dr Adam Salomon Ekonomika w Przedsiębiorstwach Transportu Morskiego wykład 07 MSTiL (II stopień)
program wykładu 07. 1. Inwestycje w przeds. transportu morskiego. 2. Wybrane metody oceny opłacalności projektów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach TM (metody statyczne rachunek porównawczy kosztów, rachunek porównawczy zysków, rachunek stóp zwrotu). 2
Cechy procesu działalności w TM (1/14) 1. Jednoczesność produkcji i konsumpcji (nie ma produktu (usługi) poza procesem transportowym), a produkt (efekt działalności gospodarczej) ma charakter nierzeczowy. 3
Cechy procesu działalności w TM (2/14) 2. Ma charakter wtórny, pochodny do działalności produkcyjnej i do sfery działalności handlowej. Charakter popytu indukowanego (ten popyt zostaje pobudzony popytem na rynkach towarowych). Rynki frachtowe są pod silną presją rynków towarowych. 4
Cechy procesu działalności w TM (3/14) 3. Elastyczność cenowa popytu i podaży na usługę transportu jest pochodna elastyczności cenowej popytu i podaży produktu. 5
Cechy procesu działalności w TM (4/14) 4. Duża nierytmiczność i nierównomierność tego procesu produkcji widoczna w okresach czasu (wiąże się to z sezonowością). 6
Cechy procesu działalności w TM (5/14) 5. Ograniczona substytucyjność (zastępowanie) w porównaniu do innych działalności. 90% handlu światowego realizowana jest drogą morską. Zastępowanie tzw. mostami transportowymi (albo drogą morską albo kolejową). 7
Cechy procesu działalności w TM (6/14) 6. Komplementarność (zastępowanie, współpraca) w tej działalności transportowej jest relatywnie wysoka w porównaniu do innych. 8
Cechy procesu działalności w TM (7/14) 7. Działalność transportowa w TM jest bardzo kapitałochłonna w porównaniu do innych działalności transportowych (kolejnym - pod względem kapitałochłonności - jest transport kolejowy). 9
Cechy procesu działalności w TM (8/14) 8. Krótki okres eksploatacji podstawowego składnika produkcyjnego jakim jest statek: 11,5-12,5 średnia wieku statków (średni cykl życia jednostki to 20 lat). 10
Cechy procesu działalności w TM (9/14) 9. W strukturze kapitału przedsiębiorstw armatorskich niski jest udział kapitału obrotowego (do stałego). 11
Cechy procesu działalności w TM (10/14) 10. Istnieje w segmencie transportu morskiego możliwość odnowy statków (1-1,5 roku). Czarter jest możliwością czasowego pozyskania środka transportu. Slot prawo do korzystania z określonych przedziałów czasowych. W odniesieniu do statku to wynajęcie od armatora przestrzeni ładunkowej na statku na każdy rejs. 12
Cechy procesu działalności w TM (11/14) 11. Wysoki stopień umiędzynarodowienia poza tym rynkiem działalność ta jest regulowana przez organizacje międzynarodowe (konwencje), a nie tylko krajowe. Działalność odbywa się w warunkach pewnych standardów międzynarodowych. 13
Cechy procesu działalności w TM (12/14) 12. Występuje duża zależność działalności w TM od innych działalności (łańcuchy dostaw), integralny komponent łańcuchów dostaw. 14
Cechy procesu działalności w TM (13/14) 13. Morski środek transportu jest dającym się wyodrębnić w sensie prawnym, ekonomicznym, produkcyjnym, zakładem produkcyjnym. Można go też rozliczać (prawnie, finansowo). 15
Cechy procesu działalności w TM (14/14) 14. Niska skala ryzyk inwestycyjnych i eksploatacyjnych w porównaniu z innymi działalnościami (mamy do czynienia z reasekuracją towarzystwa asekuracyjne korzystają z reasekuracyjnych). Jeśli przewoźnik jest dobrze ubezpieczony to nic finansowo nie straci. 16
Metody oceny opłacalności projektów inwestycyjnych w TM główne rodzaje statyczne (niedyskontowe, proste) dynamiczne (dyskontowe, złożone) 17
Statyczne metody oceny opłacalności projektów inwestycyjnych w TM cechy Podstawową cechą charakteryzującą statyczne metody oceny opłacalności projektów gospodarczych jest nieuwzględnienie zmieniającej się wartości pieniądza w czasie. Formuły statyczne stosowane są najczęściej do wstępnej oceny projektów inwestycyjnych oraz do inwestycji niewielkich lub inwestycji o krótkim czasie realizacji i eksploatacji. Zaletą metod statycznych jest ich prostota i niska czasochłonność wyliczeń. 18
Kiedy należy stosować statyczne metody oceny opłacalności 1. we wstępnych fazach procesu przygotowania przedsięwzięć inwestycyjnych, gdy nie ma jeszcze szczegółowej i rozbudowanej informacji dotyczącej danego przedsięwzięcia; 2. w przypadku przedsięwzięć o stosunkowo krótkim ekonomicznym cyklu życia, gdy różne rozłożenie w czasie nakładów i efektów nie wpływa w decydujący sposób na ocenę opłacalności przedsięwzięcia; 3. w przypadku przedsięwzięć o niewielkiej skali, gdy zarówno nakłady, jak i efekty są niewielkie i nie naruszają pozycji rynkowej oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej firmy. 19
Cechy metod statycznych przy wybranych kryteriach kryterium podstawy matematyczne czynnik czasu elementy finansowe uwzględniane w szacunkach kryterium decyzyjne cechy metod statycznych w zasadzie brak (nie występuje matematyka finansowa) ewentualna zmiana wartości pieniądza w czasie nie jest uwzględniana koszty, przychody, nakłady zysk (podejście memoriałowe, nominalne) najczęściej subiektywne 20
Statyczne metody oceny opłacalności projektów inwestycyjnych w TM rachunek porównawczy kosztów rachunek porównawczy zysku prosty okres zwrotu 21
Rachunek porównawczy kosztów (account of comparative cost) 22
Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) Rachunek ten stosowany jest stosunkowo często, zwłaszcza w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych odtworzeniowomodernizacyjnych. Zwykle stanowi narzędzie wyboru najlepszego wariantu spośród analizowanych wariantów realnych, charakteryzujących się identycznością przychodów (korzyści), lecz zróżnicowanych pod względem kosztów ponoszonych do ich uzyskania. 23
Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) K c = K k + K op = A + Z k + K op = M R n + M + R i + K 2 op gdzie: K c koszty całkowite; K k koszty inwestycyjne; K op koszty operacyjne; A amortyzacja; Z k koszty alternatywne z kapitału (koszty utraconych korzyści); M nakłady inwestycyjne; R wartość końcowa (rezydualna) po wycofaniu obiektu z eksploatacji; n przyjęty okres eksploatacji; i oczekiwana stopa zwrotu kapitału. 24
Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) kryterium decyzyjne W tych warunkach decyzyjnych kryterium wyboru wariantu najlepszego jest minimalizacja ponoszonych kosztów w jednostce czasu, najczęściej 1 roku. 25
Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) krytyczny poziom produkcji (1) W praktyce może wystąpić sytuacja, w której trudno jest precyzyjnie ustalić rozmiary produkcji, a koszty stałe i koszty zmienne porównywalnych wariantów są wyraźnie zróżnicowane. Wówczas konieczne jest ustalenie krytycznego poziomu produkcji, który jest określony przez punkt zrównania się kosztów alternatywnych obu rozwiązań. 26
Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) krytyczny poziom produkcji (2) W tym celu można zastosować następujące funkcje kosztów wariantu 1. i 2.: K = K k x K = K k x c s1 + 1 z1 c s2 + 2 z2 gdzie: K c1 całkowite koszty produkcji w wariancie 1; K c2 całkowite koszty produkcji w wariancie 2; K s1 koszty stałe w wariancie 1; K s2 koszty stałe w wariancie 2; k z1 koszty zmienne jednostkowe w wariancie 1; k z2 koszty zmienne jednostkowe w wariancie 2; x wielkość produkcji. 27
Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) krytyczny poziom produkcji (3) Ustalenie wartości krytycznej wymaga spełnienia warunku: K + k x = K + 1 z1 s2 k s z2 x lub: x kr = K k s2 z1 K k s1 z2 28
Rachunek porównawczy zysków (account of comparative profit) 29
Rachunek porównawczy zysku (1) (metoda statyczna) Rachunek porównawczy zysku posiada jedną zasadniczą zaletę wiąże jednocześnie przychody z kosztami ich uzyskania. Rachunek posiada jedną ważną wadę: najczęściej roczny okres rachunku, co powoduje, że jest on stosowany do oceny projektów drobnych, dotyczących zakupu małych statków czy urządzeń o relatywnie niskich nakładach inwestycyjnych. 30
Rachunek porównawczy zysku (2) (metoda statyczna) Uwaga: Ograniczenie się jedynie do rachunku porównawczego kosztów może prowadzić do podjęcia niewłaściwych (błędnych) decyzji inwestycyjnych, szczególnie w sytuacji, gdy inwestycja przy wyższym koszcie daje wyższe przychody. 31
Rachunek porównawczy zysku (metoda statyczna) kryterium decyzyjne (1) W odniesieniu do pojedynczej inwestycji musi być prawdziwa nierówność: Z = P K 0 gdzie: Z przeciętny roczny zysk z określonej działalności gospodarczej; P roczne przychody z określonej działalności gospodarczej; K roczne koszty określonej działalności gospodarczej. 32
Rachunek porównawczy zysku (metoda statyczna) kryterium decyzyjne (2) Porównując alternatywne rozwiązania przy kryterium porównawczym zysk najlepszy jest wariant inwestycyjny, który oprócz powyższego warunku (większy od zera) spełnia jeden dodatkowy: jego zysk jest maksymalny spośród wszystkich innych (możliwych do zaistnienia). 33
Rachunek porównawczy zysku (metoda statyczna) kryterium decyzyjne (3) W praktyce często zdarza się jednak, że rozmiary produkcji zastosowane do wyznaczenia poszczególnych wariantów nie są zbyt precyzyjnie obliczone. Należy w takiej sytuacji określić krytyczny poziom produkcji, przy którym wielkość zysku jest równa dla wszystkich analizowanych wariantów. 34
Rachunek porównawczy zysku (metoda statyczna) kryterium decyzyjne (4) W przypadku oceny dwóch wariantów określenie krytycznego poziomu produkcji (za pomocą tzw. funkcji zysku) dokonuje się na podstawie poniższej zależności: p x k x K = K 1 z1 s1 2 z2 s2 p x k x gdzie: lewa strona równania zysk w wariancie 1 (Z 1 ); prawa strona równania zysk w wariancie 2 (Z 2) ; p 1 cena jednostkowa towaru lub usługi w wariancie 1; p 2 cena jednostkowa towaru lub usługi w wariancie 2; x krytyczna wielkość produkcji towaru lub usługi; k z1 koszty zmienne jednostkowe wyprodukowania towaru lub usługi w wariancie 1; k z2 koszty zmienne jednostkowe wyprodukowania towaru lub usługi w wariancie 2; K s1 koszty stałe związane z wyprodukowaniem towaru lub usługi w wariancie 1; K s2 koszty stałe związane z wyprodukowaniem towaru lub usługi w wariancie 2. 35
Prosty okres zwrotu (payback period) 36
Prosty okres zwrotu (Payback Period) Okres zwrotu (PP - payback period) określa liczbę lat, w której dodatnie przepływy pieniężne netto z inwestycji pokryją poniesione nakłady inwestycyjne, a więc jest to liczba lat, po której skumulowane przepływy pieniężne netto osiągną wartość równą zero. W metodzie tej należy obliczyć iloraz łącznej sumy nakładów i sumy rocznych wpływów z realizacji inwestycji. Rezultatem działania jest liczba określająca okres zwrotu nakładów. 37
Bezwzględny i względny okres zwrotu (Payback Period) Kryterium okresu zwrotu występuje w dwóch możliwych wersjach jako bezwzględny okres zwrotu, określany liczbą lat, w ciągu których poniesiony nakład inwestycyjny zrówna się z sumą corocznych wpływów pieniężnych oraz jako względny okres zwrotu, określany liczbą lat, po upływie których dodatkowy nakład inwestycyjny z dwóch analizowanych wariantów ocenianej inwestycji, zrówna się z sumą corocznych oszczędności w kosztach eksploatacyjnych, liczonych jako różnica kosztów eksploatacji obu wariantów inwestycyjnych. 38
Prosty okres zwrotu (Payback Period) Samo określenie okresu zwrotu nie nastręcza zbyt wielu trudności rachunkowych. Jeśli np. wpływy pieniężne w pierwszym roku wynoszą 50000 PLN, w drugim roku 10000 PLN, w trzecim roku 20000 PLN i w czwartym roku 10000 PLN, a nakłady inwestycyjne (razem) wynoszą 70000 PLN, to okres zwrotu nakładów inwestycyjnych wynosi dokładnie 2,5 roku, z następującym rozkładem: w pierwszym roku nastąpi zwrot 50000 PLN, w drugim roku 10000 PLN, a do połowy trzeciego roku nastąpi zwrot pozostałych 10000 PLN. 39
Prosty okres zwrotu (Payback Period) Występująca tu jednak nierównomierność wpływów powoduje istotne zniekształcenia wysokości wewnętrznej stopy zwrotu, gdyż poszczególne wpływy pełnią rolę wag dla współczynników dyskonta. Ponadto dla określenia okresu zwrotu w tym przypadku stosuje się tylko tę część kwoty wpływów, która pokrywa nakłady. 40
Wzór na prosty okres zwrotu (Payback Period) Prosty okres zwrotu (Payback Period) oblicza się wg wzoru: PP = n; skumulowane NCF n NCF n+1 12 gdzie: PP prosty okres zwrotu; n ostatni okres, dla którego skumulowane NCF są ujemne; skumulowane NCF n skumulowane przepływy pieniężne netto łącznie z ostatnim okresem ujemnym ; NCF n+1 przepływy pieniężne netto dla okresu następującego po zmianie znaku skumulowanego NCF z ujemnego na dodatni 41
Kryterium decyzyjne dla prostego okresu zwrotu (PP) jeżeli OZ < n gr to przedsięwzięcie inwestycyjne jest opłacalne i można je zaakceptować; jeżeli OZ > n gr to przedsięwzięcie inwestycyjne jest nieopłacalne i należy je odrzucić; jeżeli OZ = n gr to o przyjęciu lub odrzuceniu przedsięwzięcia inwestycyjnego powinny zadecydować inne czynniki, nieuwzględnione w tej metodzie (lub inne metody). 42
Okres graniczny przy kryterium decyzyjnym dla prostego okresu zwrotu (PP) Należy jednoznacznie określić, czy n gr obejmuje tylko okres operacyjny (eksploatacyjny), czy także okres realizacji (budowy) obiektu (magazynu, statku, terminalu). Wydaje się, że wartość progowa (graniczna) powinna obejmować wszystkie okresy cyklu życia przedsięwzięcia inwestycyjnego, łącznie z okresem realizacji (budowy). 43
koniec wykładu 07. Dziękuję za uwagę...... i zapraszam na kolejne wykłady 44