Przedsiębiorczy na Rynku Finansowym Proces inwestycyjny

Transkrypt

1 Proces inwestycyjny 1. Etapy procesu inwestycyjnego 1. Przygotowanie inwestycji obejmuje czas od zlecenia prac nad założeniami technicznoorganizacyjnymi do rozpoczęcia realizacji inwestycji. Ten etap opiera się głównie na programowaniu (prace badawcze mające na celu ustalenie odpowiednich kierunków inwestowania, tak aby osiągnąć założony cel) i projektowaniu inwestycji (rozwiązania techniczne, organizacyjne i ekonomiczne). 2. Realizacja inwestycji obejmuje czas od zakończenia etapu przygotowania inwestycji do momentu przekazania gotowego zadania inwestycyjnego. 3. Rozliczenie inwestycji obejmuje czas do momentu ostatecznego rozliczenia inwestycji. 2. Budżetowanie kapitałowe inwestycji Proces budżetowania kapitałowego definiowany jest jako 1 : narzędzie wspomagania decyzji w zakresie wyboru najbardziej efektywnych projektów inwestycyjnych, tj. wyboru najlepszych rozwiązań w danych warunkach funkcjonowania przedsiębiorstwa, poszukiwania propozycji, badania i analizowania skutków przyjętych do realizacji projektów; proces wyboru projektów oraz przydzielania środków na inwestycje, tj. podejmowanie decyzji o wydatkach kapitałowych przedsiębiorstwa; sposób podejmowania decyzji inwestycyjnych i decyzji finansowych, czyli jako sposób wyboru projektów, jak również wyboru źródeł pozyskania kapitału o najniższych kosztach umożliwiających uruchomienie danej grupy projektów. Efektem przeprowadzenia budżetowania kapitałowego jest tzw. ranking (uszeregowana lista) projektów długoterminowych, na które zamierza się wydatkować środki. Za najistotniejsze etapy procesu budżetowania kapitałowego można przyjąć: 1. Identyfikację celów i diagnozę obecnego stanu organizacji, aby sformułować długofalową strategię inwestycyjną przedsiębiorstwa. 2. Identyfikację potrzeb inwestycyjnych przedsiębiorstwa. 3. Poszukiwanie alternatywnych projektów inwestycyjnych. 1 M. Postuła, R. Cieślik (red.), Finasowanie projektów inwestycyjnych, Difin, Warszawa 2016.

2 4. Pozyskiwanie informacji o projektach. 5. Studium finansowe. 6. Ranking i selekcję projektów inwestycyjnych. 7. Zatwierdzenie projektów do realizacji. 8. Zatwierdzenie budżetu kapitałowego. 9. Wdrożenie i monitorowanie rozpoczętych projektów. 10. Kontrolę efektów realizowanych projektów. 3. Metody oceny efektywności inwestycji Aby dokonać oceny efektywności projektu inwestycyjnego, konieczne jest wcześniejsze przeprowadzenie odpowiedniej analizy opłacalności inwestycji. Analiza ta polega na zestawieniu nakładów, które są niezbędne do realizacji danej inwestycji (wydatki finansowe), oraz wyników, jakie dana inwestycja przyniesie w przyszłości. Obecnie istnieje wiele instrumentów, dzięki którym można ocenić projekty inwestycyjne pod względem ich dochodowości i opłacalności. Na tej podstawie inwestor ma możliwość podjęcia decyzji o realizacji badanej inwestycji lub jej zaniechaniu. Metody oceny efektywności inwestycji dzielimy na dwie grupy: metody proste (nieuwzględniające wartości pieniądza w czasie), metody dyskontowe (uwzględniające wartość pieniądza w czasie). Metody proste Proste stopy zwrotu (rates of return) Wstępną ocenę przedsięwzięć inwestycyjnych można przeprowadzić za pomocą mierników prostej stopy zwrotu (zysku). Wyrażają one relację korzyści netto z danej inwestycji z danego okresu do wielkości zaangażowanego w nią kapitału (nakładu). Ogólna postać: KN korzyść netto wyrażona zyskiem I zaangażowany kapitał (nakłady inwestycyjne) Dla wszystkich jednostek angażujących swój kapitał: Kryterium decyzyjne: ROI ROIb inwestycja jest opłacalna

3 ROI < ROIb inwestycja jest nieopłacalna W takim przypadku kryterium decyzyjne ma postać: ROI WACC inwestycja jest opłacalna, ROI < WACC inwestycja jest nieopłacalna. ROIb zwrot z nakładów inwestycyjnych w branży WACC średni ważony koszt kapitału zaangażowanego w finansowanie inwestycji Przykład Firma QAZ zajmuje się produkcją zabawek interaktywnych dla dzieci w wieku 6 8 lat. W ubiegłym roku zarząd firmy zdecydował się przeznaczyć zł na zmiany w funkcjonowaniu działu produkcji gier interaktywnych. Wprowadzenie zakupionych dzięki tym pieniądzom urządzeń spowodowało oszczędności w materiałach i czasie pracy zatrudnionych osób wycenione na zł rocznie. ROI w okresie rocznym = : = 3 ROI w okresie 3 lat = : = 9 Analizując otrzymane wyniki, wiemy, że w skali roku z każdej wydanej złotówki odzyskiwane są 3 złote, natomiast w skali 3 lat 9 złotych. Wielkość ROI > 1 dla jednego roku kalendarzowego, jak również dla dłuższych okresów, wskazuje, że taka inwestycja jest opłacalna. Dla właściciela: Kryterium decyzyjne: ROE Roblig inwestycja jest opłacalna ROE ke inwestycja jest opłacalna ROE < Roblig inwestycja jest nieopłacalna ROE < ke inwestycja jest nieopłacalna Roblig stopa graniczna wyrażona alternatywną stopą procentową ke koszt kapitału własnego

4 Przykład Firma NEXUM, zajmująca się wytwarzaniem gier komputerowych, rok temu zainwestowała w nowy projekt badawczy, który miał pomóc stworzyć nową technologię do oferowanych gier. Wartość całej inwestycji wyniosła aż zł, ale okazało się, że była to właściwa decyzja, ponieważ projekt przyniósł zysk (w pierwszym roku) w wysokości zł. Należy mieć też na uwadze, że 55% wartości tej inwestycji pochodzi z kapitału własnego firmy, pozostałe 45% to kapitał obcy. Oblicz stopę zwrotu z kapitałów własnych wniesionych przez właścicieli (wskaźnik ROE) po pierwszym roku od wdrożenia projektu badawczego. ROE = ( : ) 100% = 6,3% Wartość wskaźnika ROE w wysokości 6,3% oznacza dla inwestora, że każde 1000 zł zainwestowanego kapitału własnego przyniosło 63 zł zysku netto. Zalety i wady prostych metod stóp zwrotu Do zalet prostych metod stóp zwrotu należy prostota i łatwość szacowania oraz interpretacji ich wyników. Informacje niezbędne do wyliczeń są dostępne, ponieważ inwestor posiada dane dotyczące wysokości koniecznych do poniesienia nakładów inwestycyjnych, jak również prowadzi na bieżąco rachunek zysków i strat. Z kolei do wad prostych metod stóp zwrotu zaliczyć należy brak uwzględnienia zmiennej wartości pieniądza w czasie. Ponadto wadą jest również roczna formuła. Metoda prostego okresu zwrotu (PP) Metoda liczenia Szacuje długość okresu niezbędnego, aby nakłady inwestycyjne poniesione na realizację danej inwestycji zostały w pełni pokryte korzyściami netto generowanymi przez tę inwestycję. Kryterium decyzyjne: PP < PPgr inwestycja jest opłacalna PP > PPgr inwestycja jest nieopłacalna PP = PPgr o przyjęciu lub odrzuceniu inwestycji zadecydować powinny inne czynniki, nieuwzględnione w tej metodzie

5 PP okres zwrotu PPgr graniczny, najdłuższy dopuszczalny okres zwrotu Przykład Firma GOTO produkująca rowery zamierza zainwestować w nowy projekt budowy nowego bardzo lekkiego roweru. W tym celu konieczne jest poniesienie nakładu inwestycyjnego w wysokości zł. Właściciele firmy przed rozpoczęciem inwestycji wymagają, aby kwota nakładu zwróciła się po upływie czterech i pół roku. Z przeprowadzonych na wstępie szacunków zarządu spółki GOTO wynika, że realizacja inwestycji będzie źródłem wystąpienia przepływów pieniężnych w kwotach: zł, zł, zł, zł, zł, zł, zł i zł. Na podstawie danych należy obliczyć długość okresu zwrotu kapitału. Obliczenia długości okresu zwrotu trzeba zacząć od uszeregowania posiadanych danych. Zestawienie danych należy uzupełnić o wartość skumulowanych przepływów pieniężnych, która jest sumą wszystkich wpływów, jakie wystąpiły do danego momentu. Nr okresu Wartość przepływu pieniężnego Skumulowane przepływy pieniężne Z wyliczeń zamieszczonych w tabeli wynika, że wartość skumulowanych przepływów pieniężnych przewyższy wysokość poniesionych na wstępie nakładów inwestycyjnych w okresie nr 5. Zatem występują 4 pełne okresy, w których nakłady się jeszcze nie zwrócą. Na podstawie danych można również wyliczyć, że do całkowitego pokrycia nakładu inwestycyjnego brakuje jeszcze zł. Natomiast całkowita wartość przepływu pieniężnego w okresie, w którym nakład się zwróci wynosi zł. Wartości te trzeba podstawić do wcześniej przedstawionego wzoru:

6 Wyniki obliczeń wskazują, że nakłady inwestycyjne zwrócą się po upływie 4,47 roku. Firma GOTO jako warunek inwestycji wyznaczyła maksymalny okres zwrotu na 4,5 roku. Realizacja badanej inwestycji spełniłaby oczekiwania właścicieli firmy. Zalety i wady metody PP Do zalet tej metody należy przede wszystkim jej prostota i łatwość interpretacyjna. Kolejną zaletą jest to, że ta metoda przynosi odpowiedź, kiedy nastąpi zwrot poniesionych nakładów na daną inwestycję. Z kolei jeśli chodzi o wady metody PP, to nie uwzględnia ona zmiennej wartości pieniądza w czasie. Wymaga ona subiektywnego określenia okresu zwrotu poniesionych nakładów inwestycyjnych. Metody dyskontowe Metoda NPV (net present value of investment) Podstawy obliczania NPV Zastosowanie tej metody daje precyzyjne i miarodajne rezultaty, dlatego też jest ona bardzo często wykorzystywana w praktyce. Metoda NPV zakłada dokonanie porównania wielkości wydatków, które należy ponieść w celu realizacji badanej inwestycji z wszystkimi przepływami finansowymi, które to przedsięwzięcie wygeneruje w przyszłości. CF przepływy pieniężne wartość nakładów początkowych n liczba okresów r wymagana stopa zwrotu Kryteria decyzyjne: NPV > 0 inwestycja jest opłacalna, można ją zaakceptować NPV = 0 inwestycja jest neutralna NPV < 0 inwestycja jest nieopłacalna, nie należy jej zaakceptować

7 Przykład Firma TORINO produkująca wafelki czekoladowe zamierza zainwestować w nową linię do produkcji cukierków owocowych. Z szacunków firmy wynika, że realizacja tej inwestycji będzie źródłem 5 przepływów pieniężnych (co pół roku) w kwotach: zł, zł, zł, zł i zł. Oznacza to, że dzięki tej inwestycji środki pieniężne co pół roku będą zwiększać się o takie kwoty. Zakup nowej linii produkcyjnej wymaga poniesienia nakładów początkowych w kwocie zł. Warunkiem uruchomienia inwestycji jest, aby roczna stopa zwrotu wyniosła 12% (czyli półroczna wyniesie 6%). Należy zbadać, czy inwestycja w nową linię produkcyjną jest opłacalna. Dane z zadania zostały podstawione do wzoru na NPV i wyliczono jej wartość. Wynik większy od 0 oznacza dla inwestora, że projektowana inwestycja spełnia jego oczekiwania, jest opłacalna i powinna zostać zrealizowana. Zalety i wady metody NPV Głównymi zaletami omawianej metody jest uwzględnianie zmiennej wartości pieniądza w czasie i wyrażenie korzyści za pomocą przepływów pieniężnych. Dodatkowo metoda NPV obejmuje ocenę opłacalności badanej inwestycji w ciągu jej całkowitego obowiązywania, daje możliwość zdefiniowania kryterium opłacalności, jest uniwersalna (można ją stosować do różnych rodzajów inwestycji. Do głównych wad metody NPV należy zaliczyć założenie stałego poziomu rentowności badanych inwestycji. Metoda IRR (internal rate of return) metoda wewnętrznej stopy zwrotu Opis metody IRR Metoda wewnętrznej stopy zwrotu jest ściśle powiązana z wartością zaktualizowaną netto.

8 Opisane wcześniej NPV pozwala określić, czy realizacja danej inwestycji jest opłacalna dla pewnej stopy procentowej. Często inwestorzy i analitycy oprócz wartości NPV obliczają stopę zwrotu z inwestycji. IRR oznacza stopę rentowności badanej inwestycji. IRR jest to taka stopa zwrotu, dla której wartość NPV jest równa zeru. Należy to rozumieć, że suma zdyskontowanych przepływów pieniężnych podczas realizacji badanej inwestycji będzie równa poniesionym nakładom inwestycyjnym. IRR przedstawiana jest najczęściej jako element wzoru na NPV: CF przepływy pieniężne z inwestycji IRR wewnętrzna stopa zwrotu inwestycja początkowa n liczba okresów, w których występują przepływy Wyliczenie IRR jest skomplikowane, ale można ją obliczyć, stosując pewne uproszczenia. Istnieje metoda, dzięki której można określić przybliżoną wartość IRR. Polega ona na wielokrotnym obliczeniu NPV przy różnych poziomach wymaganej stopy zwrotu. Obliczenia te mają na celu wyliczenia wartości NPV, dla których: NPV jest bliska zeru (dodatnia), NPV jest bliska zeru (ujemna). W kolejnym kroku należy zapamiętać dwie zbliżone do 0 wartości NPV i wysokość wymaganych stóp procentowych, dla których dokonano wyliczeń. Na podstawie tych wartości należy wyliczyć IRR zgodnie ze wzorem: wymagana stopa zwrotu, dla której NPV jest dodatnie (ale bliskie zeru) wymagana stopa zwrotu, dla której NPV jest ujemne (ale bliskie zeru) wartość NPV obliczona dla wartość NPV obliczona dla

9 Przykład W tabeli przedstawiono informacje dotyczące projektu inwestycyjnego realizowanego przez firmę energetyczną, który wygeneruje 5 przepływów pieniężnych na koniec każdego roku. Na podstawie posiadanych danych należy obliczyć wewnętrzną stopę zwrotu z inwestycji (IRR). Wyszczególnienia Wartość Inwestycja początkowa Przepływ Przepływ Przepływ Przepływ Przepływ Na początku trzeba obliczyć wartości NPV dla różnych wielkości wymaganej stopy zwrotu. Wyliczenia należy zacząć od 1% i stopniowo zwiększać wartość o 1%. Obliczenia są dokonywane z wykorzystaniem wzoru na NPV. Pierwszy wynik to ,84 nie wiadomo jednak, czy jest on zbliżony do 0. W związku z tym należy przeprowadzić kolejne obliczenia: zwiększyć wartość wymaganej stopy zwrotu do 2% i obliczyć wartość NPV. Nadal nie wiadomo, czy to jest jeden z poszukiwanych rezultatów (bliski 0). Trzeba do skutku obliczać NPV. Wyniki obliczeń zamieszczono w tabeli poniżej. Wymagana stopa procentowa NPV 1% ,84 2% ,53 3% ,93 4% ,99 5% 6 726,58 6% 3 485,69 7% ,55 8% ,24 9% ,58 10% ,10

10 Z wyliczeń przedstawionych w tabeli widać, że poszukiwane, graniczne, wielkości NPV zostały obliczone dla 5% i 6%. W przypadku 5% NPV jest dodatnie i bliskie zeru, natomiast dla stopy 6% NPV jest ujemne i nadal bliskie 0. Otrzymane wartości podstawiamy do wzoru: Otrzymany wynik to przybliżona wartość wewnętrznej stopy zwrotu z badanej inwestycji. Aby sprawdzić poprawność obliczeń, należy wyliczyć NPV przy otrzymanym poziomie IRR. Jeżeli obliczona wartość NPV będzie bardzo bliska 0, oznacza to że IRR zostało wyliczone poprawnie. Wynik jest zbliżony do 0, czyli oznacza to, że udało się ustalić wartość IRR. 5. Ewaluacja procesu inwestycyjnego Ewaluacja procesu inwestycyjnego jest kompleksową oceną danej inwestycji, biorącą pod uwagę wszystkie jej etapy, czyli: przygotowanie, realizację oraz rozliczenie. Ewaluacja jest źródłem ważnych informacji, które są wykorzystywane w procesie decyzyjnym. Ma ona na celu ocenę rzeczywistych lub spodziewanych efektów realizacji danej inwestycji. Ewaluacja to taki proces, który ma za zadanie odpowiedzieć na pytanie, czy podjęte działania przyniosły efekty (lub czy mają szanse je przynieść ewaluacja ex ante). Ewaluacja, aby mogła być wykorzystana w procesach decyzyjnych, nie powinna ograniczać się do pomiaru efektów realizacji inwestycji. Musi również wskazywać na powiązania pomiędzy podjętymi przez inwestorów działaniami i osiągniętymi efektami. Mierzenie efektów danej inwestycji, uwzględniające opis tego jak poszczególne decyzje inwestora przyczyniły się do efektów inwestycji, daje informacje możliwe do wykorzystania w realizacji przyszłych inwestycji. Informacje takie są źródłem rekomendacji, na podstawie których mogą być podejmowane decyzje w innym procesie inwestycyjnym. Dzięki temu możliwe staje się lepsze gospodarowanie zasobami. Istnieje kilka podziałów ewaluacji. Najczęściej spotykany podział ewaluacji różnicuje je ze względu na moment uruchomienia badania ewaluacyjnego:

11 ewaluacja ex ante Jest wykonywana przed rozpoczęciem inwestycji. Ma ona na celu określenie czy projektowana inwestycja będzie zgodna z przyjętymi założeniami i czy uzyskane zostaną dzięki niej efekty długookresowe. Ewaluacja ex ante ocenia praktyczność i racjonalność podejmowania projektowanej inwestycji, i ocenia stan przygotowawczy inwestycji. Dzięki takiej ewaluacji inwestor ma możliwość naniesienia zmian w projektowanej inwestycji jeszcze przed jej etapem początkowym lub zrezygnowania z podjęcia inwestycji. Bardzo często proces ewaluacyjny jest wykonywany przez ekspertów na podstawie dokumentów przygotowanych przez inwestorów. ewaluacja mid term Jest wykonywana w połowie danej inwestycji. Jej celem jest określenie przybliżonych efektów realizowanej inwestycji, stopnia osiągnięcia celów w danym momencie i jakość wykorzystania zasobów zaangażowanych w realizację danej inwestycji. Ewaluacja mid-term daje możliwość zmiany założeń uzgodnionych na etapie początkowym projektu inwestycji, np. częściowa zmiana celów. ewaluacja on-going (ewaluacja bieżąca) Jest wykonywana w dowolnym czasie w trakcie realizowania inwestycji. Zwykle dokonywana jest w wyniku wykrycia istotnych problemów ważnych dla realizacji danej inwestycji. Ewaluacja on-going jest zatem związana z jakimś ważnym problemem, a jej wyniki mają być źródłem pomysłów jego rozwiązania. Ewaluacja ta analizuje bieżącą sytuację, realne problemy, dlatego jest ona najbardziej wiarygodna i daje możliwość wprowadzenia zmian w inwestycji na bieżąco. ewaluacja ex post Jest wykonywana po zakończeniu realizowanej inwestycji. W ramach tej ewaluacji badane są skuteczność (ang. effectiveness), która mierzy stopień osiągnięcia planowanych efektów, efektywność (ang. efficiency), którą mierzymy porównując wykorzystane zasoby z osiągniętymi efektami oraz trwałość (ang. sustainability), za pomocą której można określić trwałość efektów danej inwestycji po zakończeniu jej finansowania. Wyniki i rekomendacje z ewaluacji ex post są wykorzystywane na etapie planowania kolejnych inwestycji. W ramach ewaluacji ex-post wyróżniamy dodatkowo ewaluację następczą, która jest realizowana bezpośrednio po zakończeniu projektu i zrealizowaną po pewnym czasie od zakończenia inwestycji.