PRACA DYPLOMOWA. Wydział Architektury. Częstochowa jako ośrodek regionalny Czestochowa as a regional centre. Robert Szmigiel

Transkrypt

1 Wydział Architektury PRACA DYPLOMOWA Częstochowa jako ośrodek regionalny Czestochowa as a regional centre Robert Szmigiel słowa kluczowe: Częstochowa granica oddziaływanie region Streszczenie: Głównym celem niniejszej pracy jest poszukiwanie zasięgu oddziaływania ośrodka regionalnego jakim jest Częstochowa. Całość pracy można podzielić na trzy zasadnicze części. W pierwszej przeprowadzono analizy historycznych zmian granic administracyjnych. W drugiej skupiono się na analizowaniu danych statystycznych. Część trzecią stanowią badania symulacyjne. Summary: The main aim of this master's thesis is to find the extent of the influence of the regional centre as Czestochowa is. The thesis consists of three main chapters. The examination of the historical changes of the administrative boarders has been conducted in the first chapter. The statistics have been analysed in the second part. The last chapter contains the simulation studies.

2 Spis treści: 1. Cel, zakres i metodyka pracy Region częstochowski w podziałach geograficznych i historycznych Region częstochowski w podziale fizyczno-geograficznym J. Kondrackiego Historia rozwoju Częstochowy i podziałów administracyjnych regionu częstochowskiego Zmiany podziałów terytorialnych od X do połowy XVIII wieku Region częstochowski w okresie zaborów Region częstochowski w dwudziestoleciu międzywojennym II Wojna Światowa i powojenne zmiany granic administracyjnych Podsumowanie i wnioski z analiz delimitacyjnych Częstochowa jako ośrodek regionalny analizy statystyczne Gęstość zaludnienia Struktura gospodarcza Przedsiębiorstwa prywatne Dochody własne gmin z tytułu udziału w podatkach dochodowych stanowiących dochód budżetu państwa Podsumowanie i wnioski z analiz statystycznych Badania symulacyjne Teoretyczne podstawy badań symulacyjnych Obszar badawczy Sieć drogowa Rozmieszczenie mas źródłowych i celowych Selektywność Struktura wariantów Wyniki modelowań Przesunięcie celów i ogólne przy równomiernym rozmieszczeniu mas źródłowych i celowych Przesunięcie celów i ogólne przy rzeczywistym rozmieszczeniu mas źródłowych i równomiernym mas celowych Przesunięcie celów przy rozmieszczeniu mas źródłowych w miastach powyżej 100 i 200 tysięcy mieszkańców i równomiernym mas celowych Pierwsza iteracja symulacji przesunięcia celów przy równomiernym i rzeczywistym rozłożeniu mas źródłowych i równomiernym celowych

3 Pierwsza iteracja symulacji przesunięcia celów przy rozłożeniu mas źródłowych w miastach powyżej 100 i 200 tysięcy mieszkańców i równomiernym celowych Podsumowanie i wnioski z symulacji Podsumowanie i wnioski końcowe Spis źródeł Spis rycin... 79

4 1. Cel, zakres i metodyka pracy. Główny cel pracy stanowi zbadanie zasięgu oddziaływania Częstochowy jako ośrodka regionalnego. Częstochowa nie funkcjonuje obecnie jako stolica województwa, jednak jej wielkość, mierzona liczbą mieszkańców, a także rozwój społeczno - gospodarczy pozwalają przypuszczać, że stanowi ona ośrodek o regionalnym znaczeniu. Przez ośrodek taki rozumiemy miasto, które posiada duży potencjał gospodarczy, społeczny, kulturalny i swoim oddziaływaniem wpływa na strukturę funkcjonalno-przestrzenną większego obszaru regionu. Zgodnie z takim założeniem skupiono się głównie na analizowaniu obszaru wpływów Częstochowy, nie zaś samego miasta. Region w literaturze jest różnie definiowany, w zależności od dziedziny w jakiej jest stosowany. Według Nowej Encyklopedii PWN region rozumiany jest na płaszczyźnie geograficznej jako umownie wydzielony, względnie jednorodny obszar (za: Mazurski, 2000, s. 33). Chojnicki pojmowanie regionu sprowadza do dwóch zasadniczych koncepcji: analitycznej gdzie region oznacza jednorodny obszar występowania pewnej cechy lub zespołu cech istotnych z punktu widzenia określonego problemu badawczego; przedmiotowej w której region jest realnym obiektem społecznym (składnikiem rzeczywistości społecznej) w postaci pewnej całości wyodrębnionej przestrzennie, jaką trzeba odkrywać, a nie tworzyć (za: Mazurski, 2000, s. 34). Czerny dzieli regiony na: formalne jednorodne pod względem określonych cech; funkcjonalne gdzie jednorodność odnosi się tylko do organizacji różnych działań przy istnieniu wyraźnego centrum (za: Mazurski, 2000, s. 34). W niniejszej pracy definicji regionu będzie najbliżej do funkcjonalnego regionu Czerny, w którym centrum będzie stanowić Częstochowa, a prowadzone badania będą miały na celu znalezienie jej zasięgu oddziaływania. Zakres przestrzenny opracowania jest zależny od charakteru przeprowadzanych analiz. Główną przestrzeń badawczą stanowi obszar zawarty w granicach byłego województwa częstochowskiego. W takim zakresie przestrzennym prowadzono analizy dotyczące przebiegu historycznych granic regionu częstochowskiego zawarte w drugim rozdziale pracy, a także analizy statystyczne, które przedstawiono w rozdziale trzecim. Dużo szerszy zakres przestrzenny wyznaczono w celu przeprowadzenia badań symulacyjnych. Granice tego obszaru wyznaczają największe ośrodki miejskie, których wpływy mogą być widoczne w regionie częstochowskim. Stanowią je odpowiednio: od północy Łódź, od wschodu Kielce, od południa Kraków i Górnośląski Okręg Przemysłowy, od zachodu Wrocław.

5 Zakres czasowy, podobnie jak przestrzenny, zależny jest od charakteru przeprowadzanych analiz. Opisując zmiany granic administracyjnych w regionie częstochowskim sięgnięto do okresu kształtowania się i początków państwa polskiego, czyli do X wieku. Przeprowadzona analiza obejmuje okres ponad tysiąca lat. Badania statystyczne i symulacyjne posiadają charakter statyczny. Dane do ich przeprowadzanie pochodzą z Głównego Urzędu Statystycznego i zostały zebrane za rok Całość pracy analitycznej można podzielić na trzy główne rozdziały, w których wykorzystano różne metody badań. W części pierwszej przedstawiono zmiany granic administracyjnych oraz najważniejsze wydarzenia historyczne mające wpływ na rozwój ekonomiczny regionu częstochowskiego i samej Częstochowy. Zestawienie takie ma na celu znalezienie przyczyn, które ukształtowały dzisiejszy układ funkcjonalno-przestrzenny, a także ukazanie zróżnicowania granic oddziaływania Częstochowy jako ważnego ośrodka w sieci osadniczej w różnych okresach. Część drugą stanowią analizy zjawisk ekonomicznych. Dane niezbędne do przeprowadzenia analiz pozyskano z Głównego Urzędu Statystycznego, następnie po odpowiednim przygotowaniu przedstawiono je na mapach w postaci kartogramów. Zróżnicowanie przestrzenne zjawisk przedstawiono na poziomie gminnym wraz z wydzieleniem części miejskich i wiejskich w gminach wiejsko-miejskich. W trzeciej części przeprowadzono szereg badań symulacyjnych opartych na modelu pośrednich możliwości. W celu przeprowadzenia analiz odwzorowano istniejącą sieć drogową oraz przestrzenne rozmieszczenie ośrodków osadniczych w stanie na 2007 rok. Wyniki modelowań przedstawiono na mapach zestawionych według mechanizmu przeprowadzonych symulacji. Poza ostatecznymi wynikami modelowań przedstawiono również wyniki pierwszej iteracji modelu przesunięcia celów, które pokazują atrakcyjność lokalizacyjną poszczególnych ośrodków. Całość przeprowadzonych analiz doprowadziła do sformułowania wniosków końcowych, które dotyczą oceny zasięgu oddziaływania Częstochowy jako ośrodka regionalnego.

6 Spis źródeł. Artykuły: Litwińska E., 1994, Mapy potencjału opportunity dla ludności Polski, (w:) E. Bagiński (red.), Planowanie przestrzenne. Zarys metod i technik badawczych, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, s Pozycje książkowe: Bajerlajn R., 1981, Województwo częstochowskie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Cieszyn. Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa. Litwińska E., 2004, Stan równowagi w modelowaniu systemów osadniczych za pomocą modeli przesunięć bilansujących, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej. Mazurski K.R.,2000, Ekonomiczne aspekty regionalistyki, Oficyna Wydawnicza Oddziału Wrocławskiego PTTK. Mazurski K.R.,2000, Wybrane zagadnienia geografii ekonomicznej. Wydanie IV poprawione i uzupełnione, Oficyna Wydawnicza Oddziału Wrocławskiego PTTK. Tkocz M. (red), 2008, Województwo śląskie. Zarys geograficzno-ekonomiczny, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec. Piskozub A., 1987, Dziedzictwo polskiej przestrzeni. Geograficzno-historyczne podstawy struktur przestrzennych ziem polski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław. Sobczyński M. Kulesza M., 2006, Miejsce i rola powiatu w tradycji podziału administracyjnego Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Zipser T., Sławski J., 1988, Modele procesów urbanizacji, Studia KPZK, tom XCVII, PWE, Warszawa. Internet: Dochody własne gmin i miast na prawach powiatu, udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa podatek dochodowy od osób fizycznych, , Dochody własne gmin i miast na prawach powiatu, udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa podatek dochodowy od osób prawnych, ,

7 Ludność wg grup wieku i płci. Dane zgodnie z faktycznym miejscem zamieszkania na dzień , Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD, stan na , Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych, stan na , Powierzchnia gmin stan na , Gospodarstwa domowe wg struktury dochodów w 2002, Pracujący w głównym miejscu pracy wg sektorów ekonomicznych i płci, stan na ,