty, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1990. Fischer R., Ury W., Patton B., Dochodząc do tak, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996. Fromm E.,O sztuce miłości, Wyd. SAGITTARIUS, Warszawa 1992. Goldberg J., Ciemna strona miłości, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 1994. Goleman D., Inteligencja Emocjonalna, Media Rodziona of Poznań, Poznań 1997. Gordon T., Wychowanie bez porażek, Warszawa 1993. Greene Carol, Dlaczego chłopcy i dziewczynki różnią się od siebie, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1993. Grzesiuk L., Trzebińska E., Jak ludzie porozumiewają się, Nasza Księgarnia, Warszawa 1978. Hamer H., Program lekcji wychowawczych dla uczniów wyższych klas szkół podstawowych oraz uczniów liceów i techników, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 1993. 27

Jakubowska B., Jakubowski J., Łypacewicz A., Rylke H., (red), Ja i inni, Wydawnictwa Szkolne i pedagogiczne, Warszawa, 1987. Jak żyć z ludźmi. Umiejętności interpersonalne. Program profilaktyczny dla młodzieży. Ministerstwo Edukacji Narodowej Warszawa 1997. Kippley J., Kippley S., Sztuka naturalnego planowania rodziny, Liga Małżeństwo Małżeństwu, Warszawa 1994. Kornas -Biela D., Rozwój psychofizyczny dziecka przed narodzeniem, Wyd. KUL, Lublin 1993. Krół Fijewska M., Trening asertywności, Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości, Warszawa 1993. Krół Fijewska M., Tam i stamtąd, Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości, Warszawa 1993. Kwiek M., Nowak I., Dorastanie d o miłości, Oficyna Współczesna, Wrocław 1994. Kwiek M., Wychowanie do miłości, Oficyna Współczesna, Wrocław 1991. Malewska M., Narkotyki w szkole i w domu zagrożenie, Towarzystwo Wydawnicze i Literackie, Warszawa 1995. Littauer F., Osobowość plus, Oficyna Wydawnicza Logos, Warszawa 1994. Mary M., Pięć sposobów na miłość, Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza, Warszawa 2005. McGinnis A. L., Sztuka miłości, Oficyna Wydawnicza Vocatio, Warszawa 2000. Mellibruda J., Ja Ty My. Psychologia możliwości ulepszenia kontaktów międzyludzkich, NK, Warszawa 1986. Miazgowicz J. (red.) Wychowanie prorodzinne i seksualne, Wydawnictwo Powiernik Rodzin, Katowice 1998. Moir A., Jessel D., Płeć mózgu, PIW, Warszawa 1993. Ostrowska K., Ryś M., (red) Przygotowanie do życia w rodzinie, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna, Warszawa 1997. Ostrowska K., Tatarowicz J. (red.) Zanim w szkole będzie źle... Profilaktyka zagrożeń. Poradnik dla nauczycieli.centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1996. Papis W.E., Życie i miłość, Pomoce dydaktyczne do programu wychowania dzieci i młodzieży dla szkoły średniej. Wydawnictwo Busola, Warszawa 1995. Płytycz B., Co maturzysta powinien wiedzieć o AIDS, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991. Profilaktyka uzależnień. Program edukacyjny., Ministerstwo Edukacji Narodowej Warszawa 1991. Psychologiczne gry i ćwiczenia grupowe, prezentacje Młodzieżowego Ośrodka Psychologicznego PTP, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 1991. 28

Rees S., Graham R., Bądź sobą. Trening asertywności, Książka i Wiedza, Warszawa 1995. Rylke H., Klimowicz G., Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1982. Ryś M., Konflikty w rodzinie niszczą czy budują, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1994. Ryś, M. Psychologia małżeństwa w zarysie, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej Warszaw 2000. Strenberg R., Weis K., (red.) Nowa Psychologia Miłości Biblioteka Moderatora, Taszów 2007. Strzałkowska A., Życie człowieka. Foliogramy ze scenariuszami do zajęć z zakresu wychowania do życia w rodzinie. Wydawnictwo HLI Europa, Gdańsk 2001. Sujak E., ABC psychologii komunikacji., WAM, Kraków 2007. Sujak E., Poradnictwo małżeńskie i rodzinne, Księgarnia Św. Jacka, Katowice 1995. Sujak E., Małżeństwo pielęgnowane, Księgarnia Św. Jacka, Katowice 1991. Troszyński M. (red.) Naturalne Planowanie Rodziny, Wydawnictwo Polskiego Stowarzyszenia NPR, Warszawa 2006. Wojciszke Bogdan, Psychologia miłości., Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2009. Wójcik Elżbieta, Rozwój miłości w małżeństwie, Duszpasterstwo Rodzin Archidiecezji Poznańskiej, Poznań 1988. Żebrowska M., Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986, Zubrzycka E., Narzeczeństwo, małżeństwo, rodzina, rozwód? Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1993. 29