Znaczenie kapitału ludzkiego w budowie spójności społeczno-gospodarczej w wymiarze lokalnym (na przykładzie woj. mazowieckiego)

Transkrypt

1 Znaczenie apitału ludziego w budowie spójności społeczno-gospodarczej Dr hab. Danuta Kołodziejczy Instytut Eonomii Rolnictwa i Gospodari Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy Znaczenie apitału ludziego w budowie spójności społeczno-gospodarczej w wymiarze loalnym (na przyładzie woj. mazowieciego) WPROWADZENIE Wstępując do Unii Europejsiej Polsa zaaceptowała realizację polityi spójności, mającej na celu promowanie harmonijnego rozwoju całego terytorium UE poprzez działania prowadzące do wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Wspólnoty. W Polsce politya spójności realizowana jest w warunach dużej polaryzacji poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego między regionami i wewnątrz regionów. Szczególnie wyraźnie marginalizacja zaznacza się na peryferyjnych obszarach wiejsich. Efetywność polityi spójności można więc zwięszyć poprzez niwelowanie tych dysproporcji. Problemem województwa mazowieciego jest zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego pomiędzy gminami położonymi w aglomeracji warszawsiej a pozostałymi gminami regionu. O jaości i trwałości procesów rozwojowych regionu w dużym stopniu decyduje człowie, tóry jest głównym sprawcą procesów rozwoju oraz onsumentem jego efetów. Trwały rozwój nie jest więc możliwy bez poprawy jaości zasobów ludzich, w tym stworzenia warunów do atywności i mobilności zawodowej odpowiadających za zachodzące przemiany struturalne. Dzięi temu wzrastać będzie spójność wewnętrzna województwa zarówno w wymiarze społecznym, ja i gospodarczym. Celem niniejszego opracowania jest ocena relacji zachodzących między jaością apitału ludziego a rozwojem gospodarczym w wymiarze loalnym. Inaczej mówiąc chodzi o zbadanie, w jaiej mierze procesy demograficzne są zagadnieniem gospodarczym. Poznanie więc liczby, rozmieszczenia i strutury ludności według różnych cech w aspecie jaościowym i ilościowym pozwala zrozumieć pogłębiające się dysproporcje w rozwoju spo- Ta rozumiany cel polityi spójności został zapisany w art. 58 tratatu z Maastricht.

2 366 DANUTA KOŁODZIEJCZYK łeczno-gospodarczym gmin woj. mazowieciego. Zróżnicowanie potencjału społeczno-gospodarczego oznacza onieczność dostosowania ierunów działań oraz instrumentów w odniesieniu do poszczególnych gmin. Do realizacji celu została wyorzystana metoda supień w odniesieniu do jaości apitału ludziego i rozwoju gospodarczego. Opracowanie opiera się na materiałach statystycznych Banu Danych Regionalnych GUS. Dotyczą one 34 gmin, z tórych 35 to gminy miejsie, 50 gminy miejso- -wiejsie i 9 gminy wiejsie. JAKOŚĆ KAPITAŁU LUDZKIEGO A POZIOM ROZWOJU GOSPODARCZEGO GMIN WOJ. MAZOWIECKIEGO Zależność pomiędzy jaością apitału ludziego i poziomem rozwoju gospodarczego jest dość znaczna, a szczególnie ujawnia się w oresach przyspieszonego rozwoju i rosnącego jej otwarcia. W celu potwierdzenia tego szeroo utrwalonego poglądu przeprowadzono lasyfiację gmin o podobnym poziomie rozwoju ze względu na jaość apitału ludziego, ja i poziom rozwoju gospodarczego. Jaość apitału ludziego w badanych gminach woj. mazowieciego scharateryzowano za pomocą siedmiu cech: X % ludności z wyształceniem wyższym, policealnym i średnim w 00 r., X stosune ludności w wieu nieproducyjnym do ludności w wieu producyjnym w 008 r., X 3 liczba zgonów na 000 mieszańców w 008 r., X 4 % bezrobotnych (tj. stosune liczby bezrobotnych do ludności w wieu producyjnym) w 008 r., X 5 liczba pracujących w gospodarce narodowej na 0 tys. mieszańców w wieu producyjnym w 008 r., X 6 liczba wypożyczeń sięgozbioru na czytelnia w woluminach w 008 r., X 7 saldo migracji na 000 osób w 008 r. Poziom rozwoju gospodarczego oreślono poprzez: Y liczbę podmiotów gospodarczych na 0 tys. mieszańców w wieu producyjnym w 008 r., Y dochody własne gminy na mieszańca w 008 r., Y 3 wydati ogółem gminy na mieszańca w 008 r.. Macierz współczynniów orelacji pomiędzy poszczególnymi zmiennymi w dwóch grupach przedstawia tab..

3 Znaczenie apitału ludziego w budowie spójności społeczno-gospodarczej Tabela. Macierz współczynniów orelacji dla zmiennych oreślających apitał ludzi i rozwój gospodarczy X X X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 Y Y Y 3 X 0,8 0,497 0,38 0,694 0,073 0,49 0,788 0,708 0,08 X 0,8 0,567 0,9 0,663 0,0 0,484 0,79 0,690 0,095 X 3 0,497 0,567 0,34 0,430 0,06 0,46 0,457 0,376 0,53 X 4 0,38 0,9 0,34 0,64 0,00 0,396 0,333 0,467 0,35 X 5 0,694 0,663 0,430 0,64 0,0 0,87 0,66 0,69 0,93 X 6 0,073 0,0 0,06 0,00 0,0 0,009 0,004 0,007 0,009 X 7 0,49 0,484 0,46 0,396 0,87 0,009 0,46 0,383 0,076 Y 0,788 0,79 0,457 0,333 0,66 0,004 0,46 0,68 0,58 Y 0,708 0,690 0,376 0,467 0,69 0,007 0,383 0,68 0,373 Y 3 0,08 0,095 0,53 0,35 0,93 0,009 0,076 0,58 0,373 Źródło: Ban Danych Regionalnych GUS obliczenia własne. Poziom apitału ludziego i rozwoju gospodarczego oreślono z wyorzystaniem metody supień [Kauffman, Rousseew, 990]. Klasyfiacją (analizą supień) nazywamy grupowanie obietów ze względu na ustalony zbiór cech (zmiennych) na stosunowo jednorodne lasy (supienia). Kryterium podobieństwa między obietami jest odległość między nimi, wyrażona najczęściej jao odległość eulidesowa. Jeśli przez X i, = ( X i,,k, X i, m ) oznaczymy i -ty obiet o m cechach, to odległość eulidesowa między dwoma obietami wynosi d m ( X i,, X j, ) = dij = ( X i, X j, ) Odległości między wszystimi parami obietów tworzą macierz odległości D = [ ] d ij Dodatowo w pracy będziemy używać następujących oznaczeń: n liczba obietów (gmin), r liczba las (supień), C K,,C r lasy, n = liczba obietów w s -tej lasie, s C s X = Wszystie lasy są rozłączne i zachodzi n s = n. Przed analizą doonujemy standaryzacji wszystich zmiennych według wzoru: X X n std i, i =, gdzie X, = σ ( X ) X i, n i= r s= n oraz σ ( X ) = ( X i, X ) i=

4 368 DANUTA KOŁODZIEJCZYK OMÓWIENIE STOSOWANYCH METOD KLASYFIKACJI Istnieją dwa podstawowe typy metod lasyfiacji: hierarchiczne (aglomeracyjne i deglomeracyjne), optymalizujące wstępny podział zbioru obietów. Metody hierarchiczne aglomeracyjne działają według jednej procedury (zwanej centralną procedurą aglomeracyjną), tórej algorytm jest następujący: 0. Początowo r = n i ażdy obiet X i, tworzy odrębną lasę (tj. C, s = K,, n ). Macierz D jest macierzą odległości między tymi { } s = X s, lasami.. W macierzy odległości znajdujemy element minimalny C t i C t w jedną nową lasę C t. d i łączymy lasy t t. Wyznaczamy odległości d ts = d st nowej lasy od wszystich pozostałych las C. Nowe odległości wstawiamy do macierzy D oraz usuwamy wiersze s i olumny odpowiadające lasom t i t. 3. Powtarzamy roi, aż wszystie obiety znajdą się w jednej lasie. Wyniiem algorytmu jest historia olejnych łączeń las, obrazowana zazwyczaj w postaci drzewa połączeń dendrogramu. Dendrogram pozwala m.in. wizualnie ocenić potencjalną najlepszą liczbę las. Poszczególne metody aglomeracyjne różnią się definicją odległości dts między lasami (punt algorytmu). Jedną z popularniejszych i cenionych metod jest metoda Warda. Nie podajemy tu stosowanej w niej definicji odległości (można ją znaleźć np. w pracy [Mare 989]). Powiemy tylo, że najmniejszą odległość mają lasy, dla tórych przyrost wewnętrzny zmienności definiowanej jao W t n = t i= d ( X. X ). jest najmniejszy, tj. gdy wielość W ( W + W ) t ij tj będzie najmniejsza. t t Metoda Warda wyróżnia się wśród metod aglomeracyjnych tworzeniem zwartych supień o podobnych rozmiarach. Wadą metod hierarchicznych jest to, że obiet raz zalasyfiowany do lasy już w niej pozostanie. Tej wady pozbawione są algorytmy drugiego typu. Załada się, że jest dany wstępny podział zbioru na r las. Zadaniem metod optymalizujących wstępny podział jest jego poprawianie dla zdefiniowanej funcji- -ryterium.

5 Znaczenie apitału ludziego w budowie spójności społeczno-gospodarczej Najpopularniejszą metodą z tej grupy jest metoda -średnich, tóra stara się optymalizować wstępny podział również ze względu na ryterium minimalizacji wewnętrznej zmienności w lasach. Jest to główna metoda zastosowana w niniejszej pracy. Metody Warda użyto do wyznaczenia wstępnego grupowania dla metody -średnich i pomocy przy ustaleniu liczby las. ANALIZA W celu ułatwienia interpretacji przyjęto założenie, że liczba grup będzie nieduża, ale więsza od dwóch. Zarówno analiza dendrytu metody Warda, ja i powszechnie stosowany index GAP [Dobosz, 004] sugerują liczbę las r=4. Analiza supień dla zbioru X dotyczącego apitału ludziego wyazała, że: grupa supia gminy o dość orzystnej struturze ludności według wieu, ale o nieorzystnym wyształceniu i atywności zawodowej, grupa zawiera gminy o najniższym poziomie rozwoju apitału ludziego, w grupie 3 supiły się gminy o stosunowo najlepszej jaości apitału ludziego (głównie dzięi lepszemu wyształceniu i orzystnemu wsaźniowi pracujących), grupa 4 supia gminy o średnim poziomie rozwoju apitału ludziego. W wyniu działania algorytmu -średnich dla wstępnego podziału metodą Warda otrzymano lasy o następujących średnich dla użytych zmiennych w zaresie oceny jaości apitału ludziego. Grupy jaości apitału ludziego Tabela. Statystyi opisu zmiennych dotyczących apitału ludziego Średnie charateryzujące jaość apitału ludziego % X X X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 65,9 79,9 59,,0 54,9 0,5 53,0 4,6 59,4 7,6 60,0, 8, 80,7 3 70,4, 73,7 60,3 57,9, 56, 4 6, 8,6 5,9 67,7 4, 6,0 5,8 Źródło: Ban Danych Regionalnych GUS obliczenia własne. W olejnym etapie został doonany podział gmin na cztery grupy dla algorytmu -średnich lasyfiacji zbioru zmiennych Y.

6 370 DANUTA KOŁODZIEJCZYK Tabela 3. Statystyi opisu zmiennych dotyczących rozwoju gospodarczego Grupy poziomu Średnie charateryzujące poziom rozwoju gospodarczego % rozwoju gospodarczego Y Y Y 3 6, 5, 8,0 6,3 7,6 67,8 3 5,4 0,7 4, 4 5,9 3,7 33,5 Źródło: Ban Danych Regionalnych GUS obliczenia własne. Uzysane rezultaty (tab. 3) pozwalają na sformułowanie następujących spostrzeżeń. Przestrzenne wsaźnii rozwoju gospodarczego (Y, Y, Y 3 ) przyjmują znacznie orzystniejsze wartości wraz z przejściem do wyższej grupy. Niestety, grupa trzecia i czwarta razem supiają tylo 34% badanych gmin, najwięcej zaś jest w grupie pierwszej 46%. Grupy jaości apitału ludziego Grupy rozwoju gospodarczego Rysune. Grupowanie gmin według poziomu apitału ludziego i rozwoju gospodarczego Tabela 4. Udział różnych typów gmin w poszczególnych grupach Grupy gmin Typ gminy miejsa miejso-wiejsa wiejsa 3 4 Ze względu na jaość apitału ludziego % 0,0 59,0 0,4 0,0,4 4,5 3 94,3 5,7 3,7 4 5,7 4,0,4

7 Znaczenie apitału ludziego w budowie spójności społeczno-gospodarczej Ze względu na poziom rozwoju gospodarczego %,9 6,0,4 8,6 8,4 4,9 3 77, 6,6 6,5 4,4 3, 8, Źródło: Ban Danych Regionalnych GUS obliczenia własne. Ja wyazuje diagnoza w regionie mazowiecim występują istotne różnice jaości apitału ludziego i poziomu rozwoju gospodarczego, szczególnie w relacjach między typami gmin. Najwyższy udział gmin miejsich występuje w supieniach reprezentujących wyższy poziom jaości apitału ludziego i rozwoju gospodarczego. Gminy wiejsie z olei charateryzuje znacznie bardziej równomierny rozład w poszczególnych grupach niż gminy miejso-wiejsie. ZNACZENIE JAKOŚCI KAPITAŁU LUDZKIEGO DLA ROZWOJU GOSPODARCZEGO GMIN Wśród czynniów determinujących suces gospodarczy jedno z głównych miejsc zajmuje jaość apitału ludziego. Decyduje on o atracyjności obszaru, czyli jest czynniiem dynamizującym lub spowolniającym proces rozwoju gospodarczego gmin. Przeprowadzono więc analizę wpływu jaości apitału ludziego na poziom rozwoju gospodarczego. Tabela 5. Wpływ jaości apitału ludziego na poziom rozwoju gospodarczego Grupy rozwoju Grupy rozwoju demograficznego gospodarczego 3 4 0,753 0,097 0,007 0,43 0,30 0,360 0,00 0,0 3 0,08 0,36 0,709 0, ,067 0,867 0,067 Źródło: Ban Danych Regionalnych GUS obliczenia własne. Na podstawie danych z tabeli 5 stwierdzono, że: procentowy rozład grup gmin charateryzujących jaość apitału ludziego wyazuje istotne różnice między poszczególnymi grupami gmin pod względem poziomu rozwoju gospodarczego, istnieją grupy gmin o oreślonym poziomie rozwoju gospodarczego, gdzie zdecydowany wpływ na ich rozwój miała jaość apitału ludziego supiona w danej grupie gmin. Na przyład w pierwszej grupie zdecydowany wpływ miała jaość apitału ludziego gmin z grupy pierwszej w 75%, w czwartej grupie jaość apitału supiona w trzeciej grupie gmin 86%.

8 37 DANUTA KOŁODZIEJCZYK Porównanie czterech las rozwoju wyodrębnionych na podstawie jaości apitału ludziego i poziomu rozwoju gospodarczego pozwala stwierdzić, że istnieje zgodność rozwoju tych dwóch zjawis. W najwięszym stopniu odnosi się to do grupy 3 o najwyższym poziomie rozwoju i grupy o najniższym poziomie rozwoju. Stwierdzono, że loalne różnice jaości apitału ludziego odzwierciedlają różnice onurencyjności gmin, w tym przypadu poziom rozwoju gospodarczego. Wzrost tych zależności może reować rozwój gospodarczy nietórych, wymaga bowiem nie tylo przełamania barier w istniejącym potencjale demograficznym, ale stworzenia warunów do zatrzymania i przyciągania ludzi młodszych. Zła sytuacja pod względem jaości apitału ludziego gmin stawia wiele z nich na gorszej pozycji w rywalizacji o przyciąganie apitału i inwestycji. Z tego względu istotną rolę ma tu do odegrania politya regionalna. Stwarzając zdolności rozwojowe regionów, może ona być wyorzystana do podnoszenia ich atracyjności i tworzenia nowych miejsc pracy i w ten sposób być pomocna w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. A zatem poprawa jaości apitału ludziego musi być poprzedzona stworzeniem warunów rozwoju infrastrutury eduacyjnej. Jeśli ten proces nie zostanie przyspieszony, trzeba się liczyć z tym, że w najbliższych latach nie poprawi się jaość apitału ludziego, a nawet sytuacja może ulec pogorszeniu na sute wyjazdu ludzi o wyższych walifiacjach. Inaczej mówiąc musi tam nastąpić wyprzedzenie rozwoju infrastrutury instytucjonalnej w stosunu do zachodzących procesów demograficznych rozwój soowy. PODSUMOWANIE Ja wynia z analizy na pewnych obszarach województwa mazowieciego umulują się negatywne zjawisa społeczno-gospodarcze. W warunach rozwoju całego województwa obszary te, ze względu na słabości struturalne w tym nisi poziom apitału ludziego nie mogą przyciągnąć inwestorów. Jednocześnie obszary te są zbyt oddalone od obszarów reowania wzrost (tj. Warszawy i innych więszych miast), a położone na ich terenie ośrodi wzrostu są zbyt słabe, aby dawać impuls rozwoju. Wyorzystując potencjału ażdego terytorium w procesach rozwojowych oraz realizując zasadę polityi spójności, politya regionalna musi dostarczyć odpowiednie instrumenty do zapewnienia możliwości uczestniczenia mieszańców tych obszarów w procesach rozwojowych. Ta należy rozumieć budowę spójności terytorialnej w tym przypadu. Bez celowo uierunowanej interwencji zewnętrznej nie będzie można wyorzystać potencjału wewnętrznego do zainicjowania rozwoju gospodarczego.

9 Znaczenie apitału ludziego w budowie spójności społeczno-gospodarczej LITERATURA Bąiewicz A., Żuławsa U. (red.), 00, Rozwój w dobie globalizacji, PWE, Warszawa. Dobosz M., 004, Wspomagana omputerowo statystyczna analiza wyniów badań, Aademica Oficyna Wydawnicza, EXIT, Warszawa. Kauffman L., Rousseew P.J., 990, Finding Groups In Data: An Introcluction to Luster Analysis, Wiley. Kosta M., Ostrowsa D. (red.), 008, Eonomiczne uwarunowania rozwoju społeczno- -gospodarczego w sali loalnej, Wyższa Szoła Finansów i Zarządzania w Białymstou, Białysto. Mare T., 989, Analiza supień w badaniach empirycznych, Metody SAHN, PWN, Warszawa. Pane E. (red.), 007, Kapitał ludzi i wiedza w gospodarce. Wyzwania XXI wieu, Wydawnictwo Aademii Eonomicznej w Poznaniu, Poznań. Wrzeszcz-Kamińsa G. (red.), 009, Spójność społeczna i eonomiczna Unii Europejsiej, Wyższa Szoła Handlowa we Wrocławiu, Wrocław. Streszczenie W opracowaniu oceniono relacje zachodzące między jaością apitału ludziego a rozwojem gospodarczym gmin woj. mazowieciego. W tym celu przeprowadzono lasyfiację gmin (według metody supień) o podobnym poziomie jaości apitału ludziego i rozwoju gospodarczego. Jaość apitału ludziego oceniono na podstawie siedmiu cech, a poziom rozwoju gospodarczego w oparciu o trzy cechy. Następnie zbadano, w jaiej mierze procesy demograficzne wpływają na procesy gospodarcze badanych gmin. Stwierdzono, że loalne różnice jaości apitału ludziego odzwierciedlają onurencyjność gmin, w tym przypadu poziom rozwoju gospodarczego. Przedstawiono również obszary umulujące negatywne zjawisa społeczno-gospodarcze. Importance of Human Capital in Creating Socio-Economic Cohesion at Local Level (on the Example of the Mazowiecie Voivodeship) Summary The study assessed relations between the quality of human capital and economic development of gminas in the Mazowiecie Voivodeship. For this purpose gminas were classified (using cluster method) by similar levels of human capital quality and quality of economic development. The quality of human capital was assessed on the basis of seven features and the level of economic development three features. Then the degree of impact of demographic processes on economic processes in the examined gminas was analysed. It was concluded that the local differences in the quality of the human capital reflect competitiveness of gminas, in this case the level of economic development. What is more, areas cumulating negative socio-economic phenomena were presented.