Tendencje i zróżnicowanie zatrudnienia w polskim rolnictwie według regionów i typów gospodarstw rolnych Tendencies and diversity of employment in

Transkrypt

1 Rolnictwo i obszary wiejskie Polski i Bułgarii we Wspólnej Polityce Rolnej i po roku 2020 Tendencje i zróżnicowanie zatrudnienia w polskim rolnictwie według regionów i typów gospodarstw rolnych Tendencies and diversity of employment in polish agriculture by regions and types of agricultural holdings Bożena Karwat-Woźniak IERiGŻ PIB-Warszawa 12 września 2017, Sofia

2 Cel badania Analiza spadku zatrudnienia w polskim rolnictwie oraz zróżnicowania tego procesu: - regionalne - i według typu gospodarstw Rozpoznanie czynników warunkujących procesy dezagraryzacji

3 Dane empiryczne Dane statystyki powszechnej (GUS, Eurostat) z lat Wyniki badań terenowych prowadzonych cyklicznie przez IERiGŻ-PIB - lata 2000, 2005, 2011, 2016

4 Dane empiryczne Ankieta obejmowała swym zasięgiem wszystkie gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 1 ha UR będące w dyspozycji osób fizycznych, położone w 76 (w 2016 roku w 10) wsiach z różnych regionów kraju.

5 Dane empiryczne Miejscowości były dobrane celowo tak, by wielkość badanych gospodarstw była proporcjonalna do rzeczywistej struktury obszarowej w skali kraju. Ankietowane podmioty stanowiły około 0,2% (0,03% - w 2016 r. faktycznej liczby indywidualnych gospodarstw rolnych.

6 Wykres 1. Pracujący w polskim rolnictwie ogółem i w gospodarstwach indywidualnych % ,1 18,0 17, ,8 17,1 16,8 14,7 16,1 14,0 13,3 14,6 12,9 12,3 12,6 13,6 12,0 11,5 13,0 11,4 12,4 10,5 11,9 11,7 11,6 11,0 10,5 10,5 9, Pracujący: ogółem w rolnictwie w rolnictwie indywidualnym *dane dotyczące rolnictwa ogółem obejmują także leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Źródło: Opracowano na podstawie -Kwartalna informacja o rynku pracy za lata , GUS, Warszawa

7 Wykres 2. Zmiany w rolniczym zatrudnieniu w Polsce w poszczególnych kwartałach 2016 i 2017 roku % 11 10,7 10, ,2 10,2 10, ,5 9,6 9,5 9,4 9,2 9 8 I 2016 II 2016 III 2016 IV 2016 I 2017 Pracujący w rolnictwie: ogółem w rolnictwie indywidualnym Źródło: Opracowano na podstawie -Aktywność ekonomiczna ludności Polski I kwartał 2017, GUS, Warszawa 2017

8 Wykres 3. Udział rolnictwa ogółem w zatrudnieniu mieszkańców wsi % ,9 30,8 30,4 29,6 28,1 26,9 26,4 24,5 23, * *I kwartał 2017 Źródło: Opracowano na podstawie Aktywność ekonomiczna ludności Polski GUS

9 Tabela 1. Pracujący w gospodarstwie rolnym i poza z rodzin z użytkownikiem gospodarstwa rolnego* Wyszczególnienie Wskaźnik aktywności zawodowej 95,6 98,8 90,2 90,1 Wskaźnik zatrudnienia 95,5 98,1 90,1 89,9 Udział pracujących (100= ogół osób pracujących) - wnoszących wkład pracy w gospodarstwo pracujący: 97,6 96,8 81,3 79,3 - poza gospodarstwem 32,6 35,9 45,8 53,4 - tylko w gospodarstwie 66,4 63,3 51,5 46,2 - tylko poza gospodarstwem rolnym 1,2 2,4 16,0 20,3 *Dotyczy osób w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowano na podstawie badań terenowych IER i PIB 2000, 2005, i * Panel 10 wsi, dotyczy osób w wieku produkcyjnym

10 Tabela 2. Pracujący w i poza gospodarstwem z rodzin rolniczych według typu użytkowanego gospodarstwa Procent pracujących Typ gospodarstwa tylko w gospodarstwie w gospodarstwie i poza tylko poza gospodarstwem 2000 Suma wiersza = 100 ogółem 72,4 23,4 4,2 - wyłącznie samozaopatrzeniowe 51,1 30,3 18,6 - towarowe 74,3 22,8 2,9 w tym wysokotowarowe 85,1 12,8 2, ogółem 57,5 29,5 13,0 - wyłącznie samozaopatrzeniowe 41,5 38,0 20,5 - towarowe 62,8 26,7 10,5 w tym wysokotowarowe 79,3 13,9 6,8 Źródło: Opracowano na podstawie badań terenowych IER i PIB 2000i 20011

11 Mapka 1. Zróżnicowanie regionalne w wielkości spadku zatrudnienia w sektorze rolnym w Polsce w latach ,7 41,2 38,2 40,6 40,3 42,7 45,4 46,0 44,6 45,1 34,1 39,1 37,5 38,3 48,4 48,6 44,8 46,0 51,4 52,2 48,6 47,8 48,3 48,6 51,7 51,4 39,2 39,4 Procentowy spadek liczby pracujących Średnio w Polsce: 42,8 43,0 41,7 42,1 43,9 44,5 w sektorze rolnym w rolnictwie Źródło: Opracowano na podstawie - Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2004 i 2016 GUS, Warszawa

12 Mapka 2. Zróżnicowanie regionalne zatrudnienia w sektorze rolnym w Polsce w latach 2003 i ,7 9,6 15,4 8,4 27,4 15,2 27,1 16,3 47,5 30,7 18,6 11,2 26,0 14,8 26,2 12,6 16,8 8,3 30,0 15,7 12,9 6,1 33,2 18,8 50,2 32,2 53,2 37,7 Udział pracujących w rolnictwie wśród ogółu pracujących w Polsce 36,7 20,6 48,3 32,1 29,5 16,5 średnio dla Polski w 2003 r. średnio dla Polski w 2015 r. Źródło: Opracowano na podstawie - Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2004 i 2016 GUS, Warszawa

13 Mapka 3. Pracujący w rolnictwie na 100 ha UR 7,1 5,3 12,9 8,2 18,7 9,9 9,6 6,6 21,8 11,8 11,2 8,5 19,2 12,0 28,9 15,5 14,8 9,3 18,6 9,8 43,0 27,8 31,5 18,3 44,1 30,8 35,2 21,2 Średnio w Polsce: 63,4 50,4 58,9 44,6 26,0 16,1 w 2003 r. w 2015 r. Źródło: Opracowano na podstawie - Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2004, 2016, GUS, Warszawa

14 Podsumowanie i wnioski Z wykonanych prac wynika, że procesy dezagraryzacji zatrudnienia miały charakter powszechny, tj. zaznaczał się generalnie w każdym typie gospodarstwa, bez względu na jego terytorialne położenie. Według danych BAEL w połowie lat 90. w rolnictwie pracowało 22,3% ogółu zatrudnionych w Polsce, w 2003 roku było to 18,0%, a w I kwartale 2017 roku 10,3%.

15 Podsumowanie i wnioski Tempo dezagraryzacji zatrudnienia wyznaczają głównie procesy profesjonalizacji i racjonalizacji pracy w poszczególnych gospodarstwach rolnych.

16 Podsumowanie i wnioski Uwarunkowane wieloma, różnymi czynnikami, które generalnie można podzielić na czynniki: - wypychające siłę roboczą z rolnictwa, związane z procesami rozwojowymi w obrębie gospodarstw rolnych (postępująca koncentracja środków produkcji, specjalizacja, mechanizacja prac); - determinujące zasoby pracy i możliwość znalezienia nierolniczego zatrudnienia, związane ze zmianami społecznodemograficznymi polskiego społeczeństwa (wzrost wyksztalcenia, procesy starzenia się, zmiany kulturowe w odniesieniu do roli kobiety w rodzinie itp.); - określające zapotrzebowanie na pracę na pozarolniczym rynku pracy, które kształtuje sytuacja ogólnogospodarcza, przede wszystkim tempo jej poprawy.

17 Podsumowanie i wnioski Do najważniejszych należy zaliczyć: możliwości podejmowania zatrudnienia pozarolniczego, tempo przeobrażeń strukturalnych w rolnictwie, a w przypadku zróżnicowania regionalnego także znaczeniem działalności rolniczej w gospodarce poszczególnych terenów Polski.

18 Podsumowanie i wnioski Z analizy wynika, że powszechnemu spadkowi liczby towarzyszyło duże zróżnicowanie tego trendu w poszczególnych typach gospodarstw, który określono w oparciu o skalę produkcji na rynek.

19 Podsumowanie i wnioski Najwyższym zmniejszeniem udziału pracujących w rolnictwie wśród ogółu pracujących cechowały się gospodarstwa ukierunkowane głównie na rynek, a zwłaszcza te, których rozmiary produkcji umożliwiały uzyskanie dochodów zapewniających parytetową konsumpcję i sfinansowanie dalszego rozwoju.

20 Podsumowanie i wnioski W ujęciu regionalnym: - najwyższym zmniejszeniem liczby pracujących cechowały się województwa o relatywnie dużym zaawansowaniu dezagraryzacji gospodarki, danego regionu oraz dużym rozpowszechniłem gospodarstw samozaopatrzeniowych województw śląskie; - najniższym: typowo rolnicze regiony Polski, o dużym nagromadzeniu gospodarstw dużych ukierunkowanych ukierunkowane głównie na rynek, osiągających satysfakcjonujące dochody - woj. wielkopolskie

21 Podsumowanie i wnioski Nadal utrzymuje się duże zróżnicowanie w rolniczym zatrudnieniu. Wprawdzie najbardziej procesy dezagraryzacji zatrudnienia są zawansowane w zachodnich i południowozachodnich województwach Polski. Jednak liczba pracujących w rolnictwie w przeliczeniu na 100 ha UR jest najniższa w Polsce północnej i środkowozachodniej.

22 Podsumowanie i wnioski Dalsze tempo zmniejszania się liczby pracujących w rolnictwie będzie zależało nie tylko od sytuacji demograficznej ludności Polski i przeobrażeń strukturalnych w rolnictwie, ale przede wszystkim od postępu w rozwoju nierolniczych sektorów gospodarki i wykorzystania instrumentów WPR w zakresie wzrostu mobilności zawodowej rolników i rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich. Pewien wpływ na tempo tego procesy będą miały również zagraniczne migracje zarobkowe Polaków.

23 Dziękuję za uwagę Благодаря ви за вниманието