Co kognitywista powinien wiedzieć o języku?

Transkrypt

1 Co kogitywista powiie wiedzieć o języku? Wykład VI/VII: Językozawstwo kogitywe i symbolicza atura języka

2 Dwa kieruki w językozawstwie językozawstwo autoomicze è podejścia formale: język to samoisty system którego właściwości określa gramatyka (rozszerzoa teoria stadardowa oraz teoria rządu i wiązaia) è podejścia behawiorystycze: język to obserwowale zachowaie językozawstwo fukcjoalistycze (kogitywe) wiedza językowa tkwi w umyśle, celem badań językozawczych jest dostarczeie opisu aspektów umysłu umożliwiających tworzeie i rozumieie wyrażeń językowych

3 Gramatyka kogitywa. Źródła Reakcja a Exteded Stadard Theory oraz Govermet ad Bidig Theory Twórcy i badacze: Roald Lagacker, George Lakoff, Mark Johso, Ray Jackedoff ispiracje: F. de Saussure, Pierre Guiraud, gestaltyści, Ludwig Wittgestei, Eleoore Rosch

4 Gramatyka kogitywa a Chomsky kwestiouje tezę o autoomiczości składi gramatyka ie jest urządzeiem geerującym T1: sematyka ligwistycza zajmuje się aalizą i opisem struktury koceptualej (pojęciowej) T2: ie moża poważie badać gramatyki bez uwzględieia zaczeia T3: gramatyka z leksykoem tworzą kotiuum i są opisywale jako struktury symbolicze

5 Zdolości kogitywe człowieka (wybrae) tworzeie ustrukturalizowaych koceptualizacji rozpozawaie i artykułowaie ciągów foologiczych ujmowaie symboliczego związku między strukturami koceptualymi a foologiczymi kategoryzowaie jedych struktur w oparciu o ie kategoryzowaie i ujmowaie daej sytuacji a różych poziomach abstrakcji (schematyzacja)

6 Zdolości kogitywe człowieka (wybrae) rozpozawaie podobieństw między różymi strukturami ustalaie odpowiediości między elemetami zaczeia różych struktur łączeie struktur prostszych w bardziej złożoe ujmowaie scey w kategoriach figura-tło ujmowaie scey a róże sposoby (obrazowaie)

7 Gramatyka kogitywa - podstawy bezpośredio odzwierciedla zakową fukcję języka opiera się wyłączie a zbadaych kogitywych (pozawczych) zdolościach człowieka pozwala a szerokie, ituicyje ujęcie zaczeia Koceptuala jedość gramatyki: postuluje tylko sematycze, foologicze i symbolicze jedostki języka

8 Gramatyka kogitywa - podstawy jedostka symbolicza to asocjacja jedostki sematyczej z foologiczą leksyko, morfologia i składia staowią kotiuum i są całkowicie opisywale w kategoriach jedostek symboliczych

9 Symboliczy charakter języka Teza o symbolizacji: istotą języka jest jego dogłębie symboliczy charakter dwa aspekty arbitralości człowiek istota posługująca się symbolami metaly charakter zaku językowego zarzut 1: aaliza sematycza: subiektywa a awet spekulatywa Wittgestei, Quie: zaczeie to użycie

10 Symboliczy charakter języka zarzut 2: przekoaie o ustaloym charakterze kodu językowego i o telemetacji zarzut 3: czy wszystkie wyrazy symbolizują pojęcia? (drzewo, choć, pewie) zarzut 4: łączeie pojęć (kompozycjoalość) zarzut 5: problem wyrażeń referecyjych R. Jackedoff: świat projektoway G. Faucoier: przestrzeie metale Sherlock Holmes ie istiał ale mieszkał przy Baker Street.

11 Jedostki językowe jedostka językowa: struktura językowa, która osiągęła status jedostki w procesie habituacji gramatyka kogitywa ma charakter iegeeratywy (lista); owe jedostki przyswajaa w oparciu o abstrakcyje wzorce struktury języka (schematy) Schemat sakcjouje ową jedostkę

12 Kategoryzacja gramatyka geeratywa: kategoryzacja wg. waruków koieczych i wystarczających kategoryzacja przez schemat: A B; A jest schematem dla B. B uszczegóławia (kokretyzuje) A. B jest całkowicie zgode z charakterystyką B; [pies] [jamik] kategoryzacja przez prototyp (E. Rosch): A -- B; A jest prototypem, B jest rozszerzeiem prototypu. Zachodzi koflikt między charakterystyką B a charakterystyką A. [wróbel] -- [orzeł]

13 Prototypowa orgaizacja kategorii E. Rosch (1976, 1978): podstawowość hierarchicza: kategorie adrzęde, podstawowe i podrzęde [meble, fotele, wygode fotele] prototypowe efekty kategoryzacji (wymiar poziomy): ie każdy egzemplarz jest dobrym desygatem (prototyp i egzemplarze miej prototypowe) [kategoria:ptak; prototyp:wróbel(us:drozd); egzemplarz miej prototypowy: pigwi]

14 Prototypowa orgaizacja kategorii kategoryzacja a zasadzie podobieństwa rodziego (Wittgestei: termi gra ) kategorie mają charakter radialy (Lakoff) kategoria cetrala i ekstesje peryferyje

15 Prototypowa orgaizacja kategorii efekty prototypowe badae są w foologii, morfologii, sematyce i pragmatyce, sytaktyce, p. pytaia rozstrzygięcia (tak/ie) pytaia szczegółowe (kto, co, gdzie) pytaia retorycze pytaia/wykrzykięcia sufiks -ia (psia, zupia)

16 Procesy kogitywe. Porówaie porówaie - zachodzi pomiędzy: stadardem porówaia (S) celem porówaia (T) opiera się a skaigu pojęciowej aalizie S i T i rejestracji różic między imi różica =0 - rozpozaie

17 Procesy kogitywe. Obrazowaie obrazowaie zdolość do portretowaia tego samego zdarzeia (scey, sytuacji) za pomocą środków alteratywych: poziom uszczegółowiaia (schematyczości): rzecz-zwierzę-ssak-pies-jamik profilowaie maskowaie 1. dawać brać 2.

18 Procesy kogitywe. Obrazowaie trajektor i ladmark: za (czymś) przed (czymś) perspektywa (pukt widzeia, orietacja, kieruek skaowaia)

19 Procesy kogitywe. Obrazowaie Pagórek łagodie wzosi się od rzeki Pagórek łagodie opada do rzeki obserwator metalie poruszający się w przestrzei (subiektywizacja) tło (drugi pla): pojmowaie jedej struktury w powiązaiu z ią (w pewym sesie miej zaczącą); JAN obraził Aę Ja OBRAZIŁ Aę

20 Metafory Lakoff, Johso (1988): Metafory w aszym życiu Staowią cetrale zagadieie teorii języka zjawisko percepcji jedej dziedziy poprzez drugą dziedzia źródłowa (dziedzia fizycza, dostarcza materiału leksykalego) dziedzia docelowa (dotyczy zjawisk psychologiczych, abstrakcji)

21 Metafory Zależości między takimi dziedziami mają charakter systematyczy l l l l Złość jest ogiem źródło: rzeczy mogą palić się przez pewie czas, potem mogą buchąć płomieiem cel: ludzie mogą być źli a iskim stopiu itesywości, a potem mogą stać się wściekli paląca się rzecz jest osobą pełą złości przyczyą ogia jest przyczya złości

22 Metafory itesywość ogia jest itesywością złości Wioski: ludzie używają metafor częściej, iż sądzoo pojawiają się, bo trudo mówić o pewych dziedziach bez pomocy iych dziedzi Argumetacja i woja (Twoje argumety są ie do obroy) (wygrywaie, obroa, strategia, strzelaie, a celowiku)

23 Gramatyka kogitywa. Podsumowaie odrzuca się rozróżieie a sematykę i pragmatykę (Lagacker) gramatyka kogitywa jest modelem użycia języka (performacja?) zaczeń ie opisuje się w kategoriach relacji językrzeczywistość (vs. Morris) obiektem zaiteresowaia są pojęcia-kocepty w umysłach użytkowików

24 Uwagi filozoficze pojęcia mają charakter idiosykratyczy możliwa jest jedak komuikacja, choć ie całkowite porozumieie Lakoff: Idealizacyjy Model Pozawczy abstrahujący od idiosykrazji model dla daej społeczości językowej (oparty a badaiach statystyczych) metoda badań: statystyka i itrospekcja

25 Gramatyka kogitywa. Podsumowaia cd gestaltyzm jako zasada metodologicza w kosekwecji: odrzuceie kompozycjoalości zaczeń (idiomy i metafory) metafora ie jest peryferyjym zjawiskiem, ale podstawowym, kreatywym aspektem języka

26 Gramatyka kogitywa. Bibliografia (1) Jackedoff R., Foudatios of Laguage: Brai, Meaig, Grammar, Evolutio, New York: Oxford UP (2) Lakoff G., Johso M., Metafory w aszym życiu, Warszawa: PIW, (3) Lagacker R., Wykłady z gramatyki kogitywej. Kazimierz ad Wisłą, Lubli: Wyd. UMCS, (4) Lagacker R., Wykłady z gramatyki kogitywej, Wyd. UMCS: Lubli, (5) Podstawy gramatyki kogitywej, H. Kardela (red.), Biblioteka Myśli Semiotyczej, Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotycze, (6) Taylor Joh, Gramatyka kogitywa, Kraków: Uiversitas, 2007.